Wtorek 16 Kwietnia 2024r. - 107 dz. roku,  Imieniny: Bernarda, Biruty, Erwina

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 06.08.22 - 22:57     Czytano: [907]

Dział: FAKTY CIEKAWE LECZ MAŁO ZNANE - Marian Kałuski

Polacy w Szwajcarii

Szwajcaria jest państwem federacyjnym w Europie Zachodniej, graniczącym z Niemcami, Austrią, Liechtensteinem, Włochami i Francją. Ma obszar 41 285 km2 i 8,7 mln ludności. Stolicą jest Berno. Jako kraj swobód demokratycznych, Szwajcaria stała od XIX wieku stanowiła żywy ośrodek polskiej akcji niepodległościowej. Również bardzo wiele młodzieży polskiej podejmowało studia na tamtejszych znanych na świecie wyższych uczelniach. Przebywali tu lub mieszkali na dłużej m.in.; Tadeusz Kościuszko, Ignacy Jan Paderewski, Antoni Patek, Władysław Plater, Henryk Sienkiewicz, Stefan Żeromski, Gabriel Narutowicz. W 2002 roku społeczność Polaków w Szwajcarii liczyła około 15-16 tysięcy osób. Do najaktywniejszych organizacji polonijnych należały: Klub Polski w Genewie, Towarzystwo Polskie Winterthur, Klub Polski w Bernie, Polonijny Zespół Tańca "Lasowiacy", Kabaret Trzy-Na-Stu z Winterthur. Dla Polonii, wiernych kościoła rzymskokatolickiego odbywają się w kościołach kilkunastu miast mszę w języku polskim. 12 marca 1919 roku zostały nawiązane pomiędzy Polską a Szwajcarią oficjalne stosunki dyplomatyczne. W tym samym roku zostało utworzone Poselstwo/obecnie Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Bernie.

BAZYLEA - Basel, stolica kantonu Bazylea. - W okresie wielkiej schizmy w Kościele, latach 1431-37 odbywał się Sobór Bazylejski Kościoła katolickiego oraz 1437-49 tzw. sobór schizmatycki; w pierwszym wzięła udział oficjalna delegacja polska: biskup poznański S. Ciołek, kanonik gnieźnieński J. Lutek i proboszcz krakowski M. Lasocki oraz profesorowie Akademii Krakowskiej: Mikołaj Kozłowski, Dersław z Borzynowa i Stanisław z Sobniowa. W drugim soborze wzięli udział tylko profesorowie Akademii Krakowskiej, a obediencję antypapieżowi Feliksowi V złożyli: arcybiskup lwowski Jan Odrowąż, biskup wileński Maciej oraz biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki i prymas Polski Wincenty Kot; Oleśnicki i Kot otrzymali od antypapieża kapelusze kardynalskie, jako pierwsi Polacy; jednak wszyscy oni, wraz z królem Kazimierzem Jagiellończykiem i Akademią Krakowską, uznali papieża Eugeniusza IV. - W tutejszej drukarni w 1495 ukazało się pierwsze szwajcarskie polonikum - książka Wawrzyńca Korwina Cosmographia dans munductionem in tabulus Ptholemei, a w XVI w. wiele dzieł polskich autorów, m.in. Mikołaja Kopernika, Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Stanisława Orzechowskiego, Marcina Kromera, Jana Łaskiego, Stanisława Iłowskiego. - Jest tu najstarszy uniwersytet szwajcarski (z 1460), na którym studiowało sporo Polaków od 1551 (według metryk); np. za czasów króla polskiego Zygmunta II Augusta studiowało w Bazylei ok. 70 Polaków, m.in. Franciszek Lismanin, Stanisław Iłowski, Jeremiasz Wojnowski, Abraham Zbąski, a do końca XVI w. dalszych 75 Polaków, m.in. synów najwybitniejszych rodów magnackich: Firlejów, Radziwiłłów, Leszczyńskich, Tyszkiewiczów, Ossolińskich; Polak Jan z Inowrocławia był profesorem uniwersytetu jeszcze w okresie przedreformacyjnym, a w okresie reformacji aż trzykrotnie Marcin Chmielecki z Lublina. - Od 1521 do 1536 mieszkał tu Erazm z Rotterdamu, jeden z najsławniejszych humanistów odrodzenia. Wokół niego skupiał się cały krąg polskich uczniów i mecenasów, jak Marcin Chmielecki czy Jan Łaski, później czołowy działacz reformacji polskiej i europejskiej, który mieszkał w jego domu kilka miesięcy, łożył na jego utrzymanie i w końcu zakupił bibliotekę wielkiego uczonego, którą później sprowadził do Polski na polecenie Łaskiego Andrzej Frycz Modrzewski. Także z Polską Erazm utrzymywał ożywione stosunki, a jego prace i wymiana poglądów z humanistami polskimi odegrały doniosłą rolę także w dziejach polskiej kultury. - 5 IV 1795 zawarty tu został pokój bazylejski kończący wojnę pomiędzy Francją, Hiszpanią i Prusami, w którym Francja zgodziła się na III rozbiór Polski w zamian za kontrolę nad zachodnim brzegiem Renu. - Po III rozbiorze Polski w 1795 działał tu wśród polskich emigrantów politycznych generał wojsk koronnych Piotr Franciszek Potocki. - Od końca XIX w. do 1918 na tutejszym uniwersytecie studiowało kilkuset Polaków; 1938-67 profesorem był tu biochemik szwajcarski pochodzenia polskiego (urodzony we Włocławku), w 1950 laureat nagrody Nobla Tadeusz Reichstein, a doktorem honoris causa został polski teolog i orientalista Jan Szeruda (zm. 1962). - W Bazylei w 1904 zdobył mistrzostwo świata w walce wolnoszwajcarskiej polski zapaśnik Władysław Pytlasiński. - Pochodzący z Bazylei Szwajcarski szermierz pochodzenia polskiego Francois Suchanecki (syn żołnierza 2 Dywizji Strzelców Podhalańskich) podczas Igrzysk Olimpijskich w Monachium zdobył dla Szwajcarii srebrny, a podczas olimpiady w Montrealu (Kanada) brązowy medal. - Solistą opery w Bazylei był polski śpiewak (bas) Edmund Kossowski (ur. 1920). - Ma tu siedzibę jedno z trzech szwajcarskich towarzystw chopinowskich - Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel. - Kolonia polska: działają tu polskie organizacje Klub Miłośników Żywego Słowa i Międzynarodowe Towarzystwo Promocji Muzyki Polskiej im. I.J. Paderewskiego; msza polska w kościele Wszystkich Świętych.

BERNO, stolica Szwajcarii i kantonu Berno. Siedziba najpierw Poselstwa RP od IV 1919, a po 1945 Ambasady PRL/RP. - Po upadku Powstania Listopadowego 1830-31 w Królestwie Polskim kilkuset jego uczestników osiedliło się w Szwajcarii. W Bernie w 1834 powstała organizacja Młoda Polska, która stała się organizacją całej emigracji polistopadowej. - Jan Paweł Lelewel (1796-1847 Berno), brat Joachima, był od 1833 dyrektorem Biura Technicznego w Bernie, a od 1837 naczelnym inżynierem dróg i mostów kantonu berneńskiego. - W Federalnym Biurze Topograficznym w Genewie pracował Aleksander Stryjeński (zm. 1875), jeden z najwybitniejszych kartografów szwajcarskich. - Szereg budynków publicznych wzniósł w mieście i okolicach polski architekt Franciszek Stempkowski. - W XIX w. i do 1914 na uniwersytecie berneńskim studiowało ponad 500 Polaków; profesorami uniwersytetu byli: wybitny chemik Marceli W. Nencki 1877-90 i Stanisław Kostanecki 1890-1910, prezes Szwajcarskiego Towarzystwa Chemicznego; jego pracownia gromadziła licznych polskich chemików, m.in. K. Funka i W. Lampe. Doktorami tego uniwersytetu byli m.in. Witold Jodko Narkiewicz i Stanisław Grabski. - Podczas I wojny światowej działało tu Biuro Prasowe (Karol Bader, Michał Rostworowski), związane z Naczelnym Komitetem Narodowym. - Wydawane tu były pisma polskie: "Kronika Polska" 1916, Bulletin Polonais" 1918, "Złoty Wiek" 1925-27, "Goniec Obozowy" 1940-45 (obóz internowania polskich żołnierzy w Muenchenbuchsee), "Polska Ludowa" 1942-45. - Podczas II wojny światowej Poselstwo RP prowadziło aktywną akcję opieki nad obywatelami polskimi (Polacy, Żydzi). Niemal od początku wojny - a na szerszą skalę w latach 1942 i 1943 - nielegalnej pomocy żydowskim obywatelom Polski, Holandii, Słowacji, Węgier oraz pozbawionym obywatelstwa Żydom niemieckim udzielało poselstwo RP w Bernie. Za wiedzą szefa placówki Aleksandra Ładosia pracownicy poselstwa Konstanty Rokicki, Stefan Ryniewicz i Juliusz Kühl zorganizowali system nielegalnej produkcji paszportów Paragwaju (w nielicznych przypadkach także kilku innych państw południowoamerykańskich). Oryginalne blankiety były kupowane od konsulów honorowych tych krajów w Bernie. Dokumenty wystawiane Żydom chroniły ich przed wywiezieniem do obozu zagłady i dawały szansę na przeżycie w obozie dla internowanych obcokrajowców. Poselstwo RP wystawiło co najmniej 1000 paszportów Paragwaju, każdy dla kilku członków rodziny. Dokumenty dotarły tylko do niektórych, uchroniły życie co najmniej 800 osobom. Szef placówki, Aleksander Ładoś, informował Centralę MSZ w Londynie o kulisach produkowania nielegalnych dokumentów: "Akcja polega na uzyskiwaniu od przyjaznych nam konsulów południowoamerykańskich paszportów, w szczególności Paragwaju i Hondurasu. Dokument pozostaje u nas, a jego fotografie wysyła się do kraju, ratuje to ludzi od zguby, bo jako "cudzoziemcy" umieszczani są w niezłych warunkach, w specjalnych obozach, gdzie mają pozostać do końca wojny i gdzie mamy z nimi kontakty listowne. Konsulom składamy pisemne zobowiązania, że paszport służy jedynie do ratowania człowieka i nie będzie wykorzystany inaczej." (gov.pl) - W odbytych tu w 1954 roku Mistrzostwach Europy w lekkoatletyce zawodnicy polscy zdobyli 1 złoty, 1 srebrny i 1 brązowy medal. - 1964-68 dyrygentem berneńskiej orkiestry symfonicznej był Paweł Klecki, polsko-szwajcarski pianista i kompozytor. - Działa tu szwajcarskie Towarzystwo Chopinowskie. - Kolonia polska; działa Klub Polski w Bernie (od 1948), msza polska w górnym kościele w parafii Bruder Klaus.

BOURGUILLION, miejscowość w kantonie Frybourg, koło Frybourg. Mieści się tu fundacja Archivum Helveto-Polonicum. Jest to, założona w 1997, instytucja naukowa, mająca na celu zbieranie, konserwację, katalogowanie, udostępnianie i upowszechnianie wszelkich dokumentów i świadectw obecności Polaków w Szwajcarii. Fundacja posiada (2014) ok. 60 000 książek i broszur, ok. 5000 tytułów czasopism (25 000 voluminów), ok. 200 000 listów i innych dokumentów, 15 000 zdjęć, 1500 kaset magnetofonowych i video, tysiące wycinków prasowych i setki przedmiotów obrazujących życie i pracę Polaków w Szwajcarii w XIX i XX wieku.

DAVOS, na odbytych tu w 1939 Akademickich Zimowych Igrzyskach/Mistrzostwach Świata zawodnicy polscy zdobyli 1 złoty, 2 srebrne i 2 brązowe medale.

EIGER, szczyt w Alpach Berneńskich, wys. 3970 m; zdobyty 1938; przez Polaków w 1961; w 1973 polska alpinistka Wanda Rutkiewicz-Błaszkiewicz, jako pierwsza kobieta, dokonała przejścia filaru Eigeru.

FRYBURG - fr. Fribourg, niem. Freiburg, stolica kantonu Fryburg. Jest tu gotycka katedra zbudowana w latach 1283-1490. Znana jest także czy przede wszystkim ze wspaniałych nastrojowych witraży, powstałych w latach 1895-1936, które są dziełem malarza i dekoratora artystycznego polskiego Józefa Mehoffera (1869-1946). Przyniosły mu one międzynarodowe uznanie. - Jest tu znany Uniwersytet Katolicki z 1889, w którym w latach 1897-1901 pracował naukowo Ignacy Mościcki, prezydent Polski w latach 1926-39 i którego profesorem w latach 1945-72 i rektorem w latach 1964-66 był polski logik i filozof Józef Maria Bocheński OP; profesorami i wykładowcami uniwersytetu byli także: historycy literatury Józef Kallenbach 1889-1901 i Stanisław Dobrzycki 1901-19, fizyk Józef Wierusz-Kowalski 1894-1915: 1897-98 rektor, prawnik Ignacy Koschembahr-Łyskowski 1895-1900, ekonomista Antoni Kostanecki 1901-10, chemik Tadeusz Estreicher 1906-19. Wychowankami uniwersytetu byli m.in. tak znani uczeni polscy jak: filozof Witold Lutosławski, historyk i teoretyk literatury Manfred Kridl, językoznawca Tytus Benni, fizyk Marian Grotowski. Uniwersytet Fryburski w grudniu 1934 wyróżnił prezydenta RP Ignacego Mościckiego doktorem honoris causa. W latach 1940-45 w tutejszym uniwersytecie studiowało kilkuset polskich żołnierzy 2. Dywizji Strzelców Pieszych, internowanych w Szwajcarii po upadku Francji w VI 1940. - 1914-67 profesorem Konserwatorium Muzycznego we Fryburgu, kierownikiem Zakładu Teorii i Historii Muzyki (wykładał historię muzyki polskiej oraz teorię muzyki) oraz prowadził klasę fortepianu był znany chopinista polski Ludwik Bronarski, który zmarł tu w 1975. - Wydawane tu były pisma polskie: "Polonia i Lituania" 1910, "Przegląd Polski" 1916-17, "Pamiętnik Literacko-Naukowy" 1941-47, "Ogniwo" 1945. "Ars Polonica" 1946, "Nouvelles de Pologne" 1946-48, "Komunikaty" 1947-62 Stowarzyszenia Polskich Kombatantów, "Komunikaty Informacyjna" 1950-61 Polskiej Misji Katolickiej w Szwajcarii. - Kolonia polska: ma tu swoją siedzibę od 1950 Polska Misja Katolicka w Szwajcarii i działają tu polskie placówki: Fundacja "Archivum Helveto-Polonicum" Machindex Institut, Polonicum, Agenda Polska w Szwajcarii; msza polska w kaplicy klasztoru Saint-Hyacinthe.

GENEWA - Geneve, stolica kantonu Genewa. Działał tu w latach 1536-38 i od 1541 do śmierci w 1564 Jan Kalwin, wybitny działacz reformacji, współtwórca Kościoła ewangelicko-reformowanego. W założonej przez niego tu akademii studiowali także Polacy, m.in. teologii i historyk Jan Łasicki (w 1564 był świadkiem zgonu Jana Kalwina w Genewie), Stanisław Sarnicki. Kalwin atakował szerzący się w Polsce arianizm oraz nakłaniał króla Zygmunta Augusta i hetmana Jana Tarnowskiego do przyjęcia reformacji. - Jest tu monumentalny Pomnik Reformacji (długość 100 m, wysokość 5,5 m), znajdujący się w Parc des Bastions, wzniesiony w latach 1909-17 z okazji 400. rocznicy urodzin Jana Kalwina i 350. rocznicy założenia Akademii Genewskiej (obecnie Uniwersytet Genewski). Na pomniku jest także upamiętniony wybitny polski i europejski działacz Reformacji Jan Łaski (1499-1560), pod łacińskim nazwiskiem: Joannes a Lasco. Autorem pomnika jest Paul Landowski (1875-1961), francuski rzeźbiarz polskiego pochodzenia, syn uczestnika Powstania Styczniowego 1863. - Następcą Kalwina był Teodor de Bze (zm. 1605), znany z propolskiego nastawienia. - W okresie Oświecenia (XVIII w.) Polacy pielgrzymują do Genewy ze względu na kult Rousseau i Woltera; wysłannik konfederacji barskiej do Szwajcarii Michał Wielhorski zainspirował Rousseau do napisania propolskiego traktatu Consideration sur le Gouvernement de Pologne (Uwagi o rządzie polskim). - 1829-32 mieszkał tu oraz studiował polski poeta Zygmunt Krasiński i pisał na tematy szwajcarskie; w 1830 spotkał się tu z Adamem Mickiewiczem. Z kolei w latach 1833-36 mieszkał tu Julisz Słowacki i tu powstał jego najpiękniejszy poemat miłosny pt. W Szwajcarii oraz dramaty: Kordian, Balladyna, Mazepa i część Horsztyńskiego. Inny polski poeta romantyczny, Antoni Malczewski, wyruszywszy z Genewy stanął na szczycie Mont Blanc jako jeden z pierwszych europejskich alpinistów (1818). - W Genewie przebywało od 2. Poł. XIX w. wielu studentów polskich, przedstawicieli polskiej inteligencji i działaczy niepodległościowych i stąd miasto było dużym ośrodkiem wydawniczym pism polskich, a wśród nich m.in.: "L Esperance" 1859-61 (po francusku), "Prawda" 1860-61, "Głos Wolnego Demokraty" 1866-67, "Przyszłość" 1866, "Sprawy Towarzystwa Demokratycznego" 1866-67, "Gmina" 1866-67, "Le Peuple Polonais" (Lud Polski) 1868-69, "Rzeczpospolita Polska" 1868-69, "La Federation" 1870, "Wolne Polskie Słowo" 1887-89, "Równość" 1879-81, "Przedświt" 1881-90, "Walka Klas" 1884-97, "Bulletin du Parti polonais socialiste" 1895-99, "Proletaryat" 1900-04, "Kurierek" 1902-03, "Do Boju" 1905, "Uwagi" 1916, "Bulletin du Bureau polonaise de presse" 1917, "LEcho de Varsovie" 1917-18, "Bulletin Polonais" 1918. - Wybijający się polski chemik Kazimierz W. Łagodziński (1871-1906) był wykładowcą na tutejszym uniwersytecie, a profesorem anatomii opisowej na tym uniwersytecie i założycielem Muzeum Anatomicznego był Zygmunt Laskowski (1841-1928 Genewa). - Polski emigrant Antoni Patek (1811-1877) założył w Genewie znaną wytwórnię ekskluzywnych zegarków, która pod nazwą Patek-Philippe istnieje do dziś. - Pod koniec XIX w. powstało tu ognisko polskich socjalistów, którzy wydawali tu kilka polskich pism, m.in. "Przedświt"; działał tu także w latach 1903-17 teoretyk anarchizmu Jan Wacław Machajski. - W latach 1920-46 Genewa była siedziba Ligi Narodów (odpowiednik dzisiejszej ONZ), do której należała Polska i w której sprawy polskie do 1939 były na porządku dziennym. - Polscy architekci zdobyli pierwszą nagrodę za rozwiązania przestrzenne części Pałacu Narodów w Genewie. - Urodzony w Warszawie dyrygent niemiecki pochodzenia polskiego Marek Janowski (ur. 1939) w latach 2005-15 kierował Orkiestrą Szwajcarii Romańskiej w Genewie.- W 2013 przewodniczącą Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych CERN, ośrodka naukowo-badawczego w Genewie (do organizacji należy dwadzieścia państw, zatrudnia 2600 stałych pracowników oraz około 8000 naukowców i inżynierów reprezentujących ponad 500 instytucji naukowych z całego świata. Najważniejszym narzędziem ich pracy jest największy na świecie akcelerator cząstek - Wielki Zderzacz Hadronów), została prof. Agnieszka Zalewska z Instytutu Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie. - Działa tu szwajcarskie Towarzystwo Chopinowskie. - Kolonia polska; działają: Stowarzyszenie Polskie w Genewie, Polski Klub Literacko-Artystyczny, Pro Polonia; msza polska jest odprawiana w kościele św. Teresy. - Ma tu siedzibę jedno z trzech szwajcarskich towarzystw chopinowskich - Societe Frederic Chopin Geneve.

GRANDFEY, wiadukt kolejowy koło Fryburga, zbudowany w 1862 (miał najwyższą wówczas wysokość - 79.5 m). Zaprojektował go polski inżynier Leopold Błotnicki.

GRANGENEUVE, miejscowość w kantonie Vaud, koło Lozanny. W latach 1940-45 był tu obóz uniwersytecki dla polskich żołnierzy-studentów 2. Dywizji Strzelców Pieszych, internowanych w Szwajcarii po upadku Francji w VI 1940 (10 tys. żołnierzy). Żołnierze ci studiowali na uniwersytecie we Fryburgu, uniwersytecie i politechnice w Zurychu oraz w Wyższej Szkole Handlowej w St. Gallen. Przez polskie obozy uniwersyteckie (poza G. w Sirnach i Winterthur) przewinęło się około 700 internowanych żołnierzy polskich, z których 452 otrzymało dyplom ukończenia szkoły wyższej.

GRENCHEN, miasto w pn.-zach. Szwajcarii, w kantonie Solura. Gmina Grenchen w 1863 nadała swoje honorowe obywatelstwo Marianowi Langiewiczowi, dyktatorowi Powstania Styczniowego 1863, aby w ten sposób uzyskać jego uwolnienie z austriackiego więzienia. - Katarzyna Pawłowska zdobyła tu w 2015 roku złoty medal w wyścigu punktowym na mistrzostwach Europy w kolarstwie torowym, które rozgrywane są w Grenchen w Szwajcarii

HILFIKON, wieś koło Zurychu. Ludwik Michalski (1836-1888), polsko-szwajcarski inżynier i przedsiębiorca, uczestnik Powstania Styczniowego 1863, działacz niepodległościowy i polonijny w Szwajcarii, po dorobieniu się fortuny na Sumatrze (Indonezja), wrócił do Szwajcarii i nabył za 70 tysięcy franków tutejszy zamek. W tym zamku w sierpniu 1887 została powołana i miała swoją siedzibę Liga Polska, organizacja mającą kierować działalnością polityczną zarówno w kraju, jak i za granicą, a na której czele stali Zygmunt Miłkowski, Ludwik Michalski i Maksymilian Hertel. W 1894 jej członkowie Zygmunt Balicki, Roman Dmowski, Jan Ludwik Popławski, Teofil Waligórski i Karol Raczkowski przemianowali ją na Ligę Narodową ośrodek ruchu narodowego - wielką partię polityczną, która w 1928 przekształciła się w Stronnictwo Narodowe.

INTERLAKEN, miasto w kantonie Berno, pomiędzy jeziorami Thun i Brienz. Polski inżynier Jan Paweł Lelewel (1796-1847), brat Joachima, jako inżynier dróg i mostów kantonu berneńskiego (od 1837) zbudował kanał łączący jeziora Thun i Brienz, umożliwiający żeglugę po tych jeziorach.

KILCHBERG, dawna nazwa Bendlikon, miasto w kantonie Zurich. Pod nazwą Bendlikon stanowiło ośrodek emigracji postyczniowej (1863-64). Wydawane tu były pisma polskie: "Ojczyzna" 1864, "Braterstwo" 1864-65, "Pismo Zbiorowe" 1865, "Wiara" 1866-67, "Niepodległość" 1866-70. - Gmina Kilchberg w 1863 nadała swoje obywatelstwo Marianowi Langiewiczowi, dyktatorowi Powstania Styczniowego 1863, aby w ten sposób uzyskać jego uwolnienie z austriackiego więzienia.

LIESTAL, miasto w pn.-wsch. Szwajcarii, stolica kantonu Bazylea-Okręg. Tutaj mieszkał i zmarł Karoll Kloss (1800-1870), uczestnik polskiego Powstania Listopadowego 1830-31; po jego upadku w Szwajcarii oficer armii szwajcarskiej, ostatnio w stopniu pułkownika. Podczas sporu kantonu miejskiego Bazylei z bazylejskim kantonem wiejskim w 1833 zorganizował obronę kantonu wiejskiego, obejmując dowództwo jego zbrojnej milicji. Dowodzeni przez niego i pięciu innych polskich oficerów chłopscy demokraci odnieśli 3 VIII 1833 koło wzgórza Hueftenschanze zwycięstwo nad zbrojną milicją miejskiej Bazylei. Ugruntowało to autonomię kantonów Szwajcarii.

LOZANNA - Lausanne, duże, uniwersyteckie miasto, stolica kantonu Vaud. W latach 1839-40 Adam Mickiewicz był profesorem literatury łacińskiej w Akademii Lozańskiej; powstał tu wówczas cykl liryków lozańskich. W XIX w. i do 1914 na uniwersytecie lozańskim studiowało ponad 600 Polaków, wśród nich znana pisarka Maria Dąbrowska. - Szereg studentów należało do tajnych polskich organizacji wojskowych - Związku Strzeleckiego i Związku Walki Czynnej, związanych z Józefem Piłsudskim. - W okresie I wojny światowej Lozanna była ważnym ośrodkiem polskiej emigracji politycznej. 1915-19 mieściła się tu Centralna Agencja Polska w Lozannie (Agence Centrale Polonaise a Lausanne), zwana Agencją Lozańską; była ona główną centralą polskiej propagandy prasowej na zachodzie Europy w okresie I wojny światowej i konferencji pokojowej w Paryżu (kierownicy E. Piltz i M. Seyda). Natomiast 15 VIII 1917 Roman Dmowski założył tu Komitet Narodowy Polski; wkrótce przeniesiony do Paryża został uznany przez państwa Ententy za oficjalną polską organizację państwową. - Wydawane tu były pisma polskie: "Bulletin du Parti polonais socialiste" 1895-99, "Listy ulotne emigracji polskiej" 1915, "Agence polonaise de Presse" 1915-19, "Trybuna Polska" 1915-19, "Infornations et documents" 1915-17, "Wyzwolenie" 1915-16, "Kronika Polska" 1916, "L Aigle Blanc" 1916-18, "Le Moniteur Polonais" 1916-18, "Bulletin de l Union nationale polonaise" 1917-18. - 29 III 1937, w tutejszym sanatorium Clinique du Signal, zmarł wybitny polski kompozytor Karol Szymanowski. - Ma tu swoją siedzibę Międzynarodowy Komitet Olimpijski, kierujący ruchem olimpijskim (olimpiady letnia i zimowa), w skład którego wchodzi od 1919 Polski Komitet Olimpijski; dotychczas polskimi członkami Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego w Lozannie byli: Stafan Lubomirski 1921-22, Kazimierz Lubomirski 1922-30, Ignacy Matuszewski 1931-46, Jerzy Loth 1948-61, Włodzimierz Reczek 1960-97 i Irena Szewińska od 1998. - Jest tu kolonia polska, działają Stowarzyszenie Polskie w Lozannie i polska szkoła przy Polskiej Misji Katolickiej; msze polskie w kościele St-Etienne.

LUCERNA - niem. Luzern, franc. Lucerne, miasto w kantonie Lucerna. Kolonia polska; msza polska w krypcie w kościele St. Karl. - Miastem partnerskim Lucerny jest Cieszyn.

LUGANO, miasto w Szwajcarii, w kantonie Ticino. Przez około trzydzieści lat (do 1982) mieszkał tu w apartamencie w hotelu "Splendide Royal" Julian Godlewski, piastujący wysokie stanowisko w zarządzie niemieckiego koncernu stalowego Thyssen AG, mecenas sztuki i filantrop, jeden z największych dobroczyńców Wawelu w Krakowie (sprezentował niezwykle cenne zabytki); dotacjami wspierał m.in. Szpital Kantonalny (Ospedale Civico) w Lugano. - Kolonia polska i polscy turyści; msza polska w kościele S. Maria di Loreto. - W 1971-1972 w Pucharze UEFA w I rundzie KP Legia Warszawa pokonała FC Lugano 1:3.

MATTERHORN wł. Cervino, szczyt w Alpach Pennińskich, na granicy szwajcarsko-włoskiej; wys. 4478 m: zdobyty 1865; w 1894 roku pierwszego polskiego wejścia dokonał Marian Smoluchowski z towarzyszami. W 1959 roku pierwsze zimowe przejście ściany wschodniej przypadło w udziale Polakom: Stanisław Biel i Jan Mostowski przebyli ją w półtora dnia. W 1978 roku zespół kobiecy przeszedł ścianę północną zimą. Dokonały tego Polki: Anna Czerwińska, Krystyna Palmowska, Irena Kęsa, Wanda Rutkiewicz.

MONT BLANC, masyw górski w Alpach Zachodnich, na granicy francusko-włosko-szwajcarskiej, obejmujący m.in. najwyższy szczyt Europy - Mount Blanc, wys. 4807 m; zdobyty w 1786. Pierwszego polskiego wejścia na Mont Blanc (a dwunastego w ogóle) dokonał Antoni Malczewski 4 VIII 1818; był on ósmym turystą na szczycie tej góry. Drugie polskie wejście miało miejsce w 1838 i należy do Karola Hoppena. W 1961 polski alpinista Jan Długosz był uczestnikiem pierwszego przejścia centralnym filarem Freney w masywie Mont Blanc. Juliusz Słowacki uwiecznił Mont Blanc w Kordianie (1834) jako dach świata, miejsce najwyższe kosmicznie - "posąg świata". Na szczycie postawił Kordiana - swego Polaka-Człowieka idealnego. Pod koniec drugiego aktu Kordian wygłasza na Mont Blanc monolog w nawiązaniu lub odpowiedzi do Improwizacji z Dziadów (1822-32) Adama Mickiewicza.

MONTREUX, miasto i znany kurort w kantonie Vaud, przy wschodnim krańcu Jeziora Genewskiego. Od 1967 odbywa się tu doroczny Festival de Jazz de Montreux, znany również jako Montreux Jazz Festival - największy festiwal muzyki jazzowej oraz popularnej w Szwajcarii oraz drugi co do wielkości na świecie (zaraz po Festival International de Jazz de Montréal). Z Polaków występowali tu: Michał Urbaniak - 1971, Leszek Możdżer - 2010 i 2012, a w 2011 laureatem konkursu był Polak Piotr Orzechowski. W 2012 polski kompozytor i pianista jazzowy Leszek Możdżer został, jako pierwszy Polak, przewodniczącym jury międzynarodowego Montreux Jazz Piano Competition (2012) - konkursu pianistycznego, który począwszy od 1999 odbywa się corocznie w ramach Montreux Jazz Festival. - Ma tu siedzibę jedno z trzech szwajcarskich towarzystw chopinowskich - Institut Frederic Chopin en Suisse.

MONTRICHTER, miejscowość w kantonie Vaud, koło Morges. Tutaj w 1986 Szwajcarka szwajcarsko-austriackiego pochodzenia Vera Michalski-Hoffmann (ur. 1954) i jej mąż polskiego pochodzenia Jan Michalski (1953-2002) założyli wydawnictwo Les Éditions Noir sur Blanc, specjalizujące się w wydawaniu książek autorów słowiańskich, głównie polskich i rosyjskich. Pełne sukcesów wydawnictwo rozwinęło się i dziś pod nazwą Libella ma swoją siedzibę w Lozannie I jest właścicielem wydawnictw: Noir sur Blanc, Les Editions Phébus, Buchet Chastel and Le Temps Apprivoisé, a w Polsce Oficynę Literacką (Noir sur Blanc) w Warszawie i Wydawnictwo Literackie w Krakowie; jest także właścicielem Księgarni Polskiej Libella w Paryżu (Vera Michalski zna język polski). W Montricher ma swoją siedzibę od 2007 fundacja Jan Michalski Foundation, która ufundowała nagrodę literacką Jan Michalski International Prize for Literature. Wydawnictwo Noir sur Blanc pośredniczy w wymianie kulturalnej polsko-francusko-szwajcarskiej.

MORGES, miasto w kantonie Vaud, nad Jeziorem Genewskimm, niedaleko Lozanny. Tutaj w 1936 działacze polskich stronnictw centrowych (m.in. W. Sikorski, I. Paderewski, W. Witos, W. Korfanty, K. Popiel) zawarli porozumienie (zw. Front Morges), w sprawie opozycji do rządów sanacyjnych w Polsce; w wyniku porozumienia powstało opozycyjne Stronnictwo Pracy. - Jest tu Muzeum Ignacego J. Paderewskiego (fr. Musée Paderewski), wielkiego pianisty polskiego, który mieszkał w sąsiednim Tolochenaz. Muzeum prowadzi Paderewski Museum and Society, które wydaje periodyk "Annales Paderewski".

MUEHLBERG, miejscowość w kantonie Bern. Tutaj na rzece Aar w 1917-21 polski inżynier hydrotechnik i elektryk, profesor politechniki w Zurychu (Szwajcaria) Gabriel Narutowicz (późniejszy pierwszy prezydent odrodzonej Polski - w 1922) stworzył elektrownię wodną, jedną z największych i najnowocześniejszych wówczas w Europie.

MURI BEI BERN, miasto w kantonie Bern. 1940-69 mieszkał tu i zmarł jeden z wybitniejszych eseistów polskich XX w. i wieloletni współpracownik paryskiej "Kultury" Jerzy Stempowski (Paweł Hostowiec).

NAPF, rejon górski w środkowej Szwajcarii, na granicy kantonów Bern i Lucarna, był tu 1940-41 obóz dla internowanych żołnierzy polskiej 2. Dywizji Strzelców Pieszych walczących przy boku armii francuskiej podczas agresji Niemiec na Francję w VI 1940, którzy wobec klęski Francji przeszli granicę szwajcarską (10 tys. żołnierzy).

RAPERSWIL, miejscowość w Szwajcarii, w kantonie Sankt Gallen, nad Jeziorem Zuryskim. Jest tu zamek z XIII-XIV w., w którym w latach 1870-1927 mieściło się Muzeum Narodowe Polskie. Muzeum założył Władysław Broel-Plater, który w 1881 przekazał Muzeum na własność Narodowi Polskiemu. Zgromadziło cenne zbiory dotyczące Wielkiej Emigracji polskiej i powstania 1863 (m.in. cenny księgozbiór, archiwalia i dzieła sztuki); w 1928 zbiory przewieziono do Warszawy, gdzie w 1939 spłonął księgozbiór. 1936-51 w zamku raperswilskim mieściło się Muzeum Polski Współczesnej, a obecnie ma w nim swoją siedzibę Szwajcarskie Stowarzyszenie Zamków oraz Szwajcarsko-Polskie Stowarzyszenie Przyjaciół Muzeum Polskiego w Raperswilu, które zgromadzi m.in. polskie pamiątki historyczne i dzieła sztuki oraz urządza polskie wystawy czasowe. - Wydawane tu były pisma polskie: "Kronika Polska" 1916, "Bulletin Polonais" 1917, "La Correspondance polonaise" 1917, "Sprawa Polska" 1941.

SANKT GALLEN, stolica kantonu St. Gallen. W latach 1940-45 w tutejszej Wyższej Szkole Handlowej, jak również na uniwersytecie we Fryburgu, uniwersytecie i politechnice w Zurychu, studiowali polscy żołnierze-studenci 2. Dywizji Strzelców Pieszych, internowani w Szwajcarii po upadku Francji w VI 1940. Ogółem przez te uczelnie przewinęło się około 700 internowanych żołnierzy polskich, z których 452 otrzymało dyplom ukończenia szkoły wyższej.

SANKT MORITZ, miasto w kantonie Grisons, słynne wysokogórskie uzdrowisko ze źródłami mineralnymi, ośrodek sportów zimowych i turystyki. Miejscowość przed I wojną światową (1914-18) była bardzo popularna wśród europejskiej arystokracji, także polskiej, która cieszyła się bardzo dobrą opinią wśród właścicieli tutejszych hoteli i pensjonatów; uważano Polaków i Węgrów za najbardziej kulturalną arystokrację ówczesnej Europy. Na Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w Sankt Moritz w 1928 Polskę reprezentowało 27 zawodników w 5 dyscyplinach (narciarstwo, bobsleje, hokej na lodzie), a w 1948 Polskę reprezentowało 29 zawodników w również w 5 dyscyplinach.

SIRNACH, miasto w kantonie Turgowia (Thurgau). W latach 1940-45 był tu obóz uniwersytecki dla polskich żołnierzy-studentów 2. Dywizji Strzelców Pieszych, internowanych w Szwajcarii po upadku Francji w VI 1940 (10 tys. żołnierzy). Żołnierze ci studiowali na uniwersytecie we Fryburgu, uniwersytecie i politechnice w Zurychu oraz w Wyższej Szkole Handlowej w St. Gallen. Przez polskie obozy uniwersyteckie (poza S. w Grangeneuve i Winterthur) przewinęło się około 700 internowanych żołnierzy polskich, z których 452 otrzymało dyplom ukończenia szkoły wyższej.

SOLURA - Solothurn, miasto w kantonie Solura. Tadeusz Kościuszko tutaj spędził ostatnie lata swego życia i zmarł 15 X 1817 w Solurze i został pochowany w pobliskim Zuchwilu. Zgodnie z testamentem wydobyte z ciała serce Kościuszki zostało umieszczone w urnie i przekazane Emilii Zeltner, córce Franciszka Ksawerego Zeltnera (wójta Solury), u którego mieszkał w patrycjuszowskiej kamienicy przy Gurzelngasse nr 12. W 1818 trumna z zabalsamowanym ciałem Kościuszki została sprowadzona do kraju i 23 czerwca uroczyście złożona w krypcie św. Leonarda na Wawelu. Serce Naczelnika spoczywa dziś w urnie na Zamku Królewskim w Warszawie. - 1945-48 wydawane tu było polskie pismo "Horyzonty". - Kraków jest miastem partnerskim Solury. - Kolonia polska: jest tu Muzeum T. Kościuszki i działa polski Kabaret "TrzyNaStu".

ST. GALLEN - niem. Sankt Gallen, fran. Saint-Gall, miasto w kantonie St. Gallen. W okresie Odrodzenia St. Gallen łączyły intensywne stosunki Krakowem. - Podczas II wojny światowej w tutejszej Wyższej Szkole Handlowej studiowali internowani w Szwajcarii niektórzy żołnierze polskiej 2. Dywizji Strzelców Pieszych, internowani w Szwajcarii po upadku Francji w VI 1940 (10 tys. żołnierzy). - Działało Towarzystwo Bratniej Pomocy Polskich Żołnierzy Studentów Wyższej Szkoły Handlowej w Sankt- Gallen. - Na tutejszym uniwersytecie studiuje dzisiaj grono Polaków i działa Szwajcarsko-Polskie Towarzystwo na Uniwersytecie w St. Gallen (PL@HSG); msza polska w kaplicy Herz Jesu przy katedrze.

SZAFUZA, miasto w pn. Szwajcarii, stolica kantonu Szafuza. Po pierwszym rozbiorze Polski, w 1773 osiedliła się tu grupa konfederatów barskich. - W dobrym klubie piłki ręcznej Kadetten Schaffhausen od sezonu 2004/2005 gra polski gracz Leszek Starczan; w tym czasie klub ten wygrał Mistrzostwa Szwajcarii w 2005, 2006, 2007, 2010, 2011, 2012 i Puchar Szwajcarii: 2004, 2005, 2007, 2008, 2011, 2012.

TOLOCHENAZ, wieś nad Jeziorem Genewskim, w południowej części kantonu Vaud, w dystrykcie Morges. W tutejszej obszernej willi Riond-Bosson od 1899 do 1940 mieszkał (z kilkoma przerwami) wielki polski pianista, kompozytor i polityk Ignacy Jan Paderewski (1860-1940). Wśród jego uczniów, późniejszych bardzo dobrych pianistów, którzy tu studiowali byli m.in. Witold Małcużyński, Albert Tadlewski, Stanisław Szpinalski, Henryk Sztompka, Zygmunt Stojowski, Ernst Schilling, Aleksander Brachocki. Odwiedzał tu mistrza Artur Rubinstein.

VERSOIX, miasto w kantonie Genewa, niedaleko Genewy. Tutaj przeżył ostatnie lata i zmarł 2 X 1946 prezydent Polski Ignacy Mościcki (1926-39). Zgodnie ze swoim życzeniem został pochowany na tamtejszym cmentarzu, a na grobie ustawiono prosty, drewniany krzyż z inicjałami "I.M.". W 1993 szczątki Ignacego Mościckiego przewieziono (z inicjatywy prezydenta Lecha Wałęsy i prymasa Józefa Glempa) do Polski i złożono w krypcie prezydenckiej bazyliki archikatedralnej św. Jana w Warszawie.

VEVEY, miasto w kantonie Vaud, nad Jeziorem Genewskim. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 Henryk Sienkiewicz wyjechał do Szwajcarii i zamieszkał w Vevey. Tutaj w 1915 wraz z Ignacym Paderewski założył Szwajcarski Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce (w skrócie Komitet w Vevey), którego członkami zostali Szymon Askenazy, Gabriel Narutowicz, Władysław Mickiewicz (syn Adama) i Urszula Ledóchowska. Celem Komitetu było niesienie pomocy polskim ofiarom wojny. W latach 1915-19 komitet przekazał do Polski pomoc wartości aż 20 milionów franków szwajcarskich. - 15 listopada 1916 roku zmarł tu Henryk Sienkiewicz i tu został pochowany. W 1924 roku prochy pisarza uroczyście sprowadzono do wolnej Polski i uroczyście złożono w sarkofagu w katedrze św. Jana w Warszawie.

VILLARS, wioska w kantonie Vaud - na odbytej tu w 1962 zimowej Uniwersjadzie (akademickie mistrzostwa świata) zawodnicy polscy zdobyli 1 złoty, 1 srebrny i 1 brązowy medal.

VISP, miasto w kantonie Valais. W oparciu o wynalezioną przez ówczesnego pracownika naukowego szwajcarskiego uniwersytetu we Fryburgu Ignacego Mościckiego (1926-39 prezydent Polski) technologię, założono tu fabrykę nawozów sztucznych (dziś: koncern Lonza). - W kaplicy w Paulusheim odprawiana jest msza polska dla tutejszych Polaków i polskich turystów.

WINTERTHUR, miasto w kantonie Zurych. W latach 1940-45 był tu obóz uniwersytecki dla polskich żołnierzy-studentów 2. Dywizji Strzelców Pieszych, internowanych w Szwajcarii po upadku Francji w VI 1940 (10 tys. żołnierzy). Żołnierze ci studiowali na uniwersytecie we Fryburgu, uniwersytecie i politechnice w Zurychu oraz w Wyższej Szkole Handlowej w St. Gallen. - Wydawanych tu było kilka pism polskich, m.in. "Nasza Myśl" 1942, "Głos Nauczycielski" 1945. "Wieś Polska" 1945-46. - Kolonia polska. Działają tu: Towarzystwo Polskie w Winterthurze, Teatro Panoptikum w Winterthurze i Polonijny Zespół Tańca "Lasowiacy"; msze polskie w kościele St. Joseph.

ZERMATT, miejscowość w kantonie Valais, położona w górnej części doliny Mattertal w Alpach Pennińskich, na wysokości 1616 m n.p.m. Leży u podnóża najwyższych szczytów Alp poza masywem Mont Blanc. Znajduje się tu 38 z 54 szczytów szwajcarskich powyżej 4000 metrów. Niektóre z najbardziej znanych to Dufourspitze w masywie Monte Rosa (4634 m), Dom (4545 m), Liskamm (4527 m), Weisshorn (4506 m) i Matterhorn (4478 m). Szczyty te często zdobywali polscy alpiniści. - Od Zermatt pochodzi nazwa zermatyzmu - antropologicznej pseudonauki stworzonej przez Stanisława Szukalskiego (1893 - 1987).

ZURYCH, niem. Zürich, fr. Zurich, największe miasto Szwajcarii, stolica kantonu Zurych, nad Jeziorem Zuryskim. W XVI w. prowadził tu przez jakiś czas drukarnię znany drukarz i rytownik polski Rafał Skrzetuski-Hoffhalter (zm. 1563). - W dobie odrodzenia szereg Polaków studiowało na uniwersytecie w Zurychu, m.in. Stanisław Cikowski (zm. 1617), długoletni administrator ceł koronnych. - Po III rozbiorze Polski w 1795 w Zurychu podjęto próbę powołania na emigracji reprezentacji narodowej złożonej z członków Sejmu Wielkiego; ośrodkiem tym kierowali Piotr Franciszek Potocki i Roman Sołtyk. - 1843-78 mieszkał tu twórca polskiego mesjanizmu Andrzej Towiański. - Po wybuchu Powstania Styczniowego 1863 powstał w Zurychu szwajcarski Komitet Centralny dla Polski, który dostarczał do Polski broń, odzież i leki, a po powstaniu pomagał uchodźcom na Zachodzie. - Od końca XIX w. do 1918 na tutejszym uniwersytecie studiowało ok. 1000 a na politechnice ok. 400 Polaków. Profesorami politechniki byli polscy uczeni: pionier materiałoznawstwa Ludwig von Tetmajer (kuzyn Kazimierza Przerwy-Tetmajera i Włodzimierza Tetmajera) 1878-1901 i inżynier hydrotechnik Gabriel Narutowicz 1908-20 (na politechnice znajduje się poświęcona mu tablica pamiątkowa), w 1922 wybrany na pierwszego prezydenta Polski oraz biochemik szwajcarski pochodzenia polskiego (urodzony we Włocławku), w 1950 laureat nagrody Nobla Tadeusz Reichstein 1930-38. 30 polskich absolwentów uniwersytetu zurychskiego było wykładowcami wyższych uczelni w międzywojennej Polsce. - Przed I wojną światową Zurych należał do czołowych ośrodków polskich socjalistów. - W 1914 prowadził w Zurychu szkolenia wojskowe wśród polskich studentów twórca Legionów Józef Piłsudski (jest tu tablica pamiątkowa odnosząca się do tego pobytu). - W Zurychu w 1932 zdobył I miejsce w międzynarodowych zawodach lotniczych słynny polski pilot Jerzy Bajan. - W latach 1940-45 w tutejszym uniwersytecie i politechnice studiowało kilkuset żołnierzy polskiej 2. Dywizji Strzelców Pieszych, internowanych w Szwajcarii po upadku Francji w VI 1940. - Wydawane tu były pisma polskie: "Der weisse Adler" (Orzeł Biały) 1864-65, "Ojczyzna" 1865, "Niepodległość" 1866-70, "Polska" 1868-69, "Zmowa" 1870, "Głos Polski" 1872, "Przyszłość" 1873-74, "Wici" 1875, "Robotnik Litewski" (po polsku i litewsku) 1896-99, "Biuletyn" 1897, "Przegląd Robotniczy" 1900, "Przegląd Socjaldemokratyczny" 1902-04, "Czerwony Sztandar" 1902-04, "Pismo" 1910, "Czerwona Żaba" 1911, "Gazeta Robotnicza" 1915-16, "Informator Wojskowy" 1945. - Solistą opery w Zurychu był polski śpiewak (bas) Edmund Kossowski (ur. 1920). - Urodził się tu Leo Lipski (1917-1997), polski pisarz emigracyjny, narodowości żydowskiej, wychowanek Gimnazjum św. Jacka w Krakowie, zesłaniec syberyjski. - Na odbywających się tu w 2014 Lekkoatletycznych Mistrzostwach Europy polscy sportowcy zdobyli 2 złote, 5 srebrnych i 5 brązowych medali, zajmując 6 miejsce w tabeli. - W Zurychu urodziła się Zofia Małynicz (1905-1988), bardzo dobra aktorka teatralna (Teatr Polski w Warszawie) i filmowa, profesor Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie. - Jest tu Konsulat Honorowy RP. - Kolonia polska. Istnieją organizacje: Stowarzyszenie "Dom Polski" w Zurychu, Towarzystwo Polskie w Zurychu, Towarzystwo Polskie "Zgoda" w Zurychu, Stowarzyszenie Polskich Ekspertów w Szwajcarii, Polska Misja Katolicka w Szwajcarii, Stowarzyszenie "Centrum Spotkań i Modlitwy", jest tu szkoła polska przy Polskiej Misji Katolickiej; wydawana jest "Nasza Gazetka"; msze polskie w kościele Herz Jesu.

© Marian Kałuski

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt