Dodano: 03.05.21 - 16:43 | Dział: Godne uwagi

Vivat Konstytucja! Vivat 3 Maj!

Szanowni Państwo,

Mija 230 lat od momentu uchwalenia przez Sejm Czteroletni (zwanym Sejmem Wielkim) pierwszego w Europie, drugiego na świecie, niezwykle doniosłego aktu prawnego kształtującego polską demokrację. 3 maja 1791 r. po burzliwej debacie sejm przez aklamację przyjął ustawę rządową regulującą organizację władz państwowych oraz prawa i obowiązki obywateli.

Ten wzniosły akt prawny, już w preambule, definiował okoliczności i zmiany jakie Konstytucja 3 Maja wnosiła formując demokratyczny ustrój polityczny Rzeczypospolitej.

„W imię Boga w TrĂłjcy Świętej Jedynego.
Stanisław August z BoĹźej łaski i woli Narodu KrĂłl Polski, Wielki Książe Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Ĺťmudzki, Kijowski, Wołyński, Podolski, Inflancki, Smoleński, Siewierski i Czerniechowski, wraz z stanami skonfederowanemi, w liczbie podwĂłjnej NarĂłd Polski reprezentującemi, uznając, iĹź los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucji narodowej jedynie zawisł, długim doświadczeniem poznawszy zadawnione rządu naszego wady, a chcąc korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje, i z tej dogorywającej chwili, ktĂłra nas samym sobie wrĂłciła, wolni od hańbiących obcej przemocy nakazĂłw, ceniąc droĹźej nad Ĺźycie, nad szczęśliwość osobistą egzystencyją polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu, ktĂłrego los w ręce nasze jest powierzony, chcąc oraz na błogosławieństwo, na wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń zasłuĹźyć, mimo przeszkĂłd, ktĂłre w nas namiętności sprawować mogą, dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolności, dla ocalenia ojczyzny naszej i jej granic, z największą stałością ducha niniejszą konstytucję uchwalamy i tę całkowicie za świętą, za niewzruszoną deklarujemy, dopĂłki by narĂłd w czasie, prawem przepisanym, wyraĹşną wolą swoją nie uznał potrzeby odmienienia w niej jakiego artykułu. Do ktĂłrej to konstytucji dalsze ustawy sejmu teraĹşniejszego we wszystkiem stosować się mają." – ĹşrĂłdło: http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/kpol/1791.html

Uchwalona 3 maja 1791 r. Ustawa Rządowa była próbą unowocześnienia ustroju Polski i ratowania jej suwerenności. Mimo, że obowiązywała zaledwie kilkanaście miesięcy to do dzisiaj jest jednym z fundamentów polskiej tradycji republikańskiej, symbolem demokracji oraz powodem dumy Polaków.

By zrozumieć istotę wielkości tej Konstytucji należy wspomnieć o sytuacji Polski w czasie poprzedzającym jej uchwalenie, ale również jej skutków.

Rzeczypospolita przechodziła poważny kryzys, a agresywna polityka ościennych mocarstw (Rosji, Prus i Austrii) doprowadziła, że u schyłku XVIII w. Polska nie była państwem w pełni suwerennym. Podczas panowania dynastii saskiej Polska znajdowała się pod patronatem Rosji, która miała gwarantować jej wolność i bezpieczeństwo. W rzeczywistości pod wzniosłymi hasłami i propagandą carskiej Rosji kryła się brutalna dominacja polityczną

Warto przypomnieć, Ĺźe po krwawym stłumieniu przez Rosjan zrywu konfederatĂłw (trwającego od 1768 do 1772 r) w obronie suwerenności kraju, Prusy, Austria i Rosja dokonały w 1772 r. zaboru części ziem Rzeczypospolitej (I rozbiĂłr). Ponad 5 tys. konfederatĂłw zostało wywiezionych przez Rosjan na Syberię – byli to pierwsi polscy zesłańcy, ktĂłrzy zostali zapamiętani, jako Ĺźarliwi obrońcy wiary i wolności .

Okres rządĂłw Stanisława Augusta Poniatowskiego jest w polskiej historiografii traktowany niejednoznacznie. W okresie PRL krĂłl ten stał się symbolem „postępowych zmian". Komisja Edukacji Narodowej stała się symbolem „pierwszego ministerstwa oświaty". Obecnie moĹźemy spojrzeć na tego krĂłla całkowicie obiektywnie, bez filtra cenzury i naginania się do politycznych wymogĂłw historiografii pod butem politycznych czynownikĂłw uniwersyteckich, ktĂłrzy pokornie odbierali polecenia z KC PZPR.
Stanisław August Poniatowski, człowiek słaby i chwiejny, bojący się ambasadorĂłw rosyjskich, pobierający od nich jurgielt starał się nie draĹźnić Rosjan, bo był całkowicie od nich zaleĹźny. Te reformy, tak wychwalane, jak komisja Edukacji Narodowej miały tez swoja odwrotną stronę – na przykład Komisję Rozdawniczą Koronną, ktĂłrej celem było zapewnienie pieniędzy na utrzymanie dzieł KEN. Skończyło się na gigantycznym złodziejstwie, poniewaĹź pojezuickie dobra, ktĂłre miały słuĹźyć na utrzymanie szkół KEN zostały zdefraudowane, a zrobili to członkowie Komisji, ci sami ludzie, ktĂłrzy później weszli w skład Konfederacji Targowickiej. (szerzej o tej kwestii na stronie: http://www.anti-defamation.pl/redutanews/33-tysiace-znakow-na-temat-szkolnictwa/

Ożywienie patriotyczne pod koniec lat 80 XVIII wieku wynikało ze zmienionej sytuacji międzynarodowej Rzeczypospolitej. Było to wynikiem wybuchu wojny rosyjsko-tureckiej i włączenie się do niej Austrii. Stronnictwo patriotyczne, obok chwiejnego króla próbowało wzmocnić pozycje Polski wobec sąsiadów. W 1788 r. został zwołany Sejm, który miał zatwierdzić sojusz polsko-rosyjski i włączenie się do wojny z Turcją. Tymczasem wśród zgromadzonej na Sejmie szlachty zapanowało pragnienie zerwania związków w Rosją. Skonfederowany Sejm, w którym niemożliwe było zastosowanie liberum veto, rozpoczął realizację reform. Już pod koniec 1788 r. uchwalono powiększenie armii z ok. 20 do 100 tys. żołnierzy.

Najważniejsi przedstawiciele obozu reformatorskiego - Stanisław Małachowski, Hugo Kołłątaj, Julian Ursyn Niemcewicz, Ignacy Potocki - od grudnia 1790 r. spotykali się w tajemnicy by debatować nad kształtem reformy, analizowali m.in. konstytucję amerykańską i prace francuskiego Zgromadzenia Narodowego. Ich działania przyspieszyło pogorszenie się sytuacji międzynarodowej Polski. Przegłosowanie ustawy zmieniającej ustrój zaplanowano po Wielkanocy, gdy większość posłów wciąż przebywała w swoich oddalonych często o setki mil dworach. 2 maja 1791 r. w Pałacu Radziwiłłowskim (obecnym prezydenckim) odczytano projekt ustawy. De facto był to spisek ponieważ ucieczono się do zabiegu wykluczającego większość sejmową. Taki był też argument przeciwników Konstytucji, którzy uciekli się pod ochronę Katarzyny.

Rankiem 3 maja 1791 r. po otwarciu obrad sejmowych odczytano odpowiednio dobrane depesze dyplomatyczne wskazujące, Ĺźe Polsce grozi kolejny rozbiĂłr. Obradujący nie czekali, natychmiast przegłosowano uchwalenie Ustawy Rządowej, a KrĂłl zaprzysiągł konstytucję: „Przysięgłem Bogu, Ĺźałować tego nie będę". Wieczorem posłowie, na czele z marszałkiem Stanisławem Małachowskim zaprzysięgli nową ustawę. KrĂłl tym razem, pod presja chwili i emocji stanął po stronie Narodu (jak to pisano Ăłwcześnie). Nie starczyło mu jednak odwagi by wytrwać.

Jedenaście artykułów Konstytucji wprowadzało trĂłjpodział władzy, monarchię dziedziczną, opiekę prawną nad chłopami i mieszczaństwem oraz znosiło liberum veto. Wyrazicielem suwerennej woli narodu miał być dwuizbowy Sejm. Sejm miał być zwoływany co dwa lata; po upływie ćwierć wieku — czyli w 1819 r. - Sejm nadzwyczajny miał zmienić Konstytucję.

Należy pamiętać, że rok po przyjęciu Konstytucji Sejm Wielki nadal obradował uchwalając kolejne ustawy budujące nowy ustrój Rzeczypospolitej.

Po uchwaleniu Konstytucji na kresach Rzeczypospolitej w miasteczku Targowica zebrali się magnaci dążący wraz z Katarzyną II do obalenia nowego ustroju. Konfederacja poparta przez znaczną cześć szlachty, zawiązana została 27.04.1792 r. w Petersburgu, a 14.05.1792 r. oficjalnie ogłoszona w Targowicy. Na czele zmowy stali: Stanisław Potocki oraz hetmani: Seweryn Rzewuski, Franciszek Ksawery Branicki, Szymon Kossakowski. Są to postaci okryte hańbą na wieki.

Konfederacja targowicka opowiadała się za obaleniem Konstytucji. Za konfederatami, którzy wystąpili pod pozorem obrony wolności, w Rzeczpospolitej interweniowały wojska rosyjskie. Po serii porażek wojsk polskich (wojna polsko-rosyjska 1792 r.) i ultimatum Katarzyny II - 23.07. 1792 r. - do konfederacji przystąpił król Stanisław August Poniatowski i wydał rozkaz wstrzymania walk.

Konfederaci anulowali nowe ustawodawstwo przyjęte przez Sejm Czteroletni (przede wszystkim Konstytucję), wprowadzili cenzurę, zlikwidowali czasopisma o kierunku reformatorskim i podjęli represje wobec stronnictwa patriotycznego, które przyjęły również charakter porachunków osobistych. Po przewrocie dokonanym przez Konfederatów Polska została zrujnowana, a zarządzenia dyktowane targowiczanom z Petersburga pogłębiały chaos.

Epilogiem wojny polsko-rosyjskiej 1792 r. i rządów Targowicy był II rozbiór Polski, dokonany w styczniu 1793 r. przez Rosję i Prusy.



Dla obrońców Konstytucji 3 Maja oraz patriotów, którzy walczyli w obronie niepodległości Polski, ale również dla znaczącej części obywateli Rzeczypospolitej, konfederacja targowicka stała się symbolem zdrady narodowej. Podczas insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r. wielu jej przywódców skazano na śmierć i infamię oraz publicznie wieszano na szubienicach. Na śmierć przez powieszenie m.in. skazano hetmana wielkiego koronnego Piotra Ożarowskiego, marszałka Rady Nieustającej Józefa Ankwicza, hetmana polnego litewskiego Józefa Zabiełłę oraz biskupa inflanckiego Józefa Kazimierza Kossakowskiego. Wśród powieszonych byli biskup wileński Ignacy Massalski, kasztelan przemyski książę Antoni Czetwertyński, poseł do Turcji Karol Boscamp-Lasopolski, szambelan Stefan Grabowski, instygator koronny (prokurator ścigający zbrodnie stanu) Mateusz Roguski, szpieg rosyjski Marceli Piętka, czy instygator (prokurator) sądów kryminalnych Józef Majewski.

Wyrok śmierci wydano również na tych, których nie udało się schwytać, gdyż przeważnie ukrywali się za granicą. Byli to Stanisław Szczęsny Potocki, Franciszek Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski, Jerzy Wielhorski, Antoni Polikarp Złotnicki, Adam Moszczeński, Jan Zagórski ora Jan Suchorzewski, wyrokiem Najwyższego Sądu Kryminalnego zostali skazani na śmierć przez powieszenie, na wieczną infamię (wyjęcie spod wszelkich praw), konfiskatę majątków i utratę wszystkich urzędów. Wyroki wykonano in effigie (łac. w obrazie), czyli jedynie na wizerunkach skazanych .

Targowiczan i ich konfederację postrzegamy z odrazą i uwaĹźamy za symbol zdrady Polski i Narodu Polskiego. PrzywĂłdcy targowiczan – przepełnieni pychą i mentalnością płatnych zdrajcĂłw przyczynili się do upadku Rzeczypospolitej. Ich zdradziecki czyn przez wieki był i jest postrzegany jako zbrodnia, wymierzona w suwerenność Państwa Polskiego, podyktowana wyłącznie osobistymi pobudkami i dążeniem do osiągnięcia prywatnych korzyści. Do dnia dzisiejszego Targowica jest dla PolakĂłw synonimem zdrady narodowej.

W literaturze polskiej spotkamy wiele utworĂłw wyraĹźających pogardę dla Targowicy, m.in. wiersz Marii Konopnickiej „Targowica" - „ Oj Targowiczanie, Dobrze się nazwali! Jak Judasza, za srebrniki, Polskę stargowali!" [...] Zagasili blaski W tej polskiej koronie, Podeptali Orły białe, I Litwy Pogonie!"

Szanowni Państwo,

Konstytucja 3 Maja do dnia dzisiejszego stanowi symbol niepodległości Polski, przez wiele lat prawo do kultywowania pamięci o jej uchwaleniu związane było z sytuacją polityczną Rzeczypospolitej. Przypomnę, Ĺźe po raz pierwszy uroczyście świętowano w rocznicę uchwalenia Konstytucji - 3 maja 1792 r., w przededniu wojny z Rosją. W czasie gdy Polska została, na ponad 120 lat, wymazana z map Europy nie było przyzwolenia na oficjalne upamiętnienie uchwalenia Konstytucji. Święto państwowe zostało przywrĂłcone dopiero 3 maja 1919 r., tuĹź po odzyskaniu niepodległości, a oficjalnie ponownie zniesione w 1951 r – okresie szczytu terroru stalinowskiego. Ostatecznie powrĂłcono do obchodzenia święta Konstytucji 3 Maja w 1990 r. Czy czas, w ktĂłrym mogliśmy świętować kolejne rocznice uchwalenia konstytucji nie wydaje się Państwu znaczący? Otóş dokładnie tak jest, tylko w wolnej, suwerennej i niepodległej Polsce mogliśmy i moĹźemy świętować dzień uchwalenia Konstytucji 3 Maja – aktu, ktĂłrego uchwalenie było wielkim doświadczeniem świadczącym o jedności i patriotyzmie ludzi, dla ktĂłrych dobro Polski było wartością nadrzędną.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności i fakty historyczne, my i następne pokolenia jesteśmy zobowiązani do podejmowania działań, które zagwarantują, że Rzeczypospolita będzie wolnym, suwerenny i niepodległym Państwem. Nie możemy pozwolić, aby w najmniejszym stopniu stała się krajem podległym.

Vivat Konstytucja 3 Maja!
Vivant wszystkie stany!

Maciej Świrski
Prezes Reduty Dobrego Imienia