Dodano: 14.06.08 - 21:26 | Dział: Media od kuchni

Patologie w mediach

Media powinny informować o zbrodniach i patologiach z dystansem i w sposĂłb stonowany, a nie epatować nimi, jak sensacją – uwaĹźa medioznawca profesor Maciej Mrozowski.

Przez ponad tydzień z czołówek największych polskich dzienników telewizyjnych nie schodziła sprawa Josefa Fritzla. Jego zbrodnie były pokazywane i omawiane we wszystkich mediach. Jego bestialskie zachowanie komentowali socjologowie i psychologowie. Trudno jednak odpowiedzieć na pytanie, jaki wpływ na odbiorców, będzie miało pokazywanie bez skrupułów tej tragicznej sprawy.

Kilkadziesiąt ekip telewizyjnych i setki reporterĂłw z całego świata przez kilka dni koczowało pod domem austriackiego psychopaty. Sprawa ta pojawiała się i była komentowana codziennie w telewizjach polskich i zagranicznych. Zdjęcia Fritzla na dobre w utkwiło w pamięci telewidzĂłw i czytelnikĂłw prasy. Wygląda na to, Ĺźe prześcigając się w doniesieniach z Austrii, Ĺźadne medium nie zadało sobie pytania, co w rzeczywistości pokazuje i, jak to wypływa na odbiorcĂłw. Podobna sytuacja zdarzyła się, gdy samobĂłjstwo popełniła jedna z uczennic gdańskiego gimnazjum. Brak jakiejkolwiek ograniczenia ze strony mediĂłw spowodował aktywację podobnych postaw wśrĂłd młodych ludzi. Obecnie rĂłwnieĹź powstaje niebezpieczeństwo, Ĺźe pokazywana patologia negatywnie wpłynie na społeczeństwo. W jednym z publicystyczno-rozrywkowych programĂłw prowadzący zadawali pytanie czy podobnych „FritzlĂłw” nie ma w Polsce. W takiej sytuacji nie trudno o wywołanie lawiny podobnych zachowań. JuĹź bowiem samo pokazywanie określonych postaw wywołuje w odbiorcach trudne do przewidzenia reakcje.

Wpływ mediów na kształtowanie postawy człowieka to temat niezwykle rzadko poruszany w mediach. Szczególnie media komercyjne są dalekie od twierdzenia, że jakikolwiek wpływ istnieje. Zwłaszcza ten negatywny. Wśród światowych specjalistów, zajmujących się mediami, pojawia się jednak coraz mniej głosów, które mówią o zupełnym braku wpływu mediów na postawę człowieka. Obecnie spory częściej dotyczą tego, jak wygląda wpływ mediów na człowieka, czy jest bezpośredni i czy są jakieś warunki, które go wzmacniają.

Wpływ mass mediów na społeczeństwo badali już w latach 60. amerykańscy socjologowie. Zwrócili oni uwagę na to, że identyczne treści nadawane przed media są różnie absorbowane przez odbiorców. Teorię, która starała się opisać te zjawiska ogłosił po raz pierwszy J.T. Klapper. Pisał on o czynnikach pośredniczących, od których uzależniony jest efekt oddziaływania mass mediów na człowieka. Klapper recepcję medialnych przekazów uzależniał m.in. od podatności odbiorcy na wpływ określonych treści, poczucia jego wartości i poziomu aspiracji, a także od stopnia krytycyzmu. Jednocześnie podkreślał, że odbiorcy sami dokonują selekcji. Wybierają tylko te treści, które odpowiadają im aktualnym opiniom, stanowiskom czy poglądom. Taką treść najlepiej zapamiętują. Klapper uznał, że użytkownicy mediów nie szukają informacji, które stanowiłyby polemikę ich opiniami.

Wśród badań na ten temat pojawiły się także takie, które pokazywały jak ważny wpływ na odbiorcę mass mediów mają małe grupy, na przykład rodzina czy koledzy z pracy. W takich grupach następuje wtórna wymiana informacji pochodzących z mediów. Warto podkreślić, że komunikowanie bezpośrednie jest znacznie skuteczniejsze od komunikacji masowej. Paul Lazarsfeld opracował na podstawie swoich obserwacji, teorię dwustopniowego przypływu informacji, wedle której najpierw dociera ona do przywódców opinii, a później za ich pośrednictwem do szerszej publiki. Istotnym elementem jest więc dotarcie do ludzi, którzy potem rozpropagują daną informację.

Z dwustopniowym przepływem informacji związana jest również propaganda szeptana. Jest ona propagandą okazjonalną, ponieważ jednostka wykorzystuje tylko wybrane sytuacje, by oddziaływać na drugiego człowieka. Oparta jest na bezpośrednim kontakcie osób i odbywa się bez pośrednictwa mediów. W rzeczywistości jest wtórnym obiegiem informacji, zasłyszanych w mediach. Taka propaganda jest groźniejsza od komunikacji masowej. O ile bowiem niektóre cechy osobowości człowieka potrafią skutecznie, podświadomie bronić się przed propagandą mediów masowych, o tyle wpływu bezpośredniej komunikacji nie można ignorować.

Jeden z amerykańskich socjologĂłw i medioznawcĂłw, Marshall McLuhan, w książce „Understanding Media", podkreśla, Ĺźe samo medium, czyli środek przekazu, jest juĹź przekazem. McLuhan uwaĹźał, Ĺźe treść przekazu ma wartość drugorzędną. Jednocześnie dzieli środki przekazu na „gorące” i „zimne”. Środki gorące to te, ktĂłre są łatwe w odbiorze, w ktĂłrych podczas recepcji odbiorca nie wykłada własnego wysiłku (na przykład radio). Zimne środki są trudniejsze w odbiorze, wymagają wysiłku intelektualnego i szerszego zaangaĹźowania ze strony odbiorcy. Zimnym środkiem jest telewizja, ktĂłrą odbiera się „zimnym” receptorem wzroku. Informacje przyjmowane tą drogą oddziałują na emocje człowieka i wywołują znacznie głębsze i trwalsze skutki niĹź te przekazywane środkami „gorącymi”.

Tym samym naleĹźy przyznać, Ĺźe oglądanie telewizji nawet podczas robienia innych czynności pozostawia ślad w naszej psychice. Dzieje się to bowiem przede wszystkim w podświadomości. Rezultaty odbierania informacji szokujących, etycznie ocenianych jako złe, często nie są widoczne od razu. Wpływ mediĂłw widać dopiero po jakimś czasie. Tym bardziej destrukcyjnie na psychikę odbiorcy działa nadawanie codziennych relacji telewizyjnych z „miejsc zbrodni”, jak to miało miejsce w przypadku ostatnich wydarzeń w Austrii.

Zdaniem profesora Macieja Mrozowskiego z Uniwersytetu Warszawskiego, oglądanie przez dłuĹźszy czas relacji na temat Josefa Fritzla sprawiło, Ĺźe dla większości odbiorcĂłw była to kolejna sensacja, ktĂłra stała się ĹşrĂłdłem rozrywki. – Wszystko jest obecnie sprowadzane do pewnej ludycznej formy informowania o dziwach i szaleństwach tego świata. To rodzi taki sam efekt, jak w przypadku przemocy. Po prostu znieczula odbiorcĂłw. Przyzwyczajanie do takich obrazĂłw prowadzi do stępienia wraĹźliwości. Media powinny uczulać odbiorcĂłw na takie sytuacje, a nie poprzez wymachiwanie nimi w tonie rozrywkowym i sensacyjnym, przyzwyczajać do podobnych stereotypĂłw – podkreśla Mrozowski.

Profesor Maciej Mrozowski uwaĹźa, Ĺźe receptą na wychowywanie społeczeństwa nie znieczulonego na ludzkiego tragedie jest postawa, ktĂłrą reprezentują europejskie media publiczne. – One w takich sytuacjach przyjmują postawę dystansu, skromnego informowania, a nie nadawania tego typu zdarzeniom sensacyjnego tonu. Oczywiste jest, Ĺźe w pierwszej chwili mamy szok i przeraĹźenie. Sensacja tabloidowa jest formą rozładowania tego szoku. PowaĹźne media powinny rozładować ten szok poprzez wyjaśnianie zjawisk – podkreśla Mrozowski. Jak dodaje media powinny przedstawiać takie sytuacje w sposĂłb racjonalny, a nie poprzez bezrefleksyjne emocje.

Rafał Kowalczyk
Polskie Radio