Piątek 29 Marca 2024r. - 89 dz. roku,  Imieniny: Marka, Wiktoryny, Zenona

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 25.06.22 - 17:25     Czytano: [718]

Polacy we Francji: w Paryżu


Francja jest dużym państwem w Zachodniej Europie (obszar 643 801 km2 i 67 522 000 ludności), stol. Paryż. Bogata jest historia stosunków polsko-francuskich i Polaków we Francji. Liczba Polaków i osób polskiego pochodzenia w 1978: 1 mln osób.

Bliskie kontakty między Polską a Francją rozwinęły się już w okresie Odrodzenia (XVI w.). Silne wpływy polityczne Francji na Polskę m.in. doprowadziły w 1573 do wyboru na króla Polski księcia francuskiego Henryka dAnjou z linii Walezjuszy, który jednak wkrótce powrócił do Francji, by objąć tron francuski. Kontakty polsko-francuskie znalazły wyraz m.in. w małżeństwie córki króla polskiego, Stanisława Leszczyńskiego, Marii, z królem Ludwikiem XV. Równolegle Francja - od wieków centrum kulturalne Europy zachodniej - oddziaływała silnie na rozwój polskiej myśli społecznej, literatury, sztuk pięknych itd. W okresie rozbiorów i powstań narodowych stanowiła Francja gościnną przystań dla polskich uchodźców. - Po upadku w Polsce Powstania Listopadowego 1830-31 do Francji przybyło 6000 jego uczestników i emigrantów cywilnych. Rząd francuski większość z nich rozlokował w specjalnie utworzonych zakładach (depots) - obozach dla wojskowych w Awinionie, Besancon, Bourges i Bergerac, które podlegały Ministerstwu Wojny i dla cywili w Chateauroux, który podlegał Ministerstwu Spraw Wewnętrznych: istniały w latach 1831-33. Po wyjściu z obozów większość osób osiedliła się w Paryżu, a poza stolicą Francji duże skupiska polskie powstały wówczas w Wersalu, Poitiers, Montpellier, Bordeaux, Lyonie, Tuluzie i Strasburgu. - We Francji rozwinęła się polska sztuka i literatura okresu romantyzmu (Chopin, Mickiewicz, Słowacki, Norwid, Krasiński i in.). Tu kształtowały się również polskie ruchy i stronnictwa polityczne oddziaływujące na kraj. W walkach Komuny Paryskiej brali czynny udział generałowie polscy - Jarosław Dąbrowski i Walery Wróblewski. Po kampanii wrześniowej 1939 we Francji znaleźli czasowe schronienie żołnierze polscy; wielu z nich walczyło potem w szeregach Francuskiego Ruchu Oporu. W okresie międzywojennym była Francja jednym z głównych obszarów polskiej emigracji zarobkowej. Polska i Francja utrzymują ze sobą od 1919 stosunki dyplomatyczne na szczeblu ambasad. Polskie placówki konsularne mieszczą się w Paryżu, Lille, Lyonie, Nancy i Tuluzie. Szeroko rozwinięte są również polsko-francuskie stosunki handlowe i kulturalne.
...

Paryż (fr. Paris), położony w środkowej części Basenu Paryskiego, w historycznej krainie Ile-de-France, nad Sekwaną, jest stolicą Francji. Jest największym i najważniejszym pod względem politycznym, ekonomicznym i kulturalnym miastem francuskim, jednym z 10 największych miast w Europie i największym w Unii Europejskiej. W granicach administracyjnych Paryża mieszkało w 1999 roku 2 125 246 osób, a w całym zespole miejskim 11 174 743 osób. Paryż należy do najatrakcyjniejszych miast świata, o czym sam mogłem się przekonać, odwiedzając miasto w 1996 i dwukrotnie w 2002 roku, starając się m.in. zobaczyć czy "wyłowić" jak najwięcej paryskich poloników.

Paryż stanowi od lat 30. XIX wieku jeden z najważniejszych ośrodków polskich na świecie. Można by było napisać wielotomowe dzieło o tym ośrodku, o jego historii i dniu dzisiejszym. W niniejszym szkicu ograniczę się jedynie do najważniejszych informacji - i to podanych raczej w telegraficznym skrócie. Jednak i tak dadzą one nam pojęcie o dużej roli Paryża w życiu nie tylko Polonii francuskiej i światowej, ale także w życiu Polski i narodu polskiego oraz pokażą nam miasto pełne poloników.

Związki Polski i Polaków z Paryżem nie rozpoczęły się jednak dopiero w XIX wieku, a dużo, dużo wcześniej, bo już w... XII wieku. Wiemy, że właśnie wtedy studenci polscy (początkowo duchowni) udawali się do Paryża na studia. Wśród nich byli: późniejszy biskup krakowski i autor "Kroniki polskiej" Wincenty Kadłubek (ok. 1150-1223), biskup krakowski, a następnie arcybiskup metropolita Iwo Odrowąż (zm. 1229), budowniczy kościoła Mariackiego w Krakowie, czczony jako błogosławiony, a także Gerard z Wrocławia, pierwszy prowincjał tworzącej się polskiej prowincji dominikanów. W Paryżu nie było aż tylu polskich studentów, co na przykład we włoskiej Bolonii czy Padwie, ale zawsze tu byli. W późniejszych wiekach studiowali w Paryżu m.in. kanclerz od 1578 i hetman wielki koronny od 1581 Jan Zamoyski (1545-1605), później z tej samej magnackiej rodziny Andrzej Zamoyski (1717-1792), również kanclerz wielki koronny oraz wielki reformator szkolnictwa w Polsce Stanisław Konarski (1700-1773). W 2. poł. XIV w. Polak - Tomasz z Krakowa został nawet wykładowcą na paryskiej Sorbonie. Od XVIII w. coraz więcej uczniów z Polski przyciągał paryski College de France. Jako stypendysta króla Stanisława Augusta w latach 1769-74 studiował inżynierię wojskową w Paryżu Tadeusz Kościuszko. Stypendystami króla Stanisława Augusta byli również malarka Anna Rajecka (1760-1832), która wyjechała na studia do Paryża w 1783 roku, gdzie pozostała do końca życia i malarz Aleksander Kucharski (1741-1819). Kucharski, który również pozostał na stałe w Paryżu, był wziętym malarzem nad Sekwaną, malując portrety francuskiej arystokracji i rodziny królewskiej (Marii Antoniny, delfina). W Wersalu znajduje się portret Louise de Polastrom z 1789 roku jego autorstwa, a może i inne jego dzieła.

Chociaż przed rozbiorami polscy duchowni studia teologiczne kończyli głównie w Rzymie i we Włoszech oraz do końca XVII w. w bawarskim Ingolstadt, niektórzy z nich wybierali się na nie do Francji, głównie do Paryża. Studiowali tu m.in. późniejsi biskupi: kujawsko-pomorski, Mikołaj Gniewosz (zm. 1654), inflancki, Jan Kossakowski (zm. 1808), chełmiński, Piotr Kostka (z. 1595), kamieniecki, Adam Stanisław Krasiński (zm. 1800), biskup łucki, potem krakowski i kardynał Jan Lipski (zm. 1746), bakowski, Jan Lubieniecki (zm. 1714), łucki, Joachim Przebendowski (zm. 1721), kujawsko-pomorski, Hieronim Rozrażewski (zm. 1600), kijowski, Jan Witwicki (zm. 1698), kolejno łucki, warmiński i na koniec arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski, Jan Wydżga (zm. 1685), kolejno kijowski, płocki i warmiński Andrzej Załuski (zm. 1711), płocki, Ludwik Załuski (zm. 1721) i kolejno kamieniecki, chełmski, kujawsko-pomorski i krakowski, Andrzej Zebrzydowski (zm. 1560). Późniejszy biskup poznański, Michał Tarło (zm. 1715) był profesorem seminarium duchownego w Paryżu. W stolicy Francji mieszkał przez szereg miesięcy od 1772 roku w latach 1767-77 arcybiskup metropolita gnieźnieński - prymas Polski, Gabriel Podoski (zm. 1777).

Przez kilka miesięcy w latach 1558-59 bawił w Paryżu największy poeta Słowiańszczyzny do okresu romantyzmu (XIX w.), Jan Kochanowski. W Paryżu spotkał się z Ronsardem. W drugiej połowie XVI wieku lutnistą na francuskim dworze królewskim był Jakub Polak (1545-1605). W paryskiej pracowni Poussina uformował się artystycznie pochodzący z Krakowa malarz Jan Tricius (zm. 1692). Wcześniej, bo od 1601 roku mieszkał i działał w Paryżu jeden z najwybitniejszych sztycharzy XVII w., pochodzący ze Lwowa Jan Ziarnko (ok. 1575- ok. 1630), znany tam jako Le Grain lub A. Grano. Rytował współczesne mu wydarzenia mające miejsce w Paryżu, jak np. "Grand Caroussel" i "Petit Caroussel na Place Royale w Paryżu" (1612) lub "Posiedzenie Stanów Generalnych" (1614) czy widoki miast francuskich, w tym Paryża. Ziarnko podkreślał swe polskie pochodzenie, dodając do nazwiska określenie: "Polonus" lub "Leopoliensis" ("Lwowianin"). W latach 1781-87 mieszkał w Paryżu generał-adiutant i komediopisarz Józef Bielawski (1739-1809), którego komedia "Natręci", wystawiona w Warszawie 19 listopada 1765 roku przez pierwszy polski zespół zawodowy, zapoczątkowała działalność Teatru Narodowego w Warszawie.

Wybór brata króla francuskiego Karola IX - Henryka III Walezego na króla Polski w 1573 roku spowodował we Francji duże zainteresowanie Polską. Jego ucieczka do Francji w następnym roku w celu objęcia tronu francuskiego przyczyniła się do osiedlenia się w Paryżu sporej grupy Polaków i kontakty Polaków z tym miastem i Francuzów z Polską. Zamożną szlachtę polską przyciągała do Paryża wytworność dworu Walezjuszów i odbywające się na nim sławne ćwiczenia rycerskie (J.S. Bystroń). Te kontakty Polaków z Paryżem i w ogóle polsko-francuskie zaowocowały m.in. tym, że wydawane w XVII wieku pismo paryskie "Gazette de France" informowało swych czytelników dość regularnie o wydarzeniach w Polsce. Jednocześnie ukazało się tu szereg książek dotyczących historii Polski, począwszy od tłumaczenia na francuski dzieła J. Sz. Herburta "Chronica sive historiae polonicae compendiosa (...) descriptio" - "Histoire des rois et princes de Pologne" (1573).

Księżniczka francuska Maria Ludwika z rodu Gonzagów de Nevers (1611-1667) była najpierw żoną króla polskiego Władysława IV, a po jego śmierci w 1648 roku króla Jana Kazimierza. Z kolei księżniczka Maria Kazimiera, córka Henryka margrabiego de la Grange d Arquien (1641-1716) była żoną króla Jana III Sobieskiego. Natomiast córka króla polskiego Stanisława Leszczyńskiego - Maria Leszczyńska (1703-1768) była od 1725 roku żoną króla Francji Ludwika XV i matką króla Ludwika XVI. Była panią m.in. paryskiego Luwru, gdzie w jednej z sal widziałem jej portret. Częstym gościem w Luwrze był jej ojciec, Stanisław Leszczyński, król polski w latach 1704-09 i 1733-36, który po opuszczeniu Polski po drugiej abdykacji mieszkał we Francji, będąc dożywotnim władcą księstwa Lotaryngii i Baru.

Król polski w latach 1648-68, Jan Kazimierz, po zrzeczeniu się tronu wyjechał do Francji w 1669 roku. Został honorowym opatem kościoła Saint-Germain des Pres w Paryżu. Zmarł 16 grudnia 1672 roku. W kościele opackim zbudowano mu imponujący nagrobek; jednak później przewieziono szczątki króla na Wawel w Krakowie, a w Paryżu pozostała urna z jego sercem. Mało kto z Polaków wie o tym i dlatego kościoła nie ma na liście obiektów, zwiedzanych przez Polaków w Paryżu.

Król polski w latach 1764-95, Stanisław August Poniatowski, za młodu był we Francji i w Paryżu, którym był oczarowany. Francuskie życie dworskie zrobiło na nim tak duże wrażenie, że za jego panowania wpływy francuskie na dworze królewskim i w całej Polsce dosięgły zenitu.

Wcześniej wielkim wielbicielem Francji i kultury francuskiej był najwybitniejszy polski poeta epoki barokowej i tłumacz literatury francuskiej, Jan Andrzej Morsztyn (1621-1693). We Francji przebywał za młodu jako dworzanin Lubomirskich. Później, jako podskarbi wielki koronny, był konsekwentnym zwolennikiem profrancuskiej orientacji politycznej. Kiedy król Jan III Sobieski przeszedł z orientacji politycznej profrancuskiej na proaustriacką, Morsztyn w 1683 roku wyjechał do Paryża, gdzie spędził resztę życia jako hrabia de Chateauvillain. Zmarł w Paryżu 8 stycznia 1693 roku.

Jednak nie tylko Morsztyn uległ czarowi Francji, a przede wszystkim Paryża. Jak pisze historyk Polaków we Francji, Janusz Pezda, w XVIII w. wśród polskich magnatów były bardzo modne podróże do Francji, czy raczej pielgrzymki do Paryża, gdyż głównie udawano się do francuskiej stolicy. Ich pobyty nad Sekwaną trwały od kilku tygodni do... kilku lat. Niektórzy, jak np. Piotr Maleszewski, Józef Miączyński, Jan Chrzciciel Łazowski, Jan Kwiryn Mieszkowski, Dawid Sylwester Mirysczy, Anna Rajecka czy Aleksander Kucharski pozostali w Paryżu czy Francji na zawsze.

Wychowankiem założonej przez Stanisława Leszczyńskiego w Luneville Akademii Rycerskiej był m.in. przybyły z Polski Wojciech Jakubowski, który również postanowił pozostać we Francji i szukać kariery wojskowej w armii francuskiej, w której dosłużył się stopnia marszałka polnego, przez co często przebywał w Paryżu.

Upadek Konfederacji Barskiej (1768-72), I rozbiór Polski (1772), upadek Konstytucji 3 Maja (1792), II rozbiór Polski (1793), Powstanie Kościuszkowskie i jego upadek (1794) oraz III rozbiór Polski (1795), który wymazał Polskę z mapy politycznej Europy, zapoczątkowały fale polskiej emigracji politycznej do Paryża. Znalazł tu schronienie m.in. jeden z dowódców konfederacji barskiej, Józef Miączyński (zmarł w Paryżu 1793 roku), czy żołnierz kościuszkowski i znany filozof Józef Hoene-Wroński, który odegrał wybitną rolę w dziejach filozofii europejskiej, działacz polityczny, poseł na sejmy, publicysta, dramatopisarz Józef Wybicki oraz grupa oficerów wojska polskiego z generałem Janem Henrykiem Dąbrowskim na czele. W 1794 roku emigranci ci, głównie "kościuszkowcy" utworzyli w Paryżu organizację zwaną "Agencja", z F. Barrsem i J. Wybickim na czele, działającą na rzecz uzyskania dyplomatycznej i wojskowej pomocy ze strony Francji. To w tej organizacji, a więc w Paryżu, zrodziła się myśl utworzenia legionów polskich, o co następnie zabiegał u władz francuskich J.H. Dąbrowski. Z kolei radykalny odłam emigracji politycznej w Paryżu założył 22 sierpnia 1795 roku organizację "Deputacja Polska", w której prym wiedli: F.K. Dmochowski, J. Dembowski, ksiądz J. Mejer oraz I. Pawlikowski. "Deputacja" uważała się za naczelnego przedstawiciela Polski za granicą. Licząc na pomoc rewolucyjnej Francji dążyła do wywołania nowego zbrojnego powstania w Polsce, którą akurat z mapy politycznej Europy wymazały Rosja, Prusy i Austria. Wkrótce "Deputacja" podporządkowała się myśli politycznej Napoleona.

W lipcu 1798 roku przybył do Paryża, uwolniony przez cara Pawła I, Tadeusz Kościuszko, gdzie został przyjęty z honorami przez władze francuskie i emigrację polską; został honorowym obywatelem Paryża. O jego poparcie polityczne zabiegał Napoleon, jednak Kościuszko odnosił się z dużą rezerwą do niektórych poczynań władcy Francji. W 1800 roku z inspiracji Kościuszki wydana została potajemnie w Paryżu, napisana przez jakobina Józefa Pawlikowskiego, głośna swego czasu broszura "Czy Polacy mogą się wybić na niepodległość", której tezą było, że Polacy powinni sami wywalczyć wolność, nie licząc na pomoc z zewnątrz, krytykowała legiony polskie podporządkowane Napoleonowi, a walkę o wolność wiązała z koniecznością przeprowadzenia reform społecznych w Polsce.

W czasie Rewolucji Francuskiej w 1792 roku w ataku na pałac Tuileries odznaczył się Klaudiusz Łazowski, za co, po jego śmierci, Konwent wystawił mu pomnik. Z drugiej strony również i niejedna polska głowa szlachecka została zgilotynowana w pierwszych latach rewolucji francuskiej (1789-99).

Bliskie kontakty Polaków z Paryżem trwały w okresie pierwszych zwycięskich marszów Napoleona, a potem jego cesarskiej władzy we Francji i w okresie zależnego od cesarstwa francuskiego Księstwa Warszawskiego (1806-15). Powstałe w 1797 roku, za zgodą Napoleona, Legiony Polskie pod dowództwem generała Jana Henryka Dąbrowskiego, a konkretnie I legia pod dowództwem gen. Kniaziewicza 3 maja 1798 roku odegrała decydującą rolę w zwycięskiej bitwie pod Civito-Castellana we Włoszech i wzięła udział w pościgu za wojskami neapolitańskimi, uchodzącymi na południe. W nagrodę za to dowództwo francuskie poleciło gen. Kniaziewiczowi wręczenie Dyrektoriatowi w Paryżu zdobytych w tej kampanii sztandarów.

Polacy stali przy Napoleonie aż do upadku Paryża, 31 marca 1814 roku. Stolicy Francji bronili wówczas (28-31 marca) przed wojskami koalicji rosyjsko-prusko-austriackiej dwaj polscy generałowie: Michał Sokolnicki i Michał Pac. Chwalebny był wówczas udział w tej obronie polskich szwoleżerów gwardii oraz eklerów polskich pod wodzą generał-majora Dautancourta i płk Jana Kozietulskiego (1781-1821), dowódcy pułku eklerów. Kozietulski stał się jednym z najczynniejszych aktorów paryskiego dramatu. Było to jak gdyby powtórzenie jego bohaterskiego wyczynu spod Somosierry, jednak tym razem bezowocne. Po kapitulacji Paryża dwa polskie pułki gwardii szwoleżerów i eklerów - po raz pierwszy w pełnym składzie - połączyły się pod dowództwem gen. Wincentego Krasińskiego, którego Napoleon 4 kwietnia mianował naczelnym wodzem wojsk polskich.

Na Łuku Triumfalnym w Paryżu, na placu Gwiazdy, znajdują się dzisiaj nazwiska 7 polskich wojskowych, którzy odegrali wielką wolę podczas wojen napoleońskich: marszałka Francji księcia Józefa Poniatowskiego, gen. Józefa Chłopickiego, gen. Karola Kniaziewicza, gen. Józefa Zajączka, gen. Henryka Dąbrowskiego, gen. Henryka Wołodkowicza i adiutanta Bonapartego w kampanii egipskiej - Józefa Sułkowskiego. Są tu również wymienione ważne bitwy, stoczone podczas wojen napoleońskich, m.in. te, które miały miejsce na ziemiach polskich: pod Ostrołęką, Pułtuskiem i Gdańskiem.

Po wybuchu w Warszawie w listopadzie 1830 roku powstania narodowego przeciw zaborcy rosyjskiemu, na początku 1831 roku został założony w Paryżu przez tutejszą kolonię amerykańską Amerykańsko-Polski Komitet Pomocy, którego celem było niesienie pomocy Powstaniu Listopadowemu w Polsce; jego czołowymi działaczami byli: J.F. Cooper, E.A. Poe, M.J. LaFayette, S.F.B. Morse, S.G. Howe. Również sami Francuzi - Paryżanie dawali dowody sympatii i solidarności z Polską, walczącą z tyranią rosyjską. Znawca francusko-polskich związków literackich, Jan Nowakowski, pisze, że w Paryżu powstał Komitet Francusko-Polski, którym kierował M.J. de La Fayette. W obronie Polski występowali publicyści i pisarze jak np. H.F.R. de Lamennais, Ch.R. de Montalembert, a Victor Hugo wygłaszał płomienne mowy, pisał petycje o pomoc dla prześladowanej i topionej przez Rosjan w morzu krwi Polski. Odbywały się w Paryżu manifestacje, powstawały propolskie utwory poetyckie m.in. V. Hugo, G. de Nervala, Th. Gautiera, A. de Musseta. Casimir Delavigne napisał "Dies irae de Kościuszko", a przede wszystkim słynną pieśń o Powstaniu Listopadowym "La Varsovienne" (lub "La Polonaise"), która jako "Warszawianka" (przekład K. Sienkiewicz, muzyka K. Kurpińskiego 1831) stała się polską pieśnią rewolucyjno-bojową.

Upadek Powstania Listopadowego rzucił na Zachód ok. 10 000 Polaków, głównie żołnierzy. 1 października 1831 przybył pierwszy uchodźca z Polski - ppor. Józef Szeliski. W 1832 roku znalazło się we Francji już ok. 6500 Polaków (do 1870 roku we Francji osiedliło się do 20 000 polskich uchodźców), którzy otrzymali prawo schronienia, czyli pobytu, we Francji. Dużo z nich osiedliło się w Paryżu, chociaż władze francuskie utrudniały osiedlanie się Polaków w stolicy Francji i w ogóle w całym departamencie Sekwany, uciekając się niekiedy do deportacji Polaków z tego rejonu i wstrzymywania wypłacania żołdu. Obok wojskowych i przywódców powstania (np. ostatni premier Rządu Narodowego Bonawentura Niemojowski, ministrowie: Teodor Morawski i Andrzej Plichta) uchodźcy stanowili kwiat inteligencji polskiej. Poza tym w latach 1832-48 około 1100 uchodźców polskich podjęło i w większości wypadków ukończyło studia na francuskich wyższych uczelniach, głównie w Paryżu; ukończyło zazwyczaj studia wojskowe, techniczne i medyczne. Stąd poszła nazwa "Wielka Emigracja". Paryż stał się wielkim ośrodkiem polskiej emigracji, polskiej myśli politycznej i polskiej kultury oraz polskiego życia religijnego na emigracji; działało tu wiele polskich ugrupowań politycznych, towarzystw, organizacji i instytucji, wydawano periodyki w języku polskim i francuskim. Ten okres odegrał dużą rolę w historii polskiej emigracji i narodu polskiego. A chociaż w czwartym kwartale XIX w. ognisko paryskie przygasło, to jednak aż do odrodzenia się państwa polskiego w listopadzie 1918 roku Paryż ciągle odgrywał dużą rolę w życiu narodu polskiego.

Po Powstaniu Listopadowym w Paryżu mieszkali, działali i tworzyli m.in. tacy giganci literatury polskiej jak: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński, Cyprian Norwid; geniusz muzyczny Fryderyk Chopin; wielcy działacze emigracyjni jak: książę Adam Czartoryski, hrabia Władysław Zamoyski, Joachim Lelewel, Maurycy Mochnacki; generałowie: Józef Dwernicki, Jan Skrzynecki, Henryk Dembiński, Józef Bem.

W Paryżu, w latach 1832-34, zostało napisane i wydane największe dzieło literackie Adama Mickiewicza - poemat "Pan Tadeusz", nazywany polską epopeją narodową, jak również w 1832 roku "Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego". W Paryżu były również napisane i wydane m.in. takie utwory Juliusza Słowackiego jak tragedia "Lilla Weneda" (1840) i utwór dramatyczny "Mazepa" (1840). Zygmunt Krasiński wydał w Paryżu m.in. swoje dramaty "Nie-Boską komedię" (1835) i "Irydiona" (1836). Fryderyk Chopin w Paryżu stworzył wiele swoich dzieł.

W Paryżu, w 1919 roku, stanął wzniesiony przez Francuzów okazały pomnik Adama Mickiewicza, dłuta rzeźbiarza francuskiego E.A. Bourdelle a; posąg poety w stroju pielgrzyma, na kolumnie ozdobionej m.in. płaskorzeźbą kobiety z mieczem, symbolizującej Polskę. Jest to jeden z niewielu pomników poety, znajdujących się poza granicami historycznej Polski.

"Wielka Emigracja" w Paryżu (w oparciu również o Polaków w całej Francji, Belgii i Anglii) była wobec Europy i kraju przez ponad 40 lat wyrazicielką dążeń niepodległościowych narodu i głównym ośrodkiem wolnej pracy naukowej i literackiej. Politycznie dzieliła się na zwolenników obozu tzw. "Hotelu Lambert" i Towarzystwa Demokratycznego Polskiego.

Wielka Emigracja założyła około 50 polskich organizacji polityczno-społecznych, pierwszą już 6 listopada 1831 roku - Komitet Tymczasowy Emigracji, na czele którego stanął Bonawentura Niemojowski. 15 grudnia 1831 roku grupa 87 wychodźców politycznych, byłych członków Towarzystwa Patriotycznego, pod przewodnictwem Joachima Lelewela założyła w Paryżu Komitet Narodowy Polski, pierwszą polską organizację partyjną. Radykalni działacze lewicowi (m.in. T. Krępowiecki, A. Gurowski, A.K. Pułaski) wystąpiła z KNP i 17 marca 1832 roku założyła, również w Paryżu, Towarzystwo Demokratyczne Polskie. Po zwycięstwie w TDP skrzydła liberalnego (W. Heltman, W. Darasz, T. Malinowski) organizacja stała się najliczniejszą (w szczytowym okresie 2000 członków!), demokratyczną organizacją emigracyjną, która działała do 1862 roku, a kierowana była przez Centralizację. TDP łączyło ściśle sprawy niepodległości z programem reform społecznych w kraju.

Gen. Józef Dwernicki utworzył w Paryżu w październiku 1832 roku Komitet Narodowy Emigracji Polskiej, zwany Komitetem Dwernickiego, w celu politycznego zjednoczenia Polaków we Francji. Zyskał on zwolenników wśród elementów szlachecko-liberalnych. Dążył bezskutecznie do zjednoczenia rozbitej politycznie emigracji polskiej (J. Lelewel, TDP, obóz ks. A. Czartoryskiego). Nie widząc możliwości zrealizowania swego planu Komitet uległ rozwiązaniu w maju 1834 roku. W jego miejsce powstała bardzo użyteczna Komisja Funduszów Emigracji Polskiej. Próbę ponownego zjednoczenia emigracji polskiej podjęła w 1836 roku Konfederacja Narodu Polskiego, która stała się częścią Zjednoczenia Emigracji Polskiej. Obie organizacje nie uzyskały poparcia ze strony rozbitego politycznie społeczeństwa polskiego i uległy rozwiązaniu.

Tak Towarzystwo Demokratyczne Polskie jak i Komitet Narodowy Emigracji Polskiej były w opozycji do szeregu działań politycznych tzw. "Hotelu Lambert".

Hotel "Lambert" to znany pałac w Paryżu z XVII wieku. W 1843 roku został nabyty na rezydencję przez księcia Adama J. Czartoryskiego, który stał na czele arystokratyczno-konserwatywnego obozu politycznego Wielkiej Emigracji polskiej, od tej siedziby potocznie nazywanego: "Hotel Lambert". Zanim jednak powstał ośrodek polityczny, znany jako "Hotel Lambert", z inspiracji ks. Adama Czartoryskiego i pod jego patronatem działały w Paryżu organizacje: założony w 1833 roku tajny Związek Jedności Narodowej, zwany także Towarzystwem Wyjarzmicieli, który kierował jawnymi organizacjami naukowymi, literackimi, dobroczynnymi; założony w 1837 roku Związek Insurekcyjno-Monarchistyczny (działał w kierunku ogłoszenia Czartoryskiego królem Polski), którego czołowymi działaczami byli: A.J. Czartoryski, H. Dembiński, K. Kniaziewicz; założone w 1843 roku Towarzystwo Monarchistyczne Fundatorów i Przyjaciół 3 Maja, którego organem prasowym było czasopismo "Trzeci Maj".

Czartoryski i "Hotel Lambert" odzyskanie niepodległości Polski wiązali z możliwością wybuchu wojny europejskiej; stąd rozwijał szeroko zakrojoną działalność dyplomatyczno-propagandową w sprawie polskiej w całej Europie, utrzymując sieć stałych agentów w Europie Zachodniej i na Bałkanach; działalność "Hotelu Lambert" ustała po klęsce Francji w wojnie z Niemcami w 1870 roku. Prawą ręką ks. Czartoryskiego był hrabia W. Zamoyski, stojący od 1843 roku na czele Towarzystwo Monarchistycznego 3 Maja. Pod patronatem "Hotelu Lambert", najbardziej wpływowego ośrodka politycznego wśród Polaków w Paryżu, Francji i na świecie oraz uprawiającego intensywną propolską politykę dyplomatyczną, znajdowały się polskie instytucje dobroczynne, literackie, naukowe i oświatowe na emigracji i w kraju, m.in. Towarzystwo Historyczno-Literackie i Biblioteka Polska w Paryżu.

W starciu obozów politycznych "Hotelu Lambert" i Towarzystwa Demokratycznego kształtowały się podstawowe programy ideowe i społeczne nowoczesnej polskiej myśli politycznej, definiowała się idea legalizmu polskiego, ustaliło się czołowe miejsce Polski w ruchach wolnościowych Europy XIX w. (Stanisław Lam).

Dzisiaj, tak ważny nie tylko w dziejach Polaków w Paryżu, we Francji czy wszystkich ówczesnych Polaków na całym świecie, jak również w dziejach Polski pałac - Hotel "Lambert" jest własnością znanej rodziny finansistów francuskich, Rotszyldów.

"Wielka Emigracja" założyła również około 70 różnych instytucji naukowych, oświatowych, opiekuńczych, religijnych, wojskowych, artystycznych i kulturalnych, w tym wiele w Paryżu. Szereg z nich istniało zaledwie kilka miesięcy, inne kilka czy kilkanaście lat, a niektóre przetrwały do dnia dzisiejszego.

1832-1893 działało w Paryżu na rzecz propagowania sprawy polskiej i polskiej kultury Towarzystwo Historyczno-Literackie, założone pod przewodnictwem księcia Adama J. Czartoryskiego; znanymi jego działaczami byli: J.U. Niemcewicz, A. Mickiewicz, K. Sienkiewicz, W Kalinka, Ludwik Plater. W 1946 roku Towarzystwo zostało reaktywowane. W 1838 roku przy Towarzystwie Historyczno-Literackim powstała w gmachu przy Quai d Orleans na wyspie św. Ludwika Biblioteka Polska (Bibliotheque polonaise), na pamiątkę Powstania Listopadowego oraz jako pomnik łączności blisko tysiącletniej kultury polskiej z Zachodem. Jej pierwszym dyrektorem został Karol Sienkiewicz. Biblioteka, istniejąca po dziś dzień, jest najstarszym na Zachodzie ośrodkiem dokumentacyjnym do spraw Polski, jej historycznej roli w Europie i jedną z najważniejszych placówek naukowo-kulturalnych emigracji polskiej. W 1945 roku jej zbiory liczyły ok. 80 000 tomów książek i broszur, ok. 7000 rycin od XVI do XX wieku, ponad 5000 map również z tego okresu, 1000 numerów katalogowych rękopisów i bogate archiwa emigracyjne. W 1891 roku przy Bibliotece Polskiej w Paryżu została utworzona, przez krakowską Akademię Umiejętności, Stacja Naukowa Polskiej Akademii Nauk (Centre Polonais des Recherches Scientifiques de Paris). Przy Bibliotece Polskiej od 1903 roku istnieje również Muzeum Adama Mickiewicza, założone przez syna poety - Władysława, na którego zbiory składają się rękopisy, muzealia, pamiątki związane z życiem i twórczością Mickiewicza oraz dziejami Wielkiej Emigracji.

Wcześniej, bo już w 1835 roku, została założona w Paryżu pierwsza Księgarnia Polska. Działalność wydawnicza księgarzy polskich w Paryżu opierała się w znacznej mierze na twórczości pisarzy-emigrantów. Wydano tu setki tytułów polskich książek.

Szereg wpływowych przedstawicieli Wielkiej Emigracji podjęło hasła pracy organicznej, które miały na celu materialne podnoszenie emigracji polskiej, organizując czy zakładając w Paryżu m.in. Bazar Polski oraz Bank Emigracji Polskiej (1851-60), a zwłaszcza popierając zawodowe kształcenie młodzieży emigracyjnej, aby w ten sposób zapewnić im niezależność materialną, a przyszłej Polsce "podstawy zdrowego rozwoju materialnego" (Seweryn Gałęzowski); tym celom służyły m.in. Szkoła Polska na Batignolles, Polska Szkoła Przygotowawcza (a potem Polska Szkoła Wyższa) na Montmarte (w latach 1868-71 wykładał w niej mechanikę i budowę mostów inż. Władysław Folkierski, potem budowniczy kolei w Peru i wykładowca na uniwersytecie w Limie) oraz Towarzystwo Naukowej Pomocy (1832-48), Towarzystwo Politechniczne (1835-37), Stowarzyszenie Pomocy Naukowej (1868-80) i Towarzystwo Nauk Ścisłych (1870-82). Podjęto nawet wydawanie w Paryżu polskiego pisma ekonomicznego - "Pamiętnika Towarzystwa Przyjaciół Przemysłu" (1844). Wykształceni już we Francji lekarze polscy założyli w Paryżu w 1858 roku Towarzystwo Lekarzy Polskich, którego pierwszym prezesem został dr Adam Raciborski. Było to pierwsze polskie stowarzyszenie lekarskie na emigracji. Jego zasługą było przede wszystkim to, że pomimo tego, że Polska była okupowana, medycyna polska i jej osiągnięcia znane były na całym świecie, m.in. poprzez wydawane przez Towarzystwo roczniki. W 1882 roku zawiązało się Towarzystwo Wzajemnej Pomocy Robotników.

Z myślą o walce militarnej o Polskę w latach 1846-48 czynna była w Paryżu polska szkoła wojskowa.

Liceum polskie na paryskim przedmieściu Batignolles, zwane Szkołą Batignolską, zostało założone w 1844 roku przez Towarzystwo Wychowania Narodowego Dzieci Wychodźców Polskich (gen. J. Dwernicki, A. Biernacki i in.) i było pod protektoratem ks. Napoleona i cesarza Napoleona III, który w 1865 roku nadał mu przywileje zakładu użyteczności publicznej i opiekę rządu francuskiego. To znane liceum polskie dało wykształcenie i wychowanie w duchu polskim z górą 1400 uczniom; dyrektorami szkoły byli.: H. Klimaszewski, J. Malinowski i W. Gasztowtt; wspierał je finansowo m.in. dr Seweryn Gałęzowski, który zdobył znaczny majątek w Meksyku. O programie nauczania decydowali tak wybitni ludzie, jak gen. Józef Dwernicki, Adam Mickiewicz (członek Rady Administracyjnej Szkoły), Joachim Lelewel, Seweryn Goszczyński, Bohdan Zaleski, Ludwik Mierosławski, Józef Ignacy Kraszewski, hr. Ksawery Branicki. Dla abiturientów Szkoły Batignolskiej i dla nowych imigrantów, przybyłych do Paryża po klęsce Wiosny Ludów 1848-49, założono Szkołę Przygotowawczą Polską, której ukończenie miało ułatwić zdanie francuskiej matury oraz Szkołę Wyższą Polską, mającą z kolei ułatwić zdanie egzaminów na studia wyższe (działała do 1871 r.). W 1874 roku liceum zostało przeniesione na Lamande i tam istniało (z przerwą) do 1964 roku. W latach 1870-1930 działało w Paryżu Stowarzyszenie b. Uczniów Szkoły Polskiej (w Batignolles). Dzisiaj, w dawnym pomieszczeniu szkoły przy ulicy Lamande 13/15, rzuca się w oczy pięknie rzeźbiona brama z godłami Polski, pomnik zasłużonego dla Szkoły Batignolskiej Seweryna Gałęzowskiego (1854-78 przewodniczący Rady Szkolnej) z wymownym napisem: "Młodzież polska wychowana na obczyźnie dobroczyńcom swoim..." z datą 1879 rok; wmurowane w mury tablice pamiątkowe z nazwiskami tych profesorów, uczniów i pracowników szkoły, którzy zginęli "za wolność naszą i waszą" w latach 1863, 1870, 1914-1918, 1939-1944. Są tu również popiersia Stanisława Konarskiego i Tadeusza Czackiego oraz medaliony Adama Mickiewicza i Marii Curie-Skłodowskiej.

Przy "Hotelu Lambert" działała również szkoła dla dziewcząt pod nazwą Instytut Panien Polskich. Założona w 1844 roku przez żonę księcia Adama Czartoryskiego, Annę, istniała do 1899 roku. Po śmierci Anny Czartoryskiej dzieło matki kontynuowała córka Izabela z Czartoryskich Działyńska. Wykształciła około 800 dziewcząt. Szkoła miała ułatwić młodym Polkom dostanie się na wyższe uczelnie francuskie, jednak głównym jej celem było kształcenie przyszłych nauczycielek i guwernantek, także do pracy w Polsce (J. Pezda).

Inną znaną polską instytucją w Paryżu jest Zakład św. Kazimierza, którego początki sięgają 1846 roku; od 1861 roku mieści się przy ul. Chevaleret 119 i prowadzony jest przez polskie siostry szarytki. Zakład był pomyślany jako przytułek dla polskich sierot i starców. W XIX w. obejmował 4-klasową szkołę podstawową oraz dom starców dla kobiet i mężczyzn. Utrzymywany był najpierw z subwencji rządu francuskiego, a następnie ze składek publicznych. Do protektorów Zakładu należeli m.in.: ks. A. Czartoryski, dr S. Gałęzowski, ks. A. Poniatowski, I. Paderewski i in. W domu starców przebywali m.in. Cyprian Kamil Norwid, gen. T. Jaxa-Konarski, gen. J. Wysocki, płk J. Zaliwski, płk D. Masłowski, hr. H. Lanckoroński, T.A. Olizarowski, belwederczyk L. Rettel, publicysta J.N. Janowski. Do 1950 roku Zakład dał opiekę 1200 sierotom i 250 starcom. Od XX w. Zakład składa się z sierocińca i szkoły podstawowej dla dziewcząt.

Z innych instytucji polskich w Paryżu z okresu Wielkiej Emigracji i powstałych po Wiośnie Ludów 1848-49 i Powstaniu Styczniowym 1863-64 należy wymienić: polityczne: Komitet Narodowy Emigracji Polskiej gen. Józefa Dwernickiego (1832-46), Towarzystwo 3 Maja (1842-47), Komitet Emigracji Polskiej (1848), Komitet Nowej Emigracji (1849-51), Komitet Emigracji Polskiej (1862-63), Komitet Zjednoczonej Emigracji Polskiej (1866-70); społeczne: Komitet Funduszów Emigracji Polskiej 1834-66, Towarzystwo Dobroczynności Dam Polskich (1834-1914), Klub Emigracji Polskiej (1840-48), Instytucja Czci i Chleba (1862-1933), Towarzystwo Wojskowych Polaków (1864-70); kulturalno-oświatowe: polskie Towarzystwo Litewskie i Ziem Ruskich (1831-38), Towarzystwo Wychowania Narodowego Dzieci Wychodźców (1841-1914), Towarzystwo Filharmoniczne Polskie (1850-1914).

Spośród polskich kobiet poświęcających się polskiej akcji społecznej na terenie Paryża należy wymienić: Annę Czartoryską, Klaudynę Potocką, zwaną aniołem miłosierdzia, pisarkę Klementynę z Tańskich Hoffmanową i jedną z pierwszych dziennikarek polskich - Zofię Mielecką-Węgierską (B.O. Jeżewski).

Przedstawiciele Wielkiej Emigracji po osiedleniu się w Paryżu potrzebowali nie tylko pomocy materialnej, ale również religijnej i duchowej w ojczystym języku. Początkowo opiekę duszpasterską nad Polakami sprawowali proboszczowie kościoła Wniebowzięcia NMP, a od 1832 roku byli kapelani z czasów Powstania Listopadowego; msze były odprawiane w różnych kościołach Paryża, za zgodą miejscowego proboszcza, najczęściej jednak w kościele św. Rocha. Nie wszystko układało się harmonijnie i odpowiadało potrzebom polskich katolików. Dlatego liczna grupa polskich osób świeckich, skupiona wokół Bogdana Jasińskiego i czynnie poparta przez Adama Mickiewicza, założyła 17 lutego 1836 roku w Paryżu Polską Misję Katolicką. Kilka lat później, w 1842 roku, w Paryżu zostało założone znane i istniejące po dziś dzień polskie zgromadzenie zakonne - Zmartwychwstańcy, którego celem miała być praca duszpasterska wśród Polaków w Paryżu. W 1844 roku arcybiskup Paryża, Denys Affre, przeznaczył na "kościół polski" świątynię Wniebowzięcia Matki Bożej w centrum miasta, obok placu Concorde, należącą do znanej parafii francuskiej św. Magdaleny (Madeleine); w 1849 roku kościół polski został oficjalnie przekazany pod opiekę polskich Zmartwychwstańców. Jednak aż do 1964 roku był to kościół filialny parafii przy kościele św. Magdaleny, a polscy kapłani przy "kościele polskim" byli jedynie wikariuszami. Dopiero w 1964 roku kościół Wniebowzięcia Matki Bożej został polskim kościołem parafialnym. W przyległych do kościoła WMB budynkach przy ulicy Sainte Honore już w 1844 roku zainstalowała się Polska Misja Katolicka. Jej pierwszym rektorem był ks. Aleksander Jełowiecki. To on opatrywał świętymi sakramentami umierającego Fryderyka Chopina (1849) i odprowadzał z "polskiego kościoła" ciało Adama Mickiewicza (1855). Słynnym kaznodzieją w czasach Wielkiej Emigracji był tu ks. Hieronim Kajsiewicz.

Rektorami Polskiej Misji Katolickiej w Paryżu, a od 1922 roku we PMK we Francji z siedzibą w Paryżu byli księża: A. Jełowiecki (1849-77), W. Witkowski (1877-93), W. Bakanowski (1893), K. Grabowski (1893-95), W. Orpiszewski (1896-1903), L. Postawka (1903-22), W. Szymbor (1922-29), L. Łagoda (1929-33), W. Paulus (1934-37), F. Cegiełka (1937-47, podczas wojny przebywającego w niemieckim obozie koncentracyjnym ks. Cegiełkę zastępował ks. Cz. Wędzioch), K. Kwaśny (1947-72), Z. Bernacki (1972-85), a od 1985 roku rektorem (13 z kolei) jest ks. infułat Stanisław Jeż.

Dzisiaj w ramach działalności Polskiej Misji Katolickiej we Francji msze polskie odprawiane są w 70 miastach francuskich i 12 instytucjach kościelnych, a wśród polskich katolików pracuje 130 księży i 190 zakonnic. W samym Paryżu są cztery polskie kościoły parafialne: od 1844/1964 Wniebowzięcia Matki Bożej (rue Saint Honore; zarząd: ks. R. Górski, ks. W. Patulski. ks. A. Romanowski - wikariusze), od 1986 roku św. Genowefy (rue Claude Lorrain M. Exelmans; proboszcz ks. Józef Musiał) i założone później: Bożego Miłosierdzia (rue Legendre; proboszcz ks. kan. Stanisław Jemioło) i Matki Boskiej Fatimskiej (rue de Belleville; proboszcz ks. Józef Bodziony). W Paryżu są również: dom zakonny polskich pallotynów, którzy prowadzą Polskie Gimnazjum Katolickie, dom zakonny nazaretanek, prowadzących internat dla cudzoziemek - studentek wyższych uczelni oraz szarytek, mających pod swoją opieką Zakład św. Kazimierza w Paryżu (sierociniec i szkoła powszechna dla dziewcząt).

Pod kierunkiem Polskiej Misji Katolickiej we Francji działa Polskie Zjednoczenie Katolickie obejmujące: Polski Związek Mężów Katolickich, Polski Związek Bractw Żywego Różańca, Związek Katolickich Stowarzyszeń Młodzieży Męskiej i Żeńskiej, Związek Krucjaty Eucharystycznej, Związek Polskich Chórów Kościelnych. W Paryżu wychodził w latach 1945-59 tygodnik katolicki "Polska Wierna", którego kontynuacją jest "Głos Katolicki" pod redakcją ks. Stanisława Jeża. Wychodzi tu również od 1947 roku miesięcznik katolicki "Nasza Rodzina" (jego poprzednikiem w latach 1944-47 był "Głos Misjonarza"), którego redaktorem naczelnym jest ks. Marek Wittbrot. Polscy pallotyni w Paryżu prowadzą wydawnictwo religijne Editions du Dialogue, które wydało wiele wartościowych książek religijnych w języku polskim i które w 1986 roku zaczęło wydawać kwartalnik religijno-społeczny "Znaki Czasu", redagowany przez Andrzeja Micewskiego, Zenona Modzelewskiego SAC, Danutę Szumską i Stanisława Turka OSPE (Józef Bakalarz).

Polska Misja Katolicka we Francji włącza się w życie Kościoła we Francji (np. organizuje doroczna pielgrzymkę do Lourdes) i w Polsce, i w ogóle narodu polskiego. Np. w okresie I Solidarności w Polsce (1980-81) i po wprowadzeniu przez reżim komunistyczny 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego, w Paryżu i w całej Francji powstały komitety, organizujące wysyłkę darów do Polski, głównie żywności i lekarstw. W celu dystrybucji darów przeznaczonych dla instytucji Kościoła Katolickiego w Polsce w 1983 roku powołano w Paryżu Biuro Koordynacji z Komisją Charytatywną Episkopatu Polski, kierowane przez ks. E. Plater-Zyberka.

W związku ze 150. rocznicą istnienia Polskiej Misji Katolickiej we Francji przebywał w Paryżu prymas Polski, ks. kard. Józef Glemp, który odwiedził Kościół Polski 11 lutego 1986 roku; natomiast 16 lutego odwiedził tę polską świątynię arcybiskup Paryża, kard. Jean M. Lustiger. Wcześniej, bo w 1921 roku oficjalną wizytę w Paryżu złożyli biskup krakowski Adam Sapieha i arcybiskup lwowski obrządku ormiańskiego - "złotousty" i wielki patriota polski, Józef Teodorowicz. W 1928 roku przebywali z wizytą we Francji (również w Paryżu): arcybiskup metropolita warszawski, kard. Aleksander Kakowski i biskup podlaski Henryk Przeździecki. Polonię paryską bardzo często odwiedzali duchowni opiekunowie emigracji polskiej po II wojnie światowej: abp Józef Gawlina, bp Władysław Rubin i bp Szczepan Wesoły. 31 maja 1980 roku odbyło się w Paryżu spotkanie Polonii francuskiej z "polskim" papieżem Janem Pawłem II.

W latach 1879-82 nuncjuszem Stolicy Apostolskiej w Paryżu był arcybiskup (potem kardynał) Włodzimierz Czacki (1834-1888), inicjator założenia Papieskiego Kolegium Polskiego w Rzymie i osobisty sekretarz papieża Piusa IX.

Z okazji 1000-lecia Chrztu Polski 966-1966 Polacy we Francji uroczyście obchodzili to najważniejsze wydarzenie w dziejach narodu polskiego. Centralne uroczystości odbyły się w paryskiej katedrze Norte-Dame, gdzie mszę św. celebrował arcybiskup metropolita Paryża, ks. kard. Maurice Feltin; wspaniała akademia millenijna z udziałem bpa Władysława Rubina odbyła się w paryskiej sali Pleyel.

Uwolniona 29 kwietnia 1945 roku przez wojska amerykańskie z niemieckiego obozu koncentracyjnego Dachau (k. Monachium w Niemczech) grupa profesorów seminariów duchownych wraz z grupą kleryków udała się do Paryża, gdzie z inicjatywy byłego profesora i rektora Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku, ks. Franciszka Korszyńskiego (1893-1962), zostało założone Polskie Seminarium Duchowne przy ul. Irlandais 5, przy którym istniało od 1954 roku niższe seminarium duchowne. Rektorem Polskiego Seminarium Duchownego w Paryżu w latach 1945-82 był ks. prał. Antoni Banaszak. W okresie tym wyświęcono w tu ponad 100 polonijnych kapłanów. Wielu wychowanków Polskiego Seminarium Duchownego w Paryżu studiowało następnie w paryskim Instytucie Katolickim, który od końca XIX wieku ukończyło szereg innych znanych później kapłanów polskich, jak np. sam założyciel Polskiego Seminarium Duchownego w Paryżu, ks. Franciszek Korszyński, od 1946 roku biskup pomocniczy i w latach 1951-53 administrator diecezji włocławskiej oraz inni biskupi polscy: Józef Bilczewski - arcybiskup metropolita lwowski 1900-23, Zygmunt Szczęsny Feliński - arcybiskup metropolita warszawski 1862-83, Sławoj Głódź - biskup polowy Wojska Polskiego 1991-2004, następnie biskup Warszawy-Pragi, Czesław Kaczmarek - biskup kielecki 1938-63, kardynał Bolesław Kominek - arcybiskup metropolita wrocławski 1956-74, Jan Nowak - biskup pomocniczy gnieźnieński od 1982, Kazimierz Tomczak - biskup pomocniczy łódzki 1927-45. W Paryżu w 1947 roku przyjął święcenia kapłańskie Stanisław Szymecki, który w 1980 roku został wicerektorem Polskiej Misji Katolickiej w Paryżu, a rok później (1981) został mianowany biskupem kieleckim.

Z inicjatywy arcybiskupa Paryża, ks. kard. Jean M. Lustigera (1981-2005), którego rodzice pochodzili z Polski - z Będzina - i ofiarom polskich i francuskich wiernych, powstał w 1984 roku w Paryżu "Dom Polski św. Antoniego". Kard. Lustiger, 4 października 1994 roku, odprawił uroczystą mszę św. w znanym paryskim kościele św. Ludwika des Invalides dla uczczenia 50. rocznicy Powstania Warszawskiego.

W Paryżu jest park im. Jana Pawła II, w którym w 1994 roku odsłonięto pomnik ks. Jerzego Popiełuszki (1947-1984), kapłana zamordowanego bestialsko przez przedstawicieli reżimu komunistycznego.

Wróćmy jednak do dziejów Polaków w Paryżu w XIX wieku.
Kolejne dwie fale polskich uchodźców politycznych przybyły do Paryża po tzw. "Wiośnie Ludów" (rewolucyjne wystąpienia w niektórych państwach europejskich 1848-49) i po klęsce Powstania Styczniowego 1863-64. Wielu z tych ludzi także nad Sekwaną nadal myślało o swej ojczyźnie i o jej wyzwoleniu spod jarzma zaborców. Ich zorganizowaniem się w grupę zajął się mieszkający w Paryżu uczestnik Powstania Listopadowego Ludwik Mierosławski, który w 1865 roku założył Towarzystwo Demokratyczne, polską organizację emigracyjną o charakterze wojskowym, która głosiła zjednoczenie Słowian pod przewodnictwem Polski; Towarzystwo istniało do 1870 roku.

W Paryżu w 1867 roku polski emigrant we Francji, uczestnik Powstania Styczniowego 1863-64, Antoni Berezowski, dokonał nieudanego zamachu na cara rosyjskiego Aleksandra II. Natomiast w 1890 roku Stanisław Padlewski dokonał w Paryżu zamachu na rosyjskiego generała żandarmerii - sadystę Sieliwiestrowa.

W lipcu 1870 roku doszło do wojny francusko-pruskiej (niemieckiej). Polacy chwycili za broń w obronie Francji. Ponad 400 Polaków, w większości pochodzących z Paryża, w tym poeta Cyprian Kamil Norwid, zgłosiło się do wojska. Józef Hauke-Nowak (ur. 1834), podczas Powstania Styczniowego 1863-64 naczelnik wojenny województwa krakowskiego i sandomierskiego w stopniu generała, dowódca II korpusu, został dowódcą I brygady we francuskiej Armii Wogezów. Polacy w szeregach armii francuskiej dzielnie walczyli pod Orleanem, w Wogezach i dzielnie odpierali ataki wojsk pruskich na Paryż. W bitwie pod Dijon poległ 21 stycznia 1871 roku gen. Hauke-Nowak. Natomiast podczas obrony Chateaudun, niedaleko Chartres, wsławił się francuski generał polskiego pochodzenia, Ernest Lipowski.

Przegrana przez Francję wojna z Niemcami spowodowała upadek cesarstwa francuskiego i utworzenie z Francji republiki (tzw. Trzecia Republika). 18 marca 1871 roku wybuchła w Paryżu rewolucja ludowa, zwana Komuną Paryską (18.III-28.V.1871). Rewolucję spowodowało niezadowolenie mas ludowych z dotychczasowej polityki pierwszego rządu republikańskiego pod prezesurą A. Thiersa. W Komunie wzięło udział ok. 400 Polaków (174 na pewno), głównie byłych powstańców 1863-64. Powodem ich zaangażowania się po stronie rewolucji była prawdopodobnie odmowa rządu francuskiego, pod widocznym wpływem Rosji, utworzenia osobnego legionu polskiego podczas wojny Francji z Niemcami w 1870 roku (Lech Paszkowski). Dwóch z byłych powstańców polskich: Jarosław Dąbrowski i Walery Wróblewski zostali nawet generałami Komuny Paryskiej i odegrali znaczną rolę w walkach z wersalczykami. Dąbrowski został najpierw dowódcą garnizonu paryskiego i najbardziej zagrożonego frontu Neuilly, a następnie (5 maja) głównodowodzącym. Wróblewski zasłynął jako jeden z najlepszych organizatorów obrony. Poza nimi wysokie stanowiska w Komunie zajmowali lub odznaczyli się podczas walk: T. Dąbrowski (brat Jarosława), S. Kamieniecki, A. Okołowicz, M. Rogowski, W. Rożałowski, K. Świdziński i S. Tomaszewski. Jarosław Dąbrowski zginął na barykadzie. Postępowa, czy raczej lewicowa, opinia Europy pozytywnie oceniła wyjątkowy udział Polaków w Komunie - ich odwagę, zdolność i doświadczenie. Rolę Polaków w Komunie Paryskiej i jej stosunek do Polaków najlepiej wyraził Karol Marks słowami: "Komuna uczciła bohaterskich synów Polski stawiając ich na czele obrony Paryża".

Jak już wspomniałem, rok wcześniej, w czasie wojny francusko-pruskiej w 1870 roku, emigranci polscy z Paryża stanęli ramię w ramię z Francuzami do walki z najeźdźcą. Tego jednak francuskie rządy republikańskie "nie dostrzegały", jak i tego, że rząd ten popierał polski obóz polityczny związany z "Hotelem Lambert" oraz tego, że Polak - Piotr Trawiński podczas Komuny Paryskiej uratował Luwr przed zniszczeniem i tego, że sam prez. Thiers udekorował Legią Honorową Polaka - ks. Władysława Witkowskiego za bohaterskie miłosierdzie okazane przez niego podczas Komuny. Natomiast były pełne pretensji do, skądinąd wyolbrzymianego, udziału Polaków w Komunie Paryskiej, którą utopiły w morzu krwi (polscy komunardzi stanowili przysłowiową kroplę w morzu wśród uczestników rewolucji; przecież po jej upadku władze aresztowały 50 000 jej uczestników, z których 17 000 rozstrzelano, a 13 000 skazały na deportację i więzienie). Prawdopodobnie chciały tym odwrócić uwagę społeczeństwa francuskiego od swej skrajnie prorosyjskiej polityki, która siłą rzeczy była antypolska: "Zaraz w początku Trzecia Republika wyrzekła się wszelkiego nadal związku ze sprawą polską" (Marian Kukiel). Francja nie po raz pierwszy - i nie ostatni - zdradziła swego wiernego polskiego sojusznika.

Po upadku Komuny Paryskiej rząd francuski zesłał kilkudziesięciu złapanych polskich komunardów do Nowej Kaledonii (Oceania). Polscy komunardzi, którzy nie zostali aresztowani, zbiegli do Anglii i Szwajcarii; Walery Wróblewski skazany zaocznie na karę śmierci zbiegł do Londynu. Dużo Polaków z Paryża i w ogóle z Francji wyjechało wówczas również do Galicji, która akurat uzyskała autonomię (polskie rządy), a pozostali byli zmuszeni do ograniczenia działalności politycznej. To wszystko spowodowało, że po 1871 roku emigracja polska w Paryżu zmniejszyła się bardzo liczbowo i odgrywała coraz mniejszą rolę polityczną, tracąc ogólnie na znaczeniu - tak w życiu emigracji polskiej jak i w ogóle narodu polskiego.

Od połowy lat 80. XIX w. rozpoczął się jednak nowy napływ Polaków do Paryża. W 1914 roku w Paryżu mieszkało nie więcej niż 5 tys. Polaków. Byli to głównie Polacy ze starej emigracji, studenci z kraju, polska bohema artystyczna i literacka oraz emigracja polityczna. Bolesław Wierzbiański utrzymuje, że w momencie wybuchu I wojny światowej liczba Polaków we Francji sięgała ok. 12 000 osób; natomiast Wiesław Śladkowski uważa, że mieszkało wówczas we Francji 25-30 tys. Polaków.

Studentami byli młodzi ludzie, zazwyczaj z zaboru rosyjskiego, którzy nie chcąc studiować na uczelniach zaborców postanowili podjąć studia na wyższych uczelniach Paryża. W sumie aż do I wojny światowej było ich tu aż kilka tysięcy. Powstały organizacje studenckie "Spójnia" (1886-1918) i "Filarecja" (1910).

Na wyższych uczelniach Paryża studiowali m.in. następujący ministrowie odrodzonej Polski: Witold Broniewski (1880-1939) w 1926 roku minister robót publicznych; Alfred Chłapowski (1874-1940) w 1923 roku minister rolnictwa i dóbr państwowych; Witold Chodźko (1875-1954), 1918-23 minister zdrowia w kilku gabinetach; Władysław Grabski (1874-1938) trzykrotnie minister skarbu i dwa razy premier 1920 i 1923-25; Leon Janta-Połczyński (1867-1961), 1930-32 minister rolnictwa; Seweryn Ludkiewicz (1882-1964), 1932-33 minister rolnictwa; Ksawery Franciszek Prauss (1874-1925), 1918-19 minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego; Zenon Franciszek Przesmycki (1861-1944), 1919-20 minister kultury i sztuki.

W okresie międzywojennym (1922-39) studiowało tu również wielu posłów na Sejm RP i senatorów RP. Senatorami RP, którzy studiowali lub pracowali na wyższych uczelniach Paryża byli: Joachim Bartoszewicz 1922-28 i 1930-35, Zofia Berbecka 1938-39), Roman Cholewicki 1935, Regina Fleszarowa 1935-38, Władysław Grabski 1922-27, Władysław Jabłonowski 1922-28, Wiktor Januszewski 1922-35, Aleksandra Karnicka 1922-28, Marian Kiniorski 1922-30, Stanisław Mańkowski 1935-37, Stanisław Miłaszewski 1938-39, Jan Modrzewski 1935-38, Bolesław Motz 1928-35 i Julian Poczętowski 1928-35.

Na wyższych uczelniach Paryża studiowało również wielu późniejszych profesorów polskich wyższych uczelni, jak np.: Leon Babiński (1891-1973), prawnik, porf. Wyższej Szkoły Nauk Politycznych w Warszawie, Uniw. Poznańskiego, Wyższej Szkoły Ekonomicznej i Politechniki Szczecińskiej; Wacław Baehr (1873-1939), cytolog, prof. Uniw. Warszawskiego; Stefan Baley (1885-1952), psycholog, prof. Uniw. Warszawskiego; Leon Białkowski (1885-1952), historyk, prof. KUL; Czesław Białobrzeski (1878-1953), fizyk, prof. Polskiego Kolegium Uniwersyteckiego w Kijowie, Uniw. Jagiellońskiego i Uniw. Warszawskiego; Witold Broniewski (1880-1939), fizyk, prof. Politechniki Lwowskiej i Politechn. Warszawskiej (1914-19 prowadził wykłady z metalurgii na Uniw. w Paryżu); Witold Chodźko (1875-1954), dr med., prof. Uniw. MCS w Lublinie; Leon Chwistek (1884-1944), logik, prof. Uniw. Lwowskiego; Ignacy Chrzanowski (1866-1940), historyk literatury polskiej, prof. Uniw. Jagiellońskiego; Adam Ferdynand Czyżewicz (1877-1962), ginekolog, prof. Uniwersytetu i Akademii Medycznej w Warszawie; Przemysław Dąbkowski (1877-1950), historyk prawa polskiego, prof. Uniw. Lwowskiego; Stefan Dąbrowski (1877-1947), dr med., prof. Uniw. Poznańskiego; Edward Dubanowicz (1881-1943), prawnik, prof. Uniw. Lwowskiego; Maria Dłuska (1900-1992), historyk i teoretyk literatury, prof. Uniw. Jagiellońskiego; Stanisław Gołąb (1878-1939), prawnik, prof. Uniw. Jagiellońskiego; Ignacy Grabowski (1878-1950), prawnik, znawca prawa kanonicznego, prof. Uniw. Warszawskiego; Władysław Grabski (1874-1938), ekonomista, prof. Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie; Marian Heitzman (ur. 1899), historyk filozofii, prof. Uniw. Warszawskiego; Witold Jabłoński (1901-1957), sinolog, prof. Uniw. Warszawskiego; Jan Jaworski (1903-1945), japonista i sinolog, prof. Uniw. Warszawskiego; Leon Karwacki (18721-1942), lekarz internista, prof. Uniw. Warszawskiego i Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie; Bronisław Knaster (1893-1980), matematyk, prof. Uniw. Lwowskiego i Uniw. Wrocławskiego; Jan Krassowski (1883-1947), astronom, prof. Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie; Zdzisław Krygowski (1872-1955), matematyk, prof. i rektor Politechniki Lwowskiej, prof. Uniw. Poznańskiego; Franciszek Leja (1885-1979), matematyk, prof. Politechniki Warszawskiej i Uniw. Jagiellońskiego; Edmund Lelesz (ur. 1888), chemik, prof. Uniw. Wileńskiego; Ksawery Lewkowicz (1869-1958), lekarz pediatra, prof. Uniw. Jagiellońskiego; Zygmunt Lisowski (1880-1955), prawnik, prof. i rektor Uniw. Poznańskiego; Feliks Malinowski (ur. 1872), lekarz dermatolog, prof. Uniw. Wileńskiego; Jerzy Manteuffel-Szoege (1900-1954), filolog klasyczny, pierwszy polski papirolog, prof. Uniw. Lwowskiego i Warszawskiego; Tadeusz Manteuffel-Szoege (1902-1970), historyk, prof. Uniw. Warszawskiego; Mieczysław Michałowicz (1876-1965), dr med., prof. Uniw. Warszawskiego i Akademii Medycznej w Warszawie; Kazimierz Michałowski (1901-1981), archeolog, prof. Uniw. Warszawskiego; Władysław Mierzejewski-Szeliga (ur. 1882), zoolog, prof. Uniw. Wileńskiego; Bolesław Olszewicz (1893-1972), geograf, prof. Uniw. Wrocławskiego; Kazimierz Pelczar (1894-1943), lekarz patolog, prof. Uniw. Wileńskiego; Antoni Peretiatkowicz (1884-1956), prawnik, prof. Uniw. Lwowskiego i Poznańskiego (rektor); Franciszek Polkowski-Krzywda (1881-1949), architekt, prof. Politechniki Warszawskiej; Edward Porębowicz (1862-1937), historyk literatur romańskich, prof. Uniw. Lwowskiego; Gustaw Przychocki (1884-1947), filolog klasyczny, prof. i rektor Uniw. Warszawskiego; Stanisław Przyłęcki (1891-1944), chemik, prof. Uniw. Poznańskiego; Eleonora Reicher (1884-1973), lekarz reumatolog, prof. Akademii Medycznej w Warszawie; Jan Henryk Rosen (1891-1982), wybitny malarz, prof. Politechniki Lwowskiej; Juliusz Rudnicki (1881-1948), matematyk, prof. Uniw. Wileńskiego i Toruńskiego; Stanisław Schayer (1899-1941), orientalista, prof. Uniw. Warszawskiego; Jan Stasiński (ur. 1869), lekarz okulista, prof. Uniw. Poznańskiego; Elida Maria Szarota (1904-1994), germanistka, prof. Uniw. Warszawskiego; Julian Szymański (1870-1958), lekarz okulista, prof. Uniw. Wileńskiego; Władysław Tatarkiewicz (1886-1980), filozof, historyk filozofii, prof. Uniw. Wileńskiego, Poznańskiego i Warszawskiego; Michał Walicki (1904-1966), historyk sztuki, prof. Akademii Sztuk Pięknych i Uniw. Warszawskiego; Tadeusz Wałek-Czarnecki (1889-1949), historyk starożytności, prof. Uniw. Warszawskiego; Eugeniusz Waśkowski (1866-1942), prawnik, prof. Uniw. Wileńskiego; Helena Willman-Grabowska (1870-1957), indianistka i iranistka, prof. Uniw. Jagiellońskiego; Bohdan Winiarski (1884-1969), prawnik, prof. Uniw. Poznańskiego; Aleksander Wóycicki (1878-1954), prof. Uniw. Wileńskiego (rektor), KUL i Uniw. Warszawskiego.
Jest to wkład Paryża - polskiego Paryża - do nauki polskiej. Wkład bardzo znaczny.

Szereg wybitnych polskich uczonych zostało wyróżnionych przez wyższe uczelnie Paryża, głównie przez Sorbonę, godnością doktora honoris causa. Tę najwyższą godność uniwersytecką otrzymali od okresu międzywojennego m.in. profesorowie: Czesław Bobrowski, Aleksander Gieysztor, Roman Kozłowski, Jerzy Kuryłowicz, Kazimierz Nitsch, Jakub Parnas, Stefan Pieńkowski, Adam Schaff, Wacław Sierpiński, Leonard Sosnowski, Jan Szczepański, Tadeusz Zieliński.

Drugą grupą - liczącą wiele setek osób - przyjeżdżającą do Paryża przez cały XIX w., a szczególnie w jego ostatnim kwartale i do wybuchu II wojny światowej lub mieszkającą dłużej czy krócej w tym okresie w stolicy Francji byli przedstawiciele polskiej bohemy artystycznej i literackiej. Mieszkali w Dzielnicy Łacińskiej, a szukali tu wzorców i inspiracji dla swojej twórczości.
Spośród znanych polskich malarzy i rzeźbiarzy w Paryżu studiowali lub mieszkali m.in.: Tadeusz Ajdukiewicz (1852-1916), Teodor Axentowicz (1859-1938), Zygmunt Badowski (ur. 1875), Stanisław Bagieński (ur. 1880), Stanisław Batowski-Kaczor (1866-1946), Józef Czajkowski (1872-1947), Bolesław Biegas (1878-1954) - rzeźbiarz i malarz, Anna Bilińska-Bohdanowiczowa (1857-1893), Włodzimierz Błocki (1885-1920), Wacław Borowski (1885-1954), Olga Boznańska (1865-1940), Józef Brandt (1841-1915), Karol Boratyński (1810-1876), Antoni Brodowski (1784-1832), Józef Chełmoński (1849-1914), Stanisław Chlebowski (1835-1884), Romuald Chojnacki (1818-1885), Leon Chwistek (1884-1944), Władysław Cieśliński (1845-1901), Jan Cybis (1897-1972), Tadeusz Cybulski (1878-1954), Józef Czajkowski (1872-1947), Stanisław Czajkowski (1878-1954), Józef Czapski (1896-1993), Stanisław Dębicki (1866-1924), Odo Dobrowolski (1883-1917), Eugeniusz Eibisch (1896-1987), Wojciech Gerson (1831-1901), Aleksander Gierymski (1850-1901), Cyprian Godebski (1835-1909) - rzeźbiarz, Tadeusz Gorecki (1825-1868), Henryk Gottlieb (1890-1966), Leopold Gottlieb (1883-1934), Stanisław Grocholski (1858-1932), Teodor Grott (ur. 1884), Rafał Hadziewicz (1803-1886), Adam Herszaft (ur. 1886), Vlastimil Hofman (1881-1970), Karol Homolacs (ur. 1874), Stanisław Jagmin (1875-1961) - rzeźbiarz, Władysław Jarocki (1879-1965), Wojciech Jastrzębowski (1884-1963), Stanisław Kamocki (1875-1944), Alfons Karpiński (1875-1961), Jerzy Karszniewicz (ur. 1878), Juliusz Kossak (1824-1899), Wojciech Kossak (1856-1942), Aleksander Kotsis (1836-1877), Marceli Krajewski (1840-1920), Konrad Krzyżanowski (1872-1922), Władysław Krzyżanowski (1889-1973), Benedykt Kubicki (ur. 1874), Aleksander Kucharski (1741-1819), Marian Kulesza (ur. 1878), Ludwik Kwiatkowski (1880-1953), Władysław Lam (1893-1984), Henryk Langerman (1896-1944), Ludwik Laveaux de (1868-1894), Stanisław Lentz (1861-1920), Jan Lewicki (1795-1871) - grafik i rysownik, Leopold Loeffler (1827-1898), Florian Lunda (1824-1888), Tadeusz Makowski (1882-1932), Władysław Marcinkowski (ur. 1858) - rzeźbiarz, Tadeusz Marczewski (ur. 1883), Jan Matejko (1838-1893), Józef Mehoffer (1869-1946), Zygmunt Menkes (1896-1986), Paweł Merwart (1855-1902), Kazimierz Mitera (ur. 1897), Mela Muter (1876-1967), Stanisław Niesiołowski (ur. 1884), Tymon Niesiołowski (1882-1965), Henryk Nostitz-Jackowski (ur. 1880), Edward Okuń (1872-1945), Antoni Oleszczyński (1794-1879) - sztycharz, Józef Oleszkiewicz (1777-1830), Bronisław Olszewski (ur. 1874), Józef Oźmin (ur. 1903), Józef Pankiewicz (1866-1940), Fryderyk Pautsch (1877-1950), Wacław Pawliszak (1866-1905), Józef Pochwalski (ur. 1888), Andrzej Pronaszko (1888-1961), Witold Pruszkowski (1846-1896), Włodzimierz Przerwa-Tetmajer (1861-1923), Zofia Raczyńska-Arciszewska (ur.1896), Aleksander Raczyński (1822-1889), Zygmunt Radnicki (1894-1969), Anna Rajecka (1760-1832), Alojzy Reichan (1807-1860), Henryk Rodakowski (1823-1894), Jan Henryk Rosen (1891-1982), Jan Rubczak (1884-1942), Jan Rudnicki (ur. 1887), Hanna Rudzka-Cybisowa (1897-1988), Ferdynand Ruszczyc (1870-1936), Stanisław Rzecki-Szreniawa (1888-1972) - malarz i rzeźbiarz, Czesław Rzepiński (ur. 1905), Adolf Karol Sandoz (ur. 1845), Kazimierz Sichulski (1879-1942), Józef Simmler (1823-1868), Stanisław Smogulecki (ur. 1886), Jan Stanisławski (1860-1907), Kajetan Stefanowicz (1876-1920), Antoni Jan Strzałecki (1844-1934), Janusz Strzałecki (1902-1983), Zygmunt Strzałecki (1873-1946), Józef Szermentowski (1833-1876), Korneli Szlegel (1819-1870), Wacław Szymanowski (1859-1930), Władysław Ślewiński (1854-1918), Wojciech Święcicki (1825-1873) - rzeźbiarz, Stanisław Teisseyre (1905-1988), Aleksander Teslar (ur. 1899), Wincenty Trojanowski (1859-1928), Zygmunt Waliszewski (1891-1936), Walenty Wańkowicz (1800-1842), Tadeusz Waśkowski (ur. 1883), Anna Weingrun (ur. 1904), Wojciech Weiss (1875-1950), Zofia Wielowieyska (ur. 1907), Tadeusz Wojciechowski (1902-1982), Leon Wyczółkowski (1852-1936), Feliks Wygrzywalski (1875-1944), Mieczysław Adam Wysocki (1899-1930), Stanisław Wyspiański (1869-1907), Eugeniusz Zak (1884-1926), Marcin Zaleski (1796-1877), August Zamoyski (1893-1970) - rzeźbiarz, Antoni Żaboklicki (ur. 1882), Franciszek Żmurko (1858-1910).

Tak, jeśli znani później malarze polscy XIX i 1. poł. XX wieku nie studiowali w Monachium czy we Włoszech, to na pewno studiowali we Francji, głównie w Paryżu. Udział tego miasta w historii polskiej sztuki jest wyjątkowo duży.

Jednak pomimo tak wielkiej liczby Polaków, którzy studiowali malarstwo w Paryżu i którzy często przebywali lub nawet na stałe mieszkali w Paryżu, malarstwo polskie w muzeach i zbiorach prywatnych nad Sekwaną jest raczej skromne. Np. nie ma w Luwrze działu artystów malarzy środkowo- czy wschodnioeuropejskich, a więc także i polskich, jeśli pominąć kilka obrazów, wiążących się w jakiś sposób z historią Francji i jej kulturą, jak na przykład obraz Piotra Michałowskiego "Somosierra". Na murach zewnętrznych Luwru jest kilka reliefów i figur znanych Polaków, związanych swym życiem z Francją. Dumni możemy być jednak z tego, że panią "na Luwrze" była Polka - Maria Leszczyńska, od 1725 roku królowa Francji, żona króla Ludwika XV i matka Ludwika XVI. No i chyba więcej z tego, że podczas Komuny Paryskiej, wiosną 1871 roku Polak, miłośnik i historyk sztuki Florian Trawiński (1850-1906) uratował Luwr przed zniszczeniem. Będąc pracownikiem Departamentu Sztuk Pięknych Ministerstwa Oświaty, po przyłączeniu się do komunardów został kierownikiem resortu kultury i sztuki Komuny Paryskiej. Komunardzi postanowili zniszczyć Luwr jako symbol królewskiej Francji i pod koniec maja 1871 roku umieścili w pałacu beczki z naftą w celu jego spalenia. Trawiński dokonał iście heroicznego czynu: potajemnie wymienił beczki z naftą na beczki z wodą, ratując w ten sposób pałac. Czyn ten nie tylko uratował go przed plutonem egzekucyjnym lub zesłaniem do Gujany czy Nowej Kaledonii, co było losem wszystkich złapanych komunardów, ale nawet został jednym z wicedyrektorów Muzeum Luwru, którą to funkcję sprawował przez 35 lat, obok funkcji sekretarza generalnego muzeów francuskich. Jeśli dziś podziwiamy Luwr w całej jego oryginalnej krasie, jest to tylko i wyłącznie zasługa Floriana Trawińskiego - Francuza i Polaka, który brał czynny udział w życiu Polaków w Paryżu (Z. Judycki).

Ze znanych literatów polskich przebywali w Paryżu dłużej lub krócej m.in.: Wacław Gąsiorowski (1904-21), Tadeusz Hulewicz (przez kilka lat do 1910), Stanisław Miłaszewski (do 1913), Ferdynand Ossendowski (przed 1905), Maria Pawlikowska-Jasnorzewska (przed 1914), Bolesław Prus (1895), Władysław Reymont (1897), Franciszek Siedlecki (1937-38), Wacław Sieroszewski (1910-14), Andrzej Strug (1907-14), Tadeusz Szymberski (1928-39), Gabriela Zapolska (1889-1895), Tadeusz Żeleński (na początku XX w.), Stefan Żeromski (1909-12).

Tadeusz Boy-Żeleński pisał później, że przebywając w Paryżu na uzupełnianych studiach medycznych "przeszedł kurs literatury francuskiej"... dzięki skrzynkom bukinistów i z dobrze zapowiadającego się lekarza stał się genialnym tłumaczem literatury francuskiej na język polski. Przełożył sto kilkanaście tomów klasycznej literatury francuskiej. W uznaniu zasług na tym polu odznaczony został w 1914 roku palmami Akademii Francuskiej (za przekłady Moliera) i w 1922 roku Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej.

Jak Paryż był i jest popularnym miastem wśród polskich literatów może potwierdzić również ilość ich zgonów w stolicy Francji. Zmarli tu m.in.: Jacek Bierezin (1993), Stanisław Bratkowski (1871), Józef Brykczyński (1823), Jan Brzękowski (1983), Ludwik Brzozowski (1873), Wincenty Budzyński (1866), Michał Chodźko (1879), Edmund Chojecki (1899), Leopold Dobrski (1905), Seweryna Duchińska (1905), Józef Dziekoński (1855), Maksymilian Fredro (1846), Antoni Gorecki (1861), Franciszek Grzymała (1871), Klementyna Hoffmanowa (1845), Jan Janowski (1888), Eustachy Januszkiewicz (1874), Konstanty Jeleński (1987), Zygmunt Kaczkowski (1896), Bronisław Kozakiewicz (1924), Zygmunt Krasiński (1859), Stanisław Lem (1965), Joachim Lelewel (1861), Władysław Mickiewicz (1926), Ludwik Mierosławski (1878), Tadeusz Mostowski (1842), Ludwik Nabielak (1883), Leonard Niedźwiecki (1892), Julian Niemcewicz (1841), Cyprian Norwid (1883), Tomasz Olizarowski (1879), Michał Podczaszyński (1835), Anna Potocka (1867), Antoni Potocki (1939), Leonard Rettel (1885), Adam Rzążewski (1855), Stanisław Rzewuski (1913), Maria Sadowska (1892), Karol Sienkiewicz (1860), Juliusz Słowacki (1849), Andrzej Stawar (1961), Zofia Węgierska (1869), Maria Witemberska (1854), Feliks Wrotnowski (1871), Zygmunt Zaleski (1967), Leon Zienkowicz (1870).

Poza tym w Paryżu mieszkali okresowo m.in.: Jan Lorentowicz (1890-1903), który współpracował z "Mercure de France" i "La Revue d Art Dramatique", a po powrocie do Warszawy wywarł znaczący wpływ na wiele ważnych dziedzin ówczesnego życia kulturalnego w Polsce i Leon Schiller (1907-09 i 1910-11), jedna z najwybitniejszych indywidualności w dziejach teatru polskiego. Gabriela Zapolska występowała w paryskich teatrach Theatre Libre (1892-94 ) i Theatre de l Oeuvre (1894), jak również w amatorskich przedstawieniach polskich studentów. Józef Zejdowski w 1908 roku występował jako transformista i pantomimista w paryskim Petit-Casino.

W 1911 roku powstało nawet Towarzystwo Artystów Polskich w Paryżu, zrzeszające - jak widzimy - liczną nad Sekwaną polską bohemę. Natomiast w 1928 roku powstało Koło Artystów Polskich w Paryżu (Cercle des Artistes Polonais a Paris), skupiające plastyków, reprezentujących różne kierunki artystyczne; czołowi członkowie T. Makowski, J. Pankiewicz, H. i L. Gottlieb, August Zamoyski, M. Muter.

W latach 1910-17 działało w Paryżu Towarzystwo Polskie Literacko-Artystyczne, które propagowało sprawy polskie na arenie międzynarodowej, a którego czołowymi działaczami byli: W. Gąsiorowski (założyciel), B. Kozakiewicz, W. Mickiewicz (syn Adama), Maria Curie-Skłodowska i in. Współpracowało ono z Towarzystwem Artystów Polskich w Paryżu.

Represje zaborców, szczególnie rosyjskiego, sprawiły, że pod koniec XIX w. do Paryża zaczęli ponownie przybywać i przebywać tu dłużej lub krócej działacze polityczni. W 1889 roku przybył do Paryża jeden z najstarszych działaczy polskiego ruchu socjalistycznego, Bolesław Limanowski, który pozostał nad Sekwaną do 1907 roku. Kilka lat mieszkał w Paryżu inny socjalista polski, Kazimierz Kelles-Krauz, który w 1897 roku został wykładowcą w College Libre des Sciences Sociales. W 1892 roku odbył się w Paryżu zjazd socjalistów polskich, na którym powstała, masowa później w kraju, Polska Partia Socjalistyczna (PPS); jednocześnie w tym samym roku powstał w Paryżu Związek Zagraniczny Socjalistów Polskich, do 1900 roku oficjalna, autonomiczna reprezentacja zagraniczna PPS.

Silna była w Paryżu grupa działaczy narodowych; w latach 1893-1904 działała tu Liga Narodowa. Działał tu również Związek Niepodległościowy Demokratów Polskich (1913-18). W latach 1907-15 działała w Paryżu (K. Woźnicki) polska agencja prasowa Agence Polonaise de Presse, zajmująca się polską propagandą prasową, a w 1909 roku powstał w stolicy Francji Komitet Francusko-Polski, do którego należeli znani przedstawiciele emigracji polskiej i francuscy przyjaciele Polski. Na odczyt bawiącego w Paryżu w lutym 1914 roku Józefa Piłsudskiego przyszło aż 500 osób!

Po wybuchu I wojny światowej (1914-18) powstał w Paryżu Komitet Wolontariuszów Polskich, który utworzył przy boku armii francuskiej pierwsze oddziały wojskowe złożone z Polaków.

Podczas I wojny światowej, kiedy ważyły się losy Polski na arenie międzynarodowej, w Paryżu w latach 1917-19 miał swą siedzibę Komitet Narodowy Polski (przewodniczący Roman Dmowski, czołowi działacze: I.J. Paderewski, E. Piltz, M. Seyda, S. Grabski, gen. J. Haller), który reprezentował sprawy polskie wobec państw koalicji, misja wojskowa francusko-polska, kierująca organizowaniem Armii Polskiej we Francji, a w 1918-19 naczelne dowództwo tej armii, która pod dowództwem gen. Józefa Hallera na początku 1919 roku liczyła 68 500 żołnierzy. Dekret o utworzeniu we Francji autonomicznej armii polskiej wydał 4 czerwca 1917 roku prezydent Raymond Poincare. Pułki polskie poszły na front francusko-niemiecki jeszcze w 1917 roku, okrywając się sławą. Po zakończeniu wojny pułki te otrzymały sztandary miast Paryża, Nancy, Verdun i Belfort, które wręczył im prezydent Republiki Poincare. Jednocześnie w Paryżu powstały polonofilskie organizacje: Francuska Liga Odbudowy Polski i Komitet Michelet-Mickiewicz.

11 listopada 1918 roku odrodziło się państwo polskie. Francja uznała Polskę i nawiązała stosunki dyplomatyczne z państwem polskim na szczeblu poselstwa 24 lutego 1919 roku, które 26 listopada 1924 roku zostały podniesione do szczebla ambasad. Paryż stał się siedzibą poselstwa/ambasady i konsulatu generalnego RP. W 1921 roku podpisano w Paryżu polsko-francuską umowę sojuszniczą, uzupełnianą w protokołach 19 maja i 4 września 1939 roku.

Po I wojnie światowej na zaproszenie władz francuskich przybyło do Francji ponad 100 000 Polaków z niemieckiego Zagłębia Ruhry, a w latach 1919-1938 dodatkowo z Polski 622 200 obywateli polskich, z których 198 800 powróciło do Polski do 1938 roku. W 1934 roku w okręgu Paryża mieszkało 170 257 obywateli polskich, wśród których prawdopodobnie nieznaczną większość stanowili etniczni Polacy.

Paryż stał się ponownie znaczącym ośrodkiem polonijnym na mapie Europy. Polskie życie narodowe ponownie zaczęło tu tętnić pełnią życia. Były tu polskie organizacje i stowarzyszenia świeckie i religijne, chóry, zespoły teatralne, orkiestry, związki strzeleckie i sokole, drużyny harcerskie i sportowe, ukazywała się polska prasa. W latach 30. XIX w. działał w Paryżu oddział zagraniczny Banku Polska Kasa Opieki S.A., mający na celu roztoczenie opieki finansowej nad emigracją polską we Francji.

Po napadzie Niemiec hitlerowskich i Związku Sowieckiego na Polskę we wrześniu 1939 roku, pod koniec tego miesiąca w Paryżu został utworzony pierwszy polski rząd emigracyjny (premier gen. Władysław Sikorski; w 1940 r. rząd został przeniesiony do Angers), a do kwietnia 1940 roku paryski hotel "Regina" był siedzibą naczelnych władz tworzących się wówczas jednostek armii polskiej we Francji; w 1940 roku polski rząd emigracyjny we Francji z pomocą władz francuskich założył w Paryżu uniwersytet polski. Po napadzie Niemiec hitlerowskich na Francję w czerwcu 1940 roku, w następstwie czego północna Francja wraz z Paryżem była okupowana przez Niemcy (południową Francją rządził marionetkowy rząd Vichy), rząd polski i wszystkie polskie instytucje z nim związane przeniosły się do Londynu.

Podczas okupacji Paryża przez hitlerowskie Niemcy, w ramach akcji kontynentalnej Rządu Polskiego na emigracji (w Londynie), działały tu w 1941 roku organizacje konspiracyjne: Organizacja Wojskowa, skupiająca głównie pozostałych w okupowanej Francji oficerów i żołnierzy Wojska Polskiego i Polska Organizacja Niepodległościowa (PON), kryptonim "Monika", której siedziba szefostwa głównego i kwatera PON została przeniesiona z Grenoble do Paryża w 1943 roku. W 1944 roku organizacje te połączyły się, tworząc Polską Organizację Walki o Niepodległość (POWN). W Paryżu POWN liczyła prawdopodobnie 10 000, a może i więcej członków (Polacy - ok. 50 000, w tym ok. 12 000 z bronią w ręku - stanowili wyjątkowo duży odsetek członków francuskiego ruchu oporu - Resistance). Jej szefem był mianowany przez rząd polski w Londynie Aleksander Kawałkowski, a dowódcą pionu wojskowego delegat wojskowy na Francję polskiego rządu w Londynie, mjr Antoni Zdrojewski ("Daniel"), który w 1945 został mianowany przez rząd gen. Ch. de Gaullea generałem wojsk francuskich. Straty polskie w Resistance wynosiły ok. 5000 osób (W. Sladkowski), czyli że straty polskie w paryskiej Resistance musiały wynosić ponad 1000 osób! To była ofiara polskiej krwi za wolną Francję i wolny Paryż.

W czerwcu 1944 roku, w związku ze zbliżaniem się wojsk alianckich do Paryża, by uchwycić przeprawy przez Sekwanę oraz uniemożliwić Niemcom przekształcenie stolicy Francji w ośrodek oporu lub zniszczenia jej przez wycofujące się wojska niemieckie, kierownictwo Forces Francaises l Interieur (Francuskie Siły Wewnętrzne - FFI) zarządziło wybuch powstania zbrojnego przeciw Niemcom. Tzw. Paryskie Powstanie 1944 wybuchło 19 sierpnia. Najbardziej zacięte walki toczyły się w śródmieściu wokół prefektury oraz w dzielnicach: V, VI, XII, XIX i XX. Znaczny odsetek walczących stanowili Polacy, tak w szeregach oddziałów prawicowych jak i lewicowych. Oddziały spod znaku Polskiej Organizacji Walki o Niepodległość zajęły m.in. gmach ambasady i konsulatu polskiego w Paryżu. Natomiast grupy polskie w lewicowej Milicji Patriotycznej biły się w różnych dzielnicach i na przedmieściach Paryża: w Argenteuil, St. Denis, Aubervilliers, St. Ouen, Drancy, Ivry, Alfortville, Villejuif, St. Paul. 257-osobowy oddział im. S. Kubackiego zajął Bibliotekę Polską na wyspie Św. Ludwika. Poza tym liczni Polacy wchodzili też w skład jednostek francuskich. 25 sierpnia 1944 roku dowódca niemiecki, gen. von Choltitz podpisał akt bezwarunkowej kapitulacji garnizonu niemieckiego w Paryżu.

Zaraz po wyzwoleniu Paryża powstało L Association France-Pologne - stowarzyszenie przyjaźni francusko-polskiej, które skupiło również wielu wybitnych Francuzów.

Podczas II wojny światowej, a szczególnie zaraz po jej zakończeniu, na terenie Francji znalazło się ok. 100 000 Polaków. Byli tu głównie ludzie, którzy opuścili Polskę w wyniku najazdu Niemiec i Związku Sowieckiego na Polskę we wrześniu 1939 roku, Polacy przywiezieni tu przez Niemców na przymusowe roboty podczas wojny (1940-44), a przede wszystkim Polacy, którzy napłynęli z Niemiec zaraz po zakończeniu wojny. Około 80 000 z tych osób w latach 1945-46 powróciło do Polski, a około 20 000 pozostało we Francji ze względów politycznych (Polska znalazła się pod sowiecką okupacją). Duży odsetek z tych ludzi zamieszkał w Paryżu.

W dniach 27-28 maja 1945 roku w Paryżu odbyło się Zgromadzenie Narodowe Emigracji Polskiej we Francji, na którym doszło do zjednoczenia organizacyjnego wychodźstwa - powstał Centralny Związek Polaków we Francji.

Według "Roczników Polonii" 1952, 1954/5 i 1958-59 w latach 50. XX w. oprócz oddziałów centralnych organizacji (z siedzibą głównie w Lille lub Lens), działały w Paryżu zarządy centralne lub oddziałów następujących placówek polskich: Rady Politycznej - Przedstawicielstwa na Francję, Centralnego Związku Polaków we Francji (zał. 1945, potem w Lens), Zjednoczenia Polskiego Uchodźstwa Wojennego (1946), Federacji Związków Polskich Obrońców Ojczyzny we Francji (1929), Polskiego Związku Byłych Deportowanych i Więźniów Politycznych we Francji, Polskiej Organizacji Walki o Niepodległość, Samopomocy Byłych Polskich Kombatantów we Francji - Koło SPK "Paryż" (1946), Polskiego Związku Inwalidów Wojennych, Związku 1 Dywizji Grenadierów, Związku 2 Dywizji Strzelców Pieszych, Towarzystwa Pomocy Polakom, Polskiej Misji Katolickiej we Francji (1844), Polskiej Konfederacji Syndykatów Chrześcijańskich na Wychodźstwie (1951), Centralnego Komitetu Studiów, Porozumienia Polskich Stowarzyszeń Akademickich we Francji (1947), Stowarzyszenia Studentów Polskich w Paryżu (1922), Polskiego Katolickiego Stowarzyszenia Uniwersyteckiego "Veritas", Gniazda "Sokół Polski" (1901), YMCA - Sekcji Polskiej, Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Polskich we Francji (1917), Syndykatu Polskich Wolnych Dziennikarzy we Francji (1947), Związku Polskich Artystów, Stowarzyszenia Przyjaciół Sztuki Polskiej (1954), Związku Byłych Urzędników Polskiej Służby Zagranicznej, Związku Kupców i Rzemieślników Polskich we Francji - Oddział II "Paryż", Towarzystwa Robotników i Rzemieślników Polskich im. Marszałka Józefa Piłsudskiego (1927), Towarzystwa Opieki nad Grobami Zasłużonych Ojczyźnie Polaków we Francji (1841), Komitetu Wyborczego Polaków Naturalizowanych (1953), Oddziału Rady Jedności Narodowej we Francji, Delegatury Skarbu Narodowego na Francję, Polskiego Stronnictwa Ludowego "PSL" we Francji (1945), Polskiej Partii Socjalistycznej - PPS we Francji, Polskiego Ruchu Wolnościowego "Niepodległość i Demokracja", Związku Polskich Federalistów - Oddział Francja, Związku Zawodowego Francuskiego - Sekcji Polskiej. Poza tym było w Paryżu: Towarzystwo Historyczno-Literackie (1832), Biblioteka Polska (1838) z Muzeum Adama Mickiewicza (1903), Instytut Literacki (1948; związany z paryską "Kulturą"), Centrum Studiów Polskich przy Instytucie Katolickim (Inst. Catholique, od 1945), Komisja Szkolna w Paryżu (1953), Towarzystwo Przyjaciół Polskiego Gimnazjum i Liceum w Les Ageux, Polskie Seminarium Duchowne (1945), dom zakonny polskich pallotynów z Polskim Gimnazjum Katolickim, domy zakonne polskich: nazaretanek i szarytek, Zakład św. Kazimierza (1869) oraz Dom Kombatanta przy 20 r. Legendre z klubem "Ognisko" oraz restauracją i kawiarnią.

Bodajże najważniejszą polską placówką w Paryżu w tym czasie był działający w latach 1947-2000 był Instytut Literacki (Maisons-Laffitte), wydawnictwo polskie założone i kierowane cały czas przez Jerzego Giedroycia. Instytut stał się zasłużoną placówką dla kultury polskiej, myśli politycznej (miesięcznik "Kultura") i wiedzy o najnowszych dziejach Polski ("Zeszyty Historyczne" stanowią wprost kopalnię wiedzy o najnowszych dziejach Polski). Instytut Literacki wydał również ponad 400 wartościowych publikacji książkowych w języku polskim (m.in. dzieła W. Gombrowicza, Cz. Miłosza, G. Orwella, A. Sołżenicyna). Najbliższymi współpracownikami red. Giedroycia w Paryżu byli: J. i. M. Czapscy, Z. i Z. Hertzowie, G. Herling-Grudziński, K. Jeleński. Przez kilka lat korespondowałem z Giedroyciem i współpracowałem z jego "Kulturą"; najważniejszym moim tekstem jaki się w niej ukazał był artykuł pt. "O wielkości Hruszewskiego" (o największym historyku ukraińskim), który ukazał się w nr 6/248-7/249 1968.

W okresie rządów komunistycznych w Polsce (1945-89) kontakty Polaków z Paryżem i w ogóle z Francją i Polonią francuską były bardzo ograniczone. W 1968 roku wyjechało z Polski do Francji ok. 2000 Żydów, którzy w większości osiedlili się w Paryżu. Niewielu z nich jednak utrzymywało kontakt z Polską i włączyło się w polską działalność we Francji. Po wprowadzeniu przez reżim komunistyczny stanu wojennego w Polsce 13 grudnia 1981 roku we Francji, głównie w Paryżu, znalazło schronienie ok. 1500 uchodźców z Polski. 17 lutego 1982 roku zawisła flaga polska na słynnej na całym świecie paryskiej wieży Eiffel a w proteście przeciwko wprowadzonemu stanowi wojennemu. Obecny prezydent Francji, Jacques Chirac jako ówczesny burmistrz Paryża wielokrotnie dawał dowody swojej sympatii dla Polski i Polaków. Po 13 grudnia 1981 roku jego urzędnicy szczodrze przyznawali emigrantom solidarnościowym zasiłki, pozwolenia na pracę, mieszkania komunalne, prawo do pomocy zdrowotnej. W tym samym czasie jego żona Bernadette animowała komitety, organizujące pomoc humanitarną dla Polski, a jej stowarzyszenie "Pont-Neuf" przyznawało stypendia polskim studentom w Paryżu (Marcin Frybes "Rzeczpospolita" 14.7.2005). Bernadette Chirac napisała przedmowę do wspaniałej książki Agaty i Zbigniewa Judyckich "Les Polonais en France" ("Polacy we Francji", Paryż 1996), w której - oczywiście - jest dużo o Polakach w Paryżu, podobnie jak w książce Barbary Stettner-Stefańskiej "Paryż po polsku" (Warszawa 2001).

Napływ Polaków po 1981 roku ożywił trochę polską działalność narodową w stolicy Francji. Jednak z powodu wynaradawiania się dzieci z polskich rodzin, starzenia się emigracji powojennej i braku dopływu większej liczby emigrantów polskich, życie polskie w Paryżu znowu bardzo przygasło. Nawet wyższe uczelnie Paryża nie przyciągały i nie przyciągają już tylu Polaków na studia co przedtem. W 1975 roku na uniwersytecie w Lille (pn.-wsch. Francja) studiowało aż 2000 Polaków na ok. 6000 studiujących na wyższych uczelniach francuskich; w Sorbonie i na innych wyższych uczelniach Paryża studiowało już tylko ok. 1000 Polaków czy Francuzów polskiego pochodzenia. W 1976 roku powstała w Paryżu nawet instytucja, stawiająca za swój cel świadomą integrację Polaków ze społeczeństwem francuskim przy jednoczesnym zachowaniu własnych, narodowych, polskich wartości, zwłaszcza w sferze kultury - Wspólnota Francusko-Polska (Communaute Franco-Polonaise).

Uzyskanie przez Polskę niepodległości w 1989 roku i wstąpienie do Unii Europejskiej w 2004 roku otworzyło ponownie Francję dla Polaków, chociaż rząd francuski uniemożliwił rozwój emigracji gospodarczej. Pomimo tego wielu Polaków - ludzi wolnych zawodów i artystów - osiedliło się w Paryżu. Jest szansa na to, że może nastąpić ponowny rozwój polskiego życia narodowego, chociaż współcześni Polacy (wychowywani przez komunistów w duchu internacjonalistycznym i podlegający trendom społeczeństwa konsumpcyjnego) są w większości bardzo otwarci na procesy integracyjne (asymilacyjne).

Według witryny internetowej Stowarzyszenia Wspólnota Polska w Warszawie "Świat Polonii" we Francji przed samym wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej (2004) w Paryżu działały następujące placówki polskie: Dom Polski św. Antoniego, cztery polskie kościoły katolickie: Wniebowzięcia Matki Bożej, Bożego Miłosierdzia, Matki Boskiej Fatimskiej i św. Genowefy, Federacja Polonii Francuskiej (prez. Henri Rogowski), Stowarzyszenie Polskich Kombatantów i ich Rodzin (ma swoją siedzibę-dom przy 20, rue Legendre, który jest ważnym miejscem spotkań Polaków na odbywających się tu różnych imprezach), Polskie Stowarzyszenie Autorów, Dziennikarzy i Tłumaczy w Europie, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Polskich we Francji (prez. mgr inż. Janusz Ptak), Stowarzyszenie Lekarzy Polskiego Pochodzenia we Francji (prez. dr Pierre Konopka), Stowarzyszenie Polskich Artystów Muzyków, Federacja Stowarzyszeń Przyjaźni Francusko-Polskiej, Fundacja Francusko-Polska, Fundacja Polsko-Francuska, Wspólnota Polsko- Francuska, Towarzystwo Polsko-Ukraińskie, Polskie Towarzystwo Historyczno-Literackie w Paryżu (prez. Leszek Talko), Biblioteka Polska, Polskie Towarzystwo Historyczno-Literackie (dyr. Piotr Zaleski), Towarzystwo Opieki nad Polskimi Zabytkami i Grobami Historycznymi we Francji, Teatr Proscenium (168 bis, rue de Charonne), Księgarnia Polska, Księgarnia Dobosz, Centrum Kulturalne p.w. Przemienienia Pańskiego im. Anny Frąckowiak (dyr. ks. Józef Bodziony), Stowarzyszenie "Przyjaciół św. Kazimierza", SOS Komitet Pomocy Chorym Polakom, Stowarzyszenie CONCORDE (prez. Krystian Poniński) oraz związane z polskimi placówkami rządowymi w Paryżu lub w Polsce: Instytut Polski w Paryżu (dyr. Jadwiga Czartoryska), Zespół Szkół przy Ambasadzie RP w Paryżu (dyr. Teresa Mikitiuk-Pawełek, w roku szkolnym 2000/2001 miała ok. 500 uczniów i 22 nauczycieli), Stowarzyszenie "Szkoła Polska w Paryżu" przy Ambasadzie RP (dyr. dr Iwona Pugacewicz).

W dniach 12-14 marca 2004 roku w gmachu Senatu Francji w Paryżu obradował Kongres Polonii Francuskiej z udziałem 250 delegatów, reprezentujących ok. milion Polaków i Francuzów polskiego pochodzenia, zrzeszonych w licznych organizacjach i stowarzyszeniach polskich i polsko-francuskich. Gośćmi Kongresu byli m.in.: wicemarszałek Senatu RP Jolanta Danielak, podsekretarz stanu w MSZ Jakub Wolski, prezes Stowarzyszenia Wspólnota Polska prof. Andrzej Stelmachowski, opiekun duchowy emigracji polskiej biskup Ryszard Karpiński, ambasador RP w Paryżu Jan Tombiński i rektor Polskiej Misji Katolickiej we Francji ks. prał. Stanisław Jeż. Prezesem Rady Krajowej została Barbara Płaszczyńska. Kongres postawił sobie za cel zje....

O Polakach w Paryżu można by było gawędzić w nieskończoność. Jednak nie tu miejsce na to. Tutaj podam dodatkowo jedynie informacje, które uzupełniają dzieje i dzień dzisiejszy Polaków

Mamy z żoną w Sydney dobrą znajomą, panią Basię Goebel, rodowitą warszawiankę, pamiętającą wyjątkowo dobrze przedwojenną Warszawę. Mówiła mi wiele razy, po swoich częstych wojażach do Polski i Francji, że lubi być w Paryżu z wielu powodów, jednak najważniejszym jest ten, że przedwojenne śródmieście Warszawy pod względem architektonicznym było podobne do Paryża, że polski Paryż (m.in. historia "Wielkiej Emigracji", kościół polski, cmentarze z grobami wielkich Polaków, m.in. Fryderyka Chopina, Panteon ze szczątkami Marii Curie-Skłodowskiej, Łuk Triumfalny z nazwiskami polskich wojskowych i polskich miast, Sorbona - w której studiowało tylu Polaków, pamiątki polskie Luwru itd.) sprawia, że miasto jest sercom Polaków bliskie. Dlatego będąc w Paryżu czuje się tak, jakby była w swej ukochanej przedwojennej Warszawie, która, po zniszczeniach dokonanych podczas II wojny światowej, jest dziś zupełnie innym miastem. Wypowiedź jej potwierdza znane powiedzenie, że Warszawa była nazywana Paryżem wschodniej Europy. Szkoda, że to czas przeszły dokonany. Pocieszyć możemy się jednak tym, że Paryż i Warszawa są dzisiaj miastami partnerskimi, czyli bliźniaczymi. Tę bliźniaczość potwierdzają również nazwy wielu miejsc i ulic Paryża, noszących nazwy związane z Polską i Polakami. Jest tu na przykład plac Fryderyka Chopina, ulica Mikołaja Kopernika, uliczka i pasaż Radziwiłłów, bulwar księcia Józefa Poniatowskiego, plac Warszawy, ulica Stanisława Leszczyńskiego, ulica Piotra Curie i Marii Skłodowskiej, ulica Wisły, Pasaż Gdański, ulica Lecha Wałęsy oraz ulica "Dr Chernoviz". Dr Chernoviz to Polak rodem z Łukowa - Piotr Czerniewicz (1812-1881), który był farmaceutą, autorem słynnego dzieła farmakologicznego "Formulario...", którego pierwsze wydanie ukazało się w Rio de Janeiro w Brazylii w 1841 roku, gdzie autor mieszkał w latach 1840-55. Dzieło to miało 19 wydań za życia autora: 4 w Brazylii i 15 w Paryżu (wydawane było do 1927 r.), gdzie autor mieszkał od 1855 do swojej śmierci. Dzięki temu dziełu dr Czerniewicz stał się bogatym człowiekiem. W Paryżu założył własną klinikę, nabył tereny budowlane przy ul. Raynouard s, gdzie wybudował dwa domy. Gdy w 1908 roku przeprowadzano ulicę przez posiadłości paryskie dr Czerniewicza, rada miejska nazwała ją ulicą Dra Chernoviz, gdyż tak dr Czerniewicz podpisywał się we Francji (P. Szarejko).

Tak, wiele jest poloników w Paryżu. Szereg z nich wymieniłem już w tym szkicu. Spośród wielu innych nie sposób nie wspomnieć: tablicy marmurowej, poświęconej Adamowi Mickiewiczowi na ścianie Kolegium Francuskiego (College de France) i drugiej tablicy w tymże Kolegium, poświęconej jego profesorom, na której jest wyryte nazwisko Józefy Joteyko (1866-1928), wybitnego polskiego psychologa, która była tu profesorem w roku akademickim 1916-17; tablicy z nazwiskami wybitnych myślicieli, uczonych i pisarzy na fasadzie Biblioteki św. Genowefy (niedaleko Panteonu), na której znajdują się również trzy polskie nazwiska: Adama Naruszewicza, Stanisława Konarskiego i Mikołaja Kopernika; tablicy w kościele St-Etienne-du-Mont upamiętniającej pobyt w tej świątyni Jana Pawła II podczas XII Światowych Dni Młodzieży; znanego i ładnego architektonicznie kościoła La Madaleine, w którym 30 października 1849 roku odprawiono mszę żałobną za zmarłego Fryderyka Chopina w wypełnionym przez Polaków kościele; domu przy 12 St-Louis-en-ille, w którym w latach 1946-1996 mieściła się znana również poza granicami Francji polska księgarnia "Libella" Zofii i Kazimierza Romanowiczów (z którą i ja miałem kontakt); czy najnowszego mostu paryskiego na Sekwanie, zbudowanego w 1995 roku przez inż. Romana Karasińskiego. Pierwszy most w Paryżu na Sekwanie, który nadal jest w użyciu, jest w pewnym sensie również polonikiem. Kamień węgielny położył pod niego król Henryk Walezy, który w l573-74 był pierwszym elekcyjnym królem polskim.

Paryż odegrał dużą rolę w dziejach kultury, sztuki i muzyki polskiej, o czym można by napisać całą książkę. Ograniczyć się jednak muszę do garści faktów. I tak, dla przykładu: w Paryżu od września 1831 roku mieszkał, tworzył, koncertował i zmarł 17 października 1849 roku wielki syn narodu polskiego, jeden z największych kompozytorów i pianistów świata Fryderyk Chopin, urodzony 22 lutego lub 1 marca 1810 roku w Żelazowej Woli koło Warszawy; znany kapelmistrz Henryk Jarecki w 1877 roku dyrygował gościnnie znaną orkiestrą Pasdeloup w Paryżu; pierwsze koncerty, które zapoczątkowały wielką karierę jako pianisty Ignacego Paderewskiego miały miejsce we Wiedniu i zaraz potem w Paryżu (1888); w słynnej Operze paryskiej śpiewali tacy wielcy polscy śpiewacy operowi jak: Teresa Arklowa (1886), Adam Didur (1909), Mieczysław Kamiński (1867), Felicja Kaszowska (w okresie 1894-1908), Władysław Mierzwiński (1875 i 1879), Wiesław Ochman (1972), Tadeusz Orda-Zaleski (1921), Michał Prawdzic-Layman (1927), Edward Reszke (debiut 1876, potem stałe występy do 1903 roku), Jan Reszke (debiut 1876, potem pierwszy tenor Opery paryskiej), Józefina Reszke (debiut 1876, stałe występy w Operze), Marcelina Sembrich-Kochańska (1884), Stefan Skupiewski (w 1927 śpiewał tu partię Edypa w światowej premierze opery "Król Edyp"), Wanda Stajewska (1895 i 1911), Zygmunt Zalewski (1929), Teresa Żylis-Gara (debiut 1966); w 1925 roku soliści opery warszawskiej występowali w Operze paryskiej na Festiwalu Muzyki Polskiej; w październiku 1842 roku na scenie Opery paryskiej tańczyła gościnnie w balecie "Diabeł rozkochany" Konstancja Turczynowicz, uznana przez krytyków francuskich za wielką tancerkę, za gwiazdę; w paryskiej Opéra Comique występowali m.in.: Ewa Bandrowska-Turska i Jan Kiepura; Jan Wojcieszko przed I wojną światową był tancerzem w znanych paryskich teatrach rewiowych: Casino de Paris, Folies Bergere, Moulin Rouge i Gaiete; w Paryżu występował gościnnie pionier nowego, realistycznego stylu gry, pochodzący z Warszawy Bogumił Dawison (1818-1872), aktor teatru polskiego we Lwowie (1840-46), który po wyjeździe na stałe do Wiednia, a następnie Drezna, stał się jednym z najsławniejszych aktorów niemieckich; w czerwcu 1913 roku w Paryżu - w Teatrze Gymnase występował teatr polski ze Lwowa pod dyrekcją Ludwika Hellera, natomiast w 1955 roku występował w stolicy Francji Teatr im. J. Słowackiego z Krakowa; dzisiaj znanymi aktorami teatrów paryskich są wybitni aktorzy polscy Wojciech Pszoniak i Andrzej Seweryn; wybitny pedagog kompozycji i kompozytorka francuska Nadia Boulanger (1887-1979) wykształciła w uczelniach muzycznych Paryża w okresie międzywojennym wielu znanych potem kompozytorów polskich: G. Bacewicz, M. Kondrackiego, F.R. Łabuńskiego, Z. Mycielskiego, W. Rudzińskiego, K. Serockiego, S. Skrowaczewskiego, M. Spisaka, A. Szałowskiego, T. Szeligowskiego, B. Woytowicz i W. Żuławskiego; solistką w słynnym na świecie zespole baletowym S. Diagilewa, który występował w Paryżu w 1919 roku, była Halina Szmolcówna; bardzo znany francuski tancerz i choreograf Serge Lifar w 1936 roku wystąpił w balecie Karola Szymanowskiego "Harnasie", który inscenizował w Paryżu przy współpracy znanego polskiego inscenizatora i reżysera Leona Schillera; w 1940 roku powstał w Paryżu Teatr Polski, z aktorów przybyłych do Francji po kampanii wrześniowej 1939; scenograf Stanisław Śliwiński otrzymał Grand Prix za swoje projekty scenograficzne na Międzynarodowej Wystawie w Paryżu w 1937 roku; na Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Paryżu w 1925 roku Polacy zdobyli: 35 nagród Grand Prix (m.in. dla Józefa Czajkowskiego, Henryka Kuny, Zofii Stryjeńskiej, Józefa Mehoffera, Wojciecha Jastrzębowskiego, Warsztatów Krakowskich, dla szkół), 31 nagrody Diplôme d Honneur, 70 złotych medali, 56 medali srebrnych i 13 brązowych, w sumie aż 205 nagród, uzyskując tym samym czołowe miejsce wśród 22 państw europejskich (culture.pl); po II wojnie światowej występowały w Paryżu z wielkim powodzeniem Państwowe Zespoły Pieśni i Tańca "Mazowsze" i "Śląsk"; w 2000 roku z okazji premiery filmu polskiego "Pan Tadeusz" Andrzeja Wajdy w wielkim Amfiteatrze Sorbony pojawił się nie tylko twórca filmu ale i występujący w nim znany aktor Daniel Olbrychski; we Francji, głównie w Paryżu, tylko w latach 1900-16 wydano ponad 2 miliony egzemplarzy (!) powieści "Quo vadis" Henryka Sienkiewicza.

W Paryżu katedry języka, literatury i kultury polskiej są na paryskiej Sorbonie (wykładali tu m.in. J. Trznadel, Z. Markiewicz i tacy znani poloniści francuscy jak J. Fabre i J. Bourilly) oraz w Instytucie Języków i Kultur Wschodnich (Ecole Nationale des langues Orientales); katedra ta jest najstarszą, powstałą w 1924 roku, a wykładali tu francuscy poloniści jak: H. Grappin, J. Delobel, E. Decaux i J. Lajarrige. Poza Biblioteką Polską w Paryżu duże księgozbiory polskie posiadają: Bibliotheque Nationale, Bibliotheque de l Arsenal, Bibliotheque de Documentation Internationale Contemporaine et Musee de Grande Guerre, Bibliotheque de l Institut Slave, Bibliotheque Slave, Bibliotheque de l Universite des Paris, Bibliotheque Centrale de l Enseignement Public. W państwowej radiostacji Radiodiffusion-Television Francaise działa od kilkudziesięciu lat Sekcja polska.

Niemały był również wkład przedstawicieli polskiej paryskiej Wielkiej Emigracji i ich dzieci do cywilizacji i kultury francuskiej oraz w ogóle życia narodu francuskiego. Podczas Wiosny Ludów 1848-49 Adam Mickiewicz założył w Paryżu i redagował od marca do listopada 1849 roku międzynarodowy dziennik rewolucyjny "Trybuna Ludów" ("La Tribune des Peuples"), do której pisali wybitni ludzie z Francji, Hiszpanii, Włoch, Niemiec i Rosji. W życiu muzycznym Paryża 1. poł. XIX w. niemałą rolę odgrywał Fryderyk Chopin. Z kolei w latach 1925-40 wybitna klawesynistka i pianistka Wanda Landowska prowadziła tu własną szkołę dawnej muzyki Ecole de Musique Ancienne. Profesorem paryskiej Sorbony była wielka uczona polska pracująca we Francji Maria Curie-Skłodowska (zm. 1934), fizyk i chemik, współodkrywczyni radu i polonu (nazwanego na cześć Polski), laureatka nagrody Nobla z fizyki (1903) i chemii (1911); profesorami na Sorbonie byli również m.in.: polonista Zygmunt Lubicz Zaleski (1882-1967), dr medycyny, urolog Bolesław Motz (1865-1935), psycholog Józefa Joteyko (1866-1928) oraz historyk literatury francuskiej Fortunat Strowski. Profesorami paryskiego College de France byli: Adam Mickiewicz 1840-45, Aleksander Chodźko (1857-83), gdzie wykładał literaturę słowiańską oraz Jerzy Grotowski, dla którego specjalnie w 1997 roku utworzono katedrę antropologii teatralnej. Socjolog Janina Markiewicz-Lagneau była profesorem Uniwersytetu Paris V, a profesorami są: Krystyna Szymkiewicz (ekonomistka na Uniwersytet Paris I), Halina Frankowska (matematyk na Uniwersytecie Paris-Dauphine), Maria Delaperierre (filolog w Instytucie Języków i Cywilizacji Wschodnich INALCO) i Helene Włodarczyk (filolog na Uniwersytecie Paris IV-Sorbonne). Urodzony w Paryżu syn emigranta polskiego Józef Babiński (1857-1932), był wybitnym neurologiem, od 1914 roku członkiem paryskiej Akademii Medycyny i jednym z założycieli Francuskiego Towarzystwa Neurologicznego; w 1925 roku przyjął tytuł honorowego profesora polskiego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Antropolog Teofil Chudziński (1840-1897) dzięki 25-letniej pracy w paryskim Laboratorium Antropologicznym Szkoły Studiów Wyższych stworzył podstawy działu zwanego antropologią "części miękkich". Od 1893 roku kierownikiem działu mikrobiologii w Instytucie Pasteura w Paryżu był pochodzący z Wielkopolski i absolwent Sorbony Jan Danysz (1860-1928), wybitny biolog i mikrobiolog polski. W Paryżu pisał swe cenne prace po polsku i francusku Józef Hoene-Wroński (1776-1853), znany filozof (odegrał znaczącą rolę w dziejach filozofii europejskiej), matematyk (wprowadził wronskien), astronom, fizyk, technik wynalazca, prawnik-ekonomista. Ksawery Gałęzowski (1832-1907) w 1867 roku otworzył w Paryżu prywatną klinikę oczną, która zdobyła rozgłos światowy, a w 1872 roku założył pierwsze we Francji czasopismo okulistyczne "Journal d Ophtalmologie" (do 1878), po czym założył i redagował do końca życia pismo "Recueil d Ophtalmologie"; był jednym z najwybitniejszych okulistów we Francji. Pochodzący z Krakowa Filip Walter w latach 1836-45 był dyrektorem Szkoły Centralnej Sztuk i Rękodzieł w Paryżu. Powstaniec 1831 Michał A. Kleczkowski został znanym orientalistą, ministrem pełnomocnym Francji w Pekinie, a następnie wykładowcą języka chińskiego w paryskiej szkole wyższej Ecole des Langues Orientale Vivanmtes. Z kolei mieszkający w Paryżu arabista i iranista Wojciech Kazimirski de Biberstein (1808-1887) opracował słownik arabsko-francuski - "Dictionnaire arabe-francais" (1846-47). Pochodzenia polskiego był Guillaume Apollinaire, a właściwie Wilhelm Apolinarius Kostrowicki (1880-1918 w Paryżu), wybitny poeta francuski, jeden z "ojców nowoczesnej poezji". Edmund Chojecki (ps. Charles Edmond) był powieściopisarzem francuskim i jednym z założycieli dziennika paryskiego "Le Temps" (1861-1944). Julian Klaczko (1825-1906) współpracował z "Revue de deux monders" i był członkiem Akademii Francuskiej. Wynalazca Stefan Drzewiecki (1844-1938) zasłużył się we Francji w dziedzinie lotnictwa i budowy okrętów podwodnych. Istniejący do dziś znany bank francuski Credit Foncier de France założył w Paryżu w 1852 roku ekonomista francuski rodem z Warszawy Ludwik Wołowski (1810-1876), który był również profesorem ekonomii oraz deputowanym i senatorem francuskim. Innym znanym paryskim finansistą, przemysłowcem i mecenasem sztuki był ks. Andrzej Poniatowski. Z kolei w dziedzinie wynalazczości technicznej zabłysnął talentem inż. Józef Lipkowski. Urodzony w 1810 roku w Walewicach Alexandre Colonna Walewski, syn naturalny Napoleona I i Marii Walewskiej, był ambasadorem Francji w Hiszpanii i Anglii oraz w latach 1855-60 ministrem spraw zagranicznych Francji. W życiu politycznym Francji po II wojnie światowej znane stały się nazwiska Jean Paul Palewskiego, Gastona Palewskiego, Michaela Poniatowskiego i Noel de Lipkowskiego, wywodzących się z rodzin polskich osiadłych we Francji w XIX w. oraz poseł do parlamentu Juzkiewienski. W 2. poł. XIX w. generałem armii francuskiej był pochodzenia polskiego Ernest Lipowski.

Paryż odegrał również znaczną rolę w dziejach polskiego sportu, poprzez organizowane tu różne zawody sportowe. I na ten temat można by było napisać całą książkę. Wspomnijmy więc tu tylko o dwóch bardzo ważnych polskich imprezach sportowych w stolicy Francji i o Romanie Józefie Kantorze. Otóż w 1900 roku w stolicy Francji mistrzostwo świata w walce francuskiej zdobył zapaśnik polski Władysław Pytlasiński, z czego byli dumni Polacy na całym świecie. Z kolei na VIII Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu w 1924 roku drużyna polska zdobyła 1 srebrny (kolarstwo: drużynowy wyścig torowy na 4000 m: J. Lange, J. Łazarski, T. Stankiewicz i F. Szymczyk) i 1 brązowy medal (jeździectwo: indywidualny konkurs skoków - A. Królikiewicz): były to pierwsze polskie medale olimpijskie. Kto dzisiaj, nawet z osób interesujących się sportem polskim, pamięta nazwisko Romana Józefa Kantora? Może nikt. Urodził się on w Łodzi w 1912 roku i jako mały chłopiec wyjechał z rodzicami do Francji. Ukończył liceum w Paryżu, a jego hobby była szermierka. W 1929 roku zajął 3 miejsce z szermierczych zawodach szkolno-uniwersyteckich w Paryżu i 6 miejsce w mistrzostwach Francji. W 1935 i 1936 był mistrzem Warszawy i wziął udział w drużynie w zwycięskim meczu Polska-Niemcy. Wybuchła w 1939 roku wojna przerwała brutalnie jego karierę jako sportowca Francji i Polski.

...

W Paryżu wychodziło lub wychodzi wiele pism polskich w języku polskim i francuskim. W okresie Wielkiej Emigracji wydawane tu były m.in.: czasopismo "Pielgrzym Polski" (1832-1833), redagowane przez E. Januszkiewicza i B. Jańskiego przy współpracy Adama Mickiewicza, który ogłaszał tu artykuły; "Babin na Obcej Ziemi" (1832); "Pamiętnik Emigracji" (1832-1833); "Pismo Wzajemnego Oświecania się" (1833); "Feniks" (1833); "Le Polonais-Journal des Interets de la Pologne" (1833-1835); "Nowa Polska" (1833-1837); "Biuletyn" (1834); "Brukowiec" (1834); "Gazeta Narodowa w Zakroczymie" (1834); "Postęp" (1834); "Przyszłość" (1834); "Tygodnik Emigracji Polskiej" (1834-1837); "Kronika Emigracji Polskiej" (1834-1839); "Północ" (1835); "La Pologne Historique, Litteraire, Monumentale et Pittoresque" (1835-1836); "Les Polonais-Journal des Interets de l Europe" (1835-1836); "Kraj i Emigracja" (1835-1843); "Naród Polski" (1836); "Polska" (1836); "Rocznik Emigracji Polskiej" (1836); "Przegląd Dziejów Polskich" (Poitiers-Paryż 1836-1843); "Polak" (1837-1839); "Wiadomości Krajowe i Emigracyjne" (1837); "Pamiętnik Polski" (1838); "La Brise du Nord. Keepsake Polonais" (1838); "Korespondent" (1838-1839); "Korespondent Emigracji Polskiej" (1838-1839); "Młoda Polska" (1838-40); "Skarbiec Historii Polskiej" (1839-1842); od 1843 roku organ Towarzystwa Monarchistycznego Fundatorów i Przyjaciół 3 Maja "Trzeci Maj" (1839-1848); "Narodowość" (1840-1842); "Baba - Bezimienny Karteluszek" (1840); "Dziennik Narodowy" (1841-1848); "Emigracja Polska" (1841); "Pamiętnik Towarzystwa Demokratycznego Polskiego" (1841-1844); "Pismo Towarzystwa Demokratycznego Polskiego" (1841-1844); "Sławianin" (1841-1843); "La Mode Nouvelle - revue politique et litteraire" (1841); "Szubrawiec" (1842); "Noworocznik Demokratyczny" (1842-1843); "Echo Miast Polskich" (1843-1845); "Teraźniejszość i Przyszłość" (1843-1845); pismo ekonomiczne "Pamiętnik Towarzystwa Przyjaciół Przemysłu" (1844); "Demokracja Polska XIX Wieku" (1845-1846); "Wiarus" (1847); "Zbratanie" (1847-1848); "La Pologne de 1848" (1848); "Ojczyzna" (1848); "La Pologne" (1848-1850); "La Pologne, Journal des Slaves" (1848-1851); "La Tribune des Peuples" (1849); "L Exemple" (1852); "Biesiada Krzemieniecka" (1852-1861); "Jutrzenka" (1853-1854); "Jutrzenka i Wschód" (1853-1854); "Wiadomości Polskie" (1854-1861); "Przegląd Rzeczy Polskich" (1857-1863); pismo Stowarzyszenia Paryskiego Lekarzy Polskich "Rocznik Towarzystwa Paryskiego Lekarzy Polskich" - "Annales" (po 1858, 3 tomy są w Archiwach Narodowych w Paryżu i w Bibliotece Polskiej w Paryżu); "Głos" 1861-1862); "Głos z Paryża i Genui" (1861-1862); "Baczność" (1862); "Echo" (1862); "Les Ephemerides Polonaises" (1863/1864); "Roczniki Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu" (1867-1879); "Correspondence du Nord-Est" (1868-1870).


W okresie od 1871 do 1918 roku wydawano m.in.: "Le Messager d Occident" (1875); miesięcznik literacko-społeczny "Bulletin Polonais Litteraire, Scientifique et Artistique" (1875-1922) pod redakcją W. Gasztowta; "Listy Polskie" (1878); pismo niepodległościowe "Kurier Paryski" (1881-1883), a następnie "Kurier Polski w Paryżu" (1884-1887), wydawane przez uczestnika Powstania Styczniowego Agatona Gillera; pismo narodowe i katolickie "Tygodnik" (1886-1887), redagowane przez ks. Romana Wilczyńskiego i związane ze Zmartwychwstańcami w Paryżu; główny organ Ligi Polskiej "Wolne Polskie Słowo" (1887-1899), redagowany przez mieszkającego w Genewie Zygmunta Miłkowskiego i w latach 1898-99 przez Stanisława Kośmińskiego, a finansowany przez Ludwika Michalskiego; dwutygodnik patriotyczno-demokratyczny "Głos Polski" (1887-1889), redagowany przez Ludwika Dygata przy współpracy Seweryna Duchińskiego i Zygmunta Kaczkowskiego; miesięcznik narodowych socjalistów "Pobudka" (1889-1899) pod redakcją Stanisława Barańskiego; pierwszy organ prasowy SDKPiL "Sprawa Robotnicza" (1893-1896); pismo socjalistyczne "Bulletin Officiel" (1895-1899) pod redakcją Kazimierza Kelles-Krauza; organ istniejącego jeszcze Związku Wychodźstwa "Goniec Polski" (1900-1903), redagowany przez Ludwika Dygata, a potem Henryka Lewenharda; miesięcznik "Hasło" (1905-1906); miesięcznik "Dla Ojczyzny" (1906); popularny tygodnik "Polonia" (1914-18), redagowany przez Wacława Gąsiorowskiego i Jana Derezińskiego, prowadzący udaną akcję propagandową na rzecz Polski również w języku francuskim; biuletyn "Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Polskich we Francji" (1917-1919). W 1918 roku mający swą siedzibę w Paryżu i kierowany przez Romana Dmowskiego Komitet Narodowy Polski wykupił od Gąsiorowskiego "Polonię" i przekształcił ją w wydawanego trzy razy w tygodniu "Polaka" (1918-1919). W Paryżu w okresie I wojny światowej i zaraz po niej ukazywały się również: "Myśl Polska" (1915), "Echo Polskie" (1915-18) redagowane przez Bolesława Motza, "Głos Polski" (1917-18) i "Rzeczpospolita Polska" (1917-19).

W okresie międzywojennym, a dokładnie od 1924 roku, centrum wydawania prasy polskiej przeniosło się z Paryża do nowopowstałych największych skupisk polskich w północno-wschodniej Francji - Regionu Północnego (departamenty Pas de Calais 125 272 Polaków i Nord 81 910 Polaków). Tzn. w Paryżu ciągle ukazywało się najwięcej tytułów, jednak największe polskie pisma ukazywały się w Regionie Północnym. W stolicy Francji w okresie międzywojennym wydawane były m.in. czasopisma: "Polonia" (od 1920); miesięcznik "Les Amis de la Pologne" (1920-40), wydawany przez wielką francuską przyjaciółkę Polski i Polaków pisarkę Rosę Bailly; tygodnik "Ognisko" (1922-1940), redagowany przez Marię Szeligę-Loevy, osiadłą od lat w Paryżu, a od 1927 roku przez adwokat Ewę Mickun, która wydawała je od 1929 roku 2 razy w tygodniu, a od 1935 roku jako dziennik w nakładzie 15 000 egzemplarzy; wydawane 3 razy w tygodniu i związane z polskim konsulatem "Życie Polskie" (od 1923); tygodnik społeczno-katolicki, organ Związków Towarzystw Katolickich i Polskiej Misji Katolickiej "Polak we Francji" (1923-1940), którego redaktorem był m.in. głośny ksiądz Ferdynand Machay; tygodnik związany z Francuską Partią Komunistyczną "Robotnik Polski we Francji", a następnie "Tygodnik Polski", który w 1936 roku przekształcono w "Dziennik Ludowy" (red. Estera Golde-Stróżecka), czytany głównie przez przybyłych z Polski Żydów; pisma związane z obozem sanacyjnym, mające po 4-5 tysięcy nakładu: "Polonia Nowa", "Głos Polski we Francji", "Gazeta Polska w Paryżu" (1926-30), "Dziennik Polski" (1930-31) i organ Towarzystwa im. Józefa Piłsudskiego w Paryżu "Piłsudczyk"; "Sokół Polski" - organ Towarzystwa Sokół we Francji; "Prawo Ludu" (1924-1956) - organ Sekcji Polskich Confederation General du Travail; "Tygodnik Polski" (1937-40), redaktor i wydawca Stefan Moszczyński; tygodnik "Świat i Polska" (1938-39), wydawany przez Hermana Liebermana i z pomocą finansową ludzi związanych z PPS i II Międzynarodówki.

Po napadzie Niemiec i Związku Sowieckiego na Polskę we wrześniu 1939 roku i ukonstytuowaniu się w Paryżu polskiego rządu emigracyjnego oraz szeregu polskich instytucji, jeszcze we wrześniu (25) 1939 roku zaczął ukazywać się w Paryżu rządowy "Monitor Polski", a od października 1939 roku "Dziennik Ustaw" (red. Tadeusz Święcicki) jak również codziennie wydawana od grudnia 1939 roku "Centrala Informacji i Dokumentacji". Ministerstwo Informacji i Dokumentacji zaczęło wydawać dziennik "Głos Polski" (red. Leon Chrzanowski). Zaczęły ukazywać się również pisma nieoficjalne, jak np. kontynuacja krajowych czasopism: tygodnik "Słowo" (red. Stanisław Cat Mackiewicz; kontynuatorem wileńskiego dziennika "Słowo"), "Czarno na białem" (red. January Grzędziński), "Wiadomości Polskie Polityczne i Literackie" (red. M. Grydzewski), biuletyn prasowo-organizacyjny "Światowy Związek Polaków z Zagranicy" oraz: tygodnik "Jutro Polski" (red. Halamski), tygodnik socjalistyczny "Robotnik we Francji", biuletyn uchodźców wojennych z Polski "To i Owo", dwutygodnik dla dzieci i młodzieży "Moja Gazeta", miesięcznik Naczelnego Komitetu Harcerskiego we Francji "Na Tropie" czy miesięcznik wydawany przez Biuro Prasowe Światowego Związku Polaków z Zagranicy "Listy Polskie" (od listopada 1939). Pisma te ukazywały się do czasu zajęcia Paryża przez Niemców w czerwcu 1940 roku. W okupowanym przez Niemców Paryżu ukazywały się polskie pisma konspiracyjnie: "Biuletyn Narodowy" (1940-1942) i tygodnik "Niepodległość" (1941-1945), którego redaktorem był Jerzy Tepicht.

Po wyzwoleniu Paryża w sierpniu 1944 roku do dnia dzisiejszego ukazywały się lub ukazują następujące czasopisma polskie: organ Związku Młodzieży Polskiej we Francji miesięcznik "Grunwald. Pismo Młodych" (1944-1945); miesięcznik katolicki dla dzieci i młodzieży "Rycerzyk" (1944-51); dziennik "Gazeta Polska - Niepodległość" (1945-1952, red. Tomasz Piętka); dziennik "Sztandar Polski" (1945-1946); tygodnik katolicki "Polska Wierna" (1945-59, red. ks. F. Kaszubowski); miesięcznik C.G.T. Force Ouvriere "Głos Pracy" (1945-1959, red. Stefan Jesionowski, Witold Grochowski); organ Polskiego Stronnictwa Ludowego we Francji tygodnik "Gazeta Ludowa" (1946-1947, red. J. Małęczyński); tygodnik "Lud Polski" (1946-1948, red. Emanuel Freyd i Zygmunt Zaremba); tygodnik, a następnie miesięcznik katolicki wydawany przez pallotynów "Nasza Rodzina" (od 1947) oraz miesięcznik dla dzieci i młodzieży "Rycerzyk"; tygodnik niepodległościowy "Syrena" (1947-1959, red. M. Serafiński, potem S. Paczyński); miesięcznik polskich socjalistów "Światło" (1947-1959), red. Zygmunt Zaremba; miesięcznik "Kultura" (1948-2000, red. Jerzy Giedroyć); tygodnik "Placówka" (1948-50, red. Jan Matysiak potem Feliks Chrzanowski); "Wiadomości P(olskiej) M(isji) K(atolickiej). Czyn Katolicki" (od 1948); tygodnik ilustrowany "Polska i Świat" (1949-52); miesięcznik "Związek Uczestników Polskiego Ruchu Oporu w Paryżu" (zał. 1951); dziennik "Słowo Polskie" (1952-1953, red. Witold Olszewski, red. Zbigniew Bieńkowski); dziennik "Echa Polskie" (1953); dziennik "Głos Polaka we Francji" (1953); dziennik "Kurier Polski" (1953); dziennik "Nowiny Polskie" (1953-1954); ilustrowany tygodnik informacyjny "Słowo Polskie" (1953-1955); ukazujący się 4 razy w tygodniu "Przegląd Polski we Francji" (1954); dziennik "Express Poranny" (1956); dziennik "Nasz Dziennik" (1956); dziennik "Wasz Dziennik" (1956); pismo ukazujące się 2 razy w tygodniu "Gazeta Demokratyczna" (1956); "Tygodnik Polski - La Semaine Polonaise" (od 1957); wydawany przez duchowieństwo polskie tygodnik "Głos Katolicki" (od 1959); "Zeszyty Historyczne" (1962-2000), wydawane przez paryską "Kulturę"; miesięcznik, potem dwumiesięcznik "Polska w Europie" (1951-1978, red. Jerzy Jankowski). Poza tym w Paryżu od 1944 roku ukazywało się lub ukazuje bardzo wiele biuletynów polonijnych lub polsko-francuskich, wydawanych w językach polskim i francuskim.

Wprowadzenie stanu wojennego przez reżim komunistyczny w Polsce 13 grudnia 1981 roku spowodowało ucieczkę z kraju kilkaset tysięcy Polaków. Część z nich osiedliła się we Francji, większość w samym Paryżu. Powstały struktury solidarnościowe, które w latach 80 XX w. wydawały własne pisma i biuletyny. W Paryżu były to m.in.: wydawany od 1981 roku periodyk w języku francuskim "Nowa", którego redaktorami byli Mirosław Chojecki, Grzegorz Boruta i Lucienne Rey, a współpracownikami m.in. Stanisław Barańczak i Jerzy Ficowski; a od 1982 roku: "Biuletyn Informacyjny Komitetu Koordynacyjnego Solidarności we Francji" pod redakcją Seweryna Blumsztajna; miesięcznik "Kontakt" pod redakcją Mirosława Chojeckiego i Bronisława Wildsteina; miesięcznik wydawany przez Biuro Koordynacyjne NSZZ "Solidarność" za granicą "Solidarność. Biuletyn Informacyjny", red. Seweryn Blumsztajn; dwutygodnik "Tygodnik Paryski", redagowany przez Andrzeja Kowalczyka i Jana Brodzkiego oraz kwartalnik "Zeszyty Literackie", redagowane przez Barbarę Toruńczyk.

Obecnie (pocz. XXI w.) w Paryżu wydawane są następujące czasopisma polskie: "Głos Katolicki" (redaktor-dyrektor ks. Stanisław Jeż), miesięcznik katolicki "Nasza Rodzina" (red. ks. Marek Wittbrot), "Biuletyn Stowarzyszenia Polskich Kombatantów", wydawany na bardzo wysokim poziomie kwartalnik biograficzny "Polacy na Świecie" (red. nacz. Prof. Zbigniew Judycki), biuletyn "Polonika", "Biuletyn Federacji Polskich Organizacji Medycznych na Obczyźnie".

...

W Paryżu urodziło się sporo znanych później Polaków, jak np.: Karol Appel (1857-1930), językoznawca, prof. Uniw. Warszawskiego; Ksawery Branicki (1814-1879), finansista, polityk, publicysta; Michał Chodźko (1844-1914), śpiewak i reżyser operetek w Warszawskich Teatrach Rządowych; August Franciszek Czartoryski (1858-1893), książę, salezjanin, beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II 25 kwietnia 2004 roku; Adam Czartoryski (1872-1937), książę, opiekun emigracji polskiej we Francji i Turcji, zasłużony działacz kulturalny (zabezpieczył materialnie Muzeum Czartoryskich w Krakowie); Jan Danysz (1884-1914), wybitny fizyk, asystent na Sorbonie Piotra i Marii Curie-Skłodowskiej, kier. pracowni radiologicznej przy warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk; Marian Danysz (1909-1983), fizyk, prof. Uniw. Warszawskiego i Instytutu Badań Jądrowych w Warszawie; Władysław Folkierski (1889-1961), romanista, prof. Uniw. Jagiellońskiego; Wojciech Kossak (1857-1942), wybitny malarz; Zygmunt Krasiński (1812-1859), wielki poeta, dramaturg, powieściopisarz; Jerzy Kuryłowicz (ur. 1925), zasłużony tłumacz literatury naukowej z dziedziny chemii i fizyki z języka angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego i francuskiego na język polski; Marcel Łoziński (ur. 1940), reżyser filmowy działający w Polsce, znany bardziej z filmów krótkometrażowych; Maria Ludwika (1611-1667), królowa polska, żona królów Władysława IV następnie Jana Kazimierza; Władysław Mickiewicz (1838-1926), syn Adama Mickiewicza, biograf ojca, publicysta, tłumacz; Antoni Osuchowski (1849-1928), adwokat, publicysta, działacz narodowy, wspierający odradzanie się polskości na Śląsku Cieszyńskim, Górnym Śląsku, Warmii i Mazurach; Stanisław Pruszyński (1857-1929), generał dywizji w armii Austro-Węgier i od 1919 roku generał dywizji Wojska Polskiego, pierwszy dowódca Generalnego Okręgu (Wojskowego) na Pomorzu; Barbara Sadowska (1940-1986), poetka; Jakub Sobieski (1667-1737), królewicz polski, syn króla Jana III Sobieskiego; Tadeusz Styka (1889-1954), wzięty portrecista, malował znanych Polaków, Amerykanów i Francuzów; Elida Maria Szarota (1904-1994), germanistka, prof. Uniw. Warszawskiego; Adam Uziembło (1885-1971), działacz narodowy, polityk i dziennikarz, poseł na Sejm Ziemi Wileńskiej i Sejm Ustawodawczy 1922; Kazimierz P. Zaleski (ur. 1928), inżynier fizyk, długoletni wiceprezes Ośrodka Geopolitycznego Energii i Surowców (CGEMP) przy Uniwersytecie Paryż-Dauphine, wiceprezes od 1999 i od 2003 roku prezes Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu; Maria Zamoyska (1860-1937), hrabina, kompozytorka, założycielka szkoły gospodarstwa wiejskiego w Zakopanem, współtwórczyni fundacji narodowej "Zakłady Kórnickie".

W Paryżu zmarło również setki znanych Polaków, tak że muszę ograniczyć się do osób najbardziej znanych: Władysław Baranowski (1885-1939), dyplomata, 1925-30 poseł polski w Sofii; Jacek Bierezin (1947-1993), poeta, krytyk literacki; Olga Boznańska (1865-1940), malarka; Michał Chodźko (1808-1879), poeta, wraz z Adamem Mickiewiczem w 1848 roku organizator legionu polskiego we Włoszech; Fryderyk Chopin (1810-1849), wielki kompozytor i pianista; Jarosław Dąbrowski (1836-1871), generał Komuny Paryskiej 1871; Jerzy Giedroyć (1906-2000), założyciel i redaktor paryskiej "Kultury"; Cyprian Godebski (1835-1909), rzeźbiarz, twórca pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie; Wacław Grzybowski (1887-1959), dyplomata, 1927-35 poseł polski w Pradze i 1937-39 ambasador polski w Moskwie; Ewelina Hańska (1801-1882), żona pisarza francuskiego Honore Balzaca; Józef Hoene-Wroński (1776-1853), wybitny filozof (mesjanizm polski) i wszechstronny uczony; Konstanty Jeleński (1922-1987), prozaik, krytyk literacki, tłumacz literatury polskiej na francuski); Zygmunt Kaczkowski (1825-1896), pisarz polski; Karol Kniaziewicz (1762-1842), generał, zasłużony w kampaniach napoleońskich; Zygmunt Krasiński (1812-1859), wielki poeta, dramaturg i powieściopisarz polski; Joachim Lelewel (1786-1861), wybitny historyk i działacz emigracyjny, prof. uniwersytetu w Wilnie; Józef Makowski (1882-1932), malarz; Gustaw Małachowski (1797-1835), minister spraw zagranicznych w okresie Powstania Listopadowego 1830-31; Władysław Mickiewicz (1838-1926), syn Adama Mickiewicza, biograf ojca, publicysta, tłumacz; Władysław Mierzwiński (1850-1909), wybitny śpiewak operowy; Bolesław Motz (1865-1935), dr med., profesor Sorbony, 1928-35 senator RP; Julian Ursyn Niemcewicz (1758-1841), poeta, dramatopisarz, działacz polityczny, społeczny i kulturalny; Bonawentura Niemojowski (1787-1835), prezes Rządu Narodowego w Powstaniu Listopadowym; Cyprian Norwid (1821-1883), wybitny poeta, dramaturg, prozaik polski; Adam Prażmowski (1821-1885), pierwszy polski astrofizyk; Franciszek Pułaski (1875-1956), 1918 marszałek Rady Stanu Królestwa Polskiego, 1919-21 ambasador Polski w USA, od 1926 dyrektor Biblioteki Polskiej w Paryżu; Stefan Rogoziński (1861-1896), wybitny polski badacz Kamerunu w Afryce; Maciej Rybiński (1784-1874), generał, wódz Powstania Listopadowego 1831; Piotr Semenenko (1814-1886), współzałożyciel i 1842-55 i 1873-86 generał Zmartwychwstańców; Juliusz Słowacki (1809-1849), wielki poeta polski; Stanisław Szpinalski (1901-1957), pianista, ceniony wykonawca utworów Chopina; Kazimierz Waliszewski (1849-1935), znany historyk; Walenty Wańkowicz (1800-1842), malarz, znany z kilku wersji znanego portretu "Mickiewicz na Judahu skale"; Józef Zaliwski (1797-1855), płk WP, 1833 organizator wyprawy zbrojnej do kraju, znanej jako "wyprawa Zaliwskiego".

Ze zgonami Polaków w stolicy Francji wiążą się dzisiaj tzw. cmentarze polskie w Paryżu z okresu Wielkiej Emigracji. Jest ich pięć: Cmentarz Pere-Lachaise, Cmentarz Montmarte, Cmentarz Montparnasse, Cmentarz Passy i Cmentarz Auteuil, z których dwa ostatnie mają odpowiednio tylko 4 i 10 grobów. Wiele z tych grobów ma już ponad 150 lat. Już w 1841 roku z inicjatywy Karola Sienkiewicza zostało założone Towarzystwo Opieki nad Grobami Zasłużonych Ojczyźnie Polaków we Francji w celu rejestracji polskich grobów i opieki nad pomnikami wybitnych Polaków, które są pomnikami historii i kultury polskiej na cmentarzach francuskich. Towarzystwo to działa po dziś dzień. Trudno mi ocenić jego pracę. Jednak kiedy byłem po raz kolejny w Paryżu w 2002 roku, mieszkaliśmy z żoną w niedalekiej odległości od Cmentarza Montparnasse. Niestety; zauważyłem, że większość polskich grobów jest zaniedbana i jeśli nie zostaną poddane rychłej restauracji za kilka lat popadną w ruinę.

Na największym cmentarzu w Paryżu, Pere-Lachaise, obok grobów wielu zasłużonych Francuzów jest również ponad 60 grobów Polaków, w tym jeden zbiorowy. Najważniejszym grobem jest grób Fryderyka Chopina, tłumnie odwiedzany nie tylko przez Polaków, ale także przez Francuzów i miłośników muzyki z całego świata; pełno tu kwiatów i wieńców z polskimi napisami. Są tu również pochowani: Klementyna z Tańskich Hoffmanowa, gen. Józef Wysocki (w mogile zbiorowej) oraz generałowie: Stanisław Gawroński, Jan Komarzewski, Kazimierz Skarżyński, Tadeusz Tyszkiewicz (w 1939 roku trumnę z prochami przewieziono do Polski), Walery Wróblewski, płk Konstanty Linowski, belwederczyk Ludwik Nabielak, Teodor Morawski, Adam Prażmowski, Aleksander Walewski, Ludwik Wołowski. W grobie Balzaca spoczywa jego żona, Ewelina Hańska. Niestety, większość polskich grobów na Cmentarzu Pere-Lachaise już nie istnieje.

Na Cmentarzu Montmarte jest przeszło 57 grobów polskich, w tym 9 zbiorowych, w których spoczywa 236 osób, przeważnie oficerów polskich formacji wojskowych za Napoleona, uczestnicy Powstania Listopadowego 1830-31 oraz członkowie Rządu Narodowego z okresu powstania. Najważniejszym z tutejszych polskich grobów był grób Juliusza Słowackiego, którego prochy zostały przewiezione na Wawel w Krakowie w 1927 roku. Na byłym grobie Słowackiego jest jego wizerunek w brązie i napis po francusku "Wielki poeta polski". Są tu groby m.in.: generałów: Wojciecha Chrzanowskiego, Macieja Rybińskiego, Franciszka Sznajde, Antoniego Wronieckiego, pułkowników: Jana Jerzmanowskiego, Antoniego Lanckorońskiego, Józefa Fiałkowskiego, Józefa Zaliwskiego oraz Alojzego Biernackiego, Joachima Lelewela (w zbiorowej mogile), Walentego Wańkowicza, Bohdana Zaleskiego. Jest tu kaplica grobowa rodu Sapiehów, nieco dalej - grobowiec Sobańskich. Na jednym ze zbiorowych grobów czytamy napis: "Na pamiątkę jutrzni wolności, przez żałobę narodu świtającej, polska emigracja postawiła ten krzyż dnia 29 listopada 1861 roku".

W nekropolii Montparnasse są ogółem 83 groby, w których jest pochowanych ok. 200 osób, przeważnie uczestnicy Powstania Listopadowego 1830-31 i Powstania Styczniowego 1863-64. Spoczywają tu m.in.: Henryka Leowenhard (z domu Pustawojtówna), płk Adolf Krosnowski, kpt. Leonard Rettel, Ludwik Mierosławski, Henryk Niewęgłowski oraz francuski generał pochodzenia polskiego Ernest Lipowski.

Największym jednak cmentarzem polskiej Wielkiej Emigracji jest Cmentarz Montmorency pod Paryżem, gdzie od XIX w. pochowano kilkuset Polaków, w tym wiele wybitnych osób. Stąd cmentarz nazywany jest często "polską nekropolią" albo nawet "Panteonem polskiej emigracji". Byli tu pochowani: Julian Ursyn Niemcewicz i generał Karol Kniaziewicz; pogrzeb Niemcewicza 21 maja 1841 roku był pierwszym polskim pogrzebem na Cmentarzu Montmorency. W miejscowym kościele Niemcewicz i Kniaziewicz mają swój pomnik z 1848 roku, dłuta Władysława Oleszczyńskiego. W tymże kościele był pochowany wraz z żoną Anną przywódca Wielkiej Emigracji, książę Adam Czartoryski; ich prochy przeniesiono później do rodzinnego grobowca w Sieniawie w Małopolsce.

Na Cmentarzu Montmorency pochowano w 1856 roku sprowadzone z Konstantynopola zwłoki Adama Mickiewicza. Do jego grobu przeniesiono ekshumowane z cmentarza Pere-Lachaise szczątki żony Mickiewicza, Celiny z Szymanowskich. Rodzinny grobowiec Mickiewiczów istnieje do dziś, z tym, że zwłoki poety w 1890 roku zostały przeniesione na krakowski Wawel.

Drugim wieszczem, pochowanym w zbiorowej mogile w Montmorency, był Cyprian Kamil Norwid. W 2001 roku urnę z ziemią z grobowca przeniesiono symbolicznie do wawelskiej Krypty Wieszczów.

Poza tym na Cmentarzu Montmorency pochowano m.in.: generałów w okresu Powstania Listopadowego Henryka Dembińskiego i Władysława Zamoyskiego oraz generała polskiego z okresu II wojny światowej - naczelnego wodza Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie Kazimierza Sosnkowskiego (zm. 1969; w 1992 roku urnę z jego prochami sprowadzono do warszawskiej archikatedry św. Jana), malarzy Olgę Boznańską i Tadeusza Makowskiego, rzeźbiarzy Cypriana Godebskiego, Władysława Oleszczyńskiego i Bolesława Biegasa, literatów Aleksandra Chodźki, Zygmunta Kaczkowskiego, Aleksandra Wata oraz Karola Sienkiewicza, Eustachego Januszkiewicza, Franciszka Pułaskiego, Władysława Pańczaka (przedwojennego i podczas II wojny światowej dziennikarza lwowskiego), Delfiny Potockiej. Na murze cmentarnym w 1970 roku zostało umieszczonych 30 tablic upamiętniających udział polskich żołnierzy w walkach II wojny światowej oraz polskie ofiary hitleryzmu i komunizmu (w 1990 r. złożono tu w urnie ziemię z Katynia), a później również i współczesne - ku czci ofiar stanu wojennego (1981). Inna tablica głosi po francusku: "Narodowi polskiemu, który ofiarował tak wiele swoich dzielnych dzieci Francji - wdzięczne miasto Montmorency i departament Val-d Oise" (francopol.pl).

Od 1843 roku Montmorency jest celem pielgrzymek Polaków z Paryża, które odbywają się rokrocznie w maju lub czerwcu; odprawia się msze żałobne za wszystkich Polaków zmarłych na wygnaniu. Pielgrzymki te urządza Towarzystwo Historyczno-Literackie w Paryżu, mając ten obowiązek wpisany do statutu. Pielgrzymki odbywały się nawet pod niemiecką okupacją podczas II wojny światowej, z tym, że msze miały charakter półjawny. W 1934 roku pielgrzymkę prowadził prymas Polski kard. August Hlond, a w 1998 roku prezes Stowarzyszenia Wspólnota Polska w Warszawie, prof. Andrzej Stelmachowski. Natomiast w 1982 roku, w objawie spontanicznej manifestacji polsko-francuskiej solidarności po wprowadzeniu stanu wojennego przez komunistyczny reżim warszawski w grudniu 1981 roku, pielgrzymkę prowadził arcybiskup Paryża, kard. Jean M. Lustiger.

...

Polskie wątki dziejów Paryża i liczne w mieście polonika sprawiają, że miasto to można by było śmiało przyłączyć do Polski. Kto jest za tym, niech podniesie rękę do góry.

...

Z Paryżem ściśle związany jest podparyski Wersal - Versailles. Miasto słynie z dużego zespołu pałacowego, miejsca rezydencji królów francuskich od 1682 roku. Pałac wersalski, rozbudowany z rozmachem za Ludwika XIV, wraz z kompleksem ogrodowo-parkowym jest najwspanialszym dziełem francuskiego baroku. Panią pałacu w latach 1725-68 była i tu zmarła Maria Leszczyńska (1703 w Trzebnicy - 24 czerwca 1768) królewna polska - córka króla polskiego Stanisława Leszczyńskiego i Katarzyny Opalińskiej, królowa Francji w latach 1725-1768 jako żona Ludwika XV. Jej kulturalnym wkładem w życie dworu wersalskiego było urządzanie cotygodniowych koncertów polskich chórów; pozostawiła też ślad w kulturze kulinarnej Francji - jej nazwiskiem nazwano szarlotkę á la Lesiki. W pałacu wersalskim urodzili się ich dzieci: synowie - delfin Francji Ludwik Ferdynand Burbon (1729- 1765) i diuk Andegawenii Filip Ludwik (1730-1733) oraz córki: Maria Ludwika Elżbieta/Marie-Louise-Elisabeth (1727-1759), księżna Parmy, żona Filipa Burbona, Anna Henrietta/Anne-Henriette (1727-1752), Maria Ludwika/Marie-Louise (1728-1733), Maria Adelajda (1732-1800), Wiktoria Ludwika/Victoire-Louise (1733-1799), Zofia Filipa/Sophie-Philippine (1734-1782), Teresa Felicja/Thérse-Félicité (1736-1744) i Ludwika Maria/Louise-Marie (1737-1787), jak również ich wnukowie (synowie delfina Ludwik Ferdynand Burbon) - królowie Francji: Ludwik XVI (1754-1793) okres panowania 1774-92, Ludwik XVIII (1755-1824) - okres panowania 1814-1815 i 1815-1824) oraz Karol X (1757-1836) - okres panowania 1824-1830. - Po upadku w Polsce Powstania Listopadowego 1830-31 do Francji przybyło 6000 jego uczestników i emigrantów cywilnych. Rząd francuski większość z nich rozlokował w specjalnie utworzonych zakładach (depots) - obozach dla wojskowych w Awinionie, Besancon, Bourges i Bergerac i cywilnym w Chateauroux, które istniały do 1833. Po wyjściu Polaków z obozów, m.in. tutaj powstało dość duże skupisko polskie. Wydawane tu były w tym okresie pisma polskie: "Nowa Polska", "Plotkarz" 1842, "Przyjaciel Prawdy" 1842-43. - W pałacu wersalskim od 18 stycznia 1919 do 21 stycznia 1920 roku miała miejsce konferencja pokojowa kończąca I wojnę światową (1914-18), podczas której został podpisany 28 czerwca 1919 roku przez Niemcy, mocarstwa Ententy, państwa sprzymierzone i stowarzyszone - razem 27 zwycięskich państw tzw. Traktat wersalski, czyli główny układ pokojowy kończący tą wojnę. Polska była stroną traktatu i była reprezentowana przez Ignacego Paderewskiego i Romana Dmowskiego. Traktat wszedł w życie po ratyfikacji 10 stycznia 1920 w Paryżu. Traktat ustalił wiele granic międzypaństwowych w Europie oraz wprowadził nowy ład polityczny. Niemcy przyznały, że ponoszą winę za wy-buch I wojny światowej i uznały całkowitą niepodległość Polski i Czechosłowacji oraz zobowiązały się do poszanowania niepodległości Austrii po likwidacji Austro-Węgier. Polska odzyskała znaczną część ziem zabranych jej przez Prusy w I i II rozbiorze: większą część Wielkopolski i znaczną część byłych Prus Królewskich-Pomorza (zwanych pod zaborem: Prusy Zachodnie), z niewielkim jednak dostępem do morza (144 km); ponadto po plebiscycie na Górnym Śląsku w 1921 i III powstaniu śląskim część górnośląskiego zagłębia przemysłowego z Katowicami i Chorzowem. Gdańsk z przyległymi gminami i miastami Oliwą i Sopotem stał się Wolnym Miastem o charakterze odrębnego państwa (polityka zagraniczna była zależna od Polski), ale z włączeniem w skład terytorium celnego Polski i zapewnieniem jej szerokich uprawnień w porcie gdańskim. W 90. rocznicę podpisania traktatu wersalskiego Sejm RP, 1 lipca 2009 roku, przyjął przez aklamację uchwałę w sprawie tego traktatu, w której posłowie złożyli hołd "wszystkim Polakom zaangażowanym w walce o polską sprawę w czasach zaborów oraz w trakcie konferencji pokojowej w Paryżu, a w szczególności delegatom pełnomocnym Ignacemu Janowi Paderewskiemu i Romanowi Dmowskiemu". Jak podkreślono, podpisy Paderewskiego i Dmowskiego pod dokumentem wersalskim "przypieczętowały powrót Polski na mapę Europy i świata". "Polska, po 123 latach niewoli, wracała do rodziny niepodległych państw europejskich, mając dostęp do morza i odzyskując ziemie zaboru pruskiego - Wielkopolskę, Śląsk i Pomorze Gdańskie". Zaznaczono jednocześnie, że mocarstwa zwycięskiej koalicji "uznawały, że rozbiory Polski były zbrodnią, którą należy raz na zawsze przekreślić". "To zwycięstwo Polski było możliwe dzięki wieloletnim wysiłkom niepodległościowym wielu środowisk i nurtów politycznych" - napisano w uchwale. Sejm złożył także podziękowanie "tym wszystkim, którzy przypominają współczesnemu pokoleniu o tym ważnym wydarzeniu" w historii Polski i narodu polskiego.

© Marian Kałuski

Wersja do druku

Pod tym artykułem nie ma jeszcze komentarzy... Dodaj własny!

29 Marca 1848 roku
We Włoszech z inicjatywy Adama Mickiewicza został podpisany akt zawiązania legionu polskiego.


29 Marca 1837 roku
Urodził się Władysław Sabowski, polski poeta, pisarz, dramatopisarz, dziennikarz i tłumacz (zm. 1888)


Zobacz więcej