Wtorek 14 Maja 2024r. - 134 dz. roku,  Imieniny: Bonifacego, Julity, Macieja

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 14.11.06 - 12:14     Czytano: [1939]

Dział: Oceny-Poglądy-Analizy

O władzę nad władzą

Co miał na myśli słynny hiszpański socjolog i filozof JosĂŠ Ortega y Gasset, kiedy w książce Bunt mas stwierdzał, Ĺźe ze wszystkich spraw najwaĹźniejszych dla demokracji, pierwsze miejsce zajmuje procedura wyborcza? Dlaczego uwaĹźał, Ĺźe wszystkie inne rozstrzygnięcia mają znaczenie drugorzędne i jeśli ta procedura jest odpowiednia i właściwa, to wszystko działa jak naleĹźy, a kiedy jest zła, to wszystko się wali, choćby wszystko inne działało bez zarzutu (Bunt mas, MUZA SA, Warszawa 2006, s. 175 – 176)?

Zapewne niewielu z nas od razu zgodzi się z hiszpańskim myślicielem. Od 1989 roku procedura wyborcza w Polsce jest nieustannie zmieniana, bez przerwy majstrują przy niej kolejne parlamenty, zmieniają nam ordynację wyborczą nieledwie przy kaĹźdych kolejnych wyborach, tymczasem rezultaty tych manipulacji nie przynoszą pozytywnych skutkĂłw, przeciwnie, coraz częściej dochodzimy do wniosku, Ĺźe wyłaniane w ten sposĂłb władze satysfakcjonują nas w coraz mniejszym stopniu. Dowodem na to jest malejąca frekwencja wyborcza, frustracja i zniechęcenie do demokracji. Powstaje więc i umacnia się przeświadczenie, Ĺźe procedura wyborcza jest bez znaczenia, Ĺźe jak zwał, tak zwał, zawsze w efekcie wyjdzie na to samo. Przeświadczenie to ugruntowują nieustanne debaty telewizyjne i radiowe, gdzie ci sami eksperci i fachowcy siadają i dywagują nad wszystkimi problemami naszego Ĺźycia publicznego – oprĂłcz jednego! Otóş starannie omijają problem ordynacji wyborczej. I czynią tak nie tylko ci, ktĂłrych od dawna znamy jako dyspozycyjnych zwolennikĂłw kaĹźdej władzy, ale i ludzie znani ze swojej nie całkiem układnej działalności, a nawet tacy, ktĂłrzy przez lata deklarowali się po stronie zasadniczej reformy prawa wyborczego i wprowadzenia JOW. Robi to wraĹźenie, jakby nagle, po uzyskaniu licencji na doradzanie narodowi odkryli jakąś inną prawdę, jakby sprawa procedury wyborczej, kiedyś zasadnicza i nawet najwaĹźniejsza, nagle została zepchnięta na daleki plan i wszystko inne stało się waĹźne, tylko nie to.

Od niepamiętnych czasów toczy się spór teoretyczny o to, co jest ważniejsze: czy parlament ma być reprezentatywny, czy ma być lustrem odzwierciedlającym rozkład preferencji społecznych (tak utrzymują propagatorzy tzw. ordynacji proporcjonalnej), czy też ma to być sprawna władza państwowa, zdolna wyłonić stabilny rząd i skutecznie ustanawiać prawa (tak proponują zwolennicy JOW)?

Teoretycy się spierają, lecz doświadczenie PolakĂłw z całą serią wyborĂłw parlamentarnych od 1989 roku całkowicie sfalsyfikowało tezę o rzekomej większej reprezentatywności Sejmu wyłanianego według metody głosowania na listy partyjne, ukrytej pod niewinną nazwą wybory proporcjonalne. Gdyby nawet przyjąć, Ĺźe ktĂłrykolwiek z sejmĂłw wyłonionych w głosowaniach lat 1991, 1993, 1997, 2001 czy 2005 był – w dniu głosowania! – reprezentatywny dla rozkładu preferencji społecznych i politycznych w Polsce, to za kaĹźdym razem to lustro natychmiast pękało, następowała fragmentacja i rozpad wyłonionych w dniu wyborĂłw partii, i pod koniec kadencji mieliśmy zawsze Sejm bynajmniej nieprzypominający tego, jaki podobno chcieli mieć wyborcy. To właśnie dlatego – jak to powiedział z trybuny sejmowej wicemarszałek Sejmu IV Kadencji Donald Tusk: Wyborcy mają przekonanie, i przekonanie to narasta, Ĺźe dzień wyborĂłw jest dniem wielkiego oszustwa narodowego…

To, o czym pisał Ortega y Gasset moĹźemy najkrĂłcej ująć tak: istotą demokracji jest kontrola obywateli nad władzą. Demokracja jest tym lepsza im ta kontrola jest bardziej skuteczna. Kiedy obywatele mogą powiedzieć władzy mamy ciebie dość, musisz odejść albo: nie było tak Ĺşle, z taką władzą da się Ĺźyć. Zasadniczym i praktycznie jedynym instrumentem tej kontroli są wybory powszechne, a dzień wyborĂłw – jak pisze Karl Popper – ma być dniem sądu, kiedy suwerenni obywatele, ktĂłrzy w krajach demokratycznych są jedynym ĹşrĂłdłem władzy, decydują o tym, kto ma ją sprawować.

Jaka ordynacja wyborcza daje obywatelom najlepszy i najbardziej skuteczny instrument kontroli nad władzą: partyjna, głosowanie na wielomandatowe listy partyjne, czy też wybory w JOW, gdzie głosuje się na konkretnych, znanych w okręgach ludzi?

Aby uzyskać odpowiedź Popper zaproponował test, znany od tej pory pod nazwą testu Poppera: Jak często się zdarza, że w wyniku zastosowania jednej z tych procedur, wyborcy byli (są) w stanie odsunąć od władzy partię, jaka nie znalazła u nich uznania, i zastąpić ją przez inną.

Analizując wybory przeprowadzane w demokracjach zachodnich w drugiej połowie ubiegłego wieku okazuje się, że podczas gdy w krajach stosujących JOW wymiana partii rządzącej ma miejsce, średnio, co drugą kadencję, to w krajach stosujących systemy proporcjonalne, przeprowadzane wybory, na ogół, do zmiany nie prowadzą. W Niemczech, na przykład, pierwszym, od wojny, nowym rządem wyłonionym w wyniku wyborów był dopiero rząd Schrödera, w innych krajach sprawa się przedstawia nawet jeszcze gorzej! Brytyjski politolog Pinto-Duschinsky przedstawił następujące wyniki testu Poppera:
Belgia (1946 – 1998) 3 na 17
RFN (1949 – 1998) 0 na 13
Włochy (1945 – 1994) 0 na 12
Japonia (1946 – 1998) 0 na 16
Szwecja (1946 – 1998) 2 na 16
Szwajcaria (1944 – 1998) 0 na 13

Oczywiście, we wszystkich tych krajach wielokrotnie zmieniały się partie i koalicje rządzące (na przykład we Włoszech w tym samy czasie było ponad 50 zmian rządów!). Działo się tak nie w wyniku woli wyborców, nie w wyniku przeprowadzonych wyborów, ale na skutek międzypartyjnych gier politycznych i walk w łonie establishmentu władzy. Można powiedzieć, że przeprowadzane wybory nie miały większego znaczenia dla decyzji o tym, kto sprawować będzie władzę.

Zupełnie inaczej przedstawia się sprawa w krajach stosujących JOW. Tam wyborcy rzeczywiście decydują o tym, kto obejmuje rządy i albo utrzymują rządzącą partię przy władzy, albo przekazują władzę w ręce opozycji:
UK (1945 – 1997) 6 na 15
Kanada (1949 – 1993) 6 na 15
Indie (1952 – 1998) 6 na 12
Nowa Zelandia (1946 – 1990) 7 na 16

PorĂłwnując, pod tym względem, te systemy wyborcze, Pinto-Duschinsky skomentował je tak: MĂłwi się, w przypadku systemu brytyjskiego, o syndromie zmarnowanego głosu (wyborcy nie chcą głosować na kandydata, ktĂłry wydaje się nie mieć szans) – w przypadku tzw. wyborĂłw proporcjonalnych stracone są całe wybory!

Kraje Europy Zachodniej, które przyjęły system proporcjonalny, wprowadziły jednak niektóre inne zabezpieczenia, pozwalające im kontrolować władzę w pewnym stopniu. Najskuteczniej działa to Szwajcarii, gdzie kontrolę nad władzą umożliwia instytucja referendum, w wyniku czego wprowadzane przez parlament prawa wymagają powszechnej akceptacji, a także obywatele są w stanie nie tylko nie dopuścić do uchwalenia niekorzystnych dla nich praw, ale posiadają także inicjatywę ustawodawczą. Jest jeszcze Rada Kantonów, które posiadają wysoką autonomię. Jest to jednak sytuacja unikalna i trudna do naśladowania w innych warunkach. Również w innych krajach, np. we Włoszech, obywatele mogą się odwołać do referendum, którego przeprowadzenie nie zależy od widzimisię władzy. W Polsce niczego podobnego nie ma. Prawo Polaków do referendum jest tylko na papierze, podobnie jak szereg innych praw obywatelskich, zapisanych jedynie w Konstytucji. Takim papierowym prawem jest, między innymi, nasze bierne prawo wyborcze, co stawia nas w dużo gorszej sytuacji niż obywateli innych krajów europejskich, w których nawet przy systemie wyborów na listy partyjne do takich absurdów nie dochodzi.

Test Poppera dowodzi, że najskuteczniejszym instrumentem kontroli nad władzą jest właściwa procedura wyborcza. Ta procedura od 17 lat w Polsce zawodzi i w żadnym razie nie spełnia oczekiwań obywateli. Doświadczenie ludzkości pokazuje, że nie jest to wina Polaków, naszych słynnych wad narodowych, niedorozwoju obywatelskiego, warcholstwa i tysięcy innych rzeczy, o jakie się nas pomawia. Ta procedura zawodzi także i w wielu innych krajach, które są nam stawiane za wzorce demokracji, jak Szwajcaria czy Japonia. Wydaje się, że pora już najwyższa, aby z tych doświadczeń wyciągnąć właściwe wnioski.

Jerzy Przystawa

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt