Niedziela 16 Listopada 2025r. - 320 dz. roku,  Imieniny: Edmunda, Marii, Marka

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 27.08.22 - 22:15     Czytano: [2653]

Dział: FAKTY CIEKAWE LECZ MAŁO ZNANE - Marian Kałuski

Polacy we Francji

FRANCJA jest państwem w Europie Zachodniej. Ma obszar 643 80 km2, w tym metropolia (europejska część kraju) 551 695 km2 (graniczy w Europie z Belgią, Luksemburgiem, Niemcami, Szwajcarią, Włochami, Monako, Andorą i Hiszpanią), 67, 5 miliona ludności, w tym metropolia (2020): 65 milionów. Stolicą jest Paryż. Francja ze względu na swoją liczbę ludności, potencjał gospodarczy, pozycję w Europie, wpływy w dawnych koloniach, silną armię (trzeci po Rosji i USA arsenał nuklearny), uchodzi za jedno z najpotężniejszych państw świata. Liczba Polaków i osób polskiego pochodzenia we Francji jest oceniana na 1 mln osób (w 1939 mieszkało we Francji ok. 500 tys. Polaków); w samym Paryżu mieszka od 100 do 200 tysięcy Polaków i osób polskiego pochodzenia. Polonia francuska dba o kultywowanie polskich tradycji i kultury. Wielu prominentów francuskich ma polskie korzenie, co widać po noszonych przez nich nazwiskach. Współcześnie najbardziej znanymi Francuzami polskiego pochodzenia są: politycy Michel Poniatowski, Nathalie Kosciusko-Morizet, Jean Paul Palewski - pisarz, polityk, deputowany, Gaston Palewski - dyrektor gabinetu gen. de Gaulle, w czasie gdy ten był tymczasowym szefem państwa, przywódca związkowy Henri Krasucki i założyciel Fraternité Notre Dame, ruchu skupiającego tradycjonalistycznych katolików, biskup Jean-Marie Kozik, rzeźbiarz Paweł Landowski, pianistka Wanda Landowska, słynny gastronom Pomian-Pożerski, scenarzysta i pisarz polskiego pochodzenia René Goscinny, jeden z najbardziej znanych twórców komiksu europejskiego, piłkarze Rajmund Kopiszewski, Ludovic Obraniak, Timothée Kołodziejczak, Sylvain Legwinski i Damien Perquis oraz Roger Walkowiak - zwycięzca w wyścigu kolarskim Tour de France w 1956.

Stosunki polsko-francuskie mają tysiącletnią tradycję. Np. założone przez polskiego władcę, księcia Kazimierza I Odnowiciela w XI w. trzy polskie opactwa benedyktyńskie: Tyniec, Mogilno i Łęczyca, były podporządkowane opactwu w Cluny, skąd przybyło do tych klasztorów pierwszych 12 mnichów. Za panowania Bolesława Krzywoustego dwóch katolickich duchownych francuskich było biskupami polskich diecezji: Baldwin w 1103-09 był biskupem krakowskim, a drugi Baldwin biskupem kruszwickim w latach 1111-1126. Z francuskiego opactwa w Morimond przybyli z cystersi, zakładając klasztory w Jędrzejowie w 1149, Sulejowie w 1176, Wąchocku w 1179 i Koprzywnicy w 1185. Już w średniowieczu na uniwersytecie paryskim (Sorbonie) studiowali Polacy. Ostatnie lata swego życia spędził we Francji (Dijon i Strasburg, gdzie zmarł) Władysław (Włodko) Biały (Gniewkowski) (ok. 1327 - 1388) - piastowski książę gniewkowski w latach 1347/1350-1363/1364 (ostateczna rezygnacja w 1377), ostatni przedstawiciel Piastów kujawskich. Jeszcze bliższe kontakty między Polską a Francją rozwinęły się już w okresie Odrodzenia (XVI w.). Największy poeta Słowiańszczyzny do XIX w. Jan Kochanowski przez kilka miesięcy przybywał w Paryżu. Z kolei rodowity Francuz Piotr Stoiński- Pierre Statorius (ok. 1530 Thionville - 1591 Kraków) został autorem pierwszego podręcznika gramatyki języka polskiego. Pierwsza francuska placówka konsularna w Polsce powstała w 1610 w Gdańsku. Silne wpływy polityczne Francji na Polskę m.in. doprowadziły w 1573 do wyboru na króla Polski księcia francuskiego Henryka d Anjou z linii Walezjuszy, który jednak wkrótce powrócił do Francji, by objąć tron francuski. Później dwaj inni Francuzi zapragnęli korony polskiej: Franciszek Ludwik de Bourbon-Conti, który po śmierci króla Jana III Sobieskiego w 1697 w podwójnej elekcji został wybrany królem i przybył już do Gdańska, skąd jednak przepędził go zbrojnie drugi kandydat Rosji, Brandenburgii i Austrii August II oraz książę Ludwik Franciszek de Bourbon-Conti w latach 1747-55 popierany przez część polskich magnatów i francuskiego króla Ludwika XV. Kontakty polsko-francuskie znalazły wyraz m.in. w małżeństwie córki króla polskiego, Stanisława Leszczyńskiego, Marii, z królem Ludwikiem XV. Równolegle Francja - od wieków centrum kulturalne Europy zachodniej - oddziaływała silnie na rozwój polskiej myśli społecznej, literatury, sztuk pięknych itd. W okresie rozbiorów i powstań narodowych stanowiła Francja gościnną przystań dla polskich uchodźców. - Po upadku w Polsce Powstania Listopadowego 1830-31 do Francji przybyło 6000 jego uczestników i emigrantów cywilnych. Rząd francuski większość z nich rozlokował w specjalnie utworzonych zakładach (depots) - obozach dla wojskowych w Awinionie, Besancon, Bourges i Bergerac, które podlegały Ministerstwu Wojny i dla cywili w Chateauroux, który podlegał Ministerstwu Spraw Wewnętrznych: istniały w latach 1831-33. Po wyjściu z obozów większość osób osiedliła się w Paryżu, a poza stolicą Francji duże skupiska polskie powstały wówczas w Wersalu, Poitiers, Montpellier, Bordeaux, Lyonie, Tuluzie i Strasburgu. - We Francji rozwinęła się polska sztuka i literatura okresu romantyzmu (Chopin, Mickiewicz, Słowacki, Norwid, Krasiński i in.). Tu kształtowały się również polskie ruchy i stronnictwa polityczne oddziaływujące na kraj. W walkach Komuny Paryskiej brali czynny udział generałowie polscy - Jarosław Dąbrowski i Walery Wróblewski. Po kampanii wrześniowej 1939 we Francji znaleźli czasowe schronienie żołnierze polscy; wielu z nich walczyło potem w szeregach Francuskiego Ruchu Oporu. W okresie międzywojennym była Francja jednym z głównych obszarów polskiej emigracji zarobkowej. Polska i Francja utrzymują ze sobą od 1919 stosunki dyplomatyczne na szczeblu ambasad. Polskie placówki konsularne mieszczą się w Paryżu, Lille, Lyonie, Nancy i Tuluzie. Szeroko rozwinięte są również polsko-francuskie stosunki handlowe i kulturalne.


ABBEVILLE, miasto w regionie Pikardia, w departamencie Somma. Tutaj, podczas wojny polsko-niemieckiej, zapoczątkowanej atakiem Niemiec na Polskę 1 IX 1939, 12 IX 1939 roku odbyła się brytyjsko-francuska konferencja, na której, pomimo brytyjskich i francuskich gwarancji udzielenia Polsce pomocy na wypadek agresji niemieckiej, na której przywódcy Francji i Anglii zdecydowali o nieudzielaniu Polsce pomocy w walce z Niemcami. - W maju 1940 w bitwie o Francję Abbeville było jednym z miejsc, które przyczyniło się do klęski wojsk francusko-angielskich. Po pięciu latach - 3 IX 1944 Abbeville wyzwolone zostało właśnie przez Polaków: 1 Dywizję Pancerną pod dowództwem gen. Stanisława Maczka.

ABSCON, miasteczko w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Ośrodek polonijny z okresu przedwojennego i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint-Brice).

AGAY, popularne kąpielisko morskie na Wybrzeżu Lazurowym, w regionie Prowansja. Polskie msze w kościele Notre-Dame du Sacré Coeur.

AIGUILLE VERTE, szczyt wysokości 4122 m w masywie Mont Blanc, na terytorium Francji, zdobyty w 1865 roku. Pierwszego wejścia na niższy, północny szczyt dokonał w 1818 A. Malczewski. Pierwsze polskie i drugie w ogóle wejście w 1963 roku północną ścianą - drogą Contamine a: L. Utracki z J. Potockim, L. Sadusiem i R. Zawadzkim. W 1965 roku polscy alpiniści dokonali również pierwszego zimowego przejścia na szczyt drogą Contamine a: E. Chrobak, R. Szafirski, J. Surdel, M. Gryczyński, J. Michalski.

AISNE, departament położony w regionie Hauts-de-France. W 1934 mieszkało tu 18 886 Polaków w 30 miejscowościach.

AIX en PROVENCE, miasto w regionie Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, w departamencie Delta Rodanu. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół St. André). Na tutejszym uniwersytecie został uruchomiony przez wybitnego polonistę francuskiego Paul Cazin a lektorat języka polskiego.

ALBERTVILLE, miasto w regionie Owernia-Rodan-Alpy, w departamencie Sabaudia. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego. - Odbyły się tu Zimowe Igrzyska Olimpijskie 1992. Polskę reprezentowało 53 zawodników w 9 dyscyplinach.

ALFORTVILLE, miasto w regionie Île-de-France, w departamencie Dolina Marny, w aglomeracji paryskiej. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego.

ALGRANGE, miasto w regionie Grand Est, w departamencie Mozela. Na początku XX w. były tu cztery kopalnie rudy żelaza, w których pracowali Polacy. Do dziś dnia ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kaplica Saint Antoine przy 88, av. Marechal Foch). Algrange jest siedzibą Okręgu II "Wschód" Związku Harcerstwa Polskiego we Francji (miał 8000 członków).

AMIENS, miasto w północnej Francji, nad Sommą; ośrodek administracyjny regionu Pikardia i departamentu Somma. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kaplica pw. Matki Bożej Częstochowskiej przy Kościele Saint).

AMNEVILLE, miasto w regionie Grand Est, w departamencie Mozela. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Joseph).

ANGERS, stolica departamentu Maine-et-Loire. Dawna stolica Andegawenii. Pośrednio z rodu Andegawenów (Anjoux) pochodziła królowa Polski - św. Jadwiga (1374-1399, królowa od 1384). - W 1574 u stóp tutejszego zamku jest "Château polonais" albo pałacyk p.n. Króla Polskiego (przy ulicy o tej samej nazwie), w którym zatrzymała się świta polska króla Henryka Walezjusza. - Od października 1939 do czerwca 1940, tj. do czasu agresji Niemiec na Francję w maju 1940) siedziba polskiego rządu i prezydenta R.P. na emigracji, a od kwietnia 1940 (po ewakuacji Paryża) również dowództwa wojsk polskich we Francji (rząd i dowództwo wojskowe ewakuowało się do Anglii).

ANNECY, miasto w regionie Owernia-Rodan-Alpy, w departamencie Górna Sabaudia. Biskupem tutejszej diecezji w latach 1602-22 sprawował św. Franciszek Salezy, który Tutaj 6 czerwca 1610 roku św. Franciszek Salezy z pomocą św. Joanny Franciszki de Chantal założył zgromadzenie zakonne wizytek (dzisiaj 4000 zakonnic w 34 krajach). Do Polski pierwsze wizytki sprowadziła w roku 1654 pochodząca z Francji Ludwika Maria Gonzaga, Królowa Polski, wdowa po królu Władysławie IV (zm. 1648) oraz żona króla Jana Kazimierza i zamieszkały w Warszawie, w klasztorze przy Krakowskim Przedmieściu. Kolejne klasztory w Polsce zostały założone w Krakowie, Lublinie i Wilnie. Ten ostatni, po powstaniu styczniowym, w roku 1864 został zamknięty przez Murawjowa. Wygnane z niego siostry przeniosły się do Francji, skąd powróciły do Polski w 1901 i wybudowały klasztor w Jaśle. Dziś klasztory wizytek w Polsce są w 4 miastach: Warszawie, Krakowie, Jaśle i Rybniku. - W 1998 odbyły się tu 7. Mistrzostwa Świata Juniorów w Lekkoatletyce, na których polscy zawodnicy zdobyli 1 srebrny i 2 brązowe medale. - Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego.

ARCIS-SUR-AUBE, miasto w pd.-wsch. Francji, w Szampanii, w departamencie Aube. 20-21 III 1814 miała tu miejsce zwycięska bitwa wojsk Napoleona (23 tys. ludzi) z siłami sprzymierzonych (74-108 tys. ludzi: Austriacy, Rosjanie, armie królestw Bawarii i Württembergi) maszerujących na Paryż. Po stronie francuskiej brał udział w bitwie polski batalion nadwiślański pod dowództwem Jana Zygmunta Skrzyneckiego, w którego czworoboku schronił się Napoleon zagrożony szarżą kawalerii austriackiej. Skrzynecki na swoim koniu osłonił Napoleona przed atakiem jazdy nieprzyjaciela; ugruntowało to sławę Skrzyneckiego. Napoleon podziękował mu mówiąc: ,,Majorze ocaliłeś honor Francji". Ugruntowało to sławę gen. Skrzyneckiego.

ARCUEIL, miasto w regionie Île-de-France, w departamencie Dolina Marny, w aglomeracji paryskiej. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (Foyer Jean Paul II przy av. Laplace).

ARGENTEUIL-SARTROUVILLE, miasto w regionie Ile-de-France, w departamencie Val-d Oise, usytuowane w północno-zachodniej części aglomeracji paryskiej. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Sainte Berbadette).

ARRAS, miasto w północnej Francji, ośrodek administracyjny departamentu Pas-de-Calais. W 1435 zawarty tu został pokój, kończący wojnę stuletnią Francji z Anglią; członkiem delegacji Soboru bazylejskiego, która pośredniczyła w zawarciu tego pokoju był duchowny polski Mikołaj Lasocki. 9 V 1915 w walkach Francuzów z Niemcami pod Arras brał udział po stronie francuskiej polski oddział wojskowy zwany bajończykami (200 ludzi); w brawurowym ataku na wzgórze Vimy bajończycy zdobyli 4 linie okopów niemieckich; zginęli wszyscy oficerowie, a pod pociętym 34 kulami sztandarem także chorąży bajończyków, Władysław Szujski, syn sławnego historyka polskiego; z bitwy uszło z życiem zaledwie 50 bajończyków. Od nazwy miasta wywodzą się w języku polskim arrasy - gobeliny, produkowane tu od średniowiecza po XVII w. Na Wawelu w Krakowie jest bardzo cenny zbiór 138 flandryjskich arrasów, zamówionych w XVI w. przez króla Zygmunta Augusta. - W sierpniu 1914 został sformowany w Bajonnie oddział ochotników polskich, jako 2 kompania (ok. 200 ludzi, tzw. bajończycy) 1 pułku Legii Cudzoziemskiej w składzie marokańskiej 1 Dywizji Piechoty. Bajończycy brali udział w walkach z Niemcami od listopadzie 1914 do czerwca 1915 pod Arras, Reims i Souchez. Walki bajończyków pod Arras zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, napisem na jednej z tablic, w okresie II RP i po 1990 "ARRAS 9 V 1915". - Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kaplica w klasztorze Sióstr Miséricorde przy 13, rue Pateur).

ARROMANCHES-LES-BAINS, miejscowość w regionie Dolna Normandia, w departamencie Calvados, nad Atlantykiem. 6 VI 1944 miejsce alianckiej normandzkiej operacji wojskowej (utworzenie drugiego antyniemieckiego frontu w Europie Zachodniej), w której uczestniczyła po stronie aliantów także polska marynarka wojenna (3 okręty podwodne, 1 lekki krążownik, 6 niszczycieli oraz szereg jednostek przybrzeżnych i pomocniczych; w dniu inwazji 6 czerwca ORP Dragon, na pozycji 10 mil morskich od brzegu plaży "Sword", bombardował działami 152 mm stanowiska niemieckiej artylerii 105 mm na lądzie, które zamilkły po 40 minutowym ostrzale) i handlowa (MS Batory, MS Sobieski, transportowały żołnierzy alianckich, SS Poznań - broń i sprzęt, SS Modlin(dawna Wilia) został użyty jako falochron, SS Kmicic, SS Kordecki, SS Chorzów, SS Narew, SS Wilno, SS Katowice, SS Kraków brały udział w armadzie transportowej) oraz polskie lotnictwo (11 dywizjonów: 8 myśliwskich i 3 bombowe, wykonały 8 tys. lotów bojowych, do 25 czerwca zestrzeliły 38 samolotów niemieckich, 190 pocisków V-1). Na przełomie lipca i sierpnia 1944 wylądowała tu polska 1 Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka. W muzeum normandzkiej operacji w Arromanches jest zaznaczony polski w niej wkład. Walki marynarzy i lotników polskich w czasie lądowania w Normandii zostały, po 1990, upamiętnione na tablicach Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie - poświęconej marynarzom napisem: "INWAZJA W NORMANDII 6 VI 1944", a na poświęconej lotnikom napisem "NORMANDIA 6 VI 1944".

AUBERIVE, miejscowość w regionie Szampania-Ardeny, w departamencie Górna Marna, koło Reims. Jest miejscem spoczynku blisko 370 polskich żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej - z Armii Polskiej we Francji gen. Józefa Hallera oraz II wojny światowej - w 1940 w kampanii francuskiej oraz w latach 1944-1945 podczas wyzwalania Francji z okupacji niemieckiej. Wśród poległych jest też siedmiu polskich lotników.

AUBY, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. 13 lipca 2018 jednej z nowych ulic w Auby nadano imię Edwarda Gierka (franc. Rue Edward Gierek), który jako górnik mieszkał w sąsiadującej z Auby miejscowości Leforest. - Ośrodek polonijny i polskiego duszpasterstwa (kościół Notre Dame de la Visitation). - Miastem partnerskim Auby jest Czeladź.

AUDINCOURT, miasto w regionie Burgundia-Franche-Comté, w departamencie Doubs. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Immaculée Conception).

AUDUN le TICHE, miasto w regionie Grand Est, w departamencie Mozela. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint François d Assis). Miastem partnerskim Audyn le Tiche są Duszniki-Zdrój.

AULNAY SOUS BOIS, miasto w regionie Île-de-France, w departamencie Sekwana-Saint-Denis, koło Paryża. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół St. Joseph).

AUXERRE, miasto w regionie Burgundia-Franche-Comté, w departamencie Yonne. Mieszkał tu i zmarł 20 grudnia 1834 Maurycy Mochnacki, jeden z teoretyków polskiego romantyzmu, uczestnik i kronikarz powstania listopadowego (autor m.in. "Powstania narodu polskiego w roku 1830 i 1831" Paryż 1834). - Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego. - Jest tu klub piłkarski AJ Auxerre, w którym w sezonie 2017/18 grał Ludovic Joseph Obraniak (ur. 10 listopada 1984 w Longeville-les-Metz), polski piłkarz francuskiego pochodzenia występujący na pozycji pomocnika, reprezentant Polski 2009-14. - Miastem partnerskim Auxerre jest Płock. Jest tu cmentarz z licznymi grobami z wielkiej emigracji /XIX w.), m.in. grób Maurycego Mochnackiego.

AVION, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Denis9. Miastem partnerskim Avionu jest Zgorzelec. Avion jest siedzibą Okręgu I "Północ" Związku Harcerstwa Polskiego we Francji (miał 8000 członków).

AWINION - Avignon, miasto na południu Francji, w regionie Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, w departamencie Vaucluse. Na tutejszym uniwersytecie (1303-1791, należał do najlepszych we Francji) studiowali m.in. Polacy, szczególnie w średniowieczu, jak np. Piotr Żyła, późniejszy kanclerz króla Władysława Łokietka. - W latach 1309-78 Awinion był siedzibą papieży Kościoła katolickiego. W ten sposób zostały nawiązane kontakty Kościoła polskiego z Awinionem - z papieżami awiniońskimi. Na dworze papieskim w Awinionie przebywali arcybiskupi gnieźnieńscy w sprawach Kościoła polskiego i Polski: w 1314 i 1316 abp Borzysław i 1317-18 abp Janisław, który załatwiał sprawę koronacji Władysława Łokietka. Papieże awiniońscy podejmowali różne decyzje w sprawach polskich. Np. Jan XXII (1316-34) ustanowił trybunał sądowy do rozpatrzenia skargi polskiej na Zakon Krzyżacki (nakazał jemu niezwłoczne zwrócenie Polsce zagrabionej ziemi); Benedykt XII (1334-42), powołał drugi taki trybunał, którego wyrok był również korzystny dla Polski, jednak Krzyżacy oba wyroki zignorowali); Urban V (1382-70) udzielił zgodę na założenie Akademii Krakowskiej oraz w 1367 założył biskupstwa katolickie: chełmskie i włodzimierskie oraz arcybiskupstwo w Haliczu. - Po upadku w Polsce Powstania Listopadowego 1830-31 do Francji przybyło 6000 jego uczestników i emigrantów cywilnych. Rząd francuski rozlokował ich w specjalnie utworzonych zakładach (depots) - obozach dla wojskowych w Awinionie, Besancon, Bourges i Bergerac, które podlegały Ministerstwu Wojny i dla cywili w Chateauroux, który podlegał Ministerstwu Spraw Wewnętrznych: istniały w latach 1831-33. W obozie w Awinionie (na terenie dawnego pałacu papieskiego) przebywało 1200 żołnierzy i podoficerów. Wydawane tu były pisma polskie: "Polacy we Francji. Tygodnik Awenioński" 1832, "Bard Nadwiślański" 1832-33 i "Tydzień" 1834 oraz polskie w języku francuskim "Scenes Politiques de la Revolution Polonaise" 1832. Walki polityczne w obozie awiniońskim spowodowały w kwietniu 1832 przeniesienie ok. 620 osób do obozu w Lunel.

BACCARAT - miasto w Lotaryngii, w regionie Grand Est, w departamencie Meurthe i Mozela. Po napaści Niemiec hitlerowskich na Francję w czerwcu 1940, po bitwie por Legarde walcząca u boku armii francuskiej polska 1 Dywizja Grenadierów (16 165 ludzi) pod dowództwem gen. Bronisława Ducha otrzymała 19 czerwca zadanie obrony Baccaratu. Po zażartych walkach z jednostkami niemieckiego 12 KA, a następnie 24 KA 20 czerwca, dywizja zagrożona okrążeniem i z braku wsparcia ze strony wojska francuskiego rozpoczęła odwrót na południe, w kierunku miasta Raon-l Etape, gdzie wobec beznadziejnej sytuacji militarnej oraz podjęciu rozmów w sprawie kapitulacji Francji, następnego dnia została rozwiązana rozkazem gen. Ducha. Wielu żołnierzy przedostało się do neutralnej Szwajcarii i Anglii, gdzie wstąpili tam do formowanych polskich oddziałów wojskowych.

BAGNEUX, miasto w regionie Île-de-France, w departamencie Hauts-de-Seine, w aglomeracji paryskiej. Na tutejszym cmentarzu (w alei 86 rzędzie 10 nr grobu 36) jest pochowany Władysław Ludwig Ślewiński (1856 - 1918 Paryż), znany polski malarz, jeden z przedstawicieli Młodej Polski i secesji.

BAGNOLET, miasto w regionie Île-de-France, w departamencie Seine-Saint-Denis, w aglomeracji paryskiej. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół pw. St. Leu - St. Gilles).

BAJONNA - Bayonne, miasto nad Zatoką Biskajską. Tutaj w 1808 Napoleon I zawarł umowę z rządem Księstwa Warszawskiego w myśl której za 21 mln fr. wypłaconych Napoleonowi I w gotówce, Księstwo przejęło 43 mln franków w zobowiązaniach (nigdy nie zrealizowanych); stąd powstało określenie bajońskie sumy - sumy wielkie, nieosiągalne. - W sierpniu 1914 został tu sformowany oddział ochotników polskich, jako 2 kompania (ok. 200 ludzi, tzw. bajończycy) 1 pułku Legii Cudzoziemskiej w składzie marokańskiej 1 Dywizji Piechoty. Żołnierze oddziału Xawery Dunikowski i Jan Żyznowski zaprojektowali sztandar kompanii, wręczony Polakom 21 września 1914 przez mera miasta Josepha Garat. Bajończycy brali udział w walkach z Niemcami od listopadzie 1914 do czerwca 1915 pod Reims, Arras i Souchez.

BAR - Księstwo Bar, dawne księstwo znajdujące się na terytorium dzisiejszej Lotaryngii. Przez długi czas jego wschodnia część należała do Świętego Cesarstwa Rzymskiego, natomiast obszary na zachód od Mozy były lennem Francji. W 1738 zostało oddane przez króla francuskiego Ludwika XV wraz z Lotaryngią królowi polskiemu Stanisławowi Leszczyńskiemu, po którego śmierci w 1766 powróciło do Francji.

BAR-le-DUC, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Moza. Urodził się tu Raymond Poincaré (1860-1934), polityk francuski, pięciokrotny premier, prezydent Francji w latach 1913-1920. W kwestii polskiej wydał dekret o utworzeniu Błękitnej Armii dowodzonej przez generała Hallera. Otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Odznaczony Orderem Orła Białego (Polska, 1921), Krzyż Walecznych (Polska, trzykrotnie w 1921).

BARLIN, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (Kaplica Polska Najśw. Serca Pana Jezusa). Tutaj w 1914 została utworzona przez polskich emigrantów zarobkowych jedna z pierwszych szkół polskich.

BASTIA, miasto portowe na wyspie Korsyka. Podczas II wojna światowej podczas ewakuacji portu w Bastii przez Niemców polski okręt podwodny Dzik 21 IX 1943 zatopił 2 transportowce, 1 holownik i 8 barek desantowych.

BAYEUX, miasto w Normandii. Jest tu polski cmentarz wojenny z czasów II wojny światowej, z grobami żołnierzy 1 dywizji Pancernej, walczących z Niemcami w Normandii w 1944.

BAYONNE (Bajonna), miejscowość i gmina w regionie Nowa Akwitania, w departamencie Pyrénées-Atlantiques. Tutaj w 1808 został zawarty układ - "bajoński układ" - wymuszona przez Paryż konwencja między rządem Księstwa Warszawskiego a Napoleonem, mocą której przejęte przez niego wierzytelności pruskie na hipotekach wielkopolskich, wynoszące 43 miliony franków, zostały odstąpione rządowi Księstwa Warszawskiego za 21 mln płatnych w ciągu 4 lat. Układ bajoński był bardzo niekorzystny dla Księstwa; za zapłatę długu Napoleonowi rząd Księstwa zmuszony był zaciągnąć pożyczki, m.in. w 1811 opartą na dochodach żup solnych w Wieliczce; tymczasem nominalna wartość hipotek przekraczała 29 mln franków, a sumy te okazały się nieosiągalne; stąd powstało w Polsce określenie "bajońskie sumy", czyli kolosalne. - Także tutaj po wybuchu I wojny światowej w sierpniu 1914 z ochotników polskich mieszkających we Francji sformowano dwa oddziały: ok. 200 żołnierzy wysłano na przeszkolenie do Bayonne, stąd zwano ich bajończykami, a ok. 250 żołnierzy skierowano do Rueil, stąd ich nazwa - rueilczycy. O ile bajończycy pozostali zwartym oddziałem w sile jednej kompanii rueilczyków rozproszono w różnych jednostkach 3 Pułku Marszowego Legii Cudzoziemskiej. Dalszy werbunek został wstrzymany po proteście ambasady rosyjskiej, która obawiała się, że legion będzie walczył o niepodległość Polski. Kompanię bajończyków skierowano 22 października 1914 na front. Walczyli przeciwko Niemcom na froncie zachodnim w Szampanii w latach 1914-15. Pełnili służbę w okolicach Sillery od listopada 1914 do kwietnia 1915. Potem zostali skierowani w okolice miasta Arras, gdzie 9 maja uczestniczyli w natarciu na wzgórza Vimy w pobliżu Neuville-Saint-Vaast. Opanowali niemieckie pozycje, okupiwszy sukces ciężkimi stratami wynoszącymi 3/4stanu kompanii. Po tym okresie, przy życiu pozostało tylko ok. 50 bajończyków, których po odpoczynku skierowano 16 czerwca na niemieckie pozycje na cmentarzu w Souchez, gdzie śmierć ponieśli kolejni żołnierze i dlatego latem 1915 oddział rozwiązano. Ich bohaterstwo dokumentuje do dziś sztandar kompanii ze śladami 34 przestrzelin, który jest przechowywany w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. W Bajonnie 15 lipca 1934 odsłonięto tablicę "Aux Volontaires Polonaises", a na nekropolii Notre-Dame de Lorette podobną tablicę "Ku czci ochotników polskich" ufundowaną przez Kongres Polonii Francuskiej w 1978

BEDARRIDES, miasto w regionie Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, w departamencie Vaucluse. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół parafialny).

BELFORT, miasto w regionie Burgundia-Franche-Comté, w departamencie Territoire-de-Belfort. 22 czerwca 1918 pod Mailly w Szampanii miasta Verdun, Nancy i Belfort wręczyły ufundowane przez siebie sztandary 2 i 3 Pułkowi Strzelców Polskich oraz 1 Pułkowi Artylerii Polowej, wchodzącym w skład Armii Polskiej we Francji. - Podczas najazdu Niemiec hitlerowskich na Francję, w dniach 15 - 19 czerwca 1940 walczyła tu polska Druga Dywizja Strzelców Pieszych (dowódca gen. Bronisław Prugar-Ketling); z powodu braku amunicji przeszła do Szwajcarii, gdzie ją internowano.

BERGERAC, miasto w zachodniej Francji, w regionie Nowa Akwitania, w departamencie Dordogne. Po upadku w Polsce Powstania Listopadowego 1830-31 do Francji przybyło 6000 jego uczestników i emigrantów cywilnych. Rząd francuski rozlokował ich w specjalnie utworzonych zakładach (depots) - obozach dla wojskowych w Awinionie, Besancon, Bourges i Bergerac, które podlegały Ministerstwu Wojny i dla cywili w Chateauroux, który podlegał Ministerstwu Spraw Wewnętrznych: istniały w latach 1831-33. W obozie w Bregerac przebywało 400 uczestników powstania. - Miastem partnerskim Bergerac jest Ostrów Wielkopolski.

BESANCON, miasto we wschodniej Francji, położone w pobliżu granicy ze Szwajcarią, stolica regionu Franche-Comté i departamentu Doubs. W latach 1832-33 był tu jeden z czterech obozów dla przybyłych do Francji uczestników Powstania Listopadowego, które podlegały francuskiemu Ministerstwu Wojny. W obozie w Besancon i jego filiach przebywało 1100 oficerów. - W Besancon urodził się Emil Andreoli (1835 - 1900), francuski pedagog (nauczyciel historii w Paryżu) i pisarz. Po wybuchu Powstania Styczniowego 1863 udał się do Polski i wziął udział w powstaniu. Wzięty do niewoli pod Krzywką został skazany na śmierć, zamienioną później na 12 lat katorgi, którą odbywał w Kadai za Bajkałem. Zwolniony w 1866 na skutek starań władz francuskich, wrócił w końcu grudnia 1866 roku do Warszawy, a następnie do Paryża. Andreoli prowadził od 1863 roku dziennik, którego fragmenty były drukowane po francusku i włosku, pt. De la Pologne a Siberie (Paris 1869) i Da Polonia alla Siberia (Bergamo 1869), a po polsku ukazały się w książce K. Firlej-Bielańskiej pt. Nullo i jego towarzysze (Warszawa 1923). - Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kaplica Sióstr de la Charité).

BETHUNE, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół St. Christophe).

BIBRACTE, ufortyfikowane miasto (oppidum) celtyckie i stolica krainy Eduów (Aedui) z okresu do I w. p.n.e., we Francji, w regionie Burgundia-Franche-Comté, w departamencie Nievre, na wzgórzu Mont Beuvray, koło miejscowości Glux-en-Glenne. Odsłonięte w wyniku prac archeologicznych mury mają 5,5 km obwodu. Obecnie mieści się tu muzeum archeologiczne. Wykopaliska rozpoczęto w Bibracte już w XIX wieku i zostały przerwane wraz z wybuchem I wojny światowej. Archeolodzy powrócili na stanowisko dopiero w latach 80. XX w. W wyniku ich prac powstało tu obszerne centrum badawcze, z którego korzystają naukowcy z całego świata. Polacy przystąpili do prac archeologicznych w Bibracte w 2005 i do 2008 wchodzili w skład francusko-polsko-czeskiego zespołu, pod kierownictwem prof. Jean-Paula Guillaumeta. Od 2009 Polacy prowadzą wykopaliska w partnerstwie z dr Petrą Goláňová z Uniwersytetu Masaryka z Brna. W projekcie uczestniczy również specjalistka od ceramiki z Muzeum Archeologicznego w Krakowie oraz studenci z Instytutu Archeologii w Rzeszowie, Instytutu Prahistorii UAM i Instytutu Archeologii UW. W 2014 polscy archeolodzy odkryli w obrębie Bibracte pozostałości warsztatów metalurgicznych oraz wykopali blisko 100 kg fragmentów antycznych amfor.

BILLY-MONTIGNY, miasto w północnej Francji, w regionie Nord-Pas-de-Calais. Do pracy w tutejszych kopalniach węgla przybyło w latach 20. XX w. tak dużo Polaków, że miasto było nazywane "polskim miasteczkiem". - Msze polskie w koście Saint Martin. - Urodził się tu Georges Lech (ur. 1945), francuski piłkarz polskiego pochodzenia, 1963-73 zawodnik reprezentacji Francji (grał 35 razy, zdobył 7 bramek). - Miastem partnerskim Billy-Montigny jest Trzebinia.

BLAINVILLE-sur-ORNE, miejscowość i gmina w regionie Normandia, w departamencie Calvados, nad rzeką Orne, koło Caen. W tutejszej stoczni Chantiers Navals Français (CNF) w połowie lat 20. XX wieku zostały wybudowane dla Żeglugi Polskiej pierwsze cztery polskie statki handlowe: SS Poznań, SS Wilno, SS Kraków, SS Katowice i SS Toruń oraz w 1932 polski okręt podwodny ORP "Żbik" (1932), a także niszczyciel ORP "Burza".

BLOIS, miejscowość i gmina w Regionie Centralnym, w departamencie Loir-et-Cher nad rzeką Loarą. Zmarła tu Maria Kazimiera d Arquien - królowa Polski 1674-96, żona króla polskiego Jana III Sobieskiego, która na zamku w Blois spędziła ostatnie dwa lata swojego życia.

BOIS-de-la RAQUETTE, geograficzny punkt w regionie administracyjnym Grand Est, w departamencie Marne. Podczas I wojny światowej 1 Pułk Strzelców Polskich 5 lipca 1918 na tym odcinku zdobył uznanie świetnie wykonanym natarciem na tutejsze pozycje niemieckie. W walkach wzięto do niewoli 120 jeńców i zdobyto 12 ciężkich karabinów maszynowych.

BORDEAUX, stolica regionu Nowa Akwitania, w departamencie Żyronda (Gironde). W 1807, na wieść o wkroczeniu Napoleona na ziemie polskie Julian Ursyn Niemcewicz (1758-1841 Paryż), polski dramaturg, powieściopisarz, poeta, historyk, publicysta, tłumacz, współtwórca Konstytucji 3-Maja (1791), członek Komisji Edukacji Narodowej w latach 1791-92 postanowił wrócić do kraju ze Stanów Zjednoczonych, gdzie przebywał od 1804. Podróż z Nowego Jorku do ujścia Garonny we Francji trwała 36 dni. Po odbytej tam kwarantannie zatrzymał się w Bordeaux, skąd niebawem wyruszył do Warszawy, gdzie powierzono mu liczne funkcje publiczne, kulturalne i naukowe. - Po upadku w Polsce Powstania Listopadowego 1830-31 do Francji przybyło 6000 jego uczestników i emigrantów cywilnych. Rząd francuski większość z nich rozlokował w specjalnie utworzonych zakładach (depots) - obozach dla wojskowych w Awinionie, Besancon, Bourges i Bergerac i cywilnym w Chateauroux, które istniały do 1833. Po wyjściu Polaków z obozów, m.in. tutaj powstało dość duże skupisko polskie. - Polski statek handlowy "Chorzów" w 1940 w Bordeaux zabrał na swój pokład wawelskie skarby, zdążył w ostatniej chwili przed inwazją Niemiec na Francję. Płynął z nimi pod bombami, niemal cudem dotarł do Anglii. Był to jeden z najbardziej niesamowitych i odważnych rejsów w dziejach żeglugi. Niezbyt duży statek handlowy nie ma uzbrojenia, radia ani kabin pasażerskich, gdy z portu w Bordeaux zabiera 193 polskich żołnierzy i cywilów, uchodźców przed Niemcami. Oprócz tego zabytki o wartości nie do oszacowania. Oprócz arrasów, które już za czasów Jagiellonów kosztowały tyle, co 20 tys. najpiękniejszych rumaków, oraz miecza koronacyjnego Łokietka i innych królów polskich, także Biblię Gutenberga, "Kazania świętokrzyskie" - najstarszy dokument prozatorski w języku polskim, "Psałterz floriański" królowej Jadwigi, modlitewnik Bony, łańcuch króla Zygmunta III Wazy, buławę Stefana Czarnieckiego, wiele przedmiotów z królewskich komnat, złotych i wysadzanych drogimi kamieniami. A jeszcze znalazły się liczne manuskrypty Chopina. Wszystko to w 74 skrzyniach wylądowało na węglowcu "Chorzów". - Na tutejszym uniwersytecie został uruchomiony lektorat języka polskiego. Działa tu polski konsulat honorowy. - Miastem partnerskim Bordeaux jest Szczecin.

BOSSY SAINT LÉGER, miasto w regionie Île-de-France, w departamencie Dolina Marny, w aglomeracji paryskiej. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kaplica Sacré Coeur - Bois Clary).

BOLLWILLER, miasto w regionie Grand Est, w departamencie Górny Ren. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Świętego Karola).

BOULOGNE SUR MER, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kaplica Sióstr Wizytek). - 7-12 sierpnia 1905 w mieście odbył się pierwszy Światowy Kongres Esperanto, na którym uchwalono Deklarację Bulońską dotyczącą esperantyzmu. Wśród 688 uczestników z 20 krajów był także przybyły z Warszawy Ludwik Zamenhof, inicjator języka. 100 lat po Kongresie, w 2005 w Boulogne-sur-Mer zorganizowano spotkanie rocznicowe, w którym udział wzięło 550 osób, w tym wiele z Polski. - Na Cmentarzu Wschodnim Wspólnoty Brytyjskiej znajduje się 11 grobów lotników Polskich Sił Powietrznych: jednej pełnej załogi bombowej oraz sześciu pilotów myśliwskich poległych podczas II wojny światowej.

BOURGES, miasto w Regionie Centralnym, w departamencie Cher. Po upadku w Polsce Powstania Listopadowego 1830-31 do Francji przybyło 6000 jego uczestników i emigrantów cywilnych. Rząd francuski rozlokował ich w specjalnie utworzonych zakładach (depots) - obozach dla wojskowych w Awinionie, Besancon, Bourges i Bergerac, które podlegały Ministerstwu Wojny i dla cywili w Chateauroux, który podlegał Ministerstwu Spraw Wewnętrznych: istniały w latach 1831-33. W obozie w Besancon i jego filiach przebywało 1480 osób. Było tu wydawane pismo polskie "Pamiętnik Burżańskiego" 1832. - W 2003 odbyły się tu Mistrzostwa Europy w Szermierce, na których polscy szermierze zdobyli 1 złoty i 2 brązowe medale. - Miastem partnerskim Bourges jest Koszalin.

BRIENNE-le-CHATEAU, miejscowość w regionie Szampania-Ardeny, w departamencie Aube. Była tu znana akademia wojskowa, której wychowankami byli m.in. Napoleon Bonaparte (1779-84) i marszałek Francji Louis-Nicolas Davout, obok Masseny, najwybitniejszy dowódca Napoleona oraz Władysław Franciszek Jabłonowski (1783), generał polski (Legiony Polskie) i francuski. W bitwie stoczonej tu 27 I 1814 wojska Napoleona (15 tys. ludzi) pokonały armię prusko-rosyjską (40 tys. ludzi), dowodzoną przez feldmarszałka Bluechera. Swoleżerowie polscy mieli w zwycięstwie swój udział i pułk otrzymał sporo odznaczeń.

BRONVAUX, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Mozela. Ośrodek duszpasterstwa polskiego (kościół Saint-Laurent).

BRUAY-en-ARTOIS, w 1987 połączona z Labuissiere, przyjmując nazwę Bruay-la-Buissiere, miasto i gmina we Francji, w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Osiedliły się tu polskie siostry felicjanki, które podjęły pracę wśród społeczności polskiej.

BRUAY LA BUISSIERE, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kaplica Najświętszego Serca Jezusowego oraz kaplica Bożej Opatrzności). - Jest to miasto partnerskie Olkusza.

BRUAY-les-MINES, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France. Powstała tu zwarta polska osada robotnicza, a czynnikiem konsolidującym tę społeczność była parafia polska kierowana przez polskiego księdza.

CAEN, miasto w północnej Francji, stolica Normandii, ośrodek administracyjny regionu Dolna Normandia oraz departamentu Calvados. W tutejszej stoczni został zbudowany w 1931 ORP "Żbik" - polski podwodny stawiacz min z okresu międzywojennego i II wojny światowej. Był okrętem wiodącym typu Wilk, obejmującego ponadto jednostki "Wilk" i "Ryś". Polski lekki krążownik "Dragon" w czerwcu 1944 brał udział w inwazji Aliantów na Normandię, wspierając ogniem artyleryjskim lądowanie desantu w pobliżu Caen. Po wylądowaniu na przełomie VII - VIII 1944 na plażach Arromanches wojsk alianckich, polska 1 Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka, w ramach Operacji Overlord, została przydzielona do 1 Armii kanadyjskiej i 8 VIII wspólnie z 4 Kanadyjską Dywizją Pancerną rozpoczęła natarcie wzdłuż drogi Caen-Falaise w celu okrążenia sił 7 Armii niemieckiej.

CAGNAC LES MINES, miejscowość i gmina w regionie Oksytania, w departamencie Tarn. Ośrodek duszpasterstwa polskiego (kościół Sainte Barbe).

CALAIS, miasto portowe nad Kanałem La Manche (Atlantyk) we Francji. Podczas agresji zbrojnej Niemiec na Francję, 24 maja 1940 polski niszczyciel ORP "Burza" wraz z dwoma niszczycielami angielskimi ostrzeliwuje niemieckie kolumny pancerne posuwające się wzdłuż wybrzeża. Niedługo później niszczyciele zostały zaatakowane przez kilka eskadr niemieckich bombowców "Ju-87". W czasie ataku angielski niszczyciel "Wessex" został zatopiony, a "Burza" poważnie uszkodzona (1 marynarz ranny). "Burza" zestrzeliła 2 samoloty nieprzyjaciela.

CALONNE RICOUART, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Świętego Stanisława).

CANNES, miasto w pd.-wsch. Francji, w regionie Prowansja-Alpy Lazurowe Wybrzeże, w departamencie Alpy Nadmorskiej. Wielkie uzdrowisko i najważniejszy we Francji ośrodek turystyczny, miejsce corocznych międzynarodowych festiwali filmowych. 1 III 1815 Napoleon z 1100 wiernych mu żołnierzy, wśród których był szwadron polski, wylądował pod Cannes i ruszył w kierunku Paryża, próbując odzyskać tron (kampania Stu dni). - Ośrodek duszpasterstwa polskiego (kościół Eglise Sacré-Coeur, 1 i 2 niedziela, godz. 15.30). - Na organizowanym tutaj od 1946 prestiżowym Międzynarodowym Festiwalu Filmowym dwa polskie filmy otrzymały najważniejszą nagrodę - Złotą Palmę: "Człowiek z żelaza" Andrzeja Wajdy w 1981 oraz "Pianista" Romana Polańskiego (film polsko-francuski) w 2002. W maju 2012 odbyła się chyba w najbardziej legendarnym hotelu w Cannes - w hotelu Carlton "Polska Noc" z udziałem 1100 zaproszonych gości - znanych osobistości.

CANTEBONNE/VILLERUPT, miasto w regionie Grand Est, w departamencie Meurthe i Mozela. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Świętego Krzyża).

CARVIN, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kaplica Sainte Barbe). Miastem partnerskim Carvinu jest Kłodzko.

CAUTERETS, miejscowość w regionie Midi-Pireneje, w departamencie Pireneje Wysokie. 15 VII 2015 polski kolarz Rafał Majka wygrał 11 etap 2015 Tour de France z Pau do Cauterets (188 km).

CAUVICOURT, miejscowość w regionie Dolna Normandia, w departamencie Calvados, na pd. od Caen. Po wylądowaniu w Caen polska 1 Dywizja Pancerna pod dowództwem gen. Stanisława Maczka została skierowana na front normandzki i tu 8 VIII 1944 przeszła swój chrzest bojowy. W ciągu 3 dni ciężkich walk oddziałom polskim nie udało się przełamać pozycji 7 Armii niemieckiej. Dywizja uderzyła kolejny raz 15 sierpnia, tym razem przerywając linie obrońców.

CHALON-sur-SAONE, miejscowość i gmina w regionie Burgundia-Franche-Comté, w departamencie Saona i Loara. W latach między wojennych osiedliło się tu dużo Polaków, którzy pracowali w kopalniach węgla.

CHAMONIX-MONT BLANC, miejscowość turystyczna i gmina w regionie Owernia-Rodan-Alpy, w departamencie Górna Sabaudia. Leży w dolinie Vallée de Chamonix. Odbyły się tu w 1924 I Zimowe Igrzyska Olimpijskie z udziałem 314 zawodników (w tym 13 kobiet) z 19 krajów. Wśród nich była Polska. - Na odbytej tu w 1960 zimowej Uniwersjadzie (akademickie mistrzostwa świata) zawodnicy polscy zdobyli 2 brązowe medale.

CHAMBOIS, miejscowość w regionie Dolna Normandia, w departamencie Orne. Podczas II wojny światowej, w czasie ważnej strategicznie bitwy wojsk alianckich z wojskami niemieckimi pod Falaise 8-22 VIII 1944, Chambois zdobyli po ciężkich walkach 18 VIII żołnierze polskiej 1 Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka, zamykając tym samym pierścień okrążenia wokół wojsk niemieckich. Brytyjski marszałek Montgomery później tak skomentował zamknięcie przez Polaków pierścienia okrążenia pod Chamboise: "Niemcy znaleźli się jakby w butelce, a korkiem do tej butelki była 1 Dywizja Pancerna".

CHAMBORD, miejscowość i gmina w środkowej Francji, w Regionie Centralnym, w departamencie Loir-et-Cher. Jest tu jeden z najpiękniejszych zamków nad Loarą. W zamku tym mieszkał w latach 1725-33 były król polski Stanisław Leszczyński (są tu pamiątki po nim, m.in. portrety jego i jego rodziny) oraz mieszkał w latach 1748-50 i zmarł Herman Maurycy Saski/Maurice de Saxe (1696-1750), nieślubny syn króla polskiego Augusta II Mocnego i jego metresy hrabiny Marii Aurory von Königsmarck, hrabia saski, wódz i strateg wojskowości, marszałek Francji, książę polskiego lenna - Kurlandii i Semigalii w latach 1726-1729, w 1719 odznaczony Orderem Orła Białego.

CHARMES CEDEX, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Wogezy. Jest tu siedziba jednego z francuskich towarzystw chopinowskich - Centre de Recherche Culturel Chopin.

CHATEAUDUN, miejscowość i gmina w Regionie Centralnym, w departamencie Eure-et-Loir. W czasie wojny francusko-pruskiej (1870-71) syn polskiego emigranta i Francuzki oraz wychowanej polskiej szkoły w Batignolles (Paryż) Ernest Lipkowski, w stopniu kapitana dowodził oddziałem wchodzącym w skład Armii Loary, a następnie w randze majora kierował kilkutysięcznym oddziałem, stanowiącym tylną część armii. W październiki 1870 wsławił się obroną Chateudun, za którą został odznaczony Legią Honorową. Także następne bitwy i potyczki, które stoczył jego oddział pod Varice, Alencon Coulmires i Saint Peravy, zwróciły na niego uwagę Rządu Obrony Narodowej. Który nadał mu stopień generała.

CHATEAUROUX, miasto w regionie Centralnym, w departamencie Indre. 1832-33 był tu pierwszy i jedyny obóz dla cywilnych emigrantów polskich, przybyłych do Francji po Powstaniu Listopadowym 1830-31; w obozie przebywały 522 osoby (inne źródła podają ok. 625 osób). - Urodził się tu Tadeusz Jan Kowalski (1889-1948), polski orientalista, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności. - Miastem partnerskim Châteauroux jest Olsztyn.

CHEVILLY, miejscowość i gmina w Regionie Centralnym, w departamencie Loiret. W okresie II. Wojny Światowej i przez kilka lat po niej było w Chevilly gimnazjum polskie prowadzone przez XX. Pallotynów.

CIRAN, miejscowość i gmina w Regionie Centralnym, w departamencie Indre i Loara. Ośrodek duszpasterstwa polskiego (kościół parafialny).

CLERMONT-FERRAND, miasto w środkowej Francji, w regionie Owernia-Rodan-Alpy, prefektura departamentu Puy-de-Dôme. Ośrodek duszpasterstwa polskiego (Centra Diocésain de Pastoral). - Na tutejszym Universite Blaise-Pascal jest katedra filologii polskiej.

CLOS-DU-DOUBS, wzgórza w regionie Franche-Comte, w departamencie Doubs, w rejonie miasteczek Maiche i St. Hippolyte. Podczas agresji Niemiec na Francję, 18-19 VI 1940 toczyły się tu walki polskiej 2 Dywizji Strzelców Pieszych, pod dowództwem gen. Bronisława Prugar-Ketlinga z jednostkami niemieckiego 39 KPanc. Z Grupy Pancernej "Guderian", dowodzonymi przez gen. Heinza Guderiana. Przez cały dzień 18 VI Polacy dzielnie odpierali araki niemieckie, jednak gen. Prugar-Ketling widząc beznadziejne położenia dywizji, 19 VI wydał rozkaz wycofania się na teren Szwajcarii.

CLOUANGE, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Mozela. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Henri).

CLUNY, miejscowość i gmina w środkowo-wschodniej Francji, w regionie Burgundia-Franche-Comté, w departamencie Saona i Loara. W 910 zostało tu założone benedyktyńskie Opactwo św. Piotra i Pawła (fr. Abbaye de Saint-Pierre et Saint-Paul de Cluny), stanowiące dom macierzysty kongregacji kluniackiej. Był to największy klasztor, jaki kiedykolwiek zbudowano w Europie Zachodniej. Stanowił centrum myśli politycznej, oparcie dla idei wypraw krzyżowych i hiszpańskiej rekonkwisty, zamknięty w czasie rewolucji francuskiej. Założone przez polskiego władcę, księcia Kazimierza I Odnowiciela w XI w. trzy polskie opactwa benedyktyńskie: Tyniec, Mogilno i Łęczyca, były podporządkowane opactwu w Cluny, skąd przybyło do tych klasztorów pierwszych 12 mnichów.

COETQUIDAN - Coëtquidan, francuski wojskowy obóz ćwiczebny (Camp de Coëtquidan) w miejscowości Guer, w departamencie Morbihan w Bretanii (pn.-zach. Francja), 45 km na wsch. od Rennes. Po agresji Niemiec na Polskę 1 IX 1939, decyzją władz francuskich obóz ten od 12 IX 1939 do 17 VI 1940 znajdował się pod komendą władz polskich, gdyż miały tu być utworzone polskie oddziały wojskowe, dowodzone przez Polaków i podległe prezydentowi RP, ale pod względem operacyjnym podporządkowane głównodowodzącemu wojskami francuskimi i wchodzące w ich struktury organizacyjne. Komendantami obozu byli gen. Jerzy Ferek-Błeszyński (do II 1940), następnie gen. Stanisław Maczek. Przeszkolono tu ok. 22 000 żołnierzy. Zostały tu zorganizowane jednostki Wojska Polskiego we Francji: 1 Dywizja Grenadierów, licząca 16 000 żołnierzy pod dowództwem gen. B. Ducha, 4 Pułk Piechoty 2 Dywizji Piechoty i 3 Dywizja Piechoty. 1939-40 wychodziło tu czasopismo "Polska Walcząca", organ Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie.

COGNAC, miasto w regionie Nowa Akwitania, w departamencie Charente. Ośrodek produkcji koniaku. W Cognac urodził się Franciszek I (1494-1547), król Francji od 1515. Przygotowując się do wojny z Karolem V Habsburgiem (rozpoczęła się w 1521) Franciszek zabiegał o pomoc Turcji oraz Polski Jagiellonów.

COLMAR, gmina w regionie Grand Est, w departamencie Górny Ren (departament 68), którego jest stolicą. Polskie bataliony 19 i 29 Zgrupowania Piechoty Polskiej (fr. 19 et 29 Groupements d Infanterie Polonaise) 1 Armii Francuskiej "Ren i Dunaj", złożone z weteranów francuskiego ruchu oporu narodowości polskiej w łącznej sile 2500 ludzi, sformowane od września 1944 do 1 lutego 1945, pod koniec 1944 wzięły udział w kampanii lotaryńskiej oraz w walkach na Linii Zygfryda i w wyzwolenia miasta Colmar. We francuskim ruchu oporu brało udział 40 000 Polaków (Wikipedia)

COLOMBEY-les-BELLES, miejscowość w regionie Grand Est, w departamencie Meurthe i Mozela. W drugiej połowie kwietnia 1940 przetransportowano tu - do strefy przyfrontowej w Lotaryngii graniczącej z Niemcami, z polskiego obozu ćwiczebnego w Coetquidan w Bretanii polską 1 Dywizję Grenadierów, dowodzoną przez gen. Bronisława Ducha. Tu w przyspieszonym tempie pobierano sprzęt i szkolono się. Prace organizacyjne wyraźnie utrudniała nieprzychylna postawa ludności cywilnej, która uważała, że pobyt tu polskich żołnierzy może doprowadzić do agresji Niemiec na Francję (Hitler napadł na Francję 10 V 1940, ale nie przez żołnierzy polskich we Francji, a tylko dlatego, że chciał ten kraj podbić i okupować). W połowie maja 1 Dywizja Grenadierów została skierowana do Luneville.

COLONNE RICOURT, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Powstała tu zwarta polska osada robotnicza, a czynnikiem konsolidującym tę społeczność była parafia polska kierowana przez polskiego księdza.

COMPIEGNE, miasto w regionie Pikardia, w departamencie Oise. Znane z podpisania tu 11 XI 1918 zawieszenia broni, które kończyło I wojnę światową co miało wpływ na odzyskanie przez Polskę niepodległości w listopadzie 1918, i z podpisania 22 VI 1940 kapitulacji Francji. 1589-1610 w tutejszym opactwie Saint-Cornille zostało pochowane tymczasowo zabalsamowane ciało Henryka Walezego, 1573-75 pierwszego elekcyjnego króla Polski i od 1574 króla Francji. - Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint-Lazare). - Miastem partnerskim Compiegne jest polski Elbląg.

COUERON, miasto w regionie Kraj Loary, w departamencie Loara Atlantycka, przy Nantes. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (polski kościół MB Miłosiernej/Notre Dame de Miséricorde); nazywany osadą polską pod Nantes. W czasie I wojny światowej, w latach 1917-19 był tu jeden z punktów poborowych dla Polaków wstępujących do tworzonego wojska polskiego we Francji - zwanego Armią Polską we Francji, albo Błękitną Armią (fr. L Armée bleue od koloru francuskich mundurów) lub Armią Hallera. Była to polska ochotnicza formacja wojskowa powołana dekretem prezydenta Francji Raymonda Poincarégo 4 czerwca 1917 z inicjatywy Romana Dmowskiego oraz kierowanego przez niego Komitetu Narodowego Polskiego. Przed wyjazdem do Polski w maju 1919 liczyła ona 68 tys. żołnierzy. - W Couëron zaraz po wojnie zaczęli się osiedlać niektórzy hallerczycy, którzy w latach 20-tych organizować sprowadzenie polskich pracowników do pracy w nanteńskim przemyśle metalurgicznym i stoczniowym. Trafiło tutaj ponad 3 tysiące Polaków, którzy w ramach międzypaństwowej umowy poza prawami socjalnymi, mieli także prawo do założenia kościoła polskiego i szkółki. Później przezwyciężając liczne przeciwności techniczno-biurokratyczne, a nawet niszczenie kaplicy polskiej i zaplecza parafialnego, wykruszanie się starszego pokolenia Polaków, tutejsze środowisko z przybyłym w latach 70/80 księdzem odtworzyło kościół i parafię polską. Obecnie prowadzi ona także działalność kulturalną, w tym zespół taneczny i muzyczny. W Couëron żyje nadal kilka rodzin dobrze pamiętających początki tutejszego osadnictwa.

COURBEVOIE, miejscowość i gmina w regionie Île-de-France, w departamencie Hauts-de-Seine. Osiedlili się tu polscy księża z Kongregacji Misyjnej - Misjonarze, którzy podjęli pracę wśród polskich katolików we Francji.

COURCELLES-les-LENS, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Vaast).

CREHANGE, miejscowość i gmina w departamencie Mozela, w regionie Lotaryngia. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Joseph Artisan).

CREIL, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Oise. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kaplica Sióstr Wniebowzięcia NMP).

CREUTZWALD, miasto w regionie Grand Est, w departamencie Mozela. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Chrust Roi).

DAMMARIE-LES-LYS, miasto w regionie Île-de-France, w departamencie Sekwana i Marna, przez miejscowość przepływa Sekwana. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół pw. Krzyża Świętego).

DECHY, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Liczne skupisko Polaków jeszcze z czasów przedwojennych, polski ośrodek duszpasterski (kościół Saint-Amand).

DIEPPE, miasto w regionie Górna Normandia, w departamencie Saine-Maritime, nad kanałem La Manche. Urodził się tu Guillaume le Vasseur de Beauplan (ok. 1600-1675), francuski inżynier wojskowy, pisarz i kartograf, który przebywał w Polsce w latach 1630-48; był autorem jednych z pierwszych szczegółowych map południowo-wschodnich ziem Rzeczypospolitej (ziem ukrainnych) oraz dzieła "Opisanie Ukrainy, którą tworzą liczne prowincje Królestwa Polskiego..." (Rouen 1651). - 19 VIII 1942 miała tu miejsce zakończona klęską operacja desantowa (kryptonim "Jubilee") oddziałów alianckich: kanadyjskich (5000 żołnierzy), brytyjskich (1000) i amerykańskich (50). Desant miał rozpoznać niemiecką obronę francuskiego wybrzeża. W akcji uczestniczył polski niszczyciel "Ślązak", a osłaniało ją także Polskie Skrzydło Myśliwskie - dywizjony 302, 306, 308, wspierane przez dywizjony 303 i 317. Doświadczenia uzyskane w Dieppe wykorzystano w toku przygotowań do otwarcia drugiego frontu - inwazji na Francję na terenie Normandii w 1944.

DIEUZE, miasto w regionie Lotaryngia, w departamencie Mozela. Podczas kampanii francusko-niemieckiej w 1940 pod Dieuze toczyła ciężkie walki polska Pierwsza Dywizja Grenadierów pod dowództwem gen. Bronisława Ducha, zadając poważne straty II batalionowi 499 niemieckiego pułku piechoty. Jest tu polski cmentarz wojenny.

DIJON, miasto w regionie Burgundia, którego jest historyczną stolicą, w departamencie Cote-d Or. W tutejszym opactwie benedyktyńskim przebywał w piastowski książę gniewkowski (Kujawy) w latach 1347/1350-1363/1364 Władysław Biały (ok. 1327-1388), będący przez jakiś czas pretendentem do polskiej korony. Zmarł 20 lub 29 lutego 1388 w Strasburgu, ale zgodnie z ostatnią wolą księcia pochowano go w grobowcu benedyktynów w kościele św. Benigna w Dijon, gdzie do dzisiejszego dnia zachowała się pięknej roboty płyta nagrobna; płytę tę przed ponad stu laty odnowił książę Władysław Czartoryski. - W 1833 było tu wydawane polskie pismo w języku francuskim "L Exile de la Pologne". - W okresie wojny francusko-pruskiej w 1870, na wezwanie Giuseppe Garibeldiego przybył tu i objął dowództwo I brygady we francuskiej Armii Wogezów Józef Hauke-Bosak, polski generał z okresu Powstania Styczniowego 1863-64, na emigracji członek sekcji polskiej w międzynarodowej Lidze Pokoju i Wolności. Hauke-Bosak poległ 21 I 1871 w bitwie pod Dijon. - Na tutejszym Universite de Bourgogne jest wykładana polonistyka. - Ośrodek polonijny i polski ośrodek duszpasterski (kaplica 1 Assompion obok kościoła Notre-Dame). - Od 1991 corocznie duża grupa młodych Polaków z Krakowa i od 1993 z Białegostoku przyjeżdża tu na 3-letnią naukę do znanego Liceum Europejskiego im. Charlesa de Gaulle. - Miastami partnerskimi Dijon są Białystok i Opole.

DIVION, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Skupisko Polaków jeszcze z czasów przedwojennych, polski ośrodek duszpasterski (Kaplica Polska; rue du Góral Leclerc).

DOUAI, miejscowość, gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Od XIX w. nie brakowało tu Polaków. I tak np. Jan Napoleon Koszutski (1811 - 1888) był profesorem języka niemieckiego w królewskim liceum w Douai. Ożenił się z córką generała Le Hardy de Beaulieu. Miał pięcioro dzieci. Wspomina o nim kilkakrotnie Joachim Lelewel w swych Listach emigracyjnych; Bronisław Żukowski, absolwent politechniki szwajcarskiej, prowadził laboratorium chemiczne w Douai (ok. 1870); dr Franciszek Bratek-Kozłowski, prowadził tu od 1928 do 1940 Polską Klinikę, administrowaną przez Konsulat Generalny RP w Lille. Marie-Claude Werchowska, pianistka była profesorem nauki gry fortepianowej w tutejszym Konserwatorium Muzycznym. Założyła stowarzyszenie "Association Culturelle Franco-Polonaise de Douai". Natomiast masowe osiedlanie się Polaków w tym rejonie Francji rozpoczęło się w latach 1910-12 z inicjatywy Witolda Czartoryskiego, współwłaściciela wielu kopalń węgla w północnej Francji. Wówczas to Towarzystwo Kopalń Węgla w Doudai zaczęło organizować w tym rejonie pierwsze stałe kolonie polskie, sprowadzając robotników wraz z rodzinami. Sprowadzano ich z Westfalii, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 także Polaków znad Wisły. Już przed wybuchem I wojny światowej (1914-18) mieszkało tu 12 000 Polaków, a po wojnie osiedliło się ich wiele razy więcej. Przed II wojną światową ukazywał się tu "Głos Kombatanta" - organ Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny.

DOURGES, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Duże Skupisko Polaków jeszcze z czasów przedwojennych; w latach 1983-95 burmistrzem miasta był Théodore Chwastyniak; polski ośrodek duszpasterski - kościół św. Stanisłąwa konsekrowany 23 października 1927 roku przez biskupa pomocniczego poznańskiego Karola Mieczysława Radońskiego; kościele znajduje się płaskorzeźbiony ołtarz Bożego Narodzenia z 1925 r. - dzieło polskiego rzeźbiarza Jana Szczepkowskiego.

DRAGUIGNAN, miejscowość w regionie Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, w departamencie Var. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Notre Dame du Peuple).

DUNKIERKA - Dunkerque, miasto położone nad Morzem Północnym, niedaleko granicy z Belgią, w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Podczas II wojny światowej i podboju Francji przez Niemcy hitlerowskie, kiedy stało się faktem, że bitwa o wolną Francję była przegraną, Dunkierka stała się miejscem ewakuacji wojsk brytyjskich i francuskich między 26 maja i 3 czerwca 1940 roku, znanej pod kryptonimem "Dynamo"; ewakuowano łącznie 338 226 brytyjskich i francuskich żołnierzy oraz ok. 24 000 wojsk polskich. Do ewakuacji wykorzystano wszystkie dostępne w porcie rodzaje statków i łodzi. W operacji "Dynamo" wziął udział polski okręt wojenny ORP "Błyskawica". - Na tutejszym cmentarzu miejskim jest 9 mogił polskich lotników - ofiar krwawych walk powietrznych nad Francją i Kanałem La Manche latem 1941, gdy Royal Air Force po miesiącach bronienia brytyjskiego nieba przystąpiła do ofensywy przeciwko niemieckiej Luftwaffe. - Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej przy 101, rue Gaspard Neuts). - Dunkierka stała się popularnym portem promowym wśród polskich emigrantów, przemieszczających się między Polską a Wielką Brytanią (Dover) i Irlandią. - Miastem partnerskim Dunkierki są Suwałki.

ECAILLON, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. W latach dwudziestych XX. w., przybyli Polacy, główne z Westfalii, by pracować w miejscowych kopalniach węgła. Osiedlili się na Wilmie. Założyli teatr amatorski, chór "Harfa" (zał. w 1923) i inne polskie placówki. W marcu 1924 r. przyjechał z Polski nauczyciel, Antoni Wiącek. Dostał zlecenie zebrania materiałów statystycznych odnośnie liczby dzieci w wieku szkolnym w skupiskach polskich w regionie północnej Francji. Zatrzymał się na rok w Écaillon (na Wilmie) i założył polską szkołę im. Tadeusza Kościuszki, liczącą ok. 180 chłopców i dziewcząt; szkoła nadal była czynna w latach trzydziestych. Zostało również założone polskie przedszkole. Jest tu polski ośrodek duszpasterski przy kościele parafialnym.

ESCAUDAIN, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Martin i Oratorium przy Sali Jana Pawła II, 24, rue Voltaire).

EVIN- MALMAISON, miejscowość w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kaplica Sainte Barbe; rue A. Pantigny).

EVREUX, miasto w regionie Normandia, w departamencie Eure. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Sainte Thérese de 1 Enfant Jésus).

FALAISE, miasto w pn. Francji, w regionie Dolna Normandia, w departamencie Orne. Podczas II wojny światowej, w dniach 8-22 VIII 1944 toczyła się w tym rejonie ważna ze względów strategicznych i zakończona zwycięstwem bitwa wojsk alianckich z Niemcami, w której brała udział polska 1 Dywizja Pancerna pod dowództwem gen. Stanisława Maczka, wchodząca w skład 2 Korpusu kanadyjskiego. Zwycięstwo umożliwiło aliantom wyparcie 25 VIII Niemców z Paryża i zajęcie miasta. W walkach pod Falaise polska 1 DP brała udział do 14 VIII, po czym powierzono jej zamknięcie okrążającego pierścienia wokół wojsk niemieckich. Zadanie to dywizja wykonała w toku ciężkich walk trwających od 15 do 19 VIII, zdobywając miasteczko Chambois i Mont Ormel (Maczugę), gdzie nawiązała łączność z wojskiem amerykańskim. Do 22 VIII 1 DP brała udział w bitwach, które uniemożliwiły oddziałom niemieckim wyrwanie się z okrążenia. W toku walk pod Chambois i Mont Ormel 1 DP zniszczyła 70 czołgów niemieckich, 500 samochodów i ponad 100 dział, wzięła do niewoli 5650 żołnierzy niemieckich; straty własne dywizji wyniosły 2327 zabitych i rannych.

FAREBERSVILLER, miasto w regionie Grand Est, w departamencie Mozela. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Sainte Thérese).

FENAIN, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kaplica przy Kościele Saint-André).

FONTAINEBLEAU, miasto w regionie Ile-de-France, w departamencie Sekwana i Marna, 60 km na południowy wschód od Paryża. Tutaj 19 IX 1551 urodził się Henryk Walezy (zm. 1589), pierwszy elekcyjny król Polski 1573-75 i Francji 1574-89. W stosunkach polsko-francuskich Henryk Walezy upamiętnił się także ustanowieniem 31 grudnia 1578 Orderu Ducha Świętego - najwyższego odznaczenia królestwa Francji, nazwane tak na pamiątkę wyboru na króla Polski i objęcia tronu Francji, które to wydarzenia miały miejsce w dniach, w których obchodzono Zesłania Ducha Świętego. - W tutejszym pałacu królewskim zmarł delfin Francji - Ludwik Ferdynand Burbon (1729-1765), syn króla Francji Ludwika XV (1710-1774, król od 1715) i Marii Leszczyńskiej, królewny polskiej - córki króla Stanisława Leszczyńskiego. - 7 IV 1813 odbyła się tu przed pałacem ostatnia rewia wojska polskiego przed Napoleonem. Trwała krótko. Cesarz był milczący. Pułki polskie wyrażały swój entuzjazm. Nikt z wiwatujących na dziedzińcu zamkowym nie miał pojęcia, że już poprzedniego dnia Napoleon, ulegając żądaniom koalicji i własnych marszałków, podpisał akt bezwarunkowej kapitulacji Francji.

FONTEVRAUD-l ABBAYE, miejscowość i gmina w regionie Kraj Loary, w departamencie Maine i Loara, pod Paryżem. Wychowywał sią i zmarła w tutejszym największym opactwie we Francji, które od 2000 znalazło się na liście Kulturalnego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO, Teresa Felicja Burbon (1736 w Wersalu - 1744), siódma córka, a dziewiąte z kolei dziecko króla Francji - Ludwika XV i jego żony, polskiej księżniczki - Marii Leszczyńskiej. Nazywana pieszczotliwie Małą Szóstą Damą lub Madame Teresą (fr. Petit Madame Sixieme i Madame Thérese). Swoje dzieciństwo spędziła wraz ze swoimi starszymi siostrami w opactwie w Fontevraud-l Abbaye pod Paryżem. Zmarła w wieku ośmiu lat 28 września 1744 na ospę wietrzną. Została pochowana w królewskiej krypcie w bazylice Saint-Denis w Paryżu, gdzie chowani byli władcy Francji.

FORT DE FRANCE, stolica francuskiego departamentu zamorskiego Martynika, na Karaibach. Podczas swej pierwszej podróży dookoła świata16 IX 1934 - 3 IX 1935 zawinął do tutejszego portu polski żaglowiec szkolny "Dar Pomorza".

FOUQUIERES-les-BETHUNE, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Założyły tu swój dom zakonny polskie sercanki, które podjęła pracę wśród miejscowych Polaków i założyły Szkołę Gospodarstwa Domowego.

FOUQUIERES-les-LENS, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Sainte Cécile).

GAP, miasto w regionie Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, w departamencie Alpy Wysokie. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół St. André).

GIEN, miejscowość w Regionie Centralnym, w departamencie Loiret. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Sainte Jeanne d Arc).

GRANDE SYNTHE, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół St. Jacques). Miastem partnerskim Grande Synthe są Suwałki.

GRENOBLE, miasto w regionie Rodan-Alpy, w departamencie Isere. Zmarła tu Anna Karolina Orzelska, także Anna Katarzyna Orzelska (1707 Warszawa - 27 września 1769), córka naturalna króla polskiego Augusta II Mocnego, hrabina, uważana za jedną z piękniejszych kobiet doby baroku. - 1885-90 był profesorem na tutejszym uniwersytecie Kazimierz Stryjeński/Casimir Stryienski (1853-1912), historyk francuski pochodzenia polskiego (syn Aleksandra, uczestnika Powstania Listopadowego 1830-31). - Na tutejszym Uniwersytecie Stendhala jest lektorat języka polskiego i kultury polskiej, utworzony w 1940. - Szereg Polaków studiowało na tutejszych wyższych uczelniach (m.in. Magdalena Siwiec, Olga Płaszczewska, Marta Sikorska). - Podczas II wojny światowej mieszkał tu znany historyk polski Władysław Pobóg-Malinowski. - Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Józefa przy 12, rue Beyle-Stendhal). - Grenoble jest jednym z centrów Węzła Wiedzy i Innowacji (Sustainable Energy) Europejskiego Instytutu Technologicznego, w którym to projekcie uczestniczą i współpracują ze sobą też uczelnie i przedsiębiorstwa z Hiszpanii, Holandii, Niemiec, Polski (polskim koordynatorem projektu jest krakowska Akademia Górniczo-Hutnicza) i Szwecji. - W odbytych tu w 1968 Zimowych Igrzyskach Olimpijskich Polskę reprezentowało 31 zawodników w 6 dyscyplinach: czterech polskich zawodników zajęło 4 miejsce, dwóch 5 miejsce i czterech 6 miejsce. Z kolei na odbytych tu halowych mistrzostwach Europy sportowcy polscy zdobyli w 1972 - 1 złoty, 2 srebrne i 2 brązowe medale, a w 1981 - 2 złote, 1 srebrny i 2 brązowe medale.

GUERANDE, miasto w regionie Kraj Loary, w departamencie Loara Atlantycka, znana z pozyskiwania od czasów rzymskich słynnej soli morskiej, pysznych ostryg (marka "Le Paludier") i wczesnośredniowiecznych murów obronnych. Opisuje je Halina Auderska w dwutomowej powieści "Miecz syreny" (1980) traktującej o Bretonce, która przed wojną wychodzi za Polaka i osiada w Warszawie, gdzie przeżywa Powstanie Warszawskie.

GUESNAIN, miejscowość w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Ośrodek polonijny z czasów przed I wojny światowej i duszpasterstwa polskiego (kościół Sainte Aldegonde). Tutaj w 1912 została utworzona przez polskich emigrantów zarobkowych jedna z pierwszych szkół polskich.

HAILLICOURT, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Notre-Dame).

HARNES, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Sacré Coeur). Harnes jest miastem partnerskim Chrzanowa.

HAWR - Le Havre, miasto portowe w regionie Normandia, w departamencie Seine-Maritime. Po upadku polskiego Powstania Listopadowego 1830-31 osiedliła się tu spora grupa powstańców. W latach 1841-44 było tu wydawane polskie czasopismo "Zjednoczenie". Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Michel). Jest strona internetowa "Polacy w Hawrze". - Jednym z najlepszych graczy klubu Le Havre Football-Club (najstarszy obecnie istniejący klub sportowy we Francji - od 1872, w ramach którego sekcję futbolową utworzono w 1894) był polski piłkarz Tomasz Wieszczycki (1996-97). W tutejszej stoczni został zbudowany w 1929 ORP Wilk - polski podwodny stawiacz min z okresu międzywojennego i II wojny światowej. Był okrętem wiodącym typu Wilk, obejmującego ponadto jednostki "Żbik" i "Ryś".

HAYANGE, miejscowość w regionie Grand Est, w departamencie Mozela. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Matki Bożej Częstochowskiej).

HERBLAY, miasto w regionie Île-de-France, w departamencie Dolina Oise, nad Sekwaną. W tutejszym katolickim kościele parafialnym z XII w. jest Droga Krzyżowa, której autorem jest polski pallotyn Witold Urbanowicz, pracujący w duszpasterstwie we Francji od 1972.

HERSIN-COUPIGNY, miejscowość w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Martin).

HESDIGNEUIL-les-BETHUNE, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Przed wojną został tu założony dom zakonny polskiego Towarzystwa Chrystusowego dla Wychodźców.

HOCHWALD, miejscowość w północno-wschodniej Francji, w regionie Grand Est, w departamencie Mozela. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Joseph w Freyming Merlebach).

HONFLEUR, miasto w regionie Normandia, w departamencie Calvados, popularne kąpielisko nad Atlantykiem, popularne także wśród Polaków. W 1923 książę Adam Czartoryski ofiarował Bibliotece jako wieczysty depozyt cenny księgozbiór liczący 23 080 wol., po swoim bracie Witoldzie Czartoryskim. Książe Witold był zamiłowanym podróżnikiem, a przy tym wyjątkowym estetą i wielkim miłośnikiem książki. Stąd jego księgozbiór zgromadzony w Honfleur we Francji był umiejętnie skompletowany i opracowany przez bibliotekarza, posiadającego dobre w tym zakresie przygotowanie. - Polski arystokrata, książę Witold Kazimierz Czartoryski (ur. 10 marca 1876 w Paryżu; zm. 29 października 1911 w Wersalu), I ordynat na Gołuchowie (Wielkopolska) był mecenasem sztuki, a przede wszystkim zbieraczem książek. Posiadał własny zamek w Normandii, gdzie zgromadził liczącą ponad 25 000 woluminów bibliotekę z dziełami w języku arabskim, hiszpańskim, litewskim, francuskim oraz włoskim w znacznej mierze dotyczące wolnomularstwa, okultyzmu, ogólnie pojętej historii, religioznawstwa, geografii (w tym atlasy z różnych zakątków kuli ziemskiej), matematyki czy też sztuk pięknych. Po jego śmierci w Paryżu, w latach międzywojennych zbiory te, zapisane narodowi polskiemu, trafiły do polskiej Biblioteki Uniwersytetu Lwowskiego (Lwów należał wówczas do Polski i był wielką skarbnicą polskiej kultury) oraz rodowej Biblioteki w Krakowie. Za Sowietów to było niemożliwe do przeprowadzenia. Po 1991 władze ukraińskie odmówiły władzom polskim oddania narodowi polskiemu ten cenny księgozbiór, należący bezsprzecznie do polskiego dziedzictwa narodowego, uznając, że co Stalin ukradł narodowi polskiemu jest ich własnością i należy do ukraińskiego dziedzictwa narodowego (sic!).

HOUDAIN, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kaplica NMP Królowej Świata przy Rue des Marronniers).

ILE d YEU, wyspa u zachodniego wybrzeża Francji, na Zatoce Biskajskiej, pod względem administracyjnym - gmina departamentu Wandea. Podczas II wojny światowej, 20 sierpnia 1944) polski niszczyciel ORP "Piorun" stoczył pojedynek artyleryjski z niemieckimi bateriami nadbrzeżnymi na tej wyspie.

JOEUF, miasto w regionie Grand Est, w departamencie Meurthe i Mozela. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Sainte Croix).

LA BAULE-ESCOUBLAC, od końca XIX w. popularna miejscowość turystyczna i wypoczynkowa, położona bezpośrednio nad Oceanem Atlantyckim, wchodząca w skład tzw. Miłosnego Wybrzeża (Côte d Amour) we Francji, w regionie Kraj Loary, w departamencie Loara Atlantycka, w okręgu Saint-Nazaire. Przed wojną Przed wojną słynące m. in. z kasyn gry, które odwiedzała także polska arystokracja. Był nawet w ruletce rzut zwany przez Polaków "la boule a la Baule" (la boule - kulka). - Z znajduje się tu brytyjski cmentarz wojenny z II wojny światowej: 325 grobów (255 oznakowanych), w tym trzy polskie. - Miejscowy, pięciogwiazdkowy "Hôtel Barriere L Hermitage" był bazą pobytową reprezentacji Polski podczas piłkarskich Mistrzostw Europy 2016. - Miastem partnerskim La Baule-Escoublac jest Nowy Sącz.

LA CHATRE, miasto i gmina w Regionie Centralnym, w departamencie Indre. W pobliskim Nohant mieszkała George Sand, upamiętniona romansem z Fryderykiem Chopinem. Jest tu siedziba jednego z francuskich towarzystw chopinowskich - Association "Musique au Pays de George Sand".

LAGARDE, miejscowość w regionie Lotaryngia, w departamencie Mozela. Podczas kampanii francusko-niemieckiej, w dniach 17-18 czerwca 1940 toczyły się tu ciężkie walki polskiej 1 Dywizji Grenadierów z Niemcami. Dywizja Grenadierów, dowodzona przez gen. Bronisława Ducha i wchodząca w skład francuskiego 20 KA, przed bitwą pod Lagarde broniła Linii Maginota. Po bitwie pod Lagarde Dywizja otrzymała z dowództwa 20 KA rozkaz odejścia w rejon Baccaratu. Francja kapitulowała. Dywizja Grenadierów podczas przedzierania się do portów zachodniej Francji 21 czerwca została otoczona przez XII Korpus armii niemieckiej i rozwiązana.

LAILLY EN VAL, miejscowość i gmina w Regionie Centralnym, w departamencie Loiret. Od 1957 r. działa tu Dom Spokojnej Starości Polskiego Funduszu Humanitarnego (Mason de retraite Fond Humanitaire Polonais), placówka emigracyjna. Zmarł tam m.in. w 1973 polski wiceadmirał Józef Unrug, dowódca Marynarki Wojennej we wrześniu 1939 (pochowany ponownie w 2018 na Cmentarzu Marynarki Wojennej w Gdyni). Na cmentarzu w Lailly-en-Val pochowani są m.in. generałowie Antoni Durski-Trzaska (1895-1982) i Jan Kazimierz Kruszewski (1888-1977), dyplomata i publicysta Kajetan Dzierżykraj-Morawski (1892-1973) i skrzypaczka Yolanda Ostaszewska, a także pisarka Zofia Romanowiczowa (1922-2010) i jej mąż - zasłużony księgarz i wydawca Kazimierz Romanowicz (1916-2010).. Ośrodek duszpasterski przy kaplicy w Domu Spokojnej Starości. Na położonym niedaleko posiadłości miejscowym cmentarzu znajduje się kilkaset grobów Polaków, w większości pensjonariuszy Domu Spokojnej Starości Polskiego Funduszu Humanitarnego. Pochowani są tu m.in.: Kajetan i Maria Morawscy, gen. Jan Kazimierz Kruszewski - dowódca i reformator Korpusu Ochrony Pogranicza, gen. Antoni Trzaska-Durski - dowódca 1. Pułku Szwoleżerów, Tadeusz Piotrowski (1910-1978) - dziennikarz, Tadeusz Parczewski (1910-1984) - dziennikarz i dyplomata, Władysław Wolski - dziennikarz i dyplomata, Herakliusz Lubomirski (1926-1992) - artysta malarz. Na cmentarzu znajdują się także dwa pomniki, z inskrypcjami w językach francuskim i polskim. Pierwszy poświęcony jest spoczywającym tu "wielu polskim uchodźcom politycznym, którzy pozostali we Francji po II wojnie światowej dzięki pomocy Wysokiego Komisarza do Spraw Uchodźców ONZ i władz francuskich. Od 1958 znajdowali schronienie w Domu Polskiego Funduszu Humanitarnego w Lailly-en-Val". Drugi pomnik poświęcony został pamięci polskich lotników: Henryka Tadeusza Czyżyka, Jana Danieluka, Kazimierza Gałata, Jana Kabulskiego i Albrechta Pagieły z Dywizjonu 300 Royal Air Force, poległych w locie bojowym w Lailly-en-Val 26 lipca 1944. Świadectwo Prezydent wręczył wnukowi Admirała, Monsieur Christophe Unrug, obecnemu burmistrzowi miasteczka Montrésor.

LALLAING, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Aldegonde). Tutaj w 1910 została utworzona przez polskich emigrantów zarobkowych pierwsza szkoła polska we Francji.

LA MURE, miasto w regionie Owernia-Rodan-Alpy, w departamencie Isere. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Sainte Pierze Eymard).

LA MADALEINE, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Ośrodek polonijny powstały na początku lat 20. XX wieju. W marcu 1924 przyjechał z Polski nauczyciel, Antoni Wiącek. Dostał zlecenie zebrania materiałów statystycznych odnośnie liczby dzieci w wieku szkolnym w skupiskach polskich w regionie północnej Francji. W 1925 A. Wiącek przeniósł się do Lille, a właściwie do La Madeleine by założyć Związek Nauczycielstwa Polskiego we Francji, którego został przez pewien czas prezesem.

LA MANCHE, kanał morski oddzielający Wielką Brytanię od Francji, poprzez Cieśninę Kaletańską łączy Morze Północne z otwartymi wodami Oceanu Atlantyckiego. 22 czerwca 1942 roku wieczorem polski ścigacz artyleryjski "S-2" w pojedynkę atakuje sześć ścigaczy niemieckich rozpraszając je i uszkadzając dwa. Dowództwo angielskie i prasa podały, że jest to charakterystyczne dla Polaków. Dowódca ścigacza otrzymał ordery: brytyjski Distinguished Serwice Cross i polski Virtuti Militari. - Dowództwo wojsk alianckich zarządziło inwazję Francji o świcie 6 czerwca 1944 roku. 2 czerwca do zespołu okrętów wojennych mających za zadanie zapewnianie wsparcia ogniowego wojskom lądowym został włączony także polski krążownik ORP "Dragon" (miał się nazywać ORP "Lwów", jednak Moskwa zaprotestowała przeciwko tej nazwie u Anglików). Okręty wojenne znalazły się po godzinie 5.00 rano na wyznaczonej pozycji u wybrzeży Francji, w rejonie odcinka "Sword". Lądowanie w Normandii rozpoczęło się o świcie 6 czerwca 1944. ORP "Dragon" dostał, razem z innymi okrętami zadanie ostrzeliwania celów na lądzie, m.in. baterii nadbrzeżnej w pobliżu miasta Calleville sur Orne. "Dragon" w ciągu 49 minut zniszczył baterię 105 mm w Calleville sur Orne, po czym otrzymał zadanie ostrzeliwania baterii kalibru 155 mm pod Trouville, a później umocnione stanowiska nieprzyjaciela i moździerze w pobliżu Caen, wreszcie koncentrację 22. pułku czołgów z 21. dywizji pancernej niedaleko Varaville. W ciągu 15 minut nieprzyjaciel stracił 6 czołgów i został zmuszony do wycofania. Również kolejna grupa czołgów poniosła straty i musiała zrezygnować z natarcia. Nadzieje niemieckiego dowódcy, gen. Rommla na zepchnięcie aliantów do morza zostały pokrzyżowane przez celny ogień "Dragona". - Podczas inwazji Francji przez Aliantów, u jej wybrzeża 8 lipca 1944 około 4 40 rano niemiecka żywa torpeda Neger odpalona przez Karla Heinza Pottasta trafiła w polski krążownik ORP "Dragon". Krążownik zostaje ciężko uszkodzony, nie nadaje się do remontu, ginie 37 marynarzy. Wrak okrętu odholowano w rejon odcinka inwazyjnego, gdzie został zatopiony jako dodatkowy element w linii tworzącej główny falochron nr.5 tego portu.

LA MEIJE, druga co do wysokości, silnie rozczłonkowana góra w grupie Ecrins w Alpach Delfinackich we Francji, od południa nad miejscowością la Grave; wysokość 3984 m. Pierwszego polskiego wejścia w masywie La Meije dokonali 25 VIII 1915 Zygmunt Klemensiewicz z żoną, zdobywając La Meije Orientale. 31 VII - 1 VIII 1927 polski zespół alpinistów w składzie: Wincenty Birkenmajer, Jan Kazimierz Dorawski, Jerzy Golcz i Jan Alfred Szczepański dokonał drugiego w historii całkowitego przejścia południowej ściany La Meije.

LANGANNERIE, obecnie Grainville-Langannerie, miejscowość i gmina w regionie Normandia, w departamencie Calvados. Jest tu polski cmentarz wojenny z czasów II wojny światowej - 612 grobów żołnierzy polskiej 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka, którzy polegli w walkach z Niemcami w Normandii w 1944.

LAON, miasto w departamencie Aisne, w regionie Pikardia. Średniowieczne źródła podawały, że studiował tu teologię Jakub ze Żnina, arcybiskup gnieźnieński 1124-48. - W połowie marca 1814 generał dywizji Ludwik Pac dowodził przez pewien czas całą jazdą gwardii narodowej. W jednej z walk ranny miał strzaskane ramię. Jednak już 30 marca podczas tragicznej obrony Paryża z ręką na temblaku dowodził garstką polskich szwoleżerów i gwardzistów narodowych, wiernych do ostatnich dni Napoleonowi.

LA RICAMARIE, miasto w regionie Owernia-Rodan-Alpy, w departamencie Loary. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kaplica pw. Niepokalanego Poczęcia NMP przy Place Jean Baptiste, Marcet).

LA ROCHELLE (także La Rocheile, niekiedy w języku polskim jako Roszela), miasto w zachodniej Francji, w regionie Poitou-Charentes, w departamencie Charente-Maritime, nad Zatoką Baskijską. Jest portem morskim i ośrodkiem turystycznym. Od połowy XVI w. miasto przez kilkadziesiąt lat było politycznym i militarnym ośrodkiem protestanckich hugenotów. W 1627 miasto-twierdza wystąpiło w sojuszu z Anglią przeciwko rządowi i faworytowi króla, Richelieu. Poddało się po ponad 14-miesięcznym oblężeniu. Krzysztof Arciszewski w 1629 roku, pod sztandarem francuskim kardynała Richelieu, zdobywał tę protestancką twierdzę.

LA ROTHIERE, miejscowość w rejonie Szampania-Ardeny, w departamencie Aube. Miała tu miejsce 1 II 1814 wielka bitwa wojsk napoleońskich (45 tys.) i armią sprzymierzonych (Prusy, Austria, Rosja, Bawaria, Wirtembergia - 120 tys.); pierwsza bitwa na ziemi francuskiej przegrana przez Napoleona. Po stronie Napoleona walczyli Polacy. Wieczorem w najgorętszym momencie bitwy, major szwoleżerów Józef Załuski (kronikarz 1 Pułku Szwoleżerów Gwardii Cesarskiej, późniejszy generał w Powstaniu Listopadowym 1830-31) poprowadził kompanie kapitanów Dobieckiego i Romana na odsiecz francuskiej baterii artyleryjskiej broniącej się przed atakiem Prusaków. W ciemnościach nocy Załuski dostał się do niewoli. Była to ostatnia jego akcja bojowa jako kronikarza szwoleżerów.

LA TARGETTE, miejscowość w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais, koło Arras. Staraniem Polonii francuskiej na miejscu bitwy pod Arras w La Targette 21 maja 1933 odsłonięto pomnik bajończyków (polskich żołnierzy walczących tu z Niemcami w 1918).

LE BLANC-MESNIL, miasto w regionie Île-de-France, w departamencie Seine-Saint-Denis, w aglomeracji paryskiej. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Charles).

LE BOIS DU VERNE, miasto w regionie Burgundia-Franche-Comté, w departamencie Saona i Loara. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół św. Józefa).

LE CREUSOT, miasto w regionie Burgundia-Franche-Comté, w departamencie Saona i Loara. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Eugenie). Polskim siostrzanym miastem gminy jest Rumia. Miasto partnerskie Żyrardów.

LEFOREST, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Nicolai). Urodził się tu Ryszard Petek (ur. 1943), polski bokser, mistrz Europy - Rzym 1967, brązowy medalista w Bukareszcie 1969, dwukrotnie mistrz Polski: w 1964 w wadze lekkiej i w 1973 w wadze lekkopółśredniej.

LE MANS, miasto w regionie Kraj Loary, w departamencie Sarthe, nad rzeką Sarthe. Miasto jest znane głównie ze sportów motorowych - znajduje się tu jeden z najsłynniejszych torów wyścigowych na świecie, na którym rozgrywany jest 24 godzinny wyścig Le Mans. Zmarł tu Józef Czerski (1806 - 11 marca 1838), żołnierz, oficer Powstania Listopadowego 1830-31, kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Virtuti Militari, działacz emigracyjny. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kaplica Sióstr Miłosierdzia przy 14, rue de la Paille).

LENS, miasto w pn.-wsch. Francji, koło Lille, w regionie Nord-Pas-de-Calais, w departamencie Pas-de-Calais. Duży ośrodek polonijny, powstały po I wojnie światowej; Polacy przybywali tutaj do pracy w kopalniach węgla. Ma tu swoją siedzibę Kongres Polonii Francuskiej (zał. 1949, zrzeszał takie organizacje jak: Związek Towarzystw Kobiecych, Związek Kół Śpiewaczych, Związek Polskich Towarzystw Teatralnych, Związek Młodzieży Akademickiej "Veritas"), Centralny Związek Polaków we Francji (zał. 1945), Związek Sokołów Polskich we Francji, Belgii i Holandii (zał. 1926), Niezależny Związek Nauczycielstwa Polskiego we Francji, Związek Kupców i Rzemieślników Polskich we Francji (zał. 1933), który 15 lat później posiadał oddziały w Lens, Paryżu, Oignes, Bruay an Artios, Marles les Mines, Harnes, Douai, Deain i Lille, Związek Rodzin Polskich Obrońców Ojczyzny we Francji (zał. 1933), Polska Organizacja Walki o Niepodległość, Zespół Pieśni i Tańca - L association Culture et Tradition, jest polska parafia - kościół "Millenium". W latach 1924-89 ukazywał się tu dziennik polski "Narodowiec", przeniesiony tutaj z Herne (Niemcy, zał. 1909) przez Michała Kwiatkowskiego. Przed II wojną światową pismo miało nakład sięgający 40.000 i było uważane za największą polskojęzyczną gazetę we Francji. Od 1960 gazeta ponownie osiągnęła nakład 40.000. Po śmierci Michała Kwiatkowskiego w 1966, gazetę wydawał jego syn Michael, ostatni numer pisma ukazał się w lipcu 1989. W 1939 w Lens poza "Narodowcem" ukazywały się inne pisma polskie: "Kupiec Polski" - organ Związku Kupców i Przemysłowców Polskich we Francji, "Ilustracja Polska", "Gazeta dla Kobiet" i "Polskie Pacholę" - pismo dla młodzieży. Podczas II wojny światowej miejscowi Polscy brali aktywny udział we francuskim ruchu oporu. - W Lens od 1906 jest dobry francuski klub piłkarski Racing Club de Lens (RC Lens), m.in. mistrz Francji w 1998 i wicemistrz w 2002. W klubie grało wielu piłkarzy francuskich polskiego pochodzenia, m.in.: Guillaume Bieganski - zawodnik reprezentacji Francji w latach 1953-1961, Robert Budzynski oraz Polacy, m.in. w 1945 Henryk Alszer, później reprezentant Śląska i Polski, olimpijczyk z Helsinek w 1952, w 2001-05 Jacek Bąk, były reprezentant Polski, uczestnik turniejów finałowych Mistrzostw Świata w 2002 i w 2006 oraz Mistrzostw Europy w 2008, wielokrotny kapitan kadry narodowej.

LES GAUTHERETS, miasto w regionie Burgundia-Franche-Comté, w departamencie Saona i Loara. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Immaculé Coeur S.V.M.) i kaplica p.w. Krzyża Chrystusowego przy 237, rue de Versovie).

LES MUREAUX, miasto w regionie Île-de-France, w departamencie Yvelines, nad Sekwaną. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego; w latach 1973-88 duszpasterzem polonijnym był tu znany i zasłużony pallotyn, ks. Witold Urbanowicz. - Miastem partnerskim Les Mureaux jest Sosnowiec.

LIBERCOURT, miasto w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Henri). Burmistrzem na lata 2014-20 został wybrany Daniel Maciejasz. Miastem partnerskim Libercourtu jest Jarocin.

LIEVIN, miejscowość w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Notre Dame des Grâces) oraz kaplica Sacré Coeur przy 202, rue Emile Zola w Lievin-Colonne. - Miastami partnerskimi Lievina są Rybnik i Nowy Sącz. - Podczas Halowych Mistrzostw Europy w Lekkoatletyce odbytych w Lievin w 1987 polscy sportowcy zdobyli 1 złoty i 2 brązowe medale.

LILLE, miasto w północnej Francji, siedziba prefektury departamentu Nord oraz stolica regionu Hauts-de-France, główne miasto historycznej krainy Flandrii. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół St Etienne). Obok wielu różnych organizacji polskich powstał tu w 1925 roku Związek Nauczycielstwa Polskiego we Francji, w 1930 Związek Rezerwistów i Byłych Wojskowych R.P. we Francji, a w 1945 Związek Uczestników Polskiego Ruchu Oporu, ZUPRO, którego prezydentem był Antoni Zdrojewski, ps. "Daniel", "Nestor", "Junosza", "Ojciec" (1900 - 1989 Paryż), oficer piechoty, artylerii i wojsk spadochronowych Wojska Polskiego, jeden z organizatorów polskiej siatki we Francji, generał wojsk polskich i generał brygady wojsk francuskich. Brał udział w kampanii wrześniowej i kampanii francuskiej, dowodził wówczas II dywizjonem 2 Warszawskiego pułku artylerii lekkiej. W 1940 został internowany w Szwajcarii, skąd uciekł w listopadzie tego samego roku uciekł do francuskiej wolnej strefy wstępując do organizowanej przez władze emigracyjne polskiej siatki. Do 1942 pełnił funkcję komendanta okręgu lyońskiego Polskiej Organizacji Niepodległościowej. Zagrożony aresztowaniem uciekł do Hiszpanii i przez Gibraltar dotarł do Wielkiej Brytanii. Po ukończeniu specjalnych kursów, w 1943 przerzucono go ponownie do okupowanej Francji, gdzie w stopniu podpułkownika, pod pseudonimami min. "Daniel" i "Nestor", został komendantem Polskiej Organizacji Walki o Niepodległość. Wbrew dyrektywom rządu RP w Londynie, 29 maja 1944, podporządkował on POWN Francuskim Siłom Wewnętrznym na zasadach autonomii. Od września do grudnia 1944, w stopniu pułkownika Polskich Sił Zbrojnych, był szefem Delegatury MON we Francji, a następnie członkiem Oddziału Likwidacyjnego we Francji (Wikipedia). - W Lille wydawano szereg czasopism polskich: dziennik "Narodowiec" 1919-24 (następnie w Lens), znany dziennik "Wiarus Polski" 1924-40 i 1949-61, miesięcznik Związku Nauczycielstwa Polskiego we Francji "Poradnik Oświatowy" 1926-40 i ponownie od 1944 dwutygodnik "Żołnierz Polski we Francji" 1939-40, miesięcznik "Bulletin Polonais" 1939-40, "Travailleur Polonais" do 1940, a po wojnie tygodnik "Sztandar" 1944 (wydawca Centralny Komitet Walki), tygodnik "Przewodnik Polski" 1945-50, miesięcznik "Nasze Sprawy" 1946-54 (biuletyn Związku Uczestników Polskiego Ruchu Oporu we Francji"), "Les Amis de loa Pologne" 1947-48, miesięcznik "Nasze Hasło" (1952-?), miesięcznik "Nasze Echo" 1954-?, "Biuletyn Wewnętrzny Europejskiej Rady Polskiego Stronnictwa Ludowego" 1954, tygodnik "Dla Wszystkich" 1956-?, tygodnik 1957-61 "Wiarus Polski Niezależny", "Przewodnik Praktyczny i Handlowy Polaka we Francji" 1957-58. Podczas II wojny światowej i po niej był tu Obóz Zborny Wojska Polskiego Nr 3, który wydawał czasopisma: dziennik "Nowiny" 1944-45, "Wracamy" 1945 i tygodnik "Wieści" 1946-48. - Czynny jest Szkolny Punkt Konsultacyjny przy Ambasadzie RP w Paryżu z siedzibą w Lille. - Zarówno w Uniwersytecie Lille - Université Charles-de-Gaulle Lille 3 (od 1927), jak i w Uniwersytecie Katolickim zostały założone katedry literatury i języka polskiego. Na jednym i na drugim uniwersytecie wielką rolę odegrał prof. Wacław Godlewski. - Do 2013 w Lille funkcjonował konsulat generalny Rzeczypospolitej Polskiej. - Miastewm partnerskim Lille jest Wrocław. - Ma tu swoją siedzibę Lille OSC (pełna nazwa Lille Olympique Sporting Club) - francuski klub piłkarski, grający w Ligue 1 oraz w Pucharze Francji, mistrz Francji: 1946, 1954, 2011 i wicemistrz: 1948, 1949, 1950, 1951, 2005. W klubie grali znani piłkarze francuscy pochodzenia polskiego: Guillaume Bieganski, Pascal Cygan, Grégory Malicki, Zbigniew Misiaszek, Edmond Novicki, Jean César Ruminski, Antoine Sibierski, Bolek Tempowski i Alexis Zywiecki oraz polski piłkarz Ireneusz Jeleń 2011-12 i kanadyjski polskiego pochodzenia Michael Klukowski. - W 2011 odbyły się tu 7. Mistrzostwa Świata Juniorów Młodszych w Lekkoatletyce, na których polscy sportowcy wywalczyli 1 srebrny i 1 brązowy medal. W Lille w 2017 podczas drużynowych mistrzostw atletycznych Europy (superliga) polscy sportowcy po raz pierwszy w historii zajęli drugie miejsce: uzbierali 295 pkt, przegrali tylko z Niemcami - 321,5 pkt, a trzeci Francuzi mieli 270 pkt., zdobyli 5 złotych, 5 srebrnych i 5 brązowych medali. Urodził się tu Charles André Joseph Marie de Gaulle (1890-1970), francuski polityk, mąż stanu i teoretyk wojskowości, w czasie II wojny światowej stał na czele ruchu Wolnej Francji, kontynuującego walkę z III Rzeszą niezależnie od Francji Vichy. W latach 1959-69 był prezydentem Francji. - W czasie I wojny światowej, w marcu 1916 raniony pod Verdun został wzięty do niewoli niemieckiej (trzymany był w twierdzy w Nysie). Po powrocie z niewoli w 1918 zaciągnął się do 5 pułku strzelców polskich w Sille-le-Guillaume i wraz z pułkiem przybył do Polski. Od kwietnia 1919 do stycznia 1921 przebywał w Kutnie jako instruktor w składzie francuskiej misji wojskowej (którą kierował gen. Paul Prosper Henrys), jak również w dawnej szkole Gwardii Cesarskiej w Rembertowie, gdzie wykładał teorię taktyki. W lipcu i sierpniu 1920 został na krótko wcielony do polskiej jednostki bojowej i awansowany do stopnia majora. Za swoją postawę w operacjach wojskowych 29 lipca oraz 13 i 16 sierpnia 1920 został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari. W 1921 zaoferowano mu stały przydział, jednak odmówił jego przyjęcia i powrócił do Francji, gdzie następnie wykładał dzieje wojskowości w akademii wojskowej w Saint-Cyr. De Gaulle był prawdziwym politykiem francuskim, jak potrzeba było to chciał uchodzić za przyjaciela Polski i Polaków, a jak to nie było w interesie Francji przestał takim być. Stojąc na czele państwa i rządu (1944-46), w 1945, jako pierwszy polityk zachodni, uznał Stalina (sowieckie) panowanie nad Polską.

LIMOGES, miasto w regionie Limousin, w departamencie Haute-Vienne. Limoges uważane jest za francuską stolicę porcelany. Wyroby tutejszej manufaktury porcelany były używane lub stanowiły zbiory wielu pałaców i dworów polskich. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (klasztor Ojców Franciszkanów przy 8, rue Charles Gide). - W 1996 odbyły się tu Mistrzostwa Europy w Szermierce, na których polscy szermierze zdobyli 1 złoty i 1 brązowy medal.

LORIENT, miasto portowe w regionie Bretania, w departamencie Morbihan. Podczas II wojny światowej, w nocy 15 lipca 1944 okręty alianckie "Tartar" i "Haida" oraz polski niszczyciel ORP "Błyskawica" zaatakowały w rejonie Ile de Groix w pobliżu Lorient niemiecki konwój przybrzeżny, zatapiając dwa trawlery uzbrojone UJ1420 i UJ1421 oraz, prawdopodobnie, co najmniej jeden eskortowany przez nie statek.

LOTARYNGIA - fr. Lorraine, niem. Lothringen, kraina historyczna i region administracyjny w pn.-wsch. Francji, graniczący z Belgią, Luksemburgiem i Niemcami, główne miasta: Nancy, Metz. W przeszłości terytorium sporne między Francją a Niemcami. W latach 1675-90 księciem Lotaryngii był Karol V Leopold Lotaryński (1643-1690), którego żoną od 1678 była Eleonora Gonzaga, w latach 1670-73 żona króla Polski Michała Korybuta Wiśniowieckiego. W 1738, na mocy traktatu wiedeńskiego, który zakończył wojnę sukcesyjną w Polsce, Lotaryngię w dożywotnie posiadanie objął król Polski Stanisław Leszczyński. Po jego śmierci 23 II 1766 kraj został przyłączony do Francji.

LOURDES, miasto w płd.-zach. Francji, w regionie Midi-Pyrenees, w departamencie Pireneje Wysokie, u podnóży w Pirenejów. Od poł. XIX w. znane na całym świecie sanktuarium maryjne (objawienia Matki Bożej w 1858); licznie odwiedzane także przez pielgrzymów polskich. W 1868 udała się do Lourdes pierwsza pielgrzymka Polaków mieszkających we Francji. Od tej pory Polonia francuska i Polacy z innych państw Europy pielgrzymowali tu już 139 razy. W bazylice jest szereg poloników: w grocie Massabielskiej od 1864 stoi statua Matki Bożej, a druga statua Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus jest w krypcie tuż nad grotą, które są dziełem francuskiego rzeźbiarza polskiego pochodzenia Józefa Hugo Fabischa (jego ojciec Karol Fabiś urodził się 4 XI 1759 w Andrychowie k. Wadowic), które zaakceptowała osobiście św. Bernadetta; w bazylice górnej za głównym ołtarzem jest sztandar Matki Bożej Dobrej Rady, ofiarowany przez Polonię francuską w 1874; podczas Kongresu Eucharystycznego w 1914 Polacy zostawili tam inny polski sztandar; był tu jeszcze jeden dar Polonii: obraz Matki Bożej Częstochowskiej z napisem: "Pod Twoją obronę, Arras 1948 roku"; w przylegającej do krypty kaplicy św. Damiana jest mniejszy sztandar otoczony obrazami wileńskiej Matki Bożej Ostrobramskiej, Piekarskiej, Góreckiej, Szydłowskiej, Leżajskiej i Poczajowskiej na Wołyniu, nad którym widnieje napis: "La Pologne r Notre-Dame de Lourdes" (Polska - Matce Bożej z Lourdes); polscy pielgrzymi z 1935 postarali się, aby na rampie półkoliście schodzącej ku esplanadzie, wśród figur wielkich czcicieli Matki Bożej, umieszczono także figurę św. Jacka; w 1958 Polacy postarali się, aby w kaplicy Najświętszego Sakramentu w nowo otwartej bazylice podziemnej umieszczony został relikwiarz św. Andrzeja Boboli. W 2007 do wystroju fasady bazyliki dodano nowe mozaiki przedstawiające tajemnice światła, dodane w 2002 do tradycyjnych 15 tajemnic różańca przez papieża Jana Pawła II. "Polski" papież Jan Paweł II był pierwszym papieżem, który odbył pielgrzymkę do Lourdes: dwukrotnie - 14-15 sierpnia 1983 i 14-15 sierpnia 2004. W okresie komunistycznej okupacji Polski (1945-89) Lourdes było "emigracyjną Częstochową", gdzie Polacy z różnych krajów Europy śpiewali Apel Jasnogórski. W 1986 otwarty został w mieście dom pielgrzyma polskiego: Dom Polskiej Misji Katolickiej we Francji "Bellevue", prowadzony przez polskie siostry nazaretanki. W 1987 do Lourdes przybyła 16-osobowa delegacja Konferencji Episkopatu Polski z kard. Henrykiem Gulbinowiczem na czele. 14 VIII 1983 odbył pielgrzymkę do Lourdes pierwszy w dziejach papież - "polski" papież Jan Paweł II; drugą tu pielgrzymkę odbył 14-15 VIII 2004. Od 2008 jest tu statua sługi Bożego Jana Pawła II - dzieło polskiego rzeźbiarza z Krakowa Czesława Dźwigaja. Miastem partnerskim Lourdes na poziomie miasta, sanktuarium i diecezji jest Częstochowa. Austriacka reżyserka Jessica Hausner nakręciła film fabularny poświęcony sanktuarium maryjnemu w Lourdes. Film zdobył główną nagrodę, Warsaw Grand Prix, na 25. Warszawskim Międzynarodowym Festiwalu Filmowym odbywającym się w dniach 9-18 października 2009.

LUNEL, miejscowość i gmina w regionie Oksytania, w departamencie Hérault. - Po upadku w Polsce Powstania Listopadowego 1830-31 do Francji przybyło 6000 jego uczestników i emigrantów cywilnych. Rząd francuski rozlokował ich w specjalnie utworzonych zakładach (depots) - obozach dla wojskowych w Awinionie, Besancon, Bourges i Bergerac, które podlegały Ministerstwu Wojny i dla cywili w Chateauroux, który podlegał Ministerstwu Spraw Wewnętrznych: istniały w latach 1831-33. W obozie w Awinionie (na terenie dawnego pałacu papieskiego) przebywało 1200 żołnierzy i podoficerów. Niestety, ostre walki polityczne (wokół tematu kto był winien upadkowi powstania) w tym obozie zmusiły rząd francuski do rozdzielenia zwaśnionych stron przez przeniesienie w kwietniu 1832 ok. 620 osób do tymczasowego obozu w Lunel, których we wrześniu przeniesiono do nowoutworzonego obozu w Le Puy.

LUNEVILLE, miasto w Lotaryngii, w regionie Grand Est, w departamencie Meurthe i Mozela. 1735-66 miejsce rezydencji wraz z dworem byłego króla polskiego (1704-11 i 1733-36), a następnie władcy Lotaryngii Stanisława Leszczyńskiego, który położył wielkie zasługi dla rozwoju miasta; rozbudował miasto według założeń klasycystycznych, zbudował wielki pałac, będący jednym z najlepszych założeń późnobarokowych na świecie i stworzył słynną manufakturę fajansów oraz w 1737 akademię rycerską (istniała do 1776) dla polskiej i francuskiej młodzieży szlachecko-magnackiej, która nie tylko przygotowywała do rzemiosła wojskowego, ale także do życia publicznego; wyszło z niej m.in. znaczne grono późniejszych polskich wojskowych i działaczy politycznych. Jedną z pierwszych osób, które złożyły akces akademii był Monteskiusz (gość Stanisława w Luneville), którego dzieło "O duchu praw" z 1745 jest wyraź nie inspirowane dziełem Stanisława Leszczyńskiego "Głos wolny wolność ubezpieczający" z 1733. Leszczyński zmarł tu 23 II 1766. W zamku lunevillskim zachowały się liczne pamiątki z nim związane. - Po napaści Niemiec na Francję 10 V 1940, do Luneville została skierowana w połowie maja 1940 polska 1 Dywizja Grenadierów, dowodzona przez gen. Bronisława Ducha i 18 maja weszła w skład XX korpusu armii francuskiej - składającego się z francuskiej 52 Dywizji Piechoty i grupy fortecznej Sarry, który znajdowała się w rejonie Sarry - jednego z odcinków linii Maginota. Żołnierze polscy złożyli przysięgę 25 maja 1940. W czerwcu 1940 1 Dywizja Grenadierów osiągnęła stan 16 165 ludzi i stała się pełnowartościową jednostką bojową. Od 26 maja broniła ufortyfikowanego odcinka Sarry. - Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kaplica przy Rue Girarolet).

LYON, wielkie miasto nad Rodanem, w regionie Owernia-Rodan-Alpy, w departamencie Rodan; jest stolicą regionu i departamentu. Po upadku w Polsce Powstania Listopadowego 1830-31 do Francji przybyło 6000 jego uczestników i emigrantów cywilnych. Rząd francuski większość z nich rozlokował w specjalnie utworzonych zakładach (depots) - obozach dla wojskowych w Awinionie, Besancon, Bourges i Bergerac i cywilnym w Chateauroux, które istniały do 1833. Po wyjściu Polaków z obozów, m.in. tutaj powstało dość duże skupisko polskie. W 1832 było tu wydawane polskie pismo w języku francuskim "Scenes Politiques de la Revolution Polonaise". - Jest tu nadal spora kolonia polska; parafia polska prze kościele Świętej Trójcy. - 1940-49 wydawane tu było znane pismo polskie "Wiarus Polski", założone w Bochum (Niemcy) w 1890, a od 1924 i ponownie od 1949 wydawane w Lille (pn. Francja). - W lyońskiej aglomeracji mieszka kilkutysięczna Polonia, ośrodek duszpasterstwa polskiego przy kościele pw. Świętej Trójcy (Ste. Trinité). Na tutejszym uniwersytecie w 1929 został uruchomiony lektorat języka polskiego. - W dniu 6 kwietnia 1940 zaczęto organizować tu trzeci polski dywizjon myśliwski we Francji, którego dowództwo powierzono mjr. Józefowi Kępińskiemu. Jednostce nadano nazwę I/145 Dywizjon Myśliwski "Warszawski" (Groupe de Chasse Polonaise de Varsovie, GC I/145) a jego bazę stanowiło lotnisko Lyon Bron. W czasie kampanii francuskiej zadaniem dywizjonu było m.in. osłanianie Lyonu z powietrza. - W mieście działa konsulat generalny Rzeczypospolitej Polskiej. - Atrakcją turystyczną Lyonu jest m.in. "Ołówek" (Crayon), czyli wieżowiec banku Crédit Lyonnais przypominający zatemperowany ołówek. Szklana piramida wieńcząca "Ołówek" została zaprojektowana przez polskiego architekta Stefana du Chateau. - Od 1991 roku Lyon jest miastem partnerskim Łodzi.

MAILLY, gmina w departamencie Saône-et-Loire, w regionie Bourgogne-Franche-Comté we wschodniej Francji. Pod koniec I wojny światowej, w czerwcu 1918 w składzie formowanej z ochotników polskich z całego świata Armii Polskiej we Francji przystąpiono do formowania 1 Dywizji Strzelców Polskich (8 lipca dywizja liczyła 227 oficerów i 10.005 szeregowców). 22 czerwca pod Mailly w Szampanii miasta Verdun, Nancy i Belfort wręczyły ufundowane przez siebie sztandary 2 i 3 Pułkowi Strzelców Polskich oraz 1 Pułkowi Artylerii Polowej.

MAISONS-LAFFITTE, miasto w zespole miejskim Paryża. 1947-2000 siedziba polskiego Instytutu Wydawniczego, który wydawał miesięcznik "Kultura" (red. Jerzy Giedroyć), półrocznik "Zeszyty Historyczne" oraz "Bibliotekę Kultury" (ponad 500 tomów). Instytut Wydawniczy odgrywał dużą rolę nie tylko w życiu emigracji polskiej, ale także Polski (opozycja).

MALESTROIT, miasteczko w regionie Bretania, w departamencie Morbihan. Po upadku Polski we wrześniu 1939 do wiosny 1940 formowano tu jednostki wojska polskiego. W 1940 odbyła się tu wielka parada polskiego wojska przed gen. Władysławem Sikorskim, naczelnym wodzem Wojska Polskiego na obczyźnie.

MARAINVILLE-sur-MADON, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Wogezy. W 1780 zamek i dobra Marainville zostały nabyte przez Michała Jana Paca, którego intendent Adam Weydlich został przyjacielem Françoisa Chopina, ojca Mikołaja. Po śmierci Paca (1787) rodzina Weydlichów wróciła do Polski z Mikołajem, który się tu urodził (1771-1844 Warszawa). W Polsce został nauczycielem języka francuskiego i guwernerem, a przede wszystkim ojcem wielkiego polskiego pianisty, pedagoga i kompozytora Fryderyka Chopina (1810-1849)

MARLES-les-MINES, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Powstała tu zwarta polska osada robotnicza, a czynnikiem konsolidującym tę społeczność była parafia polska kierowana przez polskiego księdza.

MARLY k/VALENCIENNES, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół St. Jaques).

MARSYLIA - Marseille, miasto w południowej Francji, nad Morzem Śródziemnym, w regionie Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, w departamencie Delta Rodanu, którego jest stolicą. Znanym lekarzem w Marsylii w połowie XIX w. był Aleksander Pragłowski, uczestnik Powstania Listopadowego 1830-31. Mieszka tu sporo Polaków i polskie nabożeństwa są odprawiane w polskim kościele św. Fortunata. - W Marsylii działa polski konsulat honorowy. - Port w Marsylii miał swój udział w życiu Polaków. Tutaj w 1791 powrócił do Europy Ksawery Karnicki - pierwszy Polak, który odwiedził Australię; Ludwik Mierosławski w 1849 przywiózł statkiem do Marsylii rannego brata Adama, uczestnika powstania na Sycylii. Do portu w Marsylii 7 stycznia 1940 wpłynął rumuński statek handlowy M/S Ardeal, który przywiózł do Francji 250 najcenniejszych polskich skarbów narodowych z Wawelu (w tym bezcenne arrasy - 136 sztuk, zakupionych przez króla Zygmunta Augusta, najcenniejsza pamiątka narodowa - miecz koronacyjny królów polskich "Szczerbiec", koronacyjny miecz i łańcuch króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, chorągwie oręża polskiego, zbroje husarskie, hetmańskie buławy, insygnia królewskie, drogocenne eksponaty złotnicze; w sumie 21 skrzyń z dziełami sztuki, 7 rulonów z arrasami i 1 rulon z chorągwiami), jak również najcenniejsze zabytki polskiego piśmiennictwa z Biblioteki Narodowej w Warszawie (36 oryginalnych dzieł Chopina, Psałterz Floriański, Kazania Świętokrzyskie, Objawienia św. Brygidy, Rocznik Świętokrzyski, modlitewnik królowej Bony, szachy króla Zygmunta III Wazy i osiemnaście innych bezcennych, najstarszych polskich rękopisów oraz Biblia Gutenberga z Pelplina), który po napadzie Niemiec hitlerowskich na Polskę 1 września 1939 postanowiono ewakuować przez Rumunię do Francji. Z Marsylii skarb przewieziono do Aubusson, gdzie ukryto je w Państwowym Składzie Mebli, a później do Wielkiej Brytanii i na koniec do Kanady, skąd powrócił do Polski dopiero w 1958. - Podczas II wojny światowej istniał szlak pocztowo-kurierski między Warszawą a Londynem (rząd polski w Londynie) na trasie Warszawa-Berlin-Paryż-Marsylia-Giblartar-Londyn. - Reprezentacja Polski swój ostatni mecz fazy grupowej Euro 2016 rozegrała Polska w Marsylii (stadion Olimpique) z Ukraińcami, pokonując ich 1:0. Na mecz wybrało się 40 000 kibiców polskich. - Polscy żeglarze brali i biorą udział w organizowanych tu regatach żeglarskich, np. w czerwcu 2018 w finałowych regatach z cyklu żeglarskiego Pucharu Świata klas olimpijskich brało udział 5 Polaków, w tym medaliści mistrzostw świata oraz Europy w klasie RS:X, Paweł Tarnowski i Zofia Klepacka, która w Mistrzostwach Europy Marsylia 2017 zdobyły złoty medal w klasie RS:X. - Miastem partnerskim Marsylii jest Gdańsk. - Wybitny francuski śpiewak operowy (tenor) Adolf Nourrit podczas koncertów w Neapolu, 8 marca 1839 popełnił samobójstwo. Podczas sprowadzania ciała do Paryża, w Kościele w Marsylii Chopin zagrał na organach pieśń Schuberta "Die Gestirne". Pomimo iż instrument był rozstrojony, Chopin oszołomił publiczność swą grą.
MASNY, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Martin).

MAZINGARBE, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół "Nativité").

MEAUX, miejscowość i gmina w regionie Île-de-France, w departamencie Sekwana i Marna. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kaplica Ste Geneviéve przy 12, rue de la Visitation).

MERICOURT, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół St. Martin i kościół St. André).

MERICOURT, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Sainte Barbe).

METZ, miasto (gmina miejska) w północno-wschodniej Francji nad Mozelą, stolica regionu Lotaryngia (do 2015 r.; obecnie wchodzi w skład regionu 10 KB. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kaplica Saint Joseph przy 4, rue St. Ferroy) i kościół Sainte Ségolene) oraz kaplica Saint Joseph). Był tu duszpasterzem ks. Wojciech Rogaczewski (1888 w Dąbrówce na Mazurach - 1944 Buchenwald), polski duchowny katolicki, działacz religijny na Mazurach i we Francji, zamordowany przez hitlerowców. Upamiętnia go tablica pamiątkowa w kościele.

MEURTHE et MOSELLE, departament położony w regionie Grand Est. W 1934 mieszkało tu 21 610 Polaków w 33 miejscowościach.

MONCHECOURT, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Polski ośrodek duszpasterski - kościół Saint Nicolas.

MONDEVILLE, miejscowość i gmina w regionie Île-de-France, w departamencie Sekwana i Marna. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Notre Dame de Prés).

MONTARGIS, miejscowość i gmina w Regionie Centralnym, w departamencie Loiret. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Sainte Thérese de 1 Enfant Jésus).

MONTBARD, miasto w regionie Burgundia, w departamencie Cote d Or. Podczas agresji niemieckiej na Francję, 16-17 VI 1940 miała tu miejsce bitwa między częścią polskiej 10 Brygady Kawalerii Pancernej płk. Stanisława Maczka a niemieckim zmotoryzowanym baonem 66 pułku piechoty z 13 Dywizji Zmotoryzowanej. Po kilkugodzinnych krwawych walkach Polacy zdobyli miasto i rozbili niemiecki baon przy stratach własnych wynoszących 17 zabitych i 30 rannych. Po odejściu z tego rejonu 235 Dywizji francuskiej, brygada znalazła się w okrążeniu pod Is-sur-Tille i dowódca polecił żołnierzom przedzierać się pieszo małymi grupkami do portów w pd. Francji, skąd polskim żołnierzom udało się ewakuować do Wielkiej Brytanii.

MONT BLANC, masyw górski w Alpach Zachodnich, na granicy francusko-włosko-szwajcarskiej, obejmujący m.in. najwyższy szczyt Europy - Mount Blanc, wys. 4807 m; zdobyty w 1786. Pierwszego polskiego wejścia na Mont Blanc (a dwunastego w ogóle) dokonał Antoni Malczewski 4 VIII 1818; był on ósmym turystą na szczycie tej góry. Drugie polskie wejście miało miejsce w 1838 i należy do Karola Hoppena. W 1961 polski alpinista Jan Długosz był uczestnikiem pierwszego przejścia centralnym filarem Freney w masywie Mont Blanc. Juliusz Słowacki uwiecznił Mont Blanc w Kordianie (1834) jako dach świata, miejsce najwyższe kosmicznie - "posąg świata". Na szczycie postawił Kordiana - swego Polaka-Człowieka idealnego. Pod koniec drugiego aktu Kordian wygłasza na Mont Blanc monolog w nawiązaniu lub odpowiedzi do Improwizacji z Dziadów (1822-32) Adama Mickiewicza.

MONT-de-MARSAN, miasto w regionie Nowa Akwitania, w departamencie Landy. W 1833 było tu wydawane polskie pismo Wielkiej Emigracji pt. "Czas".

MONTCEAU-les-MINES, miasto w regionie Burgundia-Franche-Comté, w departamencie Saona i Loara. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Vallier). Miastem partnerskim Montceau-les-Mines są Żory.

MONTCHANIN, miejscowość i gmina w regionie Burgundia-Franche-Comté, w departamencie Saona i Loara. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego - Kaplica Polska przy Cité des Quarts.

MONT DES CATS, miejscowość i wzgórze we Flandrii Francuskiej, w departamencie Nord-Pas-de-Calais, koło miasta Godewaersvelde. Jest tu znane opactwo z 1650, od 1826 w posiadaniu trapistów (słynie z wyrobu piwa i sera). W 1997 ósmym z kolei opatem został polski trapista Bernard Jędrzejczak.

MONTIGNY EN GOHELLE, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół St. Joseph).

MONTLUCON, miejscowość i gmina w regionie Owernia-Rodan-Alpy, w departamencie Allier. Miastem partnerskim Montlucon jest Leszno. Urodził się tu Roger Walkowiak (1927 - 2017 Vichy), francuski kolarz szosowy polskiego pochodzenia. Syn Polaka, Tomasza Walkowiaka i Francuzki, Berthe Lecocq. W 1956 wygrał Tour de France.

MONTMORENCY, miasto w zespole miejskim wielkiego Paryża. Stanowiło jeden z ośrodków polskiej emigracji po Powstaniu Listopadowym 1830-31. Na miejscowym cmentarzu Les Champeaux liczne groby Polaków; zostali tu pochowani m.in.: Adam Mickiewicz i jego rodzina, Julian Ursyn Niemcewicz, gen. Karol Kniaziewicz, gen. Henryk Dembiński, gen. Władysław Zamoyski, Cyprian Godebski, Cyprian Kamil Norwid, Aleksander Chodźko, Zygmunt Kaczkowski, Eustachy Januszkiewicz i związana z działaczami popowstaniowymi Klaudyna Potocka, a w późniejszych latach: malarze Olga Boznańska i Tadeusz Makowski, Franciszek Pułaski, Bolesław Biegas, Władysław Ax-Pańczak, pisarka Maria Kasterska, kompozytor Roman Palester i wielu innych osób. W kolegiacie św. Marcina w Montmorency jest rzeźba epitafijna Niemcewicza i Kniaziewicza wykonana przez Władysława Oleszczyńskiego.

MONTOGNY EN OSTREVENT, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Charles). Został tu zamordowany przez hitlerowców Władysław Ważny ps. Tygrys (1908 - 19 sierpnia 1944), kapitan Wojska Polskiego, uczestnik kampanii wrześniowej, organizator ruchu oporu w okupowanej Francji, agent polskiego wywiadu szukający wyrzutni V-1 i V-2 we Francji, agent brytyjskiego SOE. Natomiast mieszkający tu Stanisław Łukowiak, u którego Niemcy zastali kpt. Ważnego został przez nich aresztowany razem z żoną i zabrany na przesłuchania. Deportowany, zmarł 13 maja 1945. - Po wyzwoleniu, 15 lipca 1945 przejechał tu do dość licznego skupiska zamieszkałych Polaków, by udzielić dzieciom sakramentu bierzmowania ks. biskup Karol Radoński, ordynariusz włocławski. Towarzyszył mu ks. dr Franciszek Ciegiełka, rektor Polskiej Misji Katolickiej we Francji.

MONT-ORMEL, miejscowość w regionie Dolna Normandia, w departamencie Orne. Podczas II wojny światowej, w czasie ważnej strategicznie bitwy wojsk alianckich z wojskami niemieckimi pod Falaise 8-22 VIII 1944, po ciężkich walkach 19-20 VIII żołnierze polskiej 1 Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka, zdobyli Chambois i Wzgórze 262 (Maczuga) - Mont Ormel, zamykając tym samym pierścień okrążenia wokół wojsk niemieckich. Wydarzenia te upamiętnia wzniesiony w 1965 na szczycie północnego wzgórza 262 okazały pomnik w kształcie muru. Zamieszczona na nim tablica głosi: "Ku czci walczących i poległych na tym wzgórzu żołnierzy polskich". W 1994, w 50-lecie bitwy, nieopodal pomnika zostało uruchomione nowoczesne muzeum bitwy. W 2014, w 70-lecie bitwy stanął tu drugi pomnik upamiętniający bohaterską walkę I Dywizji Pancernej gen. S. Maczka na Mont-Ormel - "Alas Pacis", "Skrzydła Pokoju" polskiej rzeźbiarki Moniki Osieckiej, powstały w ramach międzynarodowego projektu "Europejska Droga Pokoju - "La Voie Europeenne de la Paix" (50 artystów z 12 krajów), polegającym na ustawieniu ponad 50 rzeźb pamiątkowych na trasie Paryż - Moskwa.

MONTPELLIER, miasto i gmina na południu Francji, w regionie Langwedocja-Roussillon, w departamencie Herault. W 1230 powstał tu uniwersytet. Wiele źródeł odnotowuje polskich absolwentów z Montpellier, m.in. Wacława z Legnicy (1348-1419), księcia piastowskiego, biskupa wrocławskiego i Jan z Grotkowa, autor pierwszej w Polsce rozprawy poświęconej logice. - Po upadku w Polsce Powstania Listopadowego 1830-31 do Francji przybyło 6000 jego uczestników i emigrantów cywilnych. Rząd francuski większość z nich rozlokował w specjalnie utworzonych zakładach (depots) - obozach dla wojskowych w Awinionie, Besancon, Bourges i Bergerac i cywilnym w Chateauroux, które istniały do 1833. Po wyjściu Polaków z obozów, m.in. tutaj powstało dość duże skupisko polskie. - W 1940 instruktorem pilotażu w 108 Batalionie Lotniczym był znany polski pilot i konstruktor lotniczy Stanisław Działowski (1900-1942), konstruktor pierwszego na świecie aeromobilu. - W Montpellier działa Klub Francusko-Polski (Club Franco-Polonais). Ośrodek polonijny i polski ośrodek duszpasterski - kościół Notre Dame de la Paix.

MONTRESOR, miejscowość w Regionie Centralnym, w departamencie Indre-et-Loire. Jest tu okazały i ładny zamek z 1005 r., w słynnej z wielu pięknych zamków dolinie Loary. W miejscowości znajduje się okazały zamek o tysiącletniej historii, a od 150 lat znajdujący się w rękach polskich rodów - najpierw Branickich, później Reyów). Ok. 20 rodzin w miasteczku ma polskie korzenie. Na miejscowym cmentarzu w 1921 pochowano Mikołaja Potockiego, ostatniego z linii tulczyńskiej, a jeszcze wcześniej, w 1880, przywiezione z Egiptu zwłoki pierwszego polskiego właściciela zamku, Ksawerego Branickiego. 5 marca 1973 na cmentarzu pochowano wiceadmirała przedwojennej Polski Józefa Unruga (1884-1973). 24 września 2018 zwłoki Józefa Unruga i jego żony, Zofii (zm. 1980) zostały ekshumowane w Montrésor i przewiezione do Polski i uroczyście pochowane w ojczyźnie. W 2014 burmistrzem Montrésor (od 2014) został Christophe Unrug - wnuk polskiego wiceadmirała. - Jak czytamy Wikipedii, w 1849 zamek montresorski w opłakanym stanie odkupiła od francuskich właścicieli Róża z Potockich dla swojego syna, hrabiego Ksawerego Branickiego (1816-1879), który był jednym z bogatszych ludzi w ówczesnej Francji. Branicki olbrzymim nakładem kosztów odrestaurował oraz urządzał w nim pełne przepychu wnętrza w stylu II Cesarstwa i sprowadził wiele specjalnie dla zamku zakupionych dzieł sztuki, a wśród nich bogate kolekcje malarstwa włoskiego (w tym płótno Veronese). Sprowadził również z Polski wiele portretów rodowych i innych pamiątek. Reprezentacyjne sale dzisiejszej części muzealnej, posiadają wiele zabytkowych mebli, przyozdobione są również trofeami myśliwskimi i wędkarskimi oraz kolekcją broni myśliwskiej. Na uwagę zwraca m.in. palarnia, biblioteka, sala balowa czy specjalnie urządzona sala bilardowa. Spośród cennych eksponatów należy wymienić: wielkich rozmiarów obraz przedstawiający masakrę manifestacji w Warszawie w 1861, który namalował Francuz, Tony Robert-Fleury, równie duży obraz Henryka Rodakowskiego przedstawiający delegację austriacką proszącą Jana III Sobieskiego o odsiecz dla Wiednia, oraz obraz Artura Grottgera "Muzykantka". Jest tu także szereg obrazów innych polskich malarzy. W sali balowej znajdują się drewniane płaskorzeźby wykonane przez Pierre a Vaneau, przedstawiające zwycięstwo Jana III Sobieskiego pod Wiedniem i jego wjazd do miasta. Pierwotnie miały one zdobić cokół pomnika króla, jednak pomnik nigdy nie powstał. Branicki swoją działalnością na zamku włączył się w nurt działań środowisk patriotycznych, kiedy to gromadzono cenne pamiątki i inne rzeczy mające stanowić ciągłość historyczną narodu nieposiadającego wtedy swojego państwa. Również biblioteka zamkowa posiada wiele cennych materiałów z tego okresu, m.in. szereg autografów polskich i francuskich związanych z Polską. Głównym celem i zajęciem rodziny jest zachowanie zamku w niezmienionej postaci, zachowanie znajdujących się w nim licznych pamiątek narodowych. Muzeum na zamku w Montrésor jest stałym elementem wielu wycieczek z Polski. Senna atmosfera zamku Reyów (bo również tak jest on obecnie nazywany) ożywiana jest w czasie świątecznych spotkań rodzinnych (m.in. Potoccy, Braniccy, Czartoryscy), a zwłaszcza rodowych ślubów, które się tam odbywają. Zamek jest jednym z członków założycieli działającej od 1979 Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich poza Krajem, obok takich instytucji jak Muzeum Narodowe Polskie w Rapperswilu, Instytuty Sikorskiego i Piłsudskiego w Londynie, Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce, Biblioteka Polska w Paryżu i wiele innych.

MORIMOND OPACTWO, miejscowość w departamencie Górna Marna, w regionie Szampania-Ardeny, koło Langers. Opactwo założone w 1115 (istniało do 1791) należało do zakonu cystersów i było czwartą wielką filią opactwa w Citeaux. Kierowane przez energicznego opata Arnolda Germanicusa zyskało na znaczeniu i zakładało nowe klasztory, także poza Francją, m.in. w Polsce: w Jędrzejowie w 1140, Sulejowie w 1176, Wąchocku w 1179 i Koprzywnicy w 1185.

MOSELLE (Mozela), departament położony w regionie Grand Est. W 1934 mieszkało tu 29 728 Polaków w 42 miejscowościach.

MOUILLERON-en-PAREDS, miejscowość i dawna gmina w regionie Kraj Loary, w departamencie Wandea. Urodził się tu Georges Benjamin Clemenceau (1841 - 1929), francuski pisarz, lekarz i polityk. W latach 1917-20 po raz drugi był premierem Francji (w momencie, gdy bunty w armii groziły porażką w I wojnie światowej) i doprowadził Francję do zwycięstwa. Razem z Davidem Lloydem George em i Thomasem Woodrowem Wilsonem był współtwórcą traktatu wersalskiego po zakończeniu I wojny światowej. Zajmował pozytywne stanowisko wobec polskich postulatów. Był też zwolennikiem interwencji w bolszewickiej Rosji. W 1921 został odznaczony polskim Krzyżem Walecznych (trzykrotnie), a w 1922 - Orderem Orła Białego.

MULHOUSE-RICHEIM, miasto w departamencie Haut-Rhin, w regionie Grand Est (do 2016 region nosił tymczasową nazwę Alzacja-Szampania-Ardeny-Lotaryngia). Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Immaculée Conseption).

MURS-ERIGNE, miasto w regionie Kraj Loary, w departamencie Maine i Loara. Jednym z pierwszych w historii polskich ośrodków wojskowych kształcących saperów była Szkoła Podchorążych Inżynierii (SPlnż) wchodząca w skład Armii Polskiej we Francji gen. Józefa Hallera. Została ona utworzona w czerwcu 1918 r. i funkcjonowała w miejscowości Murs-Erigné położonej 11 km na południe od Angers. Następnie wraz z całą Armią przybyła do kraju w maju 1919, gdzie kontynuowała swoją działalność.

NANCY, duże miasto w Lotaryngii, administracyjny ośrodek departamentu Meurthe-et-Moselle. W latach 1735-66 Nancy było rezydencją byłego króla polskiego (1704-09 i 1733-36) Stanisława Leszczyńskiego, jako władcy Lotaryngii; na lata te przypada rozkwit miasta; Nancy stanowi dziś jeden z najpiękniejszych w Europie zespołów urbanistyczno-architektonicznych; z tego okresu pochodzą szerokie ulice o jednolitej zabudowie i monumentalne place, jak np. Plac Królewski - obecnie zwany Placem Stanisława (Place Stanislas) oraz piękne, monumentalne budowle, m.in. Pałac Rządowy, ratusz, kościoły St. Joseph i Notre Dame-de-Bon-Secours, Hotel des Missions Royales i 3 bramy miejskie. Na Placu Stanisława stoi okazały pomnik Stanisława Leszczyńskiego; w ratuszu znajduje się malowidło Apoteoza Stanisława Leszczyńskiego; w kościele Notre Dame-de-Bon-Secours grobowiec króla Leszczyńskiego i jego żony. Założona przez Leszczyńskiego w Nancy Academia Stanislai zyskała rozgłos w Europie". 22 czerwca 1918 pod Mailly w Szampanii miasta Verdun, Nancy i Belfort wręczyły ufundowane przez siebie sztandary 2 i 3 Pułkowi Strzelców Polskich oraz 1 Pułkowi Artylerii Polowej, wchodzącym w skład Armii Polskiej we Francji. - Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Eglise Notre Dame de Bon-Secours). Na tutejszym uniwersytecie w 1932 został uruchomiony lektorat języka polskiego.

NANTES, miasto w zachodniej Francji, port nad Loarą (w regionie Kraj Loary, w departamencie Loara Atlantycka), historyczna stolica Bretanii. Prawie w całym lipcu i sierpniu 1804 przebywał w Nantes Julian Ursyn Niemcewicz (1758-1841 Paryż), polski dramaturg, powieściopisarz, poeta, historyk, publicysta, tłumacz, współtwórca Konstytucji 3-Maja (1791), członek Komisji Edukacji Narodowej w latach 1791-1792; z awanportu Nantes - Saint Nazaire odpłynął do Stanów Zjednoczonych. - Po upadku Powstania Listopadowego 1830-31 aż 30 tysięcy Polaków opuściło kraj (Wielka Emigracja), z których 20 tysięcy udało się do Francji. W Nantes i jego regionie osiedliło się kilkudziesięciu powstańców. Istniała nawet organizacja polonijne Zjednoczona Emigracja Polska. Ukończył medycynę na uniwersytecie w Nantes i praktykował w mieście jako lekarz Ignacy Kostrzewski (1809-1896), a Julian Łabędzki (ur.1807 w Mirowie), oficer Powstania Listopadowego, zasłużony dla Emigracji, jako jeden z pierwszych dyrektorów tutejszej gazowni zakładał pierwsze oświetlenie gazowe w mieście. Natomiast Adam Piotr Mierosławski (ur. 1815) w Nantes uzyskał stopień kapitana żeglugi, został właścicielem statku, pływał na linii Nantes - Kapsztad - Reunion - Mauritius. Zajmował się handlem pereł, polował na foki i wieloryby, zyskał sławę nieustraszonego żeglarza, zwany był "kapitan Adam". W 1893 ponownie odkrył zapomniane wysepki St. Paul i Amsterdam, oddając je pod zwierzchnictwo Francji. W 1849 kupił w St-Denis (Réunion) niewielki dwumasztowiec i nazwał go "Moja Polska". Zmarł około 1851 w drodze z Australii. - W tutejszej stoczni został zbudowany w 1929 ORP "Ryś" - polski podwodny stawiacz min z okresu międzywojennego i II wojny światowej. Był okrętem wiodącym typu "Wilk", obejmującego ponadto jednostki "Żbik" i "Wilk". - 8 kwietnia 1990 zostało powołane w Nantes polskie stowarzyszenie pod nazwą Assotiation Polonaise de l Ouest, którego celem jest działalność społeczna, organizowanie wzajemnej pomocy między członkami i sympatykami oraz pomoc miejscowym instytucjom i inicjatywom zainteresowanym sprawami polskimi. - W Nanzes jest bardzo dobry klub piłkarski. Jednym z jego graczy był Robert Budzynski, syn polskich emigrantów przybyłych do Francji przed II wojną światową do pracy w kopalniach węgla. Karierę piłkarską rozpoczął w 1958 w RC Lens. W 1963 przeszedł do klubu FC Nantes, w którego barwach grał do 1969 i dwukrotnie zdobył mistrzostwo Francji w 1965 i 1966. - Urodził się tu Jules Gabriel Verne (1828-1905), francuski pisarz, powszechnie uważany za jednego z protoplastów fantastyki naukowej (wraz z Hugo Gernsbackiem i H.G. Wellsem), autor kilkudziesięciu powieści, bardzo popularnych m.in. wśród polskiej młodzieży (np. przetłumaczona przez Zbigniewa Florczaka powieść "W osiemdziesiąt dni dookoła świata" - 1 wyd. fr. 1872 i 1 wyd. pol. 1873 - tylko w latach 1952-89 miała 15 wydań w łącznym nakładzie 788 620 egzemplarzy; po 1989 książka była wydawana 13 razy). Utwory Verne a, praktycznie od samego początku ich publikowania, były przekładane na język polski. Jego utwory praktycznie od samego początku ich publikowania, były przekładane na język polski. Tłumaczyły je z francuskiego na polski łącznie 93 osoby (nie licząc anonimowych tłumaczy). Tylko od 1963 roku zostało wydanych w Polsce sześć biografii Juliusza Verne. W Polsce popularyzowaniem twórczości Verne a zajmuje się powstałe w 2000 roku Polskie Towarzystwo Juliusza Verne a. Nie zabrakło polskich wątków w działalności i pisarstwie Juliusza Verne. I tak jeden z portretów, wiszących w kajucie kapitana Nemo (postać literacka z powieści Juliusza Verne a "Dwadzieścia tysięcy mil podmorskiej żeglugi" - wyd. fr. 1870, wyd. pol. 1870 oraz "Tajemnicza wyspa" - wyd. fr. 1874, wyd. pol. 1875 - przedstawia Tadeusza Kościuszkę, jednak mało brakowało, by polski wątek był jeszcze mocniej zaakcentowany. W tej pierwszej powieści w jej pierwotnej wersji kapitan Nemo był Polakiem, szukającym po całym świecie okazji do zemsty na Rosjanach za krzywdy, wyrządzone przez nich podczas powstania styczniowego 1863. Wydawca w trosce o swoje interesy w Rosji skłonił jednak pisarza do zmiany tego wątku, w wyniku czego dowódca Nautilusa został Hindusem. - Robert Budzynski (ur. 21 maja 1940 w Calonne-Ricouart, Francja) - znany francuski piłkarz polskiego pochodzenia grający na pozycji obrońcy.

NEMOURS, miejscowość w regionie Ile-de-France, w departamencie Sekwana i Marna. Urodził się tu Ludwik Adam Mierosławski (1814-1878), polski generał, pisarz i poeta, działacz polityczny i niepodległościowy, a także historyk wojskowości, uczestnik Powstania Listopadowego 1830-31, dowódca powstania w Wielkopolsce 1848, dowódca wojsk rewolucyjnych na Sycylii, następnie rewolucyjnej armii Badenii i Palatynatu 1849, współzałożyciel Polskiej Szkoły Wojskowej w Genui 1861, uczestnik Powstania Styczniowego 1863.

NEUILLY-SUR-SEINE, miasto w departamencie Seine, pod Paryżem. Podczas I wojny światowej, na początku 1918 stanowisko szefa gabinetu ministra spraw zagranicznych Królestwa Czarnogóry (wówczas było to niepodległe państwo okupowane przez wojska Austro-Węgier i Niemiec) na emigracji w Neuilly-sur-Seine objął Polak - Jerzy Bolesław Tomaszewski/Bończa-Tomaszewski (1872 - 30 XII 1955), polski dyplomata w służbie dyplomatycznej i konsularnej Imperium Rosyjskiego (1893-1917), a od grudnia 1918 wolnego państwa polskiego. - W dniu 27 XI 1919 podpisany tu został traktat pokojowy między państwami Ententy (w tym również Polską) a Bułgarią, który podczas I wojny światowej walczyła po stronie państw centralnych. Na tutejszym cmentarzu jest m.in. 7 grobów wielkiej emigracji (XIX w.), m.in. Józefa Hoene-Wrońskiego, Jana Januszewskiego i Jakuba Karbowskiego.

NEUREVILLE, miejscowość w regionie Lotaryngia, w departamencie Mozela. Podczas wojny niemiecko-francuskiej w czerwcu 1940, po wyrwaniu się z niemieckiego okrążenia w Meriller 19 VI 1940, polska 1 Dywizja Grenadierów, dowodzona przez gen. Bronisława Ducha, zajęła tu 21 VI swoją ostatnią pozycję obronną. Wobec niemożności prowadzenia dalszych walk oraz podjęcia przez Francuzów rozmów w sprawie kapitulacji Francji, gen. Duch podjął tego dnia decyzję o rozwiązaniu Dywizji i przedzieraniu się żołnierzy na południe Francji lub do neutralnej Szwajcarii (części żołnierzy udało się dostać do Wielkiej Brytanii), w tym dowódcy dywizji.

NEVERS, miasto w regionie Burgundia-Franche-Comté, w departamencie Nievre. Urodziła się tu lub w Paryżu Ludwika Maria Gonzaga de Nevers (1611 - 1667 Warszawa), królowa Polski, żona dwóch polskich królów: Władysława IV (1632-48) i Jana II Kazimierza (1648-1668). Urodziła się tu także Maria Kazimiera de La Grange d Arquien, Marysieńka (1641 lub wcześniej - 1716 Blois), królowa Polski 1674-96, żona króla polskiego Jana III Sobieskiego. Zmarł tu Jan II Kazimierz Waza (1609 Kraków - 1672) - król Polski i wielki książę litewski w latach 1648-1668, tytularny król Szwecji do 1660 z dynastii Wazów, kardynał w latach 1646-1648. 31 stycznia 1676 został pochowany w katedrze wawelskiej. Jego serce znajduje się w kościele Saint-Germain-des-Prés w Paryżu, gdzie również znajduje się okazały grobowiec króla Jana Kazimierza, arcydzieło braci Gasparda II i Balthasara Marsy (1675)- Po napaści Niemiec na Polskę 1 września 1939 część polskiego złota (75 ton) będącego majątkiem państwowego Banku Polskiego w Warszawie zostało najpierw przewiezione na Kresy, a wobec widma przegranej wojny, w nocy z 13 na 14 września wywiezione do Rumunii - portu w Konstancy, skąd przez Stambuł, Bejrut trafiło do portu w Tulonie (Francja), skąd zostało przewiezione do Nevers, gdzie do kapitulacji Francji - do połowy czerwca 1940 przechowywane było w podziemnym skarbcu tamtejszego oddziału Banku Francji. - Miastem partnerskim Nevers są Siedlce.

NICEA - Nice, miasto w regionie Prowansja-Alpy Lazurowe Wybrzeże, w departamencie Alpy Nadmorskie, nad Morzem Śródziemnym. Wielkie uzdrowisko i ośrodek turystyczny o międzynarodowej sławie, popularne także wśród Polaków. Jest tu aleja Lecha Wałęsy - nazwana na cześć przywódcy polskiej "Solidarności". 1940-45 prowadził tu drukarnię Samuel Tyszkiewicz, znaną z artystycznych druków bibliofilskich. Mieszka tu duża grupa Polaków i jest zawsze dużo polskich turystów; msze polskie odprawiane są w kościele Notre Dame de France w Villefranche i kaplicy Chapelle du Saint-Sépulcre przy 7, Place Garibaldi. Miastem partnerskim Nicei jest Gdańsk.

NIMES, miasto i gmina w południowo-wschodniej Francji, w regionie Oksytania, na Nizinie Langwedockiej, na zachód od doliny dolnego Rodanu. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (Centre Diocésain de Nîmes przy 6 rue Salomon Reinach).

NOEUX LES MINES, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Sainte Barbe i Kaplica Bożego Miłosierdzia przy 8, place du Maréchal Foch). Urodził się tutaj Raymond Kopa, właśc. Raymond Kopaszewski (1931 - 2017 Angers), francuski piłkarz polskiego pochodzenia grający na pozycji napastnika, reprezentant Francji. Brązowy medalista Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 1958. Trzykrotny zwycięzca Pucharu Europy. Czterokrotny mistrz Francji, dwukrotny mistrz Hiszpanii. Laureat Złotej Piłki (1958).

NOHANT-VIC, miejscowość i gmina w Regionie Centralnym, w departamencie Indre. Miała tu swoją posiadłość George Sand (1804 - 1876), francuska pisarka epoki romantyzmu. Jej pradziadem był król Polski August II Mocny. W 1838 zaprzyjaźniła się z Fryderykiem Chopinem, który wkrótce został jej kochankiem. Przez długi czas była dlań oparciem i inspiracją. Od 1839 do 1846 Sand i Chopin każde lato spędzali w jej posiadłości w Nohant, gdzie napisał swoje najwybitniejsze dzieła. Kompozytor zawsze pragnął życia rodzinnego, które znalazł w domu George Sand. W 1847 Sand pokłóciła się z Chopinem i zerwała z nim, co prawdopodobnie przyspieszyło śmierć kompozytora (1849)

NORD, departament w północnej Francji w regionie Hauts-de-France. W 1934 mieszkało tu 81 910 Polaków w 85 miejscowościach.

NORMANDIA, kraina w pn.-zach. Francji, nad kanałem La Manche, naprzeciw Wielkiej Brytanii. Podczas II wojnie światowej, pomiędzy miejscowością Quineville i ujściem rzeki Orne, miała tu miejsce Normandzka operacja 1944: morska i powietrzna operacja desantowa wojsk brytyjskich i amerykańskich, mająca na celu utworzenie drugiego frontu w Europie Zachodniej. W operacji desantowej w rozpoczętej 6 VI 1944 uczestniczyły m.in. polskie okręty wojenne: krążownik Dragon, niszczyciele Błyskawica i Piorun oraz małe niszczyciele Krakowiak i Ślązak, a ponadto 8 polskich statków handlowych. W pierwszych dniach inwazji brały udział w zwalczaniu nieprzyjacielskich baterii dając równocześnie osłonę artyleryjską własnej, lądującej i walczącej piechocie.7 VII krążownik "Dragon" został ciężko uszkodzony przez niemiecka "żywą torpedę"; zastąpił go polski krążownik "Conrad". Polskie myśliwce skupione w 18 Zgrupowaniu Myśliwskim w dniach od 6 - 8 czerwca zestrzeliły nad Normandią 30 samolotów niemieckich. W okresie inwazji aktywne były także dwa polskie dywizjony bombowe 300 i 305.

NORTE DAME de LORETTE - ABLAIN-SAINT-NAZAIRE, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Podczas I wojny światowej 16 VI 1915 oddział ochotników polskich przy armii francuskiej - Bajończycy stoczył tu ostatnią swą walkę, wykonując atak na Suchez.

OIGNIES, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Joseph).

OISE, departament położony w regionie Hauts-de-France. W 1934 mieszkało tu 12 358 Polaków w 27 miejscowościach.

ORIGNY OUCHES, koło Pouilly-les-Nomains, miejscowość i gmina w regionie Owernia-Rodan-Alpy, w departamencie Loara. Założyły tu swój dom rekolekcyjny polskie urszulanki.

ORLEAN miasto i gmina w środkowej Francji, położone nad Loarą. Stolica Regionu Centralnego i departamentu Loiret. Ważne miasto w historii Francji. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kaplica św. Józefa przy 4 rue Robert de Courtenay, obok katedry). Miastem partnerskim Orleanu jest Kraków.

OSNY, miasto w regionie Ile-de-France, w departamencie Dolina Oise, pod Paryżem. Znajduje się tu ośrodek polskich pallotynów we Francji, którzy prowadzili tu Polskie Gimnazjum Katolickie Księży Pallotynów i wydawali tu miesięcznik "Nasza Rodzina" oraz prowadzili wydawnictwo Éditions du Dialogue (pl. Wydawnictwo Dialogu) - działająca w Paryżu polska oficyna wydawnicza, założona przez pallotynów (ks. Józefa Sadzika) w 1966 r., a rozwiązana w latach 90. Drukarnia wydawnictwa (Imprimerie de Busagny) mieściła się w Osny. Akcja wydawnicza paryskich pallotynów rozwijała się pod patronatem prymasa Wyszyńskiego i początkowo kierowana była przez Episkopat Polski. Po śmierci Sadzika w 1980 dyrektorem wydawnictwa był Zenon Modzelewski, a pracami redakcyjnymi w ostatnich dziesięcioleciach kierowała Danuta Szumska. Spośród wydawanych pozycji wyróżniały się szczególnie te należące do zapoczątkowanej w 1967 serii "Znaki Czasu". Do 1993 ukazało się 56 tomów serii. Na serię tę składały się prace naukowe adresowane do polskiego duchowieństwa i inteligencji świeckiej (w większości tłumaczone z języków obcych), podejmujące tematykę aktualną (zgodnie z soborowym wezwaniem badania "znaków czasu"): odnowy Kościoła, stosunku do ateizmu, etc. Z autorów polskich drukowano dzieła m.in. Karola Wojtyły, Alfonsa Nossola i Józefa Tischnera czy przekłady biblijne Czesława Miłosza. Blisko milion egzemplarzy miało kilka wydań książeczki przygotowującej do I Komunii św. Panie mój autorstwa Księdza Tymoteusza (bpa Józefa Zawitkowskiego). Z wydawnictwem współpracowali artyści przebywający poza krajem: Roman Cieślewicz, Jerzy Chudzik, Jan Lebenstein, ks. Witold Urbanowicz. Działalność Editions du Dialogue nastawiona była w większej mierze na kraj niż na emigrację, nawet w czasach PRL. O kłopotach i osiągnięciach pallotyńskiej oficyny wydawniczej pisał Jerzy Giedroyc: "Ogromna robota prowadzona przez tak szczupły zespół komplikowała się jeszcze trudnościami w przesyłaniu wydawnictw Editions du Dialogue do Polski, a przecież szło o ogromne nakłady. Były one przetrzymywane, a nawet konfiskowane. Wymagało to bardzo żmudnych interwencji i zabiegów" (Nasza Rodzina, 1994, nr 9, s. 9). Szacuje się, że przekazano do Polski ok. 14 mln egzemplarzy publikacji Editions. Z wydawnictwem związane było działające do dziś Centrum Dialogu.

OSTHOUSE, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Dolny Ren. Był tu proboszczem katolickim francusko-polski ksiądz August Schmidt, założyciel polskiej szkoły gospodarstwa domowego w pobliskim Saint Ludan pod Strasburgiem, którą prowadziły polskie siostry zakonne sercanki. Otrzymał Order Odrodzenia Polski. Zmarł w czerwcu 1932. W jego pogrzebie wziął udział polski attaché z konsulatu RP w Strasburgu, Lesław Bodeński.

OSTRICOURT, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Powstała tu zwarta polska osada robotnicza, a czynnikiem konsolidującym tę społeczność była parafia polska kierowana przez polskiego księdza.

OUESSANT, wyspa na Oceanie Atlantyckim (departament Finistrere), najdalej na północny zachód wysunięty punkt kontynentalnej Francji. W nocy z 8 na 9 czerwca 1944 koło wyspy Ouessant miała miejsce Bitwa pod Ushant (Ouessant) - bitwa morska między niszczycielami alianckimi a niemieckimi, zakończone zwycięstwem aliantów. Po stronie alianckiej uczestniczyły okręty brytyjskie, kanadyjskie i polskie (ORP "Błyskawica" i ORP "Piorun"). Bitwa znana jest szerzej w literaturze pod angielską wersją nazwy wyspy (Ushant).

PARNOY-en-BASSIGNY, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Górna Marna. Miejscowość powstała z połączenia dawnych miejscowości Parnot i Fresnoy-en-Bassigny. Znajduje się tu należące do cystersów opactwo Morimond, które było czwartą wielką filią opactwa w Cîteaux, po filiach w La Ferté, Pontigny i Clairvaux. Opactwo w Morimond zakładało klasztory poza Francją, w tym w Polsce: Jędrzejów (1149), Sulejów (1176), Wąchock (1179), Koprzywnica (1185).

PARYŻ (Paris), stolica Francji, położone w centrum Basenu Paryskiego, nad Sekwaną (La Seine), jednocześnie stolica regionu administracyjnego Ile-de-France. Paryż od dawna stanowi wielki ośrodek polonijny i odegrał dużą rolę w historii Polski i narodu polskiego. Według polonia.org dziś w Paryżu żyje od 100 000 do 200 000 Polaków, są to nie tylko potomkowie starych migracji, ale także ludzie, którzy przyjechali do Francji stosunkowo niedawno w poszukiwaniu pracy. Zobacz osobny artykuł pt. Polacy w Paryżu.

PAS de CALAIS, departament w północnej Francji. W 1934 mieszkało tu 125 272 Polaków w 58 miejscowościach.

PASSEL k. Noyon, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Oise. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół parafialny w Passel)

PACQUENCOURT, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Gilles).

PIENNES, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Meurthe i Mozela. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół St. Marc). Miastem partnerskim Piennes jest Boguszów-Gorce Dolnym Śląsku.

POITIERS, miasto w regionie Nowa Akwitania, w departamencie Vienne. Po upadku w Polsce Powstania Listopadowego 1830-31 do Francji przybyło 6000 jego uczestników i emigrantów cywilnych. Rząd francuski większość z nich rozlokował w specjalnie utworzonych zakładach (depots) - obozach dla wojskowych w Awinionie, Besancon, Bourges i Bergerac i cywilnym w Chateauroux, które istniały do 1833. Po wyjściu Polaków z obozów, m.in. tutaj powstało dość duże skupisko polskie. Wydawane tu były pisma polskie: "Towarzystwo Demokratyczne Polskie" 1836-1841, "Przegląd Dziejów Polskich" 1836-43, "Demokrata Polski" 1837-41, "Pismo Towarzystwa Demokratycznego Polskiego" 1837-44.

PONT AVENT, miejscowość w regionie Bretania, w departamencie Finistere, nazywana we Francji (la cité des peintres) (fr tłum. miasto malarzy), ze względu na pobyty tu licznych malarzy, przede wszystkim Gauguina. Z miejscowością związana jest znana w dziejach malarstwa - impresjonizmu tzw. Szkoła z Pont-Aven (fr. École de Pont-Aven). Nazwą tą określa się grupę artystów skupionych wokół francuskiego malarza - impresjonisty Paula Gauguina (1848-1903), którzy działali w latach 1888-90 w Bretanii - głównie w Pont-Aven i Pouldu. Obok Francuzów: Émile Bernarda, Paula Sérusiera, Charlesa Filigera, Henry Moreta, Maxime Maufra, Ernesta de Chamaillarda, Charlesa Lavala, Roberta Bevana czy Ferdinanda du Puigeaudeau, należeli do niej również cudzoziemcy, jak np. Duńczyk Mogens Ballin, Irlandczyk Roderic O Conor, Holendrzy Jan Verkade i Jacob Meyer de Haan, Szwajcar Cuno Amiet, a także Polak Władysław Ślewiński, który mieszkał w Pouldu. W tutejszym Muzeum Sztuk Pięknych jest jego obraz Nature morte aux pommes et au chandelier (1896-1897).

PONTOISE - HERMITAGE, miejscowość i gmina w regionie Île-de-France, w departamencie Dolina Oise. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Sacré-Coeur).

PONT SAINTE MAXENCE, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Oise. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół parafialny).

PORNIC, malownicze miasteczko portowe na południe od Nantes we Francji, w regionie Kraj Loary, w departamencie Loara Atlantycka. Odwiedził je nasz wielki poeta Juliusz Słowacki. Z Paryża dostał się Loarą do Nantes, dalej po krótkim pobycie pojechał koleją do Pornic. Tu miał znane z literatury "Widzenie na skałach". Podobno jest w Pornic tablica upamiętniająca tę wizytę.

POULDU, malownicze miasteczko w regionie Bretania, w departamencie Finistere, nieopodal Pont-Aven, historycznego centrum impresjonizmu. Pouldu jest polskim centrum impresjonizmu, tu bowiem mieszkał i tworzył przez szereg lat polski malarz, jeden z przedstawicieli Młodej Polski i secesji Władysław Ślewiński (1856-1918). Znany był szerzej z "polskiej gościnności". W swoim domu, który do dzisiaj starsi mieszkańcy nazywają polską chatą, choć przypomina bardziej dworek, gościł Paul a Gauguin a (powstał tu wówczas jego obraz Champs au Pouldu, ou Paysage au Pouldu 1890), Tadeusza Makowskiego, który tu namalował najbardziej znane swe prace, a także licznych innych polskich artystów.

PROWANSJA - Provence, kraina historyczna w południowo-wschodniej Francji, nad Morzem Śródziemnym, obecnie region administracyjnego Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże (m.in. Marsylia, Nicea). W latach 1167-96 hrabią Prowansji był Alfons II Trubadur, który w 1174 poślubił Sanchę (1155-1208), córkę króla Kastylii i Leonu Alfonsa VII i Ryksy, która była córką polskiego (piastowskiego) księcia Władysława II Wygnańca (najstarszy syn Bolesława Krzywoustego). - Mieszka tu sporo Polaków i spędza urlop wiele tysięcy Polaków.

PUGET SUR ARGENS, miejscowość i gmina w regionie Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, w departamencie Var. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Jacwues Majeur).

PULVERSHEIM, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Górny Ren. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół św. Szczepana).

PUY-en-VELAY, miejscowość w regionie Owernia-Rodan-Alpy, w departamencie Górna Loara. Po upadku w Polsce Powstania Listopadowego 1830-31 do Francji przybyło 6000 jego uczestników i emigrantów cywilnych. Rząd francuski rozlokował ich w specjalnie utworzonych zakładach (depots) - obozach dla wojskowych w Awinionie, Besancon, Bourges i Bergerac, które podlegały Ministerstwu Wojny i dla cywili w Chateauroux, który podlegał Ministerstwu Spraw Wewnętrznych: istniały w latach 1831-33. W obozie w Awinionie (na terenie dawnego pałacu papieskiego) przebywało 1200 żołnierzy i podoficerów. Niestety, ostre walki polityczne (wokół tematu kto był winien upadkowi powstania) w tym obozie zmusiły rząd francuski do rozdzielenia zwaśnionych stron przez przeniesienie w kwietniu 1832 ok. 620 osób do tymczasowego obozu w Lunel, których we wrześniu przeniesiono do nowoutworzonego obozu w Le Puy/Puy-en-Velay.

RAILLANCOURT, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Kościół Raillancourt-Ste-Olle).

RAMBERVILLERS, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Wogezy. W lipcu 1918, po walkach 1 Pułku Strzelców pod Bois de Requete, polski 1 Pułk Strzelców dołączono do 2 i 3 Pułku Strzelców, grupując je w ramach 1 Dywizji Strzelców, której powierzono odcinek Rambervillers -Roan - L Etape. 1 Dywizja Strzelców była przewidziana do zajęcia Saarbrüecken w listopadzie 1918. Na datę rozpoczęcia natarcia wyznaczono wieczór 11 listopada 1918. Kilka godzin wcześniej skończyła się I wojna światowa. W kwietniu i maju 1919 oddziały Armii Polskiej we Francji przybyły do kraju, gdzie odegrały znaczącą rolę na frontach wojny polsko-ukraińskiej i wojny polsko-bolszewickiej.

RAMBOUILLET, miasto w regionie Ile-de-France, w departamencie Yvelines; letnia rezydencja prezydentów Francji. Podczas oficjalnej wizyty marszałka Polski Edwarda Rydza Śmigłego we Francji w sierpniu 1936, w tutejszym pałacu prezydenckim został podpisany przez Polskę i Francję układ o pożyczce dla Polski na cele wojskowe.

REIMS, miasto w północno-wschodniej części Francji (Szampania), w regionie administracyjnym Grand Est, w departamencie Marne; miejsce koronacji królów francuskich. Podczas I wojny światowej, w sierpniu 1914 został tu sformowany oddział ochotników polskich, jako 2 kompania (ok. 200 ludzi, tzw. bajończycy) 1 pułku Legii Cudzoziemskiej w składzie marokańskiej 1 Dywizji Piechoty. W listopadzie 1914 bajończycy wzięli udział w walkach Francuzów z Niemcami pod Reims, ponosząc duże straty. Bajończycy brali udział w walkach z Niemcami aż do czerwca 1915 także pod Arras i Souchez. - Lipiec - sierpień 1918: pierwszy pułk strzelców z utworzonej we Francji polskiej Błękitnej Armii brał tu udział w walkach na froncie francusko - niemieckim po stronie Francji. Cała dywizja wraz z oddziałem kawalerii liczyła 11 000 żołnierzy, gdy zajęła wyznaczony jej odcinek frontu w Wogezach w połowie października 1918 roku. - Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kaplica Soeurs de Marie Immaculé, Home Saint-Louis przy 2, rue Noël).

RENNES, miasto i gmina w regionie Bretania, w departamencie Ille-et-Vilaine, stolica Bretanii. Podczas wojny francusko-niemieckiej 18 VIII 1940 na tzw. Reducie Bretońskiej walczyły polskie jednostki wojskowe, sformowane we Francji po upadku Polski we wrześniu 1939: 3 Dywizja Piechoty i Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich; uległy rozbiciu przez niemieckie jednostki pancerne.

RISOUL, miejscowość w regionie Prowansja-Aply-Lazurowe Wybrzeże, w departamencie Alpy Wysokie. 19 VII 2014 Polak Rafał Majka wygrał 14. etap wyścigu Tour de France z Grenoble do narciarskiego kurortu Risoul, uważany za najtrudniejszy w alpejskiej części tego wyścigu kolarskiego, najeżony górskimi podjazdami. To drugi Polak, po Zenonie Jaskule w 1993, który sięgnął po etapowe zwycięstwo w tej największej i w najbardziej prestiżowej imprezie kolarskiej świata.

ROMBAS, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Mozela. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kaplica kościoła Saint Rémi przy 16, pl. De 1 Eglise).

ROUBAIX, gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord, na granicy z Belgią. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego - kościół Matki Bożej Częstochowskiej. Ma tutaj swoją siedzibę powstałe w 1924 Polskie Zjednoczenie Katolickie we Francji. Urodził się tu Witold Heretyński (1944 - 2013), francuski malarz i aktor epizodyczny polskiego pochodzenia. Między innymi zagrał w polskim filmie Andrzeja Żuławskiego "Moje noce są piękniejsze niż wasze dni". Miastem partnerskim Roubaix jest Sosnowiec.

ROUVROY, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół St. Louis). Urodziła się tu Stefania "Stenia" Kozłowska (ur. 1936), polska piosenkarka. Urodziła się i dorastała we Francji. Tam ukończyła szkołę baletową. Przyjeżdżając do Polski w 1954, słabo mówiła po polsku. Ukończyła Wydział Piosenkarski Średniej Szkoły Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie oraz Studio Piosenkarskie PAGART-u "Pod Gwiazdami". Debiutowała w audycji radiowej Podwieczorek przy mikrofonie. Początkowo śpiewała wyłącznie w języku francuskim. W latach swej największej popularności koncertowała po świecie - grała w Australii, USA, Norwegii, Szwecji, Holandii, NRD, Czechosłowacji, ZSRR i Rumunii. W 1969 zdobyła Złoty Mikrofon - nagrodę Polonii amerykańskiej - na Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu. Miasto partnerskie polskiego Libiąża.

RUEIL MALMAISON, miejscowość i gmina w regionie Ile-de-France, w departamencie Hauts-de-Seine. Tutaj po wybuchu I wojny światowej w sierpniu 1914 z ochotników polskich mieszkających we Francji sformowano dwa oddziały: ok. 200 żołnierzy wysłano na przeszkolenie do Bayonne, stąd zwano ich bajończykami, a ok. 250 żołnierzy skierowano na przeszkolenie do Rueil, stąd ich nazwa - rueilczycy. O ile bajończycy pozostali zwartym oddziałem w sile jednej kompanii, rueilczyków rozproszono w różnych jednostkach 3 Pułku Marszowego Legii Cudzoziemskiej. Wiosną 1915 r. wobec nieufności władz francuskich do formacji cudzoziemskich, w których służbę pełnili między innymi Polacy - obywatele Monarchii Austro-Węgierskiej i Cesarstwa Niemieckiego, Rueilczycy wycofani zostali z frontu i przeniesieni do tyłowych zakładów Legii Cudzoziemskiej w Lyonie. Po interwencji Georges Clemenceau, Rueilczycy wcieleni zostali do 2 Pułku Marszowego i ponownie skierowani na front. - Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół św. Jana Marii Vianney).

SCEAUX, miejscowość i gmina w regionie Île-de-France, w departamencie Hauts-de-Seine, koło Paryża. Tutaj ślub wzięli Piotr Curie i Maria Skłodowska, których wesele odbyło się tamże w ogrodzie domu jego rodziców. Początkowo zostali także tu pochowani do czasu przeniesienia szczątków 20 kwietnia 1995 do paryskiego Panteonu. Na cmentarzu w Sceaux pochowany jest m.in. Zygmunt Zaremba (1895- 1967), polskiego polityka socjalistycznego, działacz emigracyjnego, publicysty, który tu mieszał.

SEINE et OISE, przed 1968 departament obejmujące zachodnie, północne i południowe części metropolii paryskiej. W 1934 mieszkało tu 20 769 Polaków w 35 miejscowościach.

SAINT-CLOUD, miejscowość nad Sekwaną, w regionie Ile-de-France, w departamencie Hauts-de-Seine, na zachodnich przedmieściach Paryża. Zmarł tu Henryk Walezy (1551-1589), król Polski w latach 1573-75 i Francji od 1574, a następnie król Francji jako Henryk III. Po śmierci urnę z jego sercem zamurowano przed głównym ołtarzem tutejszego kościoła św. Clodoalda, który został pochowany w tutaj w 560. Natomiast zabalsamowane ciało Henryka pochowano tymczasowo w Compiegne, w opactwie Saint-Cornille. Urnę z sercem Henryka Walezego zamurowano przed głównym ołtarzem kościoła w Saint-Cloud. Kiedy nastał pokój Henryk Walezy pozostał jednak w Compiegne. Nowy król, Henryk IV Burbon, nie przeniósł go do bazyliki Saint Denis, gdzie chowano królów francuskich, gdyż przepowiedziano mu, że spocznie w tej samej bazylice tydzień po Henryku III. Przenosiny ciała ostatniego Walezjusza na francuskim tronie nastąpiły dopiero w 1610. Kilka tygodni później Henryk IV zginął z ręki zamachowca, którym był fanatyk religijny.

SAINT-DENIS, miasto w regionie Ile-de-France, w departamencie Seine-Saint-Denis. Miasto słynie z gotyckiej bazyliki Saint-Denis, która od VI wieku do XIX wieku pełniła funkcję głównej nekropoli królów francuskich. Zostali tu pochowani m.in.: Henryk Walezy (1551-1589), król Polski w latach 1573-75, a następnie król Francji jako Henryk III od 1574, Maria Leszczyńska (1703 w Trzebnicy 1768 w Wersalu), królewna polska - córka króla polskiego Stanisława Leszczyńskiego i Katarzyny Opalińskiej, królowa Francji w latach 1725-1768 jako żona króla Ludwika XV (1710-1774, król od 1715) i jej mąż oraz ich dzieci: synowie - delfin Francji Ludwik Ferdynand Burbon (1729- 1765) i diuk Andegawenii Filip Ludwik (1730-1733) oraz córki: Maria Ludwika Elżbieta/Marie-Louise-Elisabeth (1727-1759), księżna Parmy, żona Filipa Burbona, Anna Henrietta/Anne-Henriette (1727-1752), Maria Ludwika/Marie-Louise (1728-1733), Maria Adelajda (1732-1800), Wiktoria Ludwika/Victoire-Louise (1733-1799), Zofia Filipa/Sophie-Philippine (1734-1782), Teresa Felicja/Thérese-Félicité (1736-1744) i Ludwika Maria/Louise-Marie (1737-1787), jak również ich wnukowie (synowie delfina Ludwik Ferdynand Burbon) - królowie Francji: Ludwik XVI (1754-1793) okres panowania 1774-92, Ludwik XVIII (1755-1824) - okres panowania 1814-1815 i 1815-1824) oraz Karol X (1757-1836) - okres panowania 1824-1830. - Na odbywających się tu w 2003 mistrzostwach świata w lekkoatletyce reprezentacja Polski zdobyła 1 złoty medal. - Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint-Denys de 1 Estrée - krypta).

SAINT-ETIENNE, miasto i gmina w środkowo-wschodniej Francji, we wschodniej części Masywu Centralnego, w regionie Owernia-Rodan-Alpy, ośrodek administracyjny departamentu Loara. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kaplica Dobrego Pasterza przy 2, Chemin des Chaux). Podczas II wojny światowej, w lecie 1941 została tu założona przez polskich emigrantów Organizacja Pomocy Ojczyźnie, która nawiązała kontakt z podziemiem w Polsce i m.in. pod koniec 1942 wysłała do kraju 20 ochotników. Miastem partnerskim Saint-Etienne są Katowice.

SAINT-GERMAIN-EN-LAYE, miasto będące dziś w zespole miejskim Paryża. W 1919 zawarty tu został traktat pokojowy między państwami Ententy a Austrią, w którym Austria zrzekła się m.in. ziem polskich, zagrabionych Polsce w 1772, które oficjalnie do 1918 nazywane były Galicją.

SAINT HILARE la GRANDA, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Marna. Podczas I wojny światowej (1914-18) z powodu sprzeciwu Rosji i Stanów Zjednoczonych na Zachodzie był sprzeciw przeciwko formowaniu oddziałów polskich do walki z Niemcami. Dopiero upadek caratu w Rosji w 1917 i przystąpieniu Ameryki do wojny otworzyły się możliwości tworzenia oddziałów polskich złożonych z ochotników polskich z całego świata. Wskutek zabiegów środowisk polskich, w tym Komitetu Narodowego Polskiego i Komitetu Wolontariuszy Polskich prezydent Francji Raymond Poincare wydał 4 czerwca 1917 dekret o powołaniu Armii Polskiej we Francji. Akcję werbunkową oparto o polską emigrację we Francji, Stanach Zjednoczonych, Brazylii i jeńców polskich z armii austriackiej i niemieckiej. Już 10 stycznia 1918 utworzony 1 Pułk Strzelców rozpoczął organizację i szkolenie. Wiosna rozpoczęto formowanie kolejnych pułków. W czerwcu utworzono 1 Dywizję Strzelców Polskich. W lipcu dywizja liczyła ponad 10 tys. żołnierzy i oficerów. 4 październiku na czele Armii stanął gen. Józef Haller, przybyły z Rosji. W miarę formowania i szkolenia poszczególne oddziały Armii wysyłano na różne odcinki frontu w Wogezach i Szampanii. W lipcu 1918 do walki w okolicach Reims, a następnie pod Saint-Hilaire-le-Grand skierowano 1 Pułk Strzelców, szwadron szwoleżerów i kompanię saperów. Walki o Saint-Hilaire-le-Grand zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, napisem na jednej z tablic w czasie II RP i po 1990 roku: "St. Hilaire le Gd koło Reims 25 VII 1918".

SAINT JULIEN-les-VILLAS, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Aube. Była tu siedziba Związku Towarzystw Kulturalno-Oświatowych im. J. Piłsudskiego.

SAINT-LARY-SOULAN, miejscowość w regionie Midi-Pyrenees, w departamencie Pireneje Wysokie. Miejscowość znana jest z kończących się tutaj etapów kolarskiego wyścigu Tour de France, największej i w najbardziej prestiżowej imprezie kolarskiej świata. 21 VII 1993 pierwszy na mecie był tu polski kolarz Zenon Jaskuła, wygrywając odcinek rozpoczęty w Andorze. Wyczyn Jaskuły powtórzył 23 VII 2014 roku polski kolarz Rafał Majka, wygrywając odcinek rozpoczęty w Saint-Gaudens.

SAINT LAURENT, miejscowość w Normandii, nad Atlantykiem. W czerwcu 1944 miejsce lądowania wojsk amerykańskich w ramach normandzkiej operacji, otwierającej drugi front; w pobliskim (Omaha Beach) dużym amerykańskim cmentarzu wojennym na wielu grobach widnieją polskie nazwiska - Polaków z Ameryki i Amerykanów polskiego pochodzenia. Miastem partnerskim Stevens Point jest Gulcz w Wielkopolsce.

SAINT LOUIS, miasto na wyspie Reunion na Oceanie Indyjskim, departament zamorski Francji. Podczas swej pierwszej podróży dookoła świata16 IX 1934 - 3 IX 1935 zawinął do tutejszego portu polski żaglowiec szkolny "Dar Pomorza".

SAINT NAZAIRE, miasto portowe, avant-port Nantes, w regionie Kraj Loary, w departamencie Loara Atlantycka. Stąd 28 sierpnia 1804 wypłynął w drodze do Stanów Zjednoczonych Julian Ursyn Niemcewicz (1758-1841 Paryż), polski dramaturg, powieściopisarz, poeta, historyk, publicysta, tłumacz, współtwórca Konstytucji 3-Maja (1791), członek Komisji Edukacji Narodowej w latach 1791-92. Szczególnym polonikiem "morskim" jest fakt, że w 1929 został tu zakupiony (Saint Nazarie był jego portem macierzystym) dla Szkoły Morskiej w Gdyni słynny podczas pływania pod polską banderą trzymasztowy żaglowiec szkolny (fregata) "Dar Pomorza" (zakupiony przez społeczeństwo Pomorza). Dzisiaj jest on statkiem-muzeum, gdyńskiego oddział Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Tutejsza stocznia specjalizuje się w budowie ogromnych statków wycieczkowych (np. "Queen Mary 2"). Okresowo pracuje tu sporo Polaków m. in. ze Szczecina. - W porcie Saint Nazaire znajduje się najlepsza tutejsza restauracja prowadzona przez dwóch rodaków - sportowców pod nazwą Le Skipper, z pięknym widokiem na baseny portowe.

SAINTE-MARIE-AUX-CHENES, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Mozela. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Assamption de la Kościół B.V.M).

SAINT OMER, miasto w regionie Nord-Pas-de-Calais, w departamencie Pas-de-Calais, na pn.-zach. od Lille. Miasto wyzwoliła w pierwszych dniach września 1944 polska 1 Dywizji Pancerna gen. Stanisława Maczka.

SALLAUMINES, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Vaast).

SAONE et LOIRE, departament, położony w regionie Burgundia-Franche-Comté. W 1934 mieszkało tu 10 597 Polaków w 12 miejscowościach.

SEINE (departament Sekwany), istniejący w latach 1790-1968 francuski departament z siedzibą w Paryżu. W 1934 mieszało tu 56 004 Polaków w 42 miejscowościach.

SILLERY, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Marna. Po wybuchu I wojny światowej w sierpniu 1914 z ochotników polskich mieszkających we Francji sformowano dwa oddziały: ok. 200 żołnierzy wysłano na przeszkolenie do Bayonne, stąd zwano ich bajończykami, a ok. 250 żołnierzy skierowano do Rueil, stąd ich nazwa - rueilczycy. Po przeszkoleniu kompanię bajończyków skierowano 22 października 1914 na front. Walczyli przeciwko Niemcom na froncie zachodnim w Szampanii w latach 1914-15. W okolicach Sillery pełnili służbę od listopada 1914 do kwietnia 1915.

SARTROUVILLE miejscowość i gmina, w regionie Ile-de-France, w departamencie Yvelines. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kaplica Saint Jean Evang éliste przy 21 bis, rue Pierre Brossolette).

SEDAN, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Ardeny. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kaplica przy 7 rue de Verdun).

SEINE et MARNE, departament, położony w regionie Île-de-France. W 1934 mieszkało tu 14 564 Polaków w 36 miejscowościach.

SENS, miasto w regionie Burgundia-Franche-Comté, w departamencie Yonne. W tutejszej katedrze Świętego Stefana zaraz po śmierci został pochowany delfin Francji - Ludwik Ferdynand Burbon (1729 w Wersalu - 1765 w Fontainebleau), syn króla francuskiego Ludwika XV i jego żony Marii Leszczyńskiej, królewny polskiej - córki króla polskiego Stanisława Leszczyńskiego i Katarzyny Opalińskiej. Na pocz. XIX w. ciało jego zostało przeniesione do bazyliki królów francuskich w Saint Denis. Trzech ich synów zostało królami Francji: Ludwik XVI 1774-1792, Ludwik XVIII 1814-1815 i 1815-1824) oraz Karol X 1824-1830. - Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Sainte Mathieu).

SILLERY, miejscowość w regionie Szampania-Ardeny, w departamencie Marna. Podczas I wojny światowej złożony z polskich ochotników oddział w sile kompanii (ok. 200 żołnierzy), zwany Legionem Bajońskim, będący pododdziałem piechoty Legii Cudzoziemskiej, pełnił tu służbę na froncie od XI 1914 do IV 1915, przechodząc swój chrzest bojowy. Straty oddziału wyniosły kilkadziesiąt żołnierzy.

SISTERON, miejscowość i gmina w regionie Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, w departamencie Alpy Górnej Prowansji. Tutejszy zamek był więzieniem dla polskiego królewicza Jana Kazimierza, późniejszego króla Polski (1648-68). Francja i Hiszpania były wrogami. W styczniu 1638 dwudziestodziewięcioletni syn króla Zygmunta III i brat króla Władysława IV, królewicz - i przyszły król Polski - Jan Kazimierz, mamiony solennymi obietnicami Habsburgów stanął murem za projektem odnowienia sojuszu z Austrią, wyruszył do Hiszpanii, do której jednak nie dotarł. Podczas postoju w porcie wojennym Tour de Bouc w południowej Francji został na rozkaz potężnego kardynała Richelieu 10 maja zatrzymany i uwięziony. Na niemal dwa lata Jan Kazimierz był osobistym więźniem kard. Richelieu i za jego zgodą, a nawet na jego rozkaz Jana Kazimierza spotykały ciągłe szykany. Przez pierwsze miesiące przetrzymywano go na zamku w mieście Salon. Potem w ściśle odizolowanej twierdzy Sisteron, na szczycie stromej skały wznoszącej się pięćset metrów nad poziomem morza, a od sierpnia 1639 w zamku królewskim w Vincennes. We wszystkich tych trzech więzieniach warunki wprost wołały o pomstę do nieba. Więziony królewicz stał się ważnym elementem w rozgrywce prowadzonej przez kierującego francuską polityką kardynała Richelieu. Przetrzymywanie oskarżonego o szpiegostwo brata króla Polski miało na celu powstrzymanie Rzeczpospolitej od zbrojnego poparcia Habsburgów w trwającym ogólnoeuropejskim konflikcie (wojna trzydziestoletnia) i związania jej z Polską przez zawarcie przez Jana Kazimierza małżeństwa z francuską księżniczką. Ostatecznie, po obietnicy neutralności złożonej przez polskie poselstwo z wojewodą smoleńskim na czele, którym był Krzysztof Korwin Gosiewski, w lutym 1640 Francuzi uwolnili Jana Kazimierza.

SOISSONS, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Aisne. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (Collége Saint Paul przy 43 avenue de Paris).

SOMAIN, miejscowość w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych (dużo Polaków pracowało w kopalni węgla De Sessevalle) i duszpasterstwa polskiego (kościół przy Rue Entreveaux).

SOUCHEZ, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Po wybuchu I wojny światowej w sierpniu 1914 z ochotników polskich mieszkających we Francji sformowano złożony z 200 żołnierzy oddział, który po przeszkoleniu w Bayonne skierowano 22 października 1914 na front. Walczyli przeciwko Niemcom na froncie zachodnim w Szampanii w latach 1914-15. Po walkach w okolicach miasta Arras, gdzie opanowali niemieckie pozycje, okupiwszy sukces ciężkimi stratami wynoszącymi 3/4 stanu kompanii. Po tym okresie, przy życiu pozostało tylko ok. 50 bajończyków, których po odpoczynku skierowano 16 czerwca na niemieckie pozycje na cmentarzu w Souchez, gdzie śmierć ponieśli kolejni żołnierze i dlatego latem 1915 oddział rozwiązano.

STAFFELFELDEN, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Górny Ren. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół St. Pierze et St. Paul).

STIRING-WENDEL (HABSTERDICK), miasto w regionie Grand Est, w departamencie Mozela. Ośrodek polonijny z czasów przedwojennych i duszpasterstwa polskiego (kościół Sainte Marie).

STRASBURG - fr. Strasbourg, niem. Straßburg, miasto w pn.-wsch. Francji, przy granicy z Niemcami na Renie, stolica regionu Alzacja i departamentu Dolny Ren. 20 lub 29 lutego 1388 w Strasburgu zmarł piastowski książę gniewkowski (Kujawy) w latach 1347/1350-1363/1364 Władysław Biały (ok. 1327-1388), będący przez jakiś czas pretendentem do polskiej korony. Przebywał w opactwie benedyktyńskim w Dijon i zgodnie z ostatnią wolą księcia pochowano go w grobowcu benedyktynów w kościele św. Benigna w Dijon. W latach 1814-34 pierwszym skrzypkiem tutejszej orkiestry teatru był pochodzący z Warszawy August Fryderyk Duranowski, a w Theatre Municipal w latach 1927-33 występował znany tancerz polski Jerzy Kapliński. - Po upadku w Polsce Powstania Listopadowego 1830-31 do Francji przybyło 6000 jego uczestników i emigrantów cywilnych. Rząd francuski większość z nich rozlokował w specjalnie utworzonych zakładach (depots) - obozach dla wojskowych w Awinionie, Besancon, Bourges i Bergerac i cywilnym w Chateauroux, które istniały do 1833. Po wyjściu Polaków z obozów, m.in. tutaj powstało dość duże skupisko polskie. W 1838-39 było tu wydawane polskie pismo "Gospodarz Wiejski i Miejski", a w 1847-48 pismo "Teraźniejszość i Przyszłość". Na tutejszym uniwersytecie w 1920 został uruchomiony lektorat języka polskiego. - Mają tu swoją siedzibę Rada Europy, Parlament Europejski, Europejski Trybunał Praw Człowieka i Eurokorps - placówki, z którymi powiązana jest Polska. Do stycznia 2009 w mieście działał polski konsulat generalny. - Od 28 XII 2013 do 1 I 2014 odbywały się tu Europejskie Spotkania Młodych z udziałem ponad 20 tysięcy osób w tym ponad 4,5 tys. z Polski. - W kościele St. Pierre le Jeune jest gotycki fryz przedstawiający "Narody idące do św. Krzyża" z personifikacją Polonii. Na zegarze w katedrze znajduje się wizerunek Mikołaja Kopernika. - Miastem partnerski m Strasburga jest Kraków. - Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Notre Dame de Lourdes).

TAIZE, miejscowość i gmina położona w południowo-centralnej Francji, w regionie Burgundia-Franche-Comté, w pobliżu Cluny i Mâcon w departamencie Saona i Loara. Jest tu od 1940 bardzo znany ośrodek ekumeniczny, z którym współpracują i który odwiedzają ekumeniści polscy. Odbywają się tu każdego roku Europejskie Spotkania Młodych. W codziennych obowiązkach związanych z przyjmowaniem pielgrzymów z różnych stron świata pomagają braciom od 1966 Siostry św. Andrzeja, a od 1994 także polskie urszulanki szare. Od 1978 corocznie, na przełomie starego i nowego roku, wspólnota organizuje w jednym z europejskich miast modlitewne spotkania ekumeniczne nazywane Pielgrzymką Zaufania przez Ziemię. Kilka razy odbyły się one w polskich miastach: Wrocław 1989, 1995, 2019, Warszawa 1999 i Poznań 2009.

TARBES, miejscowość i gmina w regionie Midi-Pyrénées, w departamencie Pireneje Wysokie. Urodził się tu Ferdinand Foch (1851 - 1929), francuski dowódca i teoretyk wojskowy, dowódca wyższych związków taktycznych armii francuskiej, marszałek Francji (1918), marszałek polny Wielkiej Brytanii (1919) i marszałek Polski (1923), szef Sztabu Generalnego, przewodniczący Rady Wojennej Sprzymierzonych, naczelny wódz Sił Sprzymierzonych. Autor pamiętnego zdania wypowiedzianego we Lwowie w 1923: Kiedy decydowały się losy tego miasta, Lwów wielkim głosem zawołał: "Tutaj jest Polska!".

TASSIN-la-DEMI-LUNE, miasto w regionie Owernia-Rodan-Alpy, w departamencie Rodan. Jest tu siedziba jednego z francuskich towarzystw chopinowskich - Association Frederic Chopin de Lyon.

THIONVILLE, miasto w regionie Grand Est, w departamencie Mozela. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kaplica Sainte Madeleine przy rue de Gertrage). Urodził się tu Piotr Stoiński (także: Stojeński, w jęz. franc.: Pierre Statorius, około 1530 - 1591 Kraków), francuski i polski działacz reformacji (kalwiński i ariański) - w Polsce od 1559, polemista innowierczy, pedagog, jeden z tłumaczy na polski Biblii (tzw. Biblii brzeskiej), autor pierwszego podręcznika gramatyki języka polskiego (Polonicae grammatices institutio Kraków 1568) - obok Jana Mączyńskiego pierwszy polski uczony - z urodzenia Francuz! - który zapoczątkował naukowe badania nad językiem polskim.

TOULOUSE, (Tuluza), stolica regionu Oksytania, w departamencie Górna Garonna. Na tutejszym uniwersytecie został uruchomiony lektorat języka polskiego. Do roku 2007 Polska posiadała tam swój konsulat honorowy. Miastem partnerskim Tuluzy jest Bydgoszcz.

TOURS, miasto i gmina w środkowej Francji, nad rzeką Loarą, w Regionie Centralnym, prefektura departamentu Indre i Loara, w krainie historyczno-geograficznej Turenia. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół św. Pawła). Urodził się tu Honoré de Balzac (1799 - 1850), powieściopisarz francuski, obok Dickensa i Tołstoja jeden z najważniejszych twórców współczesnej powieści europejskiej, autor monumentalnego cyklu powieściowego "Komedia ludzka" (La comédie humaine). Przez wiele lat kochał, aż wreszcie w 14 marca1850 poślubił w Berdyczowie (dziś Ukraina) Polkę, Ewelinę Hańską, polską szlachciankę. W Polsce wydano 8-tomowy "Wybór dzieł" Balzaka (1880-84); od 1909 Tadeusz Boy-Żeleński przetłumaczył i wydał 34 utwory Balzaca.

TRIEL SUR SEINE, miejscowość i gmina w regionie Île-de-France, w departamencie Yvelines. Przez miejscowość przepływa Sekwana. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (krypta kościoła Saint Martin).

TROYES, miasto i gmina położone nad Sekwaną, w regionie Grand Est, w departamencie Aube, w okręgu (arondissement) Troyes. Miasto było historyczną stolicą Szampanii. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Pantaléon). Miastem partnerskim Troyes jest Zielona Góra.

TUCQEGNIEUX, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Meurthe i Mozela. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Sainte Brbe).

TULUZA - Toulouse, stolica regionu Oksytania, w departamencie Górna Garonna. Po upadku w Polsce Powstania Listopadowego 1830-31 do Francji przybyło 6000 jego uczestników i emigrantów cywilnych. Rząd francuski większość z nich rozlokował w specjalnie utworzonych zakładach (depots) - obozach dla wojskowych w Awinionie, Besancon, Bourges i Bergerac i cywilnym w Chateauroux, które istniały do 1833. Po wyjściu Polaków z obozów, m.in. tutaj powstało dość duże skupisko polskie. W 1938 w rejonie Tuluzy mieszkało 2000 polskich rodzin osadniczych. W tym było 8% właścicieli gospodarstw, 2% dzierżawców, 42% połowników i 30% robotników rolnych. - Do 1940 ukazywało się tu polskie pismo "Gospodarz Polski" - organ Związku Osadników Polskich. Uniwersytet Toulouse II - Le Mirail współpracuje z Wyższą Szkołą Gospodarki w Bydgoszczy. Bydgoszcz jest miastem partnerskim Tuluzy. - Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint André).

VADRICOURT-les-BETHUNE, koło Verquin, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Założyli tu swój dom zakonny polscy oblaci, a przy nim Internat św. Kazimierza i nowicjat w pobliskim La Ferte-sous-Jouarre.

VENDIN LE VIEIL, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Auguste).

VERDUN, miasto w regionie Lotaryngia, w departamencie Moza. Miejsce walk o tutejszą francuską twierdzę, bronioną przez gen. Philippe Petaina, które toczyły się tutaj od 21 lutego do 20 grudnia 1916. Wśród kilkuset tysięcy żołnierzy niemieckich było bez wątpienia wiele tysięcy Polaków z ziem polskich okupowanych przez Niemcy, którzy musieli się bić i ginąć w nie swojej sprawie. Ale na przymusowy udział Polaków w armii niemieckiej, austriackiej i rosyjskiej w latach 1772-1918 jakoś nikt z historyków polskich nie zwraca uwagi. W atakach i w kontratakach w Verdun zgięło 337 tys. żołnierzy niemieckich i 362 tys. francuskich. Twierdza pozostała w rękach Francuzów. Ze względu na poniesione straty w ludziach walki te przeszły do historii jako "piekło Verdun" lub "młyn verdeński". Podczas walk było szereg epizodów, np. obrona fortu Vaux, które stały się symbolem żołnierskiego męstwa. Cały świat składał hołd bohaterom spod Verdun. Marszałek Polski Józef Piłsudski przyjechał do Verdun 6 lutego 1921 i udekorował miasto najwyższym polskim odznaczeniem wojskowym - Krzyżem Virtuti Militari, wygłaszając przy tej okazji następujące przemówienie (pisownia oryginalna): Miasto to stało się symbolem i przedmiotem podziwu wszystkich, którzy wiązali swe nadzieje ze zwycięstwem sztandaru francuskiego. Dobre wojsko nie może istnieć bez ożywionego dobrym duchem obywatelskim społeczeństwa, którego ideały znowuż nie mogą być urzeczywistnione bez dobrego wojska. I dlatego składając hołd bohaterskiemu wysiłkowi żołnierzy, świadomych obowiązku i dzielnych obywateli, nadaję w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej miastu Verdun krzyż "Virtuti Militari". 22 czerwca 1918 pod Mailly w Szampanii miasta Verdun, Nancy i Belfort wręczyły ufundowane przez siebie sztandary 2 i 3 Pułkowi Strzelców Polskich oraz 1 Pułkowi Artylerii Polowej, wchodzącym w skład Armii Polskiej we Francji. 6 lipca 1926 w wielkiej sali ratuszowej miasta Verdun polski attache wojskowy, pułkownik Sztabu Generalnego Juliusz Kleeberg wręczył zastępcy mera p. Paneau insygnia Orderu Virtuti Militari.

VICHY, miejscowość i gmina w środkowej Francji, w regionie Owernia-Rodan-Alpy, w departamencie Allier, na Masywie Centralnym. Po klęsce Francji w czerwcu 1940 rząd polski w Londynie utrzymywał stosunki z zależnym od Niemiec rządem Vichy na którego czele stał marszałek Philippe Pétain, bohater I wojny światowej, który wsławił się m.in. wsławił się skuteczną obroną Verdun w 1916. W 1921 został odznaczony polskim Krzyżem Walecznych (czterokrotnie) oraz Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari. Później rząd polski uznał walczący o niepodległość Francji rząd gen. Charlesa de Gaulle a. W nieokupowanej strefie Francji działały placówki wywiadu polskiego (zarówno Oddział II Sztabu Generalnego WP, jak i Akcja Kontynentalna), prowadzony był nasłuch i dekryptaż niemieckiej komunikacji radiowej przez grupę polskich kryptologów.

VICOIGNE, miejscowość i gmina, w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Sainte Thérese).

VILLARD-DE-LANS, miasteczko we Francji, w regionie Rodan-Alpy, w departamencie Isere. W latach 1940-46 znajdowało się tutaj polskie liceum im. Cypriana Norwida, jako kontynuacja liceum polskiego w Paryżu założonego rok wcześniej. Założycielem i pierwszym dyrektorem Liceum był przedwojenny profesor Uniwersytetu Warszawskiego i wykładowca Instytutu Studiów Słowiańskich na Sorbonie, Zygmunt Lubicz-Zaleski. Po jego aresztowaniu w marcu 1943 (trafił do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie), kierownictwo szkoły przejął prof. Wacław Godlewski (w 1944 również aresztowany i deportowany do obozu koncentracyjnego Mauthausen), a po nim Ernest Berger. Liceum było finansowane przez rząd polski. Zarówno wśród profesorów jak i uczniów szkoły było wiele wybitnych, wyróżniających się osób. Zamknięte przez Niemców w 1943, wznowiło działalność po oswobodzeniu Francji. Do dziś absolwenci tej szkoły spotykają się w swoim gronie na corocznych zjazdach, przyjeżdżając ze wszystkich stron świata. (Zob. Ewa Valentin-Stączek wydała książkę "Villardczycy. Życiorysy" (Wrocław 2003). Na ścianie budynku byłego Liceum im. Cypriana Norwida w 2010 wmurowano tablicę pamiątkowa poświęcona zamordowanym Polakom związanym z Liceum. W Warszawie, na Ursynowie jest ulica "Villardczyków". Miastem partnerskim Villard-de-Lans są polskie Mikołajki na Mazurach.

VILLEFRANCHE, miejscowość i gmina, w regionie Owernia-Rodan-Alpy, w departamencie Rodan. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół parafialny w Glaizé-Villefranche).

VILLEFRANCHE -sur-MER, miejscowość i gmina, w regionie Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, w departamencie Alpy Nadmorskie. Znajduje się tutaj zamek "Chateau de Madrit", którego właścicielem był polski przedsiębiorca - najbogatszy Polak Jan Kulczyk (zm. 2015).

VILLERES-MARMERY, miejscowość i gmina, w regionie Grand Est, w departamencie Marna. Pod koniec I wojny światowej, w czerwcu 1918 w składzie formowanej z ochotników polskich z całego świata Armii Polskiej we Francji przystąpiono do formowania 1 Dywizji Strzelców Polskich (8 lipca dywizja liczyła 227 oficerów i 10.005 szeregowców). 17 czerwca w miejscowości Villeres-Marmery 1 Pułk Strzelców Polskich złożył przysięgę i otrzymał sztandar ufundowany przez miasto Paryż.

VINCENNNES, miasto i gmina w regionie Ile-de-France, w departamencie Dolina Marny, niedaleko Paryża. Jest tu czternastowieczny okazały zamek, w przeszłości rezydencja królów Francji. Zamek ten od sierpnia 1639 do lutego 1640 był więzieniem dla polskiego królewicza Jana Kazimierza, późniejszego króla Polski (1648-68), który został podstępem aresztowany na rozkaz wszechpotężnego we Francji kardynała Richelieu, aby tym zmusić Polskę do nie wiązania się z Habsburgami w okresie wojny trzydziestoletniej (zobacz: Sisteron).

WAZIERS, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Nord. W latach dwudziestych XX w. osiedliło się wielu emigrantów z Westfalii i Polski. Powstała wówczas wspólnota polsko-francuska. Jest tu polska parafia skupiona wokół polskiego kościoła Notre Dame des Mineurs (MB Górników). Proboszczem parafii był kuzyn Jana Pawła II, ks. Francisek Wojtyla OMI. W kościele jest relikwia papieża Jana Pawła II. Znany jest Chór Polskich Górników w Douai, mający właściwie swą siedzibę w Waziers.

WERSAL - Versailles, miasto w regionie Ile-de France, w departamencie Yvelines. Znajduje się pod Paryżem i słynie z zespołu pałacowego, miejsca rezydencji królów francuskich od 1682 roku. Pałac wersalski, rozbudowany z rozmachem za Ludwika XIV, wraz z kompleksem ogrodowo-parkowym jest najwspanialszym dziełem francuskiego baroku. Panią pałacu w latach 1725-68 była i tu zmarła Maria Leszczyńska (1703 w Trzebnicy - 24 czerwca 1768) królewna polska - córka króla polskiego Stanisława Leszczyńskiego i Katarzyny Opalińskiej, królowa Francji w latach 1725-1768 jako żona Ludwika XV. Jej kulturalnym wkładem w życie dworu wersalskiego było urządzanie cotygodniowych koncertów polskich chórów; pozostawiła też ślad w kulturze kulinarnej Francji - jej nazwiskiem nazwano szarlotkę á la Lesiki. W pałacu wersalskim urodzili się ich dzieci: synowie - delfin Francji Ludwik Ferdynand Burbon (1729- 1765) i diuk Andegawenii Filip Ludwik (1730-1733) oraz córki: Maria Ludwika Elżbieta/Marie-Louise-Elisabeth (1727-1759), księżna Parmy, żona Filipa Burbona, Anna Henrietta/Anne-Henriette (1727-1752), Maria Ludwika/Marie-Louise (1728-1733), Maria Adelajda (1732-1800), Wiktoria Ludwika/Victoire-Louise (1733-1799), Zofia Filipa/Sophie-Philippine (1734-1782), Teresa Felicja/Thérese-Félicité (1736-1744) i Ludwika Maria/Louise-Marie (1737-1787), jak również ich wnukowie (synowie delfina Ludwik Ferdynand Burbon) - królowie Francji: Ludwik XVI (1754-1793) okres panowania 1774-92, Ludwik XVIII (1755-1824) - okres panowania 1814-1815 i 1815-1824) oraz Karol X (1757-1836) - okres panowania 1824-1830. - Po upadku w Polsce Powstania Listopadowego 1830-31 do Francji przybyło 6000 jego uczestników i emigrantów cywilnych. Rząd francuski większość z nich rozlokował w specjalnie utworzonych zakładach (depots) - obozach dla wojskowych w Awinionie, Besancon, Bourges i Bergerac i cywilnym w Chateauroux, które istniały do 1833. Po wyjściu Polaków z obozów, m.in. tutaj powstało dość duże skupisko polskie. Wydawane tu były w tym okresie pisma polskie: "Nowa Polska", "Plotkarz" 1842, "Przyjaciel Prawdy" 1842-43. - W pałacu wersalskim od 18 stycznia 1919 do 21 stycznia 1920 miała miejsce konferencja pokojowa kończąca I wojnę światową (1914-18), podczas której został podpisany 28 czerwca 1919 przez Niemcy, mocarstwa Ententy, państwa sprzymierzone i stowarzyszone - razem 27 zwycięskich państw tzw. Traktat wersalski, czyli główny układ pokojowy kończący tą wojnę. Polska była stroną traktatu i była reprezentowana przez Ignacego Paderewskiego i Romana Dmowskiego. Traktat wszedł w życie po ratyfikacji 10 stycznia 1920 w Paryżu. Traktat ustalił wiele granic międzypaństwowych w Europie oraz wprowadził nowy ład polityczny. Niemcy przyznały, że ponoszą winę za wybuch I wojny światowej i uznały całkowitą niepodległość Polski i Czechosłowacji oraz zobowiązały się do poszanowania niepodległości Austrii po likwidacji Austro-Węgier. Polska odzyskała znaczną część ziem zabranych jej przez Prusy w I i II rozbiorze: większą część Wielkopolski i znaczną część byłych Prus Królewskich/Pomorza (zwanych pod zaborem: Prusy Zachodnie), z niewielkim jednak dostępem do morza (144 km); ponadto po plebiscycie na Górnym Śląsku w 1921 i III powstaniu śląskim część górnośląskiego zagłębia przemysłowego z Katowicami i Chorzowem. Gdańsk z przyległymi gminami i miastami Oliwą i Sopotem stał się Wolnym Miastem o charakterze odrębnego państwa (polityka zagraniczna była zależna od Polski), ale z włączeniem w skład terytorium celnego Polski i zapewnieniem jej szerokich uprawnień w porcie gdańskim. W 90. rocznicę podpisania traktatu wersalskiego Sejm RP, 1 lipca 2009, przyjął przez aklamację uchwałę w sprawie tego traktatu, w której posłowie złożyli hołd "wszystkim Polakom zaangażowanym w walce o polską sprawę w czasach zaborów oraz w trakcie konferencji pokojowej w Paryżu, a w szczególności delegatom pełnomocnym Ignacemu Janowi Paderewskiemu i Romanowi Dmowskiemu". Jak podkreślono, podpisy Paderewskiego i Dmowskiego pod dokumentem wersalskim "przypieczętowały powrót Polski na mapę Europy i świata". "Polska, po 123 latach niewoli, wracała do rodziny niepodległych państw europejskich, mając dostęp do morza i odzyskując ziemie zaboru pruskiego - Wielkopolskę, Śląsk i Pomorze Gdańskie". Zaznaczono jednocześnie, że mocarstwa zwycięskiej koalicji "uznawały, że rozbiory Polski były zbrodnią, którą należy raz na zawsze przekreślić". "To zwycięstwo Polski było możliwe dzięki wieloletnim wysiłkom niepodległościowym wielu środowisk i nurtów politycznych" - napisano w uchwale. Sejm złożył także podziękowanie "tym wszystkim, którzy przypominają współczesnemu pokoleniu o tym ważnym wydarzeniu" w historii Polski i narodu polskiego.

WINGLES, miejscowość i gmina w regionie Hauts-de-France, w departamencie Pas-de-Calais. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Saint Vaast).

WITTELSHEIM, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Górny Ren. Wraz z pobliskim Graffenwald ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół Notre Dame du Rosaire).

WITTENHEIM -FERNAND ANNA, miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Górny Ren. Ośrodek polonijny i duszpasterstwa polskiego (kościół St. Barbe).

WOGEZY, pasmo górskie we wschodniej Francji, oddzielone Bramą Burgundzką od gór Jura. Stromo opadają ku Nizinie Górnoreńskiej. Podczas I wojny światowej, w czerwcu utworzono 1918 utworzono we Francji z ochotników polskich z całego świata 1 Dywizję Strzelców Polskich. W lipcu dywizja liczyła ponad 10 tys. żołnierzy i oficerów. 4 październiku na czele Armii stanął gen. Józef Haller, przybyły z Rosji. W miarę formowania i szkolenia poszczególne oddziały Armii wysyłano na różne odcinki frontu m.in. w Wogezach, gdzie cała dywizja otrzymała samodzielny odcinek na froncie niemieckim.

© Marian Kałuski

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt