Dodano: 02.12.12 - 11:28 | Dział: Media od kuchni

Po co nam dobre media

W okresie międzywojennym wychodziło łącznie 1105 tytułów prasy katolickiej, w tym ok. 300 publicystycznych i popularnych, wiele periodyków teologicznych, wewnątrzkościelnych informatorów, biuletynów urzędowych, pism sodalicji i stowarzyszeń katolickich, przewodników, okólników i pism parafialnych.

Prasa katolicka to jeden z fenomenĂłw II Rzeczypospolitej. Wychodząc z mrokĂłw zaborĂłw z niewielką liczbą tytułów, brakiem doświadczonej kadry i zasobĂłw finansowych, przez 20 lat niepodległości potrafiła wybić się na znaczący segment ogĂłlnopolskiego rynku prasowego, skutecznie blokując wpływy ideologii socjalistycznych i liberalnych na szerokie rzesze PolakĂłw. A zaszczepione przez nią wartości dobrze przygotowały NarĂłd do przetrwania dwĂłch zwalczających Kościół katolicki i polskość totalitaryzmĂłw – niemieckiego nazizmu i rosyjskiego komunizmu.

Prasa kształtująca pokolenia

– Ojciec mĂłj, chociaĹź zwyczajny gospodarz, prenumerował „Rycerza Niepokalanej” i kupował co roku gospodarski kalendarz z rozmaitymi powieściami. Ja się w czytaniu tych pism bardzo zakochałem. Czytałem kaĹźdy numer – wspomina ks. abp Ignacy Tokarczuk, niezłomny metropolita przemyski, pytany o klimat, w jakim rodziło się na Kresach jego powołanie kapłańskie.
– Potem, kiedy byłem juĹź w gimnazjum, za swoje zarobione lekcjami grosze sam prenumerowałem „Mały Dziennik” i codziennie czytałem. To zamiłowanie stopniowo wzrastało – opowiada.
O wpływie lektury „Rycerza Niepokalanej” na powołanie bł. ks. Jerzego Popiełuszki mĂłwi jego rodzina, wskazując, Ĺźe jako mały chłopiec odwiedzał często babcię Mariannę Gniedziejko, u ktĂłrej zaczytywał się znalezionymi numerami „Rycerza Niepokalanej”.

Herosi katolickich mediĂłw

Za początki prasy katolickiej w Polsce naleĹźy uznać „Kuriera Polskiego” i „Uprzywilejowane Wiadomości z Cudzych KrajĂłw” wydawane w pierwszej połowie XVIII wieku przez pijarĂłw. Te i inne inicjatywy wydawnicze z czasĂłw I Rzeczypospolitej nie przetrwały jednak zaborĂłw i niepodległości Polski doczekały się tylko nieliczne pisma załoĹźone pod koniec XIX i na początku XX wieku, takie jak np. „Katolik”, „Przewodnik Katolicki” czy „KrĂłlowa Apostołów”.
Do pierwszych czasopism katolickich istniejących u zarania II Rzeczypospolitej zaliczają się takĹźe tytuły wydawane przez uznawanego za prekursora katolickiej prasy polskiej bł. ks. Ignacego Kłopotowskiego. Kapłan został beatyfikowany w 2005 r. wraz z innym pionierem czasopiśmiennictwa katolickiego w Polsce bł. ks. Bronisławem Markiewiczem, załoĹźycielem miesięcznika „Powściągliwość i Praca”.

Ksiądz Ignacy Kłopotowski, ktĂłrego z ks. Markiewiczem łączyła ogromna pasja społecznikowska, juĹź jako młody kapłan rĂłwnolegle z działalnością charytatywną na rzecz najbiedniejszych i wykluczonych rozpoczął pracę wydawniczą. Początkowo drukował modlitewniki i broszury religijne. Po 1905 r. zaczął wydawać dziennik „Polak-Katolik”, tygodnik „Posiew” i miesięcznik „Dobra Służąca”, a po przeniesieniu do Warszawy jeszcze miesięcznik „Kółko Róşańcowe” i pisemko dla dzieci „Anioł Stróş”.
W 1925 r. wznowił „Przegląd Katolicki”, a pod koniec Ĺźycia rozpoczął wydawanie miesięcznika „Głos Kapłański”. Nie zraĹźał się kłopotami z carską cenzurą, za co był nawet skazany sądownie, trudnościami finansowymi i krytyką ze strony prasy liberalnej w wolnej Polsce.
Szacuje się, że wydał łącznie ok. 12 mln egzemplarzy książek i broszur religijnych! Wyprzedził swoją epokę, nie tylko głosząc tezy o potrzebie odpowiedzialności czytelników za katolicką prasę kilkadziesiąt lat przed Soborem Watykańskim II, ale również stwarzając pionierski model nowoczesnego koncernu wydawniczego, do którego należało wydawnictwo książkowe, kilka czasopism kierowanych do różnych grup odbiorców, drukarnie i sieć księgarni.
Założył też zgromadzenie zakonne Sióstr Loretanek, którego charyzmatem jest apostolstwo przez słowo drukowane. Zakonnice pomagały mu w pracy wydawniczej, a po jego śmierci same podjęły to dzieło i kontynuują je do dziś.
Błogosławiony ks. Kłopotowski przetarł niejako szlak kolejnym wizjonerom polskich mediĂłw katolickich – św. o. dr. Maksymilianowi Marii Kolbemu oraz juĹź w dobie współczesnej o. dr. Tadeuszowi Rydzykowi.

Święty na miarę czasów

Dokonania św. Maksymiliana niewątpliwie zdominowały świat katolickich mediĂłw II Rzeczypospolitej. Wszystko zaczęło się jeszcze w czasie studiĂłw w Rzymie, gdy w 1917 r. młody franciszkanin ujrzał na pl. św. Piotra świętokradczą manifestację włoskich masonĂłw obchodzących 200-lecie istnienia. Poruszony bluĹşnierczymi hasłami wraz z sześcioma alumnami załoĹźył Rycerstwo Niepokalanej – Militia Immaculatae (MI) – w celu – jak to ujęto w statucie – „nawrĂłcenia grzesznikĂłw, heretykĂłw, schizmatykĂłw itd., a najbardziej masonĂłw oraz uświęcenia wszystkich pod opieką i za pośrednictwem Najświętszej Maryi Panny Niepokalanej”.
Aby utrzymywać kontakt z coraz liczniejszymi członkami Rycerstwa, o. Kolbe powołuje jego organ prasowy – „Rycerza Niepokalanej”, ktĂłry rozpoczyna wydawać w 1922 roku w Grodnie, a od 1927 w Niepokalanowie, gdzie zakłada ogromny klasztor – centrum medialno-ewangelizacyjne.
Początkowo „Rycerz Niepokalanej” ukazywał się w nakładzie 5 tys. egzemplarzy, w 1927 roku osiągnął 70 tys., a w latach 1938-1939 drukowano go w liczbie ok. 800 tys. egzemplarzy – kaĹźdy, kto naleĹźał do Rycerstwa (około 700 tys. osĂłb), miał poczucie obowiązku czytania miesięcznika. Jeśli był zbyt biedny, pisał do Niepokalanowa i otrzymywał pismo za darmo, nawet jeśli wiązało się to ze stratami dla wydawnictwa.
Gdy w 1939 r. wydano „Rycerza” w milionowym nakładzie, liczba darmowych numerĂłw sięgała 100 tys. egzemplarzy. Obowiązywała zasada, Ĺźe co nie zostało sprzedane, było rozdawane. Wspaniale rozwijające się dzieło Rycerstwa Niepokalanej w Polsce nie satysfakcjonowało w pełni o. Kolbego, ktĂłrego zapał ewangelizacyjny sięgał skali globalnej.
– Są bowiem prawie dwa miliardy ludzi na świecie, a „Rycerz Niepokalanej” liczy obecnie tylko 750 tysięcy egzemplarzy.
Ĺťeby zaś kaĹźda rodzina czytała czasopismo, czego oczywiście naleĹźy sobie Ĺźyczyć, trzeba by wydawać dwieście milionĂłw egzemplarzy – argumentował św. Maksymilian. Wcielał te plany w Ĺźycie, m.in. przez 6 lat pracując na misjach w Japonii, gdzie wydawał „Rycerza Niepokalanej” w japońskiej wersji „Seibo no Kishi”.
Imponujący jest wkład o. Kolbego w rozwój katolickich mediów. Pod koniec lat 30. do druku setek tysięcy egzemplarzy wydawanej w Niepokalanowie prasy używane są już najnowocześniejsze maszyny rotacyjne o wydajności 76 tys. egzemplarzy na godzinę.
Święty Maksymilian stworzył doskonale funkcjonujący system kolportażu samochodowego, a w 1939 r. przymierzał się już do organizacji transportu lotniczego, wysyłając dwóch braci na kurs pilotażu. Plany te podobnie jak zamierzenia dotyczące produkcji filmowej i przymiarek do wprowadzenia telewizji przerwała II wojna światowa.
Ale o. Kolbe zdołał jeszcze w 1938 r. uruchomić ogólnopolskie radio. Nie dostał pozwolenia na tzw. radiofonię małej mocy, więc pokrył praktycznie obszar całego kraju zasięgiem radiostacji krótkofalowej o nazwie Stacja Polska 3 Radio Niepokalanów.

20 lat nieustannego rozwoju

Duża część niezwykle różnorodnej prasy katolickiej w okresie II Rzeczypospolitej kierowana była do ściśle określonych odbiorców i odpowiadała na artykułowane przez nich potrzeby. Swoje czasopisma wydawały kurie biskupie, niemal wszystkie zgromadzenia zakonne, przeróżne stowarzyszenia i bractwa kościelne, organizacje religijno-społeczne, a także co bardziej aktywne parafie.
Prawie każda z nich miała ambicje wydawania swojego większego czy mniejszego pisma. Było w nich bardzo dużo treści aktywizujących, wezwań do działań społecznych i przekazów silnie integrujących społeczność. Polacy chcieli jak najszybciej odrobić zapóźnienia z czasów zaborów, dorównać krajom wolnym, mogącym swobodnie się rozwijać. Towarzyszył temu ogromny entuzjazm budowania. Niestety, tę gęstą sieć inicjatyw i stowarzyszeń zniszczył komunizm i do dziś nie możemy tego odtworzyć.

W okresie międzywojennym istniała ogromna róşnorodność pism adresowanych do poszczegĂłlnych grup społecznych i zawodowych. Inteligencja miała takie czasopisma jak np. „Prąd”, „Wiara i Ĺťycie” czy „Tygodnik Katolicki”.
Dla robotnikĂłw, ktĂłrych chciano skonsolidować w organizacjach chrześcijańskiego ruchu robotniczego, wydawano „Front Pracy”, „Robotnika” czy „Pracownika Polskiego”, dla katolickich nauczycieli – pisma: „Nauczyciel Polski”, „Szkoła”, „Kwartalnik Pedagogiczny”.

Swoje magazyny miały stowarzyszenia charytatywno-opiekuńcze. Były pisma skierowane do elit poszczegĂłlnych formacji duchowo-społecznych. Osobne adresowano do róşnych grup wiekowych dzieci i młodzieĹźy. Dla najmłodszych – m.in. „Mały Apostoł” czy „Orędowniczek”, dla młodzieĹźy szkolnej – „Dziś i Jutro”, „Przyjaciel MłodzieĹźy”, oraz dla studentĂłw – „MłodzieĹź katolicka” czy „Odrodzenie”.

Najwięcej tytułów wydawała Akcja Katolicka. Pod koniec lat 30., gdy liczyła juĹź około miliona członkĂłw, drukowała 50 czasopism. Rolę koordynatora pełnił wychodzący od 1931 r. miesięcznik „Ruch Katolicki”. Do pism skierowanych do konkretnego odbiorcy i sformatowanych na jego potrzeby moĹźna rĂłwnieĹź zaliczyć ok. 20 katolickich czasopism regionalnych i co najmniej 200 parafialnych. Wychodziły teĹź pisma katolickie kierowane do mniejszości etnicznych, jak UkraińcĂłw, Rosjan czy BiałorusinĂłw.
Jednocześnie następował szybki rozwój gazet i czasopism katolickich dla masowego odbiorcy i co ciekawe, czytelnictwo to lepiej rozwijało się na wsi niż w mieście, i to bardziej wśród chłopów i robotników niż wśród inteligencji.

Tak rodziła się kultura masowa, ktĂłra rozwijała się w tym czasie w Europie. Ludzie ze wsi i z przedmieść niejako „dobijali się” do czytelnictwa przez prasę katolicką, ktĂłra była bardziej dostępna i tańsza. Na tych masowych czasopismach wielu ludzi po prostu uczyło się czytania. Do całości organizacyjnego fenomenu prasy katolickiej okresu międzywojnia dochodzi jeszcze funkcjonująca od 1927 r.
Katolicka Agencja Prasowa obsługująca większość polskich periodyków, z wyjątkiem radykalnych pism socjalistycznych i liberalnych, i wydająca od 1930 r. swój biuletyn mający dotrzeć do szerokiego kręgu odbiorców. W 1930 r. KAP miała swoje agencje w Rzymie, Watykanie, Paryżu, Londynie, Brukseli, Kolonii, Jerozolimie, Münsterze, Budapeszcie, Fryburgu Szwajcarskim i Waszyngtonie oraz korespondentów we wszystkich diecezjach polskich.

Działalność prasowa Kościoła katolickiego w okresie międzywojennym rozwijała się znacznie bardziej dynamicznie niĹź prasa świecka. O tempie tego rozwoju świadczy fakt, Ĺźe o ile w 1925 r. wydawanych było 75 czasopism katolickich, o tyle w latach 1936-1937 – jak podaje „Informator Kościoła Katolickiego w Polsce” – istniało 199 czasopism katolickich o łącznym jednorazowym nakładzie 2,4 mln egzemplarzy. W 1939 r. czasopisma katolickie stanowiły 27 proc. całości polskiego rynku prasowego.
Prasa katolicka miała ogromny wpływ na postawy PolakĂłw. Według szacunkĂłw, jeden numer „Rycerza Niepokalanej” dochodził średnio do 10 osĂłb, co przy nakładzie ok. 800 tys. egzemplarzy dawało potężne pole oddziaływania.

W okresie międzywojennym na licznych zjazdach katolickich powtarzano, że półkami dla książek i prasy katolickiej powinny być ludzkie ręce, a więc że tymi książkami i pismami należy się dzielić. To multiplikowało siłę ich oddziaływania. W czasopismach katolickich oprócz treści religijnych było także dużo wiedzy ogólnej, historii Polski, dlatego te pisma podnosiły świadomość nie tylko religijną, ale i ogólnospołeczną, propaństwową, bardzo umacniały tożsamość katolicką i narodową polską, a także więź wspólnotową na poziomie lokalnym.

Adam Kruczek