Dodano: 31.08.08 - 21:00 | Dział: Kultura i Nauka

W obronie dzieł Mackiewicza

Oświadczenie

Józefa Mackiewicza i Barbarę Toporską poznałem na początku lat 70-tych. Byłem z nimi w stałym kontakcie do chwili ich śmierci.
Jestem wydawcą dwĂłch książek JĂłzefa Mackiewicza – angielskiego tłumaczenia „W cieniu krzyĹźa” (Nowy Jork 1973) oraz broszury „Miejmy nadzieję” (Nowy Jork 1983).
W roku 1982, jako przewodniczący jury Literackiej Nagrody Towarzystwa Krzewienia Nadziei Oddział w Wisconsin, USA, promowałem do tej nagrody książkę Mackiewicza pt. „Droga donikąd”.

Będąc redaktorem, a potem senior-editorem tygodnika emigracyjnego „Gwiazda Polarna” w Stevens Point, w stanie Wisconsin, otworzyłem szeroko JĂłzefowi Mackiewiczowi łamy tego pisma – mĂłgł tam publikować bez Ĺźadnych ograniczeń, a przez długi czas wypłacałem mu honoraria w gotĂłwce. TakĹźe w latach 1971-1972 Fundacja Kościuszkowska, kierowana wĂłwczas przez dr Eugene Kusielewicza, wielokrotnie wspierała Mackiewicza tzw. „doraĹşnymi stypendiami” (emergency grands). Na prośbę pisarza musieliśmy wypłacać te zapomogi wyłącznie w gotĂłwce. Podobnie czyniliśmy z dotacjami pochodzącymi od działaczy polonijnych – Wiktora Węgrzyna z Chicago i śp. Mariana Święcickiego z New Jersey. Czeki przekazywano do Wiednia na ręce naszej wiedeńskiej korespondentki i autorki edytoriałów, poetki Mirosławy Kruszewskiej, a ta osobiście zawoziła gotĂłwkę do Monachium i dyskretnie przekazywała ją Mackiewiczom. Chodziło o to, aby Mackiewiczowie nie mieli kłopotĂłw z zapomogą dla ubogich, udzielaną im przez niemiecką Sozialhilfe.

Już w latach 70-tych grono ludzi przyjaznych Mackiewiczowi, a zgrupowanych w Towarzystwie Przyjaciół Twórczości Józefa Mackiewicza, w Orlando na Florydzie, w USA, przejawiało poważną obawę, iż prawa autorskie pisarza zostały zawłaszczone przez emigrantkę z kraju, Ninę Karsov-Szechter.
Kiedy zdrowie Józefa Mackiewicza zaczęło się pogarszać, Barbara Toporska, towarzyszka życia pisarza, coraz częściej odsyłała potencjalnych wydawców książek Mackiewicza do Niny Karsov, która od samego początku zaciekle torpedowała wszystkie inicjatywy wydawnicze.

Na przełomie lat 1983/84 prowadziłem z Mackiewiczami pertraktacje w imieniu amerykańskiej firmy wydawniczej - Wiide Publications Group Inc., (Chicago, stan Illinois), w sprawie publikacji „Dzieł wszystkich” JĂłzefa Mackiewicza w wersji dwujęzycznej i edycji luksusowej, tzw. „hard cover” z obwolutą. Propozycję tę, trzeba podkreślić, bardzo dla MackiewiczĂłw intratną finansowo, przedstawił wydawca-inwestor amerykański, Graham R Core, ktĂłry był rĂłwnieĹź właścicielem polskiego tygodnika „Gwiazda Polarna” oraz kilku innych periodykĂłw anglojęzycznych.
JĂłzef Mackiewicz wyraził zgodę na propozycję Grahama Core’a i praktycznie rozpoczęto prace graficzno-redaktorskie, ktĂłre zostały przerwane histerycznym telefonem Barbary Toporskiej, w ktĂłrym zleciła mi ona, jako redaktorowi merytorycznemu, abym natychmiast skontaktował się z Niną Karsov-Szechter w Londynie.
W rozmowie ze mną, Nina Karsov-Szechter oświadczyła, Ĺźe posiada wszelkie pełnomocnictwa JĂłzefa Mackiewicza i odwołuje jego zgodę na druk „Dzieł wszystkich” w Wiide Publications. Zaproponowała natomiast, co wydało mi się niesmacznym Ĺźartem, iĹź wykona ona ten projekt sama, a my po prostu będziemy mogli u niej kupić całe nakłady interesujących nas pozycji.
Oczywiście, Graham R Core, który był poważnym wydawcą i właścicielem największej i najnowocześniejszej w Wisconsin drukarni, uznał propozycję Karsov za wysoce nieprofesjonalną i, jak sam powiedział, wręcz bezczelną. Nie od rzeczy będzie tu nadmienić, że Graham R Core i jego firma Wiide Publication Group, ponieśli w planach wydania pism Mackiewicza wielkie straty finansowe. Prace edytorskie były już daleko zaawansowane, ukończono kosztowne sondaże marketingowe rynku księgarskiego, którymi kierowała specjalistka w tej dziedzinie, Ann Garbor, setki dolarów kosztowały rozmowy telefoniczne między USA a Europą. Co najgorsze, zaawansowane już były prace translatorskie. Cała rzesza ludzi została zaangażowana do pracy i wszystko to zostało nagle zatrzymane. Jedna z nielicznych wielkich szans wydawniczych, jaka kiedykolwiek spotkała Józefa Mackiewicza, została przez Karsov bezpowrotnie zniweczona.
Nikt trzeĹşwo myślący nie uwierzy, Ĺźe moĹźna było dokonać tak nierozsądnego wyboru: z jednej strony wielka, amerykańska firma wydawnicza, dysponująca nowoczesnym sprzętem i potężnym zapleczem publikatorskim, a z drugiej – pojedyncza osoba przepisująca ukradkiem na maszynie, po godzinach pracy w wydawnictwie londyńskim, książki Mackiewicza.
W czyim interesie było wstrzymanie publikacji, tak waĹźnych dla nas wszystkich, książek JĂłzefa Mackiewicza? Oczywiście, zyskał na tym najwięcej zwalczający zaciekle tego właśnie pisarza reĹźim PRL-u, a na wychodĹşstwie – front lewacki, zawsze nastawiony wrogo do nieugiętej postawy jedynego świadka zbrodni katyńskiej.
Dopiero w kilka miesięcy po całym zajściu, w niekontrolowanej przez osoby trzecie rozmowie Mackiewicza z Mirosławą Kruszewską, wyszło wszystko na jaw. Okazało się, że Józef Mackiewicz nie wiedział nic na temat protestów Toporskiej i Karsov, które to panie po prostu podjęły za niego decyzję, nie informując zupełnie o niczym pisarza.
Sprawę tę, od strony europejskiej, zna najlepiej pani Mirosława Kruszewska, z którą Józef Mackiewicz wielokrotnie, z goryczą, ten temat dyskutował. Była ona ostatnią z osób (Polaków), która rozmawiała z Mackiewiczem za jego życia bez kontroli tandemu Toporska-Karsov.

W roku 1981/82 Towarzystwo Krzewienia Nadziei z Wisconsin otrzymało fundusze od znanego filantropa i działacza polonijnego, Mariana Święcickiego z Dunellan w stanie New Jersey, na wydanie angielsko-niemieckiej wersji „Drogi donikąd”. Istniało tłumaczenie angielskie Lwa Sapiehy, zaś tłumaczenia niemieckiego podjęły się Mirosława Kruszewska i prof. Pauline Isaacson. Tym razem odmĂłwiła Toporska, twierdząc, Ĺźe „to nie warto, bo sprawa nie wypali” i cytowała opinię Karsov, Ĺźe „te tematy nie interesują juĹź, niestety, czytelnika na Zachodzie”.
Fundusze Mariana Święcickiego zostały więc przeznaczone na nagrody literackie przyznawane przez Towarzystwo Krzewienia Nadziei, ktĂłre m.in. otrzymali: w dziale prozy – sam JĂłzef Mackiewicz, autor-reĹźyser Adam J. Jabłoński, a w dziale poezji – Wacław Iwaniuk, Jerzy Niemojowski i Mirosława Kruszewska.

W roku 1972, w maju, w obecności Krystyny Dunin-Borkowskiej z Radia Wolna Europa, w mieszkaniu MackiewiczĂłw w Monachium, rozmawialiśmy o jego testamencie pisarskim. Pokazywał on nam dokument – jego główną spadkobierczynią miała być, zamieszkała w Polsce, cĂłrka Halina. Niestety, nie czytałem tego dokumentu, bo cała sprawa w ogĂłle wĂłwczas mnie nie interesowała. Mogę zrelacjonować tylko to, co mĂłwił sam pisarz. Chciał on teĹź publikować w Polsce, ale bez cięć cenzury i interwencji redakcyjnych in extenso. Powtarzał uporczywie swĂłj slogan, Ĺźe mĂłgłby publikować nawet w „Prawdzie” czy „Trybunie Ludu”, byle bez cenzury.

Testament Józefa Mackiewicza znali: Krystyna Dunin-Borkowska (Monachium), Janusz Kowalewski (Londyn), weteran-lotnik Alfons Jacewicz (Mexico), zaś w czasie regularnych
odwiedzin u Mackiewiczów, w Monachium, czytała go i dyskutowała z pisarzem treść dokumentu
Mirosława Kruszewska, która wówczas mieszkała w Wiedniu na azylu politycznym. Właśnie do Kruszewskiej Mackiewicz wyraził opinię, iż nie boi się śmierci, ponieważ jego twórczość zostanie zabezpieczona w kraju przez córkę, Halinę. Zawsze twierdził, że może wynagrodzi w ten sposób najbliższym w Polsce to, iż będąc za granicą nie mógł w żaden sposób ich wspomagać finansowo.
Testament ten, według słów Mirosławy Kruszewskiej, nigdy nie był po myśli Barbary Toporskiej. W dokumencie nie padało nazwisko Niny Karsov-Szechter.
Nina Karsov-Szechter nigdy nie była uważana przez emigrację polską za córkę Barbary Toporskiej. Wręcz odwrotnie: księżna Barbara Koczubej-Szubska, przewodnicząca Towarzystwa Przyjaciół Twórczości Józefa Mackiewicza, wręcz uważała Ninę Karsov-Szechter za osobę nasłaną przez komunę.

Na początku znajomości sama Barbara Toporska traktowała Ninę Karsov nieufnie, a nawet wrogo, i jej propozycje wydawnicze uwaĹźała za podejrzane. Dopiero gdy książki „W cieniu krzyĹźa” J.Mackiewicza oraz tom wierszy Toporskiej „Athene noc tua” (1973) z braku wydawcy wpadły w ręce Niny Karsov i ujrzały światło dzienne, lody zostały przełamane.
Należy zaznaczyć, że finansową pomoc przy publikacji w/w książek udzieliła Mackiewiczom, w różnych formach, Fundacja Kościuszkowska z Nowego Jorku i Nina Karsov-Szechter nie jest sensu stricto pełnym wydawcą ich książek, co łatwo jest sprawdzić zapoznając się z biuletynami finansowymi Fundacji Kościuszkowskiej, publikowanymi cztery razy w roku przez samą Fundację.

W ostatnich miesiącach swego Ĺźycia, Barbara Toporska wielokrotnie Ĺźaliła się, w moich z nią rozmowach telefonicznych, na natarczywość Karsov-Szechter, ktĂłra miała, według słów Toporskiej, zadręczać ją podpisywaniem róşnych „papierkĂłw” i wyłudzaniu od niej dokumentĂłw z archiwum Mackiewicza. Twierdziła teĹź, Ĺźe wiele dokumentĂłw zginęło.
Barbara Toporska, udręczona chorobą, nie traciła rozeznania w rzeczywistości, choć Karsov za taką ją uwaĹźała. Nawet w ostatnich chwilach swego Ĺźycia, Toporska nigdy nie nazywała Niny Karsov swoją cĂłrką, co wĂłwczas znowu nie było takie waĹźne, poniewaĹź wszyscy na emigracji wiedzieli, Ĺźe nie istniało Ĺźadne pokrewieństwo – rodzinne, rasowe, a zwłaszcza ideologiczne – pomiędzy Niną Karsov-Szechter a Mackiewiczami.

Józef Mackiewicz często mówił do mnie, a również do Mirosławy Kruszewskiej, Krystyny Dunin-Borkowskiej i przyjaciół z Anglii, o swojej polskiej rodzinie. Izolował się jedynie od swojego brata, Stanisława. Często mówił o swojej córce, Halinie, a był niezmiernie dumny z osiągnięć literackich swego siostrzeńca, Kazimierza Orłosia. Nigdy nie zamierzał powierzać swojej spuścizny literackiej, czy też praw autorskich do niej, osobom obcym. Zwłaszcza, że miał na emigracji nielicznych, lecz ofiarnych przyjaciół, a w Polsce najbliższą rodzinę, z którą czuł się związany.
Sam Mackiewicz nie mĂłgł zrozumieć zainteresowania Niny Karsov-Szechter jego losem i dorobkiem literackim. Zastanawiał się, co rzeczywiście kryje się za jej działaniem i skąd ona bierze na nie pieniądze i czas. Kiedy Barbara Toporska lekcewaĹźyła jego nieufność, nazywając go „litewskim niedĹşwiedziem w mateczniku”, usprawiedliwiał się, twierdząc, Ĺźe zna komunistĂłw i wie, Ĺźe stać ich na wszystko. Podobne opinie wygłaszał do Mirosławy Kruszewskiej, z ktĂłrą był przez lata w bliĹźszym od nas kontakcie, poniewaĹź mieszkała ona w latach 80-tych w Wiedniu i częściej niĹź inni mogła pisarza odwiedzać, a ja byłem praktycznie skazany na kontakt telefoniczny i sporadyczne, kilkugodzinne wizyty w Monachium. Z relacji Kruszewskiej wiem, Ĺźe Mackiewicz był zaskoczony gwałtowną reakcją Niny Karsov na jego pytanie, czy podjęłaby się opublikowania w broszurze jego artykułu „Miejmy nadzieję”, ktĂłry w swojej treści był wręcz manifestem antysowieckim. Gdy Karsov stanowczo odmĂłwiła, artykuł został opublikowany przeze mnie w USA, w ogromnym nakładzie.
Nie rozumiem zupełnie polskich i niemieckich sądĂłw stojących w obliczu jawnego fałszerstwa oraz nieposkromionego tupetu Niny Karsov-Szechter – jakim jest podawanie się za cĂłrkę i jedyną spadkobierczynię Barbary Toporskiej i JĂłzefa Mackiewicza, co przed laty wywołało wśrĂłd emigracji polskiej śmiech i kpiny, a w końcu powszechne oburzenie na tak jawne oszustwo.
Osoba obojgu Mackiewiczom obca rasowo, religijnie i ideologicznie, wykorzystała ich trudną sytuację finansową, choroby, niedołężność i starość, a dziś próbuje pozbawić cały naród polski zaznajomienia się z dorobkiem największego, polskiego pisarza niepodległościowego. Co więcej, jego najbliższą rodzinę, i to rodzoną córkę, spycha w niebyt i pozbawia spadku po ojcu.

Dzisiaj juĹź wiem, Ĺźe JĂłzef Mackiewicz miał rację, gdy we wczesnej fazie znajomości z Niną Karsov-Szechter wietrzył podstęp w jej „Ĺźyczliwości” i „ofiarności”. Niestety, polscy sędziowie nie znają z autopsji stosunkĂłw, jakie panowały na emigracji, nie rozumieją szczegĂłlnej roli, jaką wśrĂłd wychodĹşstwa odgrywał JĂłzef Mackiewicz. Stąd teĹź prĂłby oszustwa, dokonane nad spuścizną literacką JĂłzefa Mackiewicza, doczekały się niewytłumaczalnego pobłaĹźania polskiej Temidy. Mam nadzieję, Ĺźe wkrĂłtce przejrzy ona na oczy. I to szybko.

Edward Dusza
amerykański wydawca książek Józefa Mackiewicza
Stevens Point, Wisconsin – 27 sierpnia , 2008

Uwaga - Oświadczenie Mirosławy Kruszewskiej
opublikowane jest w dziale “Interwencje”.