Dodano: 26.03.22 - 11:56 | Dział: FAKTY CIEKAWE LECZ MAŁO ZNANE - Marian Kałuski

Polacy w Portugalii

Portugalia to państwo w pd-zach. Europie, którego stolicą jest stolica Lizbona. Ma obszar 92 391 km kw. i około 10 900 000 ludności. Graniczy tylko z Hiszpanią, a od zachodu i południa oblewają je wody Oceanu Atlantyckiego.

XV w. zapoczątkował kontakty polsko-portugalskie: średniowieczne kroniki portugalskie wspominają polskich rycerzy, którzy towarzyszyli Henrykowi Żeglarzowi w zdobywaniu Ceuty (pn. Afryka) w 1415 i włączeniu jej do Portugalii. Także od XV w. do Lizbony trafiały statki gdańskie, przywożąc zboże i drewno i zabierające wino, oliwę i korek; Portugalia budowała swoje liczne okręty z polskich sosen i dębów. W 1484 roku wędrowiec i rycerz polski Mikołaj z Popielowa zyskał sławę wygrywając liczne turnieje organizowane przez Jana II, przemierzył Portugalię od Minho do Algrave i zostawił notatki pełne barwnych opisów kraju i jego mieszkańców. - W Portugalii był poseł Zygmunta Augusta Erazm Kretkowski, o czym wspomina epitafium autorstwa Jana Kochanowskiego na jego grobie w Padwie. - Był w Portugalii w tamtych latach także Stanisław Niegoszewski i jego "Diariusz peregrynacji włoskiej, hiszpańskiej i portugalskiej" z 1595 jest pierwszym utworem polskim o Portugalii. - 1573-77 kolekcjoner apostolski w Portugalii, biskup Giovanni Caligari został następnie nuncjuszem w Polsce (1577-81). - Na dworze królewskim w Krakowie w 1529 i 1531 poseł króla Portugalii Joao III prowadził bezowocne pertraktacje w sprawie małżeństwa brata królewskiego Luisa z córką króla polskiego Zygmunta I Starego, Jadwigą; w razie bezpotomnej śmieci Zygmunta Augusta Ludwik miał zasiąść na tronie polskim. Karol I Habsburg, brat królowej polskiej Anny, żony Zygmunta III, od 1608 biskup wrocławski, w 1624 od króla Hiszpanii, Filipa IV otrzymał urząd wicekróla Portugalii, jednak wkrótce zmarł. Z kolei w 1640 roku bardzo zaawansowane były pertraktacje hiszpańsko-polskie dotyczące powierzenia rządów w Portugalii (która była wówczas pod panowaniem Hiszpanii) polskiemu królewiczowi Janowi Kazimierzowi. Natomiast przed śmiercią króla polskiego Augusta II Mocnego w 1733 rozpatrywano ewentualność powołania na tron polski infanta Dom Manuela, młodszego brata króla Portugalii Joao V. - Po bitwie pod Wiedniem w 1683 roku w Portugalii ukazało się szereg publikacji o bitwie, w których Polacy określani są zawsze jako waleczny naród. - Rok po wiktorii wiedeńskiej, po której sława polskiego oręża stała się znana w całej Europie, król portugalski Pedro II wysłał na przeszkolenie do Polski kapitanów Antonio Salgado i Francisco Pimentel w towarzystwie czterech adiutantów. - W portugalskiej wojnie domowej 1832-33 po stronie królowej Marii walczyło jako ochotnicy 25 Polaków, m.in. Jan Józef Urbański (później podpułkownik armii portugalskiej, odznaczony najwyższym portugalskim orderem wojskowym Torre e Espada), Alojzy Rola-Dzierżawski (później pułkownik, odznaczony Orderem Krzyża Chrystusa), Norbert Rudzki (później wysoki urzędnik kolonialny w Angoli). - W okresie polskiego Powstania Styczniowego 1863-64 całe społeczeństwo portugalskie popierało sprawę polską. Cała prasa portugalska z tego okresu pisała "o długu jaki ma Europa, a więc i Portugalia wobec ojczyzny Sobieskiego, zbawcy chrześcijańskich ludów". 23 III 1863 parlament portugalski poparł walkę Polaków o niepodległość. W przedstawieniu zorganizowanym dla poparcia Polaków w teatrze S. Carlos 6 IV 1863 wziął udział król Ludwik I. Powstały komitety, organizowano imprezy, manifestacje, festyny. Poeci portugalscy, m.in. Alexandre Braga, Guilherme Braga, Alexandre de Conceicao, pisali wiersze na cześć Polski i Polaków, a kompozytor Monteiro de Almeida skomponował Hymn męczenników polskich. Portugalczyk Joao da Silva Ferrao Castelo Branco (1841-1896) udał się do Polski, aby walczyć o jej wolność; był dwukrotnie ranny w bitwach z Moskalami. - Polski malarz, grafik, litograf i fotograf Jan Nepomucen Lewicki w 1853-59 opracował nowoczesny mapy wojskowe Portugalii dla armii portugalskiej. - Polski uczony leśnik prowadził badania lasów portugalskich gór Serr da Estrela, czego owocem była monografia fizjograficzno-leśna tych gór wydana w 1880. - Portugalia jest światowym producentem korka; w 1902-07 przebywał w Portugalii wybitny polski ekspert do spraw walki ze szkodnikami Jan Danysz, badając szkodniki dębu korkowego. - Wybitny polski etnograf Eugeniusz Frankowski 1914-20 prowadził badania naukowe w Portugalii. - Przed wojną Portugalia była dużym odbiorcą polskiej broni i sprzętu wojskowego. Po upadku Polskie we wrześniu 1939 w Portugalii znalazło się od 5 do 7 tysięcy polskich uchodźców, którzy zostali rozlokowani przez władze portugalskie w Lizbonie, Figueira do Foz, Cori, Ericeira, Caldas da Rainha, Porto, Anadia; większość w nich stanowiły osoby cywilne i w większości Żydzi polscy, którym umożliwiono wyjazd do krajów amerykańskich, głównie Brazylii; przybyłych tu "przez zieloną granicę" żołnierzy polskich zabierały do Anglii statki brytyjskie. - Uchodźcom polskim pomagała delegatura Polskiego Czerwonego Krzyża, katolicka organizacja pomocy, w której pracował także ks. Wojciech Turowski oraz Delegatura polskiego Ministerstwa Opieki Społecznej w Londynie i Delegatura Rady Polonii Amerykańskiej, którą kierował 1940-44 F. Piskorski. - Ogromne znaczenie miała dla Portugalczyków Solidarność, a dokonany w 1978 wybór Polaka - kard. Karola Wojtyły na papieża (Jan Paweł II) przybliżył im Polskę. - Liczba Polaków w latach 70. XX w. nie przekraczała 200 osób. W 2011 liczba zarejestrowanych w Portugalii Polaków wynosiła ponad 1280 osób (nieoficjalne dane: 3000 osób). Społeczność polska skupiona jest głównie w Lizbonie i okolicach oraz w Porto i Faro. Z każdym rokiem rośnie liczba małżeństw polsko-portugalskich. Rośnie też liczba polskich studentów podejmujących naukę na portugalskich uczelniach, najczęściej w ramach programu Socrates/Erasmus. Zgodnie z danymi Komisji Europejskiej, w roku akademickim 2010/2011 w ramach programu przyjechało do Portugalii 1057 polskich studentów. - Polsko-portugalskie stosunki dyplomatyczne na szczeblu poselstw od 1922 (II RP i rząd emigracyjny) i od 1974 ambasad (PRL i III RP). - Po napadzie Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 premier Portugalii Antonio Salazar na początku października 1939 wygłosił romantyczną elegię na cześć niepodległej Polski. - Wysiłki posła III Rzeszy Oswalda von Hoyningen-Huene, zmierzające do zerwania przez Portugalię stosunków dyplomatycznych z Polską, pozostały bez znaczących rezultatów. - W ostatnich 20 latach nastąpiła duża wymiana kulturalny między Polską a Portugalią.

LIZBONA - Lisboa jest stolicą Portugalii. Z miastem tym związane jest życie Gaspara da Gamy (ok. 1450 - ok. 1510), podróżnika portugalskiego żydowskiego pochodzenia, urodzonego w Poznaniu, który brał udział w pierwszej portugalskiej wyprawie do Indii Vasco da Gamy w 1497. - Pod koniec XV w. pracował w Lizbonie drukarz polski Walenty z Morawy. - W 1518 w Lizbonie król Manuel I pasował na rycerzy Jana Tarnowskiego (późniejszego kasztelana, wojewodę i hetmana wielkiego koronnego). i jego dwóch polskich towarzyszy broni, po czym wzięli oni udział w wyprawie przeciwko muzułmańskim Maurom. - Na dwór królów portugalskich w Lizbonie przybywali niekiedy posłowie polscy, jak np. Andrzej Załuski 1674-75 czy Piotr Koryciński 1678, także poseł króla Jana III Sobieskiego, który zabiegał o portugalską pomoc finansową w wojnie z Turkami; w listopadzie 1683 100 tys. talarów ofiarowanych przez Portugalię na ratunek Wiednia papież Innocenty XI przekazał królowi Janowi III Sobieskiemu; z kolei do Krakowa, na dwór Zygmunta I, udał się poseł króla Jana III Pobożnego - Damiao Goes. - W 1611 był w Lizbonie Jakub Sobieski, ojciec króla Jana III Sobieskiego (dziennik z podróży wyd. 1833 i 1903). - Z Lizbony w XVII-XVIII w. wypływali do Goa (Indie) i Chin wszyscy polscy misjonarze, m.in. lwowianin, jezuita Michał Boym (1612-1659), pierwszy polski sinolog i jeden z największych sinologów XVII w., oraz znany podróżnik Krzysztof Pawłowski (zm. 1602; autor relacji z podróży z Lizbony do Goa 1596), a do Brazylii Krzysztof Arciszewski (1656). - W 1572 wyszła drukiem w Lizbonie gramatyka łacińska autorstwa Manuela Alvareza, zwana "alwarem", używana w XVIII i XIX w. w szkołach polskich, która jednocześnie służyła do nauki gramatyki polskiej (42 wydania w XVIII w.). - Kapelmistrzem na dworze królewskim w Lizbonie w 1719-27 był kompozytor włoski Domenico Giuseppe Scarlatti, który 1709-14 był w Rzymie kapelmistrzem królowej polskiej Marii Kazimiery Sobieskiej. - 1825-26 dyrygentem opery w lizbońskiej był Polak Franciszek Mirecki, natomiast dyrektor baletu w Lizbonie Carlo Blasis był 1856-57 dyrektorem warszawskiego baletu. - W w bardzo dobrej operze i teatrach lizbońskich występowało od 2. poł. XIX w. wielu polskich znanych śpiewaków operowych, m.in.: Teresa Arklowa, Irena Bohuss, Maria Grass, Stefan Gruszczyński, Janina Korolewicz-Waydowa, Tadeusz Leliwa, Władysław Miller, Adelina Paschalis, Regina Pinkert, Edmund Reszke, Józefina Reszke, Marcelina Sembrich-Kochańska, Stefan Skupiewski, Aleksandra Stromfeld-Klamrzyńska, Stefania Toczyska, Ludwik Wierzbicki. - 1885-87 uczył się gry i występował w Lizbonie znany skrzypek polski Władysław Górski. - Od X 1833 do IV 1834 przebywał w Lizbonie (mieszkał na rua do Alecrim 2) Józef Bem, podczas Powstania Listopadowego 1830-31 dowódca artylerii wojsk polskich, biorąc udział w próbie stworzenia armii polskiej u boku cesarza Pedro I (Bem był dwukrotnie przyjęty na audiencji przez niego). - W okresie polskiego Powstania Styczniowego 1863-64 mieszkańcy stolicy Portugalii bardzo popierali sprawę polską. "Słowo Polak było wówczas synonimem bohatera" - pisał znany pisarz Eca de Queiros. Cała prasa lizbońska tego okresu pisała (m.in. rządowa "Diario de Lisboa", "O Progressista", "Gazeta de Portugal") "o długu jaki ma Europa, a więc i Portugalia wobec ojczyzny Sobieskiego, zbawcy chrześcijańskich ludów". 23 marca 1863 r. parlament portugalski poparł walkę Polaków o niepodległość. Wcześniej, bo 18 marca 1863 r. w Lizbonie powstał komitet pomocy ofiarom powstania w Polsce (w jego składzie m.in. znani pisarze: Manuel Roussado, Ernesto Biester, Jose de Arriga), który organizował różne imprezy i organizował zbiórki pieniędzy. W przedstawieniu zorganizowanym przez komitet w teatrze S. Carlos 6 IV 1863 wziął udział także król Ludwik I, a w festynie odbytym 13 września 1863 r. wzięło udział 2528 osób. W okresie 1863-64 teatry lizbońskie wystawiły trzy sztuki o tematyce polskiej: dramatopisarza P.C. de Alcantara Chaves "Polscy męczennicy" (premiera 29 VIII 1863 do maja 1864, 35 przedstawień!), J.A. de Oliveira "Epizod z polskiego powstania" (również wiele przedstawień) i komedię Jose Romano "Polacy i Rosjanie w Mouraria" (8 przedstawień). Wyszły w tym czasie w Lizbonie także dwie broszury o Polsce: J. Do Desterro "Descripcao do Reino da Polonia antes da sua desmembracao" (1863) i Marques de Lavradio "Consideracoes sobre a Polonia" (1863) oraz czterotomowa historia Polski: J.H. Corres "Historia da Polonia" (1864-66). - Przed II wojną światową działało w Lizbonie Towarzystwo Przyjaźni Portugalsko-Polskiej, którego przewodniczącym był płk Henrique de Campos Ferreira Lima, dyrektor Arquivo Militar. - Polski malarz, grafik, litograf i fotograf Jan Nepomucen Lewicki w 1853-1859 prowadził szkołę fotografii i kartografii w Lizbonie, który wspaniale opracował nowe i bardzo ważne mapy wojskowe na potrzeby armii. - Po kampanii wrześniowej 1939 w Lizbonie znalazło się bardzo dużo uchodźców polskich, m.in. znani literaci: Julian Tuwin. Kazimierz Wierzyński, Józef Wittlin, aktorka Irena Eichlerówna, wraz z rodzicami potomek Mikołaja Reja - urodzony w Warszawie Nicholas A. Rey (1938-2009), 1993-97 ambasador Stanów Zjednoczonych w Polsce oraz urodzony we Lwowie w 1933 r. Andre Jordan (Andrzej Franciszek Spitzman), prekursor budowy obiektów luksusowej turystyki w Portugalii - kompleksów hotelowo-rekreacyjnych Quinta do Lago i Vilamoura XXI w Algarve, zaliczanych są do najlepszych miejsc wypoczynkowych w Europie, popularyzator golfa w Portugalii. Po upadku Francji w czerwcu 1940 r. do Lizbony napłynęła nowa fala polskich uchodźców, wśród których byli m.in. wybitny pianista Witold Małcużyński i wybitny skrzypek Henryk Szeryng, którzy po raz pierwszy koncertowali wówczas w Lizbonie. Pomoc charytatywną dla tych uchodźców organizował tu w latach 1940-46 pallotyn, ks. Wojciech Turowski. Centralna organizacja Polonii amerykańskiej działająca w latach 1938-1973 w Chicago Rada Polonii Amerykańskiej (ang. Polish War Relief) po wybuchu wojny w 1939 r. stawiała sobie za główny cel organizowanie wszelkiej pomocy charytatywnej dla Polski i Polaków na całym świecie. Kierował nią prawnik, cenzor Związku Narodowego Polskiego prof. Franciszek Xawery Świetlik. W latach 1941-45 organizacja miała swą europejską delegaturę w Lizbonie, stworzoną przez delegata Rady, Floriana Piskorskiego. Skupiała się głównie na wysyłaniu paczek do okupowanej Polski, a także opiece nad polskimi żołnierzami uwięzionymi w niemieckich obozach jenieckich. Wydano na to ok. 1,3 mln ówczesnych dolarów (co było dużą sumą). W 1945 r. przeniosła się do Genewy. Podczas II wojny światowej przez Lizbonę prowadził jeden z głównych szlaków pocztowych i kurierskich między Warszawą a Londynem przez Berlin-Berno-Lizbonę, a działający tutaj oddział Polskiego Czerwonego Krzyża we współpracy z Portugalskim Czerwonym Krzyżem wysyłał 600 tysięcy paczek do okupowanej Polski, o czym czytamy we wspomnieniach Stanisława Schmitzka "Na krawędzi Europy - wspomnienia portugalskie 1939-1945" (Warszawa 1970). - W Lizbonie w okresie wojny była główna placówka tzw. "Akcji kontynentalnej" (kier. płk J. Kowalewski) polskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Londynie, która pracowała na rzecz przeciągnięcia Rumunii i Węgier na stronę aliancką. - Była tu sekcja polska stacji "RARET", która była filią Radia Wolna Europa i która retransmitowała do Polski programy polskie z Nowego Jorku i Monachium. - Na Uniwersytecie Lizbońskim (Centro dos Estudos Eslavos) jest od 1979 lektorat języka polskiego. Od 2011 działa na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Lizbońskiego amatorski polsko-czeski chór "Slava". - 16-19 VI 2010 w Teatro Sao Luiz odbył się Festiwal Chopinowski (Orkiestra Metropolitana de Lisboa). - Na zamówienie istniejącej w Lizbonie od 1956 o wielkim znaczeniu dla kultury portugalskiej Fundacji Calouste Gulbenkiana, wybitny kompozytor polski Krzysztof Penderecki skomponował utwór zatytułowany "Canticum Canticorum". - Teatr Narodowy w Lizbonie wystawił z wielkim sukcesem "Tango" Mrożka, a Zespół Czterech "Iwonę, księżniczkę Burgunda" Gombrowicza. - 1754-1834 był tu polsko-portugalski klasztor marianów. - W 1852-56 w tutejszej nuncjaturze pracował ks. Mieczysław Ledóchowski, później arcybiskup metropolita poznańsko-gnieźnieński, prymas Polski. - Od kilkudziesięciu lat jest tu portugalsko-polski klasztor misjonarek św. Piotra Klawera, które od 1907 wydają tu portugalską edycję czasopisma "Echo z Afryki", założonego w 1889 przez polską misjonarkę Marię Teresę Ledóchowską. - Przebywał tu od III 1942 i zmarł 1 V 1944 biskup diecezji chełmińskiej Stanisław Okoniewski, a duszpasterzem Polaków był ks. Lucjan Bernacki, późniejszy (1946-75) biskup sufragan gnieźnieński. - W Lizbonie urodził się wielki święty Kościoła katolickiego Antoni Padewski (1195-1231). W Polsce święty cieszy się szczególnym kultem w Jaśle (w Sanktuarium Jego imienia, patron miasta), Leżajsku, Przeworsku, Radecznicy; jest patronem wielu kościołów, miast Brodnica, Lublin, Lipno, Rybnik oraz szkół katolickich w Częstochowie, Wieliczce, Dąbrowie Górniczej, Ostrołęce, Sokółce. W kościołach są obrazy św. Antoniego, a od XVII w. powstawały bractwa. Pierwsze czasopismo polskie poświęcone kultowi Świętego - "Głos Świętego Antoniego z Padwy" było wydawane we Lwowie 1896-1914. - W 1998 odbyła się tu Światowa Wystawa EXPO, na którą Polska przygotowała ekspozycję "Bursztynowe Wybrzeże".- W lizbońskiej stoczni Lisnave zostały zbudowane trzy statki dla polskiej marynarki handlowej: "Kosynier gdyński", "Dzieci polskie" i "Żyrardów". - Polacy zwyciężyli Finał 25go Międzynarodowego konkursu bazującego na zaawansowanych symulacjach komputerowych Głobal Management Challenge 2004 w Lizbonie. - Polscy sportowcy brali udział w wielu zawodach odbywających się w Lizbonie. I tak np. w 1983 odbyły się tu Mistrzostwa Europy w Szermierce, na których polscy szermierze zdobyli 1 brązowy medal - Leszek Swornowski w szpadzie, w odbywających się tu w 1994 V Lekkoatletycznych Mistrzostwach Świata Juniorów Polak Szymon Ziółkowski zdobył srebrny medal i tytuł wicemistrza świata w rzucie młotem, w VIII Halowych Mistrzostwach Świata w Lekkoatletyce w 2001 polska sztafeta 4x400 m zdobyła złoty medal, w 2013 Joanna Jędrzejczyk zdobyła złoty medal Mistrzostw Europy MuayThai, w 2014 podczas Drużynowych Mistrzostw Europy w tenisie stołowym Polski zdobyły brązowy medal. W mistrzowskiej drużynie piłkarskiej Portugalii - Benfice Lizbona gra Paweł Dawidowicz. - W Lizbonie urodził się największy pisarz portugalski Luís Vaz de Cames (1524-1580), tłumaczony na język polski od 1790, którego echa twórczości znaleźć można u najwybitniejszych poetów polskich epoki romantyzmu - Mickiewicza, Słowackiego, Norwida. - Lizbona w polskiej literaturze pięknej: Marcin Kydryński Lizbona. Muzyka moich ulic (2013) i w reportażu: Janina Pałęcka, Oskar Sobański Lizbońskie ABC (1985). - W 1998 w Lizbonie odbywała się międzynarodowa wystawa EXPO-98, na której było polskie stoisko; 2 VI był Dniem Polskim na wystawie, który uświetniła wizyta żaglowca "Dar Młodzieży" oraz uroczysta gala z udziałem prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego. - Na przełomie lipca i sierpnia 1998 złożyły wizytę w Lizbonie okręty szkoleniowe Polskiej Marynarki Wojennej "Iskra" i "Wodnik". - Mieszka tu duża grupa Polaków. Działa Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne "Polonia", które prowadzi szkołę języka polskiego; przy szkole działa grupa teatralna dla dzieci starszych. Msze polskie w kościele Igreja da Misericórdia Divina w dzielnicy Odivelas. Polski Klub Biznesu w Portugalii PPBC w Lizbonie. - W latach 50. XX w. jednym z dyrektorów lizbońskiej firmy Sociedade Comercial "Ladal" Ltd. był Polak - F. Albiński. Działa tu od 2010 oddział warszawskiej firmy X - Trade Brokers Dom Maklerski S.A, który objął w 2013 roku pozycję lidera w zakresie kontraktów CFD (kontrakty różnicy kursowej) na tutejszym rynku. - W Lizbonie w 1792 roku zostało założone przedsiębiorstwo zajmujące się handlem detalicznym - Jerónimo Martins SGPS, S.A., które bardzo się rozrosło. W Polsce swoją działalność firma rozpoczęła w 1995 (Jeronimo Martins Polska S.A.) i jest dzisiaj właścicielem największej sieci detalicznej w Polsce Biedronka, mającej 2500 sklepów w ponad 900 miejscowościach; zatrudnia ponad 55 tys. pracowników, a przychody przedsiębiorstwa w roku 2012 wyniosły prawie 29 mld złotych. - W Warszawie jest ulica Lizbońska.

AZORY, archipelag dziewięciu wysp na Oceanie Atlantyckim, należących do Portugalii, Region Autonomiczny Azorów. Podczas II wojny światowej, w 1943 polski niszczyciel "Garland" uczestniczył w desantach na Azorach. - Wyspy odwiedzają polscy wczasowicze i turyści.

BALSEMAO - Balsemao-Chacim, miejscowość w pn. Portugalii, w gminie Lamengo, w dystrykcie Viseu. W 1753 roku przybył do Lizbony członek polskiego zakonu katolickiego marianów o. Kazimierz Wyszyński (1700-1755). Biskup diecezji Miranda powierzył mu zorganizowanie portugalskiego Zgromadzenia Ojców Marianów na wzór polski, ofiarowując na ten cel klasztor w Balsemao, do którego wstąpili portugalscy pustelnicy i przybyli z Polski nowi marianie. Wkrótce powstały trzy inne klasztory mariańskie. Wyszyński zmarł w opinii świętości i jego relikwie znajdują się w kościele w Balsemao, a w Rzymie toczy się jego proces beatyfikacyjny. W 1834 antyklerykalny rząd portugalski zniósł wszystkie klasztory. Polscy marianie powrócili do Balsemao dopiero w 1954 roku, odbudowali klasztor, w którym znajduje się obecnie siedziba wikariatu oraz dom studiów dla kleryków, a w Fatimie założyli dom pielgrzyma przy tamtejszym sanktuarium NMP. Dzisiaj marianie w Portugalii mają charakter raczej portugalski, ale utrzymują żywy kontakt z polskimi marianami.

CAMARA DE LOBOS, miasto w Portugalii, na wyspie Madera na Oceanie Atlantyckim, na zach. od Funchal. Jest tu Cabo Girao (Ruda Skała), opadająca ku morzu pionową zerwą 630-metrowej wysokości. Według lokalnej bardzo starej legendy ze szczytu tej skały urwał się głaz i roztrzaskał pokład statku, na którym płynął "O Principe Polaco" (Książę Polski), czyli rzekomo osiadły na wyspie po bitwie z Turkami pod Warną w 1444 polski król Władysław III Warneńczyk; w wypadku miał zginąć król.

COIMBRA jest kolebką nauki portugalskiej. Jest tu uniwersytet z 1290 roku. - W okresie polskiego Powstania Styczniowego 1863-64 całe społeczeństwo portugalskie popierało sprawę polską, prawo Polaków do niepodległości. Najwięcej uwagi i sympatii okazywała Polsce i Polakom Coimbra, a szczególnie studenci tutejszego uniwersytetu. Spośród wszystkich gazet portugalskich najbardziej propolska była koimbryjska "A Liberdade". W Coimbrze, z inicjatywy ośrodka akademickiego, powstał 23 marca 1863 komitet pomocy powstańcom, do którego komitetu weszło aż 30 osób pod przewodnictwem dziekana wydziału prawa, prof. Henriques Seco; jednym z członków komisji był przyszły prezydent republiki Manuel de Arriaga (1911-15), a entuzjastą Polski był późniejszy tymczasowy prezydent Portugalii, pisarz Teofili Braga. Komitet organizował różne imprezy połączone z kwestą na rzecz powstańców. 31 marca 1863 zorganizował pierwsze przedstawienie w teatrze Dom Luis w Coimbra. W przedstawieniu odbytym 14 maja w teatrze Academia Dramatica wystąpił m.in. śpiewak polski, występujący pod pseudonimem "Di Pietro", który m.in. odśpiewał "Pieśń Polaka", napisaną przez studenta Sanchesa da Gamę, a w przerwie rozdawano wiersz "Emilia Plater" napisany przez studenta Jose Maria da Cunha Seixas, którego myślą przewodnią jest mesjanistyczne posłannictwo Polski i oskarżenia pod adresem państw europejskich, które prowadzą z Rosją wojnę o Polskę wyłącznie na słowa. - Od 1941 roku profesorem uniwersytetu był liturgista francuski Pierre David (1882-1955), który w 1922-39 wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

CUCUJAES - Vila de Cucujaes, miasto w Portugalii, w dystrykcie Aveiro, w regionie Północnym. Był tu przeorem i 1894-95 opatem klasztoru benedyktynów Benedykt Edmund Radziwiłł (1842-1895), polski książę, duchowny katolicki, 1874-81 poseł do sejmu pruskiego, w 1890 kandydat na arcybiskupa gnieźnieńsko-poznańskiego.

EVORA, miasto w Portugalii, w dystrykcie Evora, historyczna stolica regionu Alentejo. Józef Konrad Chełmicki - Jose Carlos Conrado Chelmicki (1813-1890), uczestnik polskiego Powstania Listopadowego 1830-31, a następnie w armii portugalskiej, w stopniu generała dywizji (od 1876), do 1888 był dowódcą okręgu wojskowego Evora. - W 1865 odwiedził miasto ks. Karol Mikoszewski, do 1863 wikariusz parafii św. Aleksandra w Warszawie, członek Tymczasowego Rządu Narodowego po wybuchu Powstania Styczniowego 1863; który podczas pobytu w Portugalii zajmował się zbieraniem ofiar na potrzeby uchodźców polskich w Europie; bał tu życzliwie przyjęty przez mieszkańców miasta, a kościół, w którym odprawiał mszę św., był szczelnie wypełniony ludźmi, które składali hojne ofiary.

FATIMA to małe miasto w dystrykcie Santarem, koło miasta Leiria. Jest tu jedno z największych sanktuariów maryjnych na świecie, związane z mającymi tu miejsce w 1917 objawieniami Matki Bożej: troje pasterzy z Fatimy - Francisco i Jacinta Marto oraz Lucia dos Santos ogłosiło, że objawiła im się Matka Boże i przekazała trzy tajemnice fatimskie. które Kościół katolicki uznał za cud w 1930. Cel tysięcy pielgrzymek i pielgrzymów, także z Polski. W 1982 i 1991 sanktuarium fatimskie odwiedził "polski" papież Jan Paweł II; w 1982 dokonał otwarcia duszpasterskiego ośrodka im. Pawła VI., a 13 V 2000 dokonał tu beatyfikacja Franciszka i Hiacynty. - Polscy marianie prowadzą w Fatimie Dom Pokoju dla pielgrzymów. - Miastem partnerskim Fatimy jest Częstochowa. - W Polsce kult Matki Bożej Fatimskiej szerzy się od 1946; są kościoły pod jej wezwaniem i sanktuarium w Turzy k. Wodzisławia Śląskiego. - W Fatimie 13 V 1966 odbyły się główne uroczystości polskiego Millennium w Portugalii na intencję Tysiąclecia Chrztu Polski, z udziałem prezydenta kraju Americo Thomasa, kardynała patriarchy Lizbony Manuela Goncalvesa Cerejeira, legata papieskiego, kardynała Perretto i biskupa Leiria, do której należy Fatima. Mszę odprawił i wygłosił kazanie po portugalsku polski duchowny, o. Bolesław Jakimowicz, przełożony polskich marianów z klasztoru w Balsamao w pn. Portugalii. Wysłano okolicznościowy telegram do prymasa Polski, kard. Stefana Wyszyńskiego. W uroczystości wzięło udział ok. 50 000 osób.

FUNCHAL, miasto w Portugalii, na wyspie Madera na Oceanie Atlantyckim; znany ośrodek turystyczny i wczasowy. 26 XII 1930 - 23 III 1931 przebywał tu na wypoczynku marsz. Józef Piłsudski, co upamiętnia tablica z wyrytym napisem po polsku i angielsku: "Pamięci Marszałka - Rodacy" w wilii Quinta Bettencourt na przedmieściach Funchal, w której mieszkał Marszałek, odsłonięta w 1993 przez ambasadora RP Jerzego Marendziaka. - Z marsz. Piłsudskim był tu jako jego adiutant, major Mieczysław Lepecki (zm. 1969), znany podróżnik, pisarz i publicysta. - Mieszkał tu od 1931 i zmarł Jerzy Bolesław Tomaszewski/Bończa-Tomaszewski (1872 - 30 XII 1955), polski dyplomata w służbie dyplomatycznej i konsularnej Imperium Rosyjskiego (1893-1917) i II Rzeczypospolitej (1918-1930), od grudnia 1918 do czerwca 1919 był szefem gabinetu sekretarza generalnego delegacji polskiej na konferencję pokojową w Paryżu, organizator poselstwa polskiego w Madrycie. - Przez 18 lat mieszkał tu także Leopold Pobóg-Kielanowski (1907-1988), polski aktor i reżyser (Lwów, Toruń. Katowiece, Wilno, Włochy - Teatr II Korpusu Polskiego, Teatr Polski w Londynie), pisarz, dziennikarz (Radio Wolna Europa 1952-72), prezes Związku Artystów Scen Polskich za Granicą. W 1975 założył teatr w Funchalu. - W 2000 odbyły się tu Mistrzostwa Europy w Szermierce, na których polscy szermierze zdobyli 1 złoty, 1 srebrny i 2 brązowe medale. - Wyspę odwiedza dużo turystów polskich.

GUIMARAES, miasto w Portugalii, w dystrykcie Braga, w regionie Północ. W 1865 odwiedził miasto ks. Karol Mikoszewski, do 1863 wikariusz parafii św. Aleksandra w Warszawie, członek Tymczasowego Rządu Narodowego po wybuchu Powstania Styczniowego 1863; który podczas pobytu w Portugalii zajmował się zbieraniem ofiar na potrzeby uchodźców polskich w Europie; bał tu życzliwie przyjęty przez mieszkańców miasta, a kościół, w którym odprawiał mszę św., był szczelnie wypełniony ludźmi, które składali hojne ofiary.

MADALENA DO MAR, wioska na południowym wybrzeżu portugalskiej wyspy Madera, w regionie autonomicznym Madera. W tutejszym kościele jest obraz uważany za portret "Księcia Polskiego", czyli, według legendy tutejszej, ocalałego z bitwy z Turkami pod Warną w 1444 króla polskiego Władysława III, który następnie miał zamieszkać na wyspie.

MADERA, wyspa portugalska na Oceanie Atlantyckim, stanowiąca region autonomiczny, stolica Funchal. 21 XII 1930 - 23 III 1931 przebywał tu na wypoczynku marsz. Józef Piłsudski. Pamiątkowa tablica na ścianie wilii Quinta Bettencourt w Funchal upamiętnia ten pobyt. - Legenda portugalska, której źródłem jest wydany w 1700 "Herbarz genealogiczny rodzin, które osiadły na wyspie Maderze po jej odkryciu, które miało miejsce w 1420 r.", głosi, że król Polski i Węgier Władysław III Warneńczyk przeżył bitwę z Turkami pod Warną w 1444, by po długiej wędrówce osiąść na Maderze. Jak piszą autorzy "Lizbońskiego ABC" (Warszawa 1985) Janina Pałęcka i Oskar Sobański, którzy wgłębiali się w tę sprawę, napisali: "Jeśli nawet nie był to Władysław III Warneńczyk, to w każdym razie jest to postać wystarczająco realna i zagadkowa, aby warto było pokusić się o jej identyfikację". Jak ta legenda jest żywa potwierdza m.in. to, że jeszcze po II wojnie światowej drukowano tu obrazek z podobizną "Sao Ladislao" (św. Władysława) uważanego za patrona Madery i z wierszowaną modlitwą do polskiego świętego".

PORTO jest drugim największym miastem i portem Portugalii. Podczas wojny domowej w Portugalii 1832-33 w oblężeniu Porto brało udział 25 ochotników polskich, m.in. uczestnik polskiego Powstania Listopadowego 1830-31 Józef Chełmicki - Jose Carlos Conrado de Chelmicki (1813-1890), późniejszy generał dywizji armii portugalskiej; w uznaniu ich bohaterstwa 3 batalionowi wojska stacjonującemu w Porto (Tercero Batalhao Movel), który zasłużył się wówczas przy zdobyciu Porta (walki na wzgórzach Serra do Pilar), władca Portugalii Dom Pedro nadał honorową nazwę "Polacos do Serra". W 1847 pisarz portugalski Jose Joaguima Rodrigues de Bastos (1777-1862) wydał w Porto powieść "A Vigrem da Polonia" (Dziewica Polska), osnutą na wydarzeniach polskiego Powstania Listopadowego, która była prawdziwym bestsellerem i doczekała się w ciągu dwudziestu lat siedmiu wydań, z tego czterech do 1858. - Po wybuchu polskiego Powstania Styczniowego 1863 gazeta "O Jornal do Porto" sporo miejsca i z sympatią poświęcał sprawom walki Polaków o niepodległość; studenci uniwersytetu w Coimbrze założyli komitet pomocy ofiarom powstania w Polsce; komitet ten w dniach 5, 8 i 10 IV 1863 zorganizował w teatrze S. Joao w Porto występy z kwestą na rzecz powstańców przy szczelnie wypełnionych salach, a okrzykom na cześć Polski nie było końca. - W 1865 przebywał w Porto ks. Karol Mikoszewski, do 1863 wikariusz parafii św. Aleksandra w Warszawie, członek Tymczasowego Rządu Narodowego po wybuchu Powstania Styczniowego 1863; podczas tego pobytu utworzył komitet polsko-portugalski, który zajmował się zbieraniem ofiar na potrzeby uchodźców polskich w Europie; jego działalność poparł miejscowy biskup - Joao de Franca Castro e Moura i miejscowe czasopismo "O Jornal do Porto" oraz mieszkańcy miasta; ukazała się tu książeczka o jego działalności "Esboco biographico de Carlos Mikoszewski" (1865). - W tutejszym teatrze na pocz. lat 20. XX w. występował znany polski śpiewak operowy Stefan Skupiewski. - W wychodzącym w Porto czasopiśmie naukowym "Trabalhos da Soeiedade Portuguesa de Antropologia et Etnologia" w 1931 ukazała się praca "A cabaca" polskiego etnografa Eugeniusza Frankowskiego, który w latach 1914-20 prowadził badania naukowe w Hiszpanii i Portugalii. - Jest tu kolonia polska. - Na tutejszym uniwersytecie studiuje grupa studentów z Polski. - W bardzo dobrym klubie piłkarskim FC Porto występowało czterech piłkarzy polskich: Józef Młynarczyk (z którym wywalczył największe sukcesy w swojej karierze klubowej: dwukrotne Mistrzostwo Portugalii (1986 i 1988), Puchar Portugalii (1988), Superpuchar Portugalii (1987), a w 1987: Puchar Mistrzów), Grzegorz Mielcarski (1995-99 czterokrotnie zdobywał mistrzostwo Portugalii, dwukrotnie Superpuchar Portugalii i raz Puchar Portugalii), Przemysław Kaźmierczak (2007-10) i Paweł Kieszek (2010-14).

QUINTA DO LAGO, słynne i luksusowe golfowe letnisko - kompleks hotelowo-rekreacyjny (550 ha) na pd. Portugalii, koło lotniska Faro, w regionie Algarve. Założone w 1971 i wybudowane przez urodzonego we Lwowie w 1933 polsko-brazylijsko-portugalskiego dewelopera budowlanego Andre Jordana (Andrzej Franciszek Spitzman); zaliczany do najlepszych miejsc wypoczynkowych w Europie.

TORRES VERDAS, miasto w Portugalii, koło Lizbony. Podczas wojny domowej 1846-47, 23 XII 1846 miejsce bitwy między wojskami królewskimi popierającego polityka Costa Carbala a oddziałami rewolucyjnymi setembristów księcia Bonfim, przegranej przez wojska księcia. W szeregach wojsk królewskich odznaczył się Polak, Józef Karol Konrad Chełmicki, który pełnił funkcję kwatermistrza dywizji południowej, a po rewolucji był jednym z przedstawicieli królowej w pertraktacjach pokojowych.

TUA, miejscowość w pn.-wsch. Portugalii, w dystrykcie Braganca, w widłach rzek Douro i Tua, przy linii kolejowej Douro, prowadzącej w kierunku zach. do Porto. Polak, inż. Zborowski w 1874 opracował projekt budowy linii kolejowej z Tua do Mirandeli przez bardzo trudną topograficznie dolinę rzeki Tua, zrealizowany w 1883, a do Braganca w 1887.

VILAMOURA, słynne i luksusowe golfowe letnisko - największy w Europie kompleks hotelowo-rekreacyjny (2000 ha, port żaglowy na 1000 jednostek) na pd. Portugalii, koło lotniska Faro, w regionie Algarve. Zbudowany w latach 1996-2003 przez urodzonego we Lwowie w 1933 polsko-brazylijsko-portugalskiego dewelopera budowlanego Andre Jordan (Andrzej Franciszek Spitzman); zaliczany do najlepszych miejsc wypoczynkowych w Europie. - Odbyły się tu 18-19 III 2000 28 Mistrzostwa Świata w Biegach Przełajowych, w których wzięło udział 3 polskich zawodników.

VILLA NOVA DE FAMALICAO, duże miasto w pn. Portugalii, koło Bragi. W 1897 ukazała się tu w przekładzie portugalskim książka D. Bartoli TJ o polskim świętym Stanisławie Kostce - "Vida de san Estanislau Kostka da Companhia de Jesus". Znany malarz portugalski Arturo Laureiro (zm. 1932) namalował obraz "Widzenie św. Stanisława" (Galeria Stanu Victoria - Melbourne, Australia).

VILA NOVA DE GAIA, miasto w pn. Portugalii, koło Porto. Od 1936 jest tu ulica Polaków - Rua dos Polacos, nazwana tak na pamiątkę bohaterskich Polaków walczących w tym rejonie podczas wojny domowej w Portugalii 1832-33. - Kolonia polska. Od 2011 działa tu Polska Szkółka dla Dzieci Dwujęzycznych "Motylek", dla dzieci polonijnych zamieszkujących metropolię Porto.

© Marian Kałuski