Dodano: 28.08.11 - 0:12 | Dział: Ciekawe miejsca - Pamięć, Historia
Bornholm
Bornholm to duńska wyspa w południowo-zachodniej części Bałtyku. Jest najbardziej na wschód położonym okręgiem administracyjnym Danii.
Wyspa
zamieszkana jest już od czasów prehistorycznych (najstarsze dowody osadnictwa ludzi sÄ… datowane na lata 9000-8000 p.n.e. – z czasów tzw. kultury maglemoskiej). W tym czasie Bornholm miaÅ‚ poÅ‚Ä…czenie lÄ…dowe z terenami dzisiejszej Polski i Niemiec, od których oddzieliÅ‚ siÄ™ miÄ™dzy latami 6800-4500 p.n.e.
Ludność zamieszkująca
Bornholm ok. roku 4500 p.n.e. polowała na dziki, sarny i foki (badania zawartości jam na odpadki z okolic Grisby na wsch. wybrzeżu). Ok. 3500 r. p.n.e. istniał w pobliżu dzisiejszego Aakirkeby obóz warowny, śladem którego są umocnienia i wały ziemne, które dotrwały do czasów współczesnych. Z tych czasów datują się także
pierwsze ślady
rolnictwa na wyspie. Z XIII – IX w. p.n.e. pochodzÄ… liczne ryty naskalne – helleristninger oraz liczne kamienie kultowe bautastene, czyli menhiry.
Bornholm jest wypiętrzeniem na styku dwóch płyt tektonicznych o odmiennej budowie
geologicznej. Ok. 2/3 północnej i środkowej części wyspy jest utworzone z twardych skał granitowych i gnejsu datowanych na ok. 1.4 mld lat (jedne z najstarszych w Europie), pozostałe 1/3 wyspy na południu zbudowane jest z piaskowca (w mniejszej ilości łupków i wapieni), które łatwo ulegają erozji. Teren wyspy uległ wypiętrzeniu ponad poziom morza ok. 0.4 mld lat temu w
okolicach równika, a następnie
przesuwał się on na północ. W 2000 r. na wyspie znaleziono skamieniały ząb długości 21 mm sprzed 130 mln lat, należący do trzymetrowego drapieżnego dinozaura, nazwanego Dromaeosauroides bornholmensis, a w 2004 r. znaleziono ślady dług. 70 cm sprzed 170 mln lat należące do dwudziestometrowego,
roślinożernego zauropoda
należącego do ankylosaurów.
Obecny wyglÄ…d powierzchni wyspa zawdziÄ™cza oddziaÅ‚ywaniu lodowca, który dwukrotnie nasuwaÅ‚ siÄ™ na wyspÄ™ przed 15 i 12 tys. lat. Charakterystycznym skutkiem oddziaÅ‚ywania lodowca sÄ… tzw. doliny szczelinowe (najwiÄ™ksze Ekkodalen i Døndal) powstaÅ‚e w okresie trzeciorzÄ™du wskutek pÄ™knięć
tektonicznych. Rozpadliny te zostały pogłębione przez nasuwający się lodowiec, a ich górne krawędzie wygładzone przez morenę denną. Skutkiem erozji lodowcowej są także liczne wygładzone granitowe pagórki zwane mutonami spotykane w północnej części wyspy oraz liczne głazy narzutowe i otoczaki. Złożoność budowy geologicznej wyspy
powoduje, że jest ona silnie zróżnicowana krajobrazowo oraz posiada liczne surowce mineralne, będące podstawą tutejszego przemysłu i rękodzieła. Wyspa jest znana z licznych kamieniołomów granitu, wydobywano tu także piaskowiec. Z kolei bardzo drobny i czysty piasek południowych plaż wyspy jest używany w przemyśle
szklarskim i był
wykorzystywany do napeÅ‚niania klepsydr. Glinka kaolinowa (wydobywana w okolicach Hasle i Rønne) używana jest obecnie w licznych pracowniach artystycznych do wyrobu przedmiotów terakotowych. Do 1946 r. eksploatowano także niewielkie zÅ‚oża wÄ™gla brunatnego.
Większość terenów
wyspy stanowiÄ… wielkoobszarowe użytki rolne. DziÄ™ki korzystnemu klimatowi na wyspie rosnÄ… orchidee i anemony, aklimatyzowano z sukcesem kilkanaÅ›cie gatunków roÅ›lin Å›ródziemnomorskich, w tym figowce, brzoskwinie, morwy, morele i inne. Bornholm jest nazywany „zielonÄ… wyspÄ…” (w porównaniu z innymi obszarami Danii) – z
tego powodu flagą Bornholmu jest modyfikacja flagi narodowej, w której krzyż ma zielony kolor.
Rybołówstwo jest tradycyjnym zajÄ™ciem mieszkaÅ„ców Bornholmu. Wyspa leży w pobliżu zasobnych Å‚owisk zwÅ‚aszcza dorszy i Å›ledzi, które jednak w ostatnich latach ulegÅ‚y znacznemu zubożeniu. Od poÅ‚owy XIX w. Bornholm staÅ‚ siÄ™ eksporterem na dużą skalÄ™ wÄ™dzonych Å›ledzi bornholmskich (duÅ„. bornholmer), wÄ™dzonych wg specjalnej technologii w przydomowych i przemysÅ‚owych wÄ™dzarniach o charakterystycznej budowie i wyglÄ…dzie (duÅ„. røgeri). W okresie miÄ™dzywojennym funkcjonowaÅ‚o tu 140 wÄ™dzarni, obecnie jest ich ok. 60, w tym kilka dużych przemysÅ‚owych przetwórni ryb.
Rolnictwo charakteryzuje się wysoką kulturą rolną oraz stopniem mechanizacji i nasyceniem nowoczesnymi maszynami rolniczymi. Uprawy są prowadzone na wielkoobszarowych, wyspecjalizowanych farmach rolnych, głównie o kierunku produkcji mlecznej, drobiarskiej i zbożowej, choć trafiają się i bardziej egzotyczne gospodarstwa, np. farmy strusi. Przetwórstwo mleczne jest prowadzone w jednym dużym zakładzie mleczarskim w Klemensker, słynnego zwłaszcza z produkcji doskonałych serów pleśniowych, z których zwłaszcza jeden gatunek St. Clemens Danablu[1] jest dobrze znany smakoszom na całym świecie.
Bornholm był znany także z produkcji charakterystycznych pokojowych zegarów wahadłowych, zwanych bornholmskimi. Zegary te zaczęto wytwarzać na Bornholmie od 1774 r. kiedy w okolicach wyspy rozbił się statek z ładunkiem angielskich stojących zegarów pokojowych. Bornholmscy rzemieślnicy, z których najzdolniejszymi okazali się bracia Otto i Peter Arboe, w oparciu o angielski wzorzec rozpoczęli produkcję podobnych zegarów. Założyli oni wraz innymi zegarmistrzami "Spółkę Zegarmistrzowską Ronne", która zrzeszała liczne ich warsztaty (pod koniec XIX w. było ich 240) i eksportowała je do innych rejonów Danii i Europy. Obecnie tradycja ta jest kontynuowana tylko przez jeden warsztat rzemieślniczy, wytwarzający zegary według tradycyjnych wzorów (zwanych "mąż", "żona" i "panna") dla amatorów tego typu sprzętów.
Tekst: Wikipedia
Foto: KWORUM