Piątek 26 Kwietnia 2024r. - 116 dz. roku,  Imieniny: Marii, Marzeny, Ryszarda

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 14.05.22 - 15:34     Czytano: [532]

Dział: FAKTY CIEKAWE LECZ MAŁO ZNANE - Marian Kałuski

Polacy w Austrii

Austria jest państwem w środkowej Europie, a jej stolicą jest słynny i piękny Wiedeń. Polacy trafiali na ziemie austriackie już od bardzo dawna, z uwagi na bliskie sąsiedztwo obu narodów oraz łączącą je historię. Jednak o znaczącej emigracji Polaków do Austrii można mówić dopiero w wieku XX. Według danych z 2008 roku Austrię zamieszkiwało 35 485 obywateli Polski, z czego większość (24 679) w Wiedniu. Stosunki polsko-austriackie mają długą tradycję.

WIEDEŃ, stolica i największe miasto w Austrii położone w północno-wschodniej części kraju, nad Dunajem oraz miasto statutarne tworzące jednocześnie odrębny kraj związkowy. Miasto, podobnie jak cała Austria odegrało dużą rolę w historii Polski i narodu polskiego.

Z najważniejszych wydarzeń w historii stosunków polsko-austriackich związanych z Wiedniem należy koniecznie wymienić następujące: przez Kalisz, Wrocław, Wiedeń - ówczesną Vindobonę prowadził w I - V wieku szlak bursztynowy znad Morza Bałtyckiego w kierunku Adriatyku; już od średniowiecza Wiedeń utrzymywał stosunki handlowe z miastami polskimi, m.in. z Krakowem, Lwowem, Toruniem, Warszawą, Gorlicami (płótno gorlickie) i Lublinem; w poł. XVI w. zostało uruchomione stałe połączenie pocztowe między Krakowem i Wiedniem i dalej do Włoch; w Wiedniu urodziła się Elżbieta Rakuszanka (Habsburżanka) (1436 lub początek 1437-1505), córka króla niemieckiego i węgierskiego Albrechta II Habsburga i Elżbiety Luksemburskiej, córki cesarza Zygmunta Luksemburskiego jej babką była Elżbieta pomorska, wnuczka Kazimierza III Wielkiego, żona króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka 1454-92 - królowa polska i wielka księżna litewska, matka m.in. św. Kazimierza. Wówczas pierwszym ambasadorem polskim w Wiedniu był w latach 1473-74 Paweł Jasieński, a kolejnymi do I rozbioru Polski w 1772 roku (w którym wzięła udział Prus i Rosji także Austria) byli: w 1486 - Mikołaj Firlej (hetman wielki koronny), w 1550 - Stanisław Hozjusz, w 1558-64 - Marcin Kromer, w 1589 - Jerzy Radziwiłł (kardynał), w 1708 - Franciszek Wielopolski (jako wysłannik króla Stanisława Leszczyńskiego), w 1711 - Józef Kos, w 1713-14 - Krzysztof Antoni Szembek, w 1727 - Jan Jerzy Przebendowski, w 1765-73 - Andrzej Poniatowski (nieformalnie); w dniach 15-26 lipca 1515 roku odbył się w Wiedniu spotkanie króla Polski Zygmunta Starego, polskiego pochodzenia króla Czech i Węgier Władysława Jagiellończyka i cesarza Świętego Cesarstwa Niemieckiego (Austrii) Maksymiliana Habsburga, na którym zawarto układ, mocą którego, za poparcie Polski w konflikcie z Moskwą i neutralności w sprawach polsko-krzyżackich, zagwarantowano w razie wygaśnięcia dynastii Jagiellonów tron czeski i węgierski Habsburgom (nastąpiło to już w 1526); zapadła także decyzja podwójnego małżeństwa: Ludwika II Jagiellończyka, królewicza Czech i Węgier, z arcyksiężniczką Marią, wnuczką cesarza oraz ślub Anny Jagiellonki, królewny Węgier i Czech, z arcyksięciem Ferdynandem albo jego bratem Karolem V; w Wiedniu urodziła się Katarzyna Habsburżanka (1533-1572), arcyksiężniczka austriacka, królewna czeska i węgierska, córka Ferdynanda I Habsburga i Polki Anny Jagiellonki, księżna Mantui w latach 1549-1550 jako żona Franciszka III Gonzagi, królowa polska i wielka księżna litewska od 1553 roku jako trzecia żona Zygmunta Augusta. - Na początku 1519 roku nadarzyła się okazja zupełnie wyjątkowa w historii Polski. Po raz pierwszy - i zarazem ostatni - w dziejach wysłannicy polskiego króla mieli wziąć udział w najważniejszych wyborach nowożytnego świata: elekcji władcy Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Król polski mógł zostać także królem Austrii Ta elekcja mogła zmienić wszystko w Europie. Tego roku cesarz Maksymilian I Habsburg właśnie wyzionął ducha, a jego następca nie został przypieczętowany decyzją elektorów. Jednocześnie ani wnuk starego cesarza, król Hiszpanii Karol Habsburg, ani francuski król Franciszek I Walezjusza nie dysponowali jednak gwarantowaną większością głosów. I w tym właśnie miejscu do gry wkraczali Polacy. Król Polski Zygmunt Stary był oficjalnym opiekunem swojego bratanka zasiadającego na tronach węgierskim i czeskim. Ludwik II Jagiellończyk miał dopiero 13 lat, dlatego podczas kluczowej elekcji to król Polski reprezentował interesy korony czeskiej, wchodzącej w skład cesarstwa. Jego głos, który kontrolował, mógł wystarczyć do przechylenia szali na jedną ze stron. Mógł nawet posłużyć do stworzenia trzeciej opcji - wyboru króla Zygmunta I, gdyż nie brakowało wpływowych władców i polityków, którzy w tym burzliwym okresie promowali kandydaturę samego Jagiellona na kolejnego cesarza. Opowiadał się za tym papież Leon X. Opowiadali się też opływający w bogactwa Wenecjanie, wspólnie z Ojcem Świętym oferujący dwieście tysięcy dukatów na wsparcie polskich starań o koronę Rzeszy. Nawet król Francji przebąkiwał, że już wolałby widzieć na niemieckim tronie Zygmunta niż kolejnego Habsburga. Król Zygmunt Stary znajdował się w idealnej pozycji przetargowej, zarówno w relacjach z Francuzami, jak i Habsburgami. Za jednym zamachem mógł załatwić wszystkie problemy polskiej dyplomacji. Wystarczyło, by w pierwszej rundzie głosowania polscy posłowie wstrzymali się od poparcia Habsburga, a cesarzem zostałby prawdopodobnie elektor saski, Fryderyk Mądry. Szanse Wiednia na zdobycie hegemonii nad Europą rozmyłyby się niczym mgła. Miałki i naiwny w polityce Zygmunt Stary zrezygnował z tego. Cesarzem został w efekcie nieżyczliwy Polsce - tak jak wszyscy Habsburgowie - Karol, a polscy posłowie wrócili do Krakowa z pustymi rękoma (Kamil Janicki). I przez podobnie głupie polityczne decyzje kolejnych królów polskich nasi sąsiedzi rośli w siłę, a wielkomocarstwowa w XVI wieku Polska karłowaciała, aż wreszcie w 1795 roku zniknęła z mapy politycznej Europy. Wiele przyczynili się do tego austriaccy Habsburgowie (król Zygmunt Stary był w 1525 r. twórcą Prus, które także doprowadziły do zniszczenia państwa polskiego!). Podczas wojny trzydziestoletniej podczas oblężenia Wiednia przez rebeliantów siedmiogrodzkich (Gabor Bethlen) w 1619 roku atak polskich najemnych oddziałów - lisowczyków (wysłanych przez króla Zygmunta III Wazę z pomocą Habsburgom) doprowadził do wycofania się ich spod stolicy Habsburgów; 12 września 1683 roku stoczona została pod Wiedniem wielka bitwa między wojskami polsko-austriacko-niemieckimi pod dowództwem króla polskiego Jana III Sobieskiego (m.in. 27 tys. wojsk polskich i 3-tys. korpus zaciężnych wojsk polskich pod wodzą Hieronima Lubomirskiego, zwerbowanych na terenie Polski w wchodzący w skład sił austriackich - 32 tys. żołnierzy) a armią Imperium Osmańskiego pod wodzą wezyra Kara Mustafy (podczas bitwy 67 tys. żołnierzy), która zakończyła się sromotną klęską Turków. Król Jan III Sobieski dowodził zwycięską bitwą ze wzgórza Kahlenberg (484 m) pod Wiedniem, bitwa złamała raz na zawsze potęgę turecką w Europie i jednocześnie utrwaliła opinię o Polsce jako "przedmurzu chrześcijaństwa". 15 września Jan III osobiście spotkał się z przybyłym do Wiednia cesarzem austriackim Leopoldem I Habsburgiem, który zlekceważył naszych hetmanów i królewicza Jakuba; w Wiedniu urodziła się Maria Józefa Habsburżanka (1699-1757), ostatnia królowa Polski (1733-57), żona króla polskiego i elektora saskiego Augusta III Sasa, siostra cesarzowej Marii Amalii Habsburg; tutaj w 1719 roku odbyły się zaręczyny i ślub przyszłego króla Polski Augusta III i Marii Józefy; w 1738 roku zawarty został w Wiedniu traktat, kończący polską wojnę sukcesyjną 1733-35, m.in. przyznający Lotaryngię (kraina między Francją a Niemcami) dożywotnio królowi Stanisławowi Leszczyńskiemu, a po jego śmierci - Francji; w barokowym Pałacu Kinskich 7 maja 1763 roku urodził się książę Józef Poniatowski, naczelny wódz Wojsk Polskich Księstwa Warszawskiego, marszałek Francji; w latach 1772-1918 cała południowa Polska z Krakowem (od 1846) i Lwowem (zwana przez Austriaków Galicją) była pod zaborem austriackim i od 1867 roku austro-węgierskim, wchodząc w skład Austrii ze stolicą w Wiedniu; Aspern do 1904 roku było wioską koło Wiednia, obecnie w jego granicach. Tutaj w dniach 21 i 22 maja 1809 roku armia austriacka pod wodzą arcyksięcia Karola odparła najazd wojsk Napoleona. W tej wielkiej bitwie (znanej też jako Bitwa pod Essling) brało udział 60 tys. Francuzów i 75 tys. Austriaków; poległo 24 tys. Austriaków i 30 tys. Francuzów. W armii austriackiej byli m.in. polscy rekruci z Galicji, a po stronie Francuzów walczył 1 Pułk Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii Cesarskiej, właściwie 1 Pułk Lekkokonny (Polski) Gwardii Cesarskiej (fr. 1er régiment de chevau-légers lanciers polonais de la Garde impériale), oddział polskich szwoleżerów z epoki napoleońskiej pod dowództwem Wincentego Krasińskiego, istniejący w latach 1807-1815; 14 października 1809 roku w wiedeńskim pałacu Schönbrunn podpisany został pokój pomiędzy Cesarstwem Francuskim a Austrią, który kończył wojnę Francji z V koalicją i będącą jej częścią wojnę polsko-austriacką. Odnośnie ziem polskich Austria zrzekała się na rzecz Księstwa Warszawskiego tzw. Nowej Galicji, uzyskanej w wyniku III rozbioru Polski w 1795 roku; od września 1814 do kwietnia 1815 roku miała tu miejsce konferencja międzynarodowa (Kongres Wiedeński) przedstawicieli 16 większych państw europejskich, zwana Kongresem wiedeńskim, zwołana w celu dokonania zmian terytorialnych w Europie po upadku Napoleona I i ustanowienia nowego porządku politycznego w Europie (rej wodzili na kongresie Rosja, Wielka Brytania, Austria i Prusy); odnośnie ziem polskich kongres zlikwidował i podzielił między mocarstwa zaborcze (Prusy, Austrię i Rosję) ziemie Księstwa Warszawskiego: do Prus powróciła Wielkopolska i Pomorze Gdańskie, a do Austrii Galicja, natomiast z ziem przypadłych Rosji postanowiono utworzyć Królestwo Polskie w unii personalnej z Rosją, a z Krakowa i jego najbliższej okolicy utworzono neutralną Rzeczpospolitą Krakowską, pod protektoratem trzech zaborców; podczas europejskiej Wiosny Ludów, w październiku 1848 roku w walkach obronnych w Wiedniu wzięli udział liczni Polacy: Józef Bem był doradcą naczelnego wodza, a dowództwo artylerii powstańczej, liczącej ponad 70 dział, spoczywało w ręku pułkownika Edwarda Jełowieckiego, oficera Powstania Listopadowego 1831, rozstrzelanego 10 listopada w fosach wiedeńskich oraz legion polski - 60 kawalerzystów, w którym służył między innymi por. Julian Goslar, znany działacz spiskowy; w 1861 roku, dzięki wielkiej reformie państwa Habsburgów, Galicja w 1867 roku uzyskała autonomię i samorząd lokalny w postaci Sejmu Krajowego we Lwowie i od 1861 roku Polacy mieli możliwość posłowania w parlamencie austriackim w Wiedniu. Nowa polityka rządu cesarskiego, dążącego do pozyskania polskich środowisk, przyniosła spolszczenie galicyjskiej administracji i szkolnictwa oraz mianowanie namiestnikiem Polaka. Posłowie polscy w austriackiej Radzie Państwa (niem. Reichsrat) w latach 1861-1918 tworzyli klub parlamentarny zrzeszający Polaków, zasiadających w Izbie Poselskiej (Abgeordnetenhaus) oraz współpracujących z nim członków Izby Panów (Herrenhaus) austriackiej Rady Państwa. W latach 1861-73 (kadencje I-IV) Koło Polskie liczyło 25 członków, w latach 1873-1907 (kadencje V-X) liczyło ok. 50-70 posłów, w kadencji XI (17 lutego 1907 - 30 marca 1911) w Radzie Państwa było 79 posłów polskich, w tym 71 zrzeszonych w Kole Polskim i 8 posłów socjalistycznych poza Kołem, w kadencji XII (17 lipca 1911 - 28 października 1918) 82 posłów polskich i wszyscy byli członkami Koła Polskiego. Stąd Polacy pozostawali w parlamencie austriackim wpływową opozycyjną grupą polityczną, z której stanowiskiem liczył się cesarz i rządzący Austrią liberałowie. Polacy w Wiedniu zajmowali często najwyższe stanowiska państwowe w rządach Austrii i Austro-Węgier: premierami Austrii byli polscy politycy z Galicji Alfred Józef Potocki, hrabia, II ordynat w Łańcucie, w latach 1870-71 i hrabia Kazimierz Badeni w latach 1895-97, Agenor Gołuchowski, polski hrabia, namiestnik Galicji, ministrem spraw wewnętrznych w latach 1859-61, a jego syn Agenor Gołuchowski mł. ministrem spraw zagranicznych Austro-Węgier w latach 1895-1906, Julian Antoni Dunajewski, ekonomista, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, był ministrem skarbu Austrii w latach 1880-91, Ludwik Ćwikliński, profesor i rektor Uniwersytetu Lwowskiego ministrem oświaty w latach 1917-18, a Juliusz Twardowski ministrem bez teki 1917-18, ministrem Galicji w rządzie austriackim był zawsze Polak i miał prawo opiniowania projektów postanowień mających związek z Galicją, a Franciszek Smolka był w latach 1881-93 prezydentem Izby Poselskiej austriackiej Rady Państwa, jednak największą karierę w życiu Austrii zrobił Leon Biliński, polski polityk, ekonomista, profesor i rektor Uniwersytetu Lwowskiego, który w latach 1893-95 był prezydentem C.K. Austriackich Kolei Państwowych, 1895-97 ministrem skarbu Austrii, 1900-09 gubernatorem Banku Austro-Węgierskiego (Österreichische-Ungarische Bank), 1909-10 ponownie ministrem skarbu Austrii i 1912-15 wspólnym ministrem skarbu Austro-Węgier i namiestnikiem cywilnym Bośni i Hercegowiny; przegrana Austro-Węgier w październiku/listopadzie 1918 roku doprowadziła do rozpadu wielonarodowej monarchii: Galicja powróciła do Polski, a na mocy traktatu pokojowego w Saint-Germain-en-Laye Austria objęła tylko rdzenne ziemie dawnego księstwa, stając się małym państwem (83 tys. km kw.), rządzący Austrią od 1282 roku Habsburgowie (od 1736 r. "Dom Habsbursko-Lotaryński" - Haus Habsburg-Lothringen stracili władzę i Austrię proklamowano republiką; odrodzona Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne z Austrią już 1 listopada 1918 roku i od tego czasu w Wiedniu urzędował delegat rządu polskiego. W 1921 roku rangę dotychczasowych przedstawicielstw podniesiono do szczebla poselstw. Po wcieleniu Austrii do III Rzeszy w 1938 roku placówkę przekształcono w konsulat generalny. Działania na rzecz nawiązania stosunków ekonomicznych polsko-austriackich prowadził nowo utworzony Bank Polsko-Austriacki (Polnische-Österreichische Bank), z siedzibą w Wiedniu. Po II wojnie światowej wznowiono stosunki dyplomatyczne 5 marca 1946 roku w randze poselstwa, a od 1958 roku ambasady (konsulaty honorowe RP w Austrii znajdują się w: Grazu, Klagenfurt am Wörthersee, Innsbrucku, Linzu i Salzburgu; w Krakowie jest austriacki Konsulat Generalny).
...

Ciekawe są również polsko-wiedeńskie powiązania kulturalne i naukowe. Oto tylko trochę przykładów: w XVI w. prowadził tu przez jakiś czas drukarnię znany drukarz i rytownik polski Rafał Skrzetuski-Hoffhalter (zm. 1563); w następnym wieku rozgłos w Wiedniu zyskał Mateusz Kocmarzowski, występujący pod łacińskim imieniem Matthaeus Cosmerovius Polonus, który wydał około 350 druków, czyli mniej więcej jedną trzecią część całej wiedeńskiej produkcji wydawniczej w XVII wieku, za co został obywatelem miasta Wiednia, drukarzem uniwersyteckim i otrzymał tytuł szlachecki, jednak cały czas utrzymywał kontakt z krajem - podczas szwedzkiego "potopu" przechowywał kosztowności uniwersytetu krakowskiego; w 1680 roku został wydany w Wiedniu trzytomowy słownik języków wschodnich - tureckiego, arabskiego i perskiego opracowany przez językoznawcę polskiego pochodzenia francuskiego Franciszka Meninskiego, zawierający odpowiedniki wszystkich wyrazów w językach europejskich - łacińskim, włoskim, francuskim, niemieckim i polskim; wiedeńską galerię Albertina, która jest jedną z największych na świecie kolekcji grafik (50 tys., w tym m.in. rysunki Rafaela, Rembrandta, Dürera, Egona Schielego, Leonardo da Vinci, Michała Anioł, Rubensa, Boscha, Bruegela, Cézanna, Picasso, Matissa, Klimta i Kokoschki) założyli w 1768 roku książę cieszyński i saski, królewicz polski, syn króla polskiego Augusta III i Marii Józefy Habsburżanki - Albert Sasko-Cieszyński i jego żona arcyksiężna Austrii Marię Krystynę, którego kandydaturę jako przyszłego króla Polski po usunięciu Stanisława Augusta Poniatowskiego bardzo poważnie traktowano na początku konfederacji barskiej; w Wiedniu powstawały w latach 1795-1826 bezcenne zbiory biblioteczne i archiwalne Józefa Maksymiliana hr. Ossolińskiego (1748-1826), uczonego, bibliofila, kolekcjonera, od 1809 roku prefekta (dyrektora) cesarskiej biblioteki wiedeńskiej (obecnie Austriacka Biblioteka narodowa), który w 1817 roku utworzył fundację pod nazwą Zakład Narodowy im. Ossolińskich, którego zbiory zostały przewiezione do Lwowa w 1827 roku; ten zasłużony dla polskiej nauki i kultury instytut, po oderwaniu Lwowa od Polski przez Związek Sowiecki w 1945 roku, został w 1947 roku przeniesiony do Wrocławia; architektura wiedeńska stała się inspiracją dla innych dużych miast byłego Imperium Austro-węgierskiego (do 1914), m.in. Krakowa i polskiego wówczas Lwowa; nadzór nad pracami przy fundamentach jednego z najważniejszych kościołów w Wiednie - Kościoła Wotywnego (1855-79) sprawował absolwent wiedeńskiej politechniki, Polak - Ludwik Wierzbicki, zasłużony przy budowie i rozwoju kolei w Galicji; koncertował w Wiedniu Fryderyk Chopin podczas dwukrotnych tu pobytów w latach 1829-31; dyrektorem Leopoldstadttheater był znany kompozytor i dyrygent polski Tomasz Nidecki (1806-1852); w słynnej Operze Wiedeńskiej występowało i występuje szereg bardzo dobrych polskich śpiewaków operowych, m.in.: Jean i Éduard de Reszke, Rosa Raisa, Adam Didur, Marcella Sembrich, Jan Kiepura, Ewa Podleś oraz Giuseppe Poniatowski/Józef Michał Poniatowski, w foyerze Schwinda jest popiersie Jana Kiepury, koncertowała tu także Wanda Wermińska, w latach 1924-29 primadonna Teatru Wielkiego w Warszawie, a w wiedeńskiej Operze Ludowej występował m.in. Zbigniew Zaleski; zespół operowy polskiego Teatru Miejskiego we Lwowie występował w Wiedniu w 1892 roku podczas międzynarodowej wystawy muzyczno-teatralnej, a zespół dramatyczny gościł w tym mieście w 1910 roku; jest tu siedziba austriackiego towarzystwa chopinowskiego - Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien; w okresie zaborów Polacy na Światowych Wystawach EXPO występowali pod flagami innych państw, zdobywając wiele nagród i wyróżnień, m.in.: w Wiedniu w 1873 roku, na której Michał Szwaycer, związany z pracownią "Walery" hrabiego Ostroroga z Paryża pokazał portret Adama Mickiewicza (była to heliografia na stali, która wskazuje na to, że Polak dokonywał eksperymentów z heliograwiurą wcześniej niż grafik czeski Klič uznawany współcześnie za wynalazcę tej techniki w 1879), a w gronie wystawców polskich w pawilonie Bawarii w reprezentacji państw niemieckich pokazano m.in. "Portret mężczyzny, w futrze" Bolesława Łaszczyńskiego; w 1878 roku w Wiedniu odbyła się wystawa obrazu Jana Matejki "Bitwa pod Grunwaldem", a za obraz "Batory pod Pskowem" malarz otrzymał w Wiedniu Medal Sztuki; z okazji 200-rocznicy wiktorii wiedeńskiej (1683) Jan Matejko namalował wielki obraz (458 × 894 cm) "Jan Sobieski pod Wiedniem (Zwycięstwo pod Wiedniem)", a dlatego że Austria przedstawiała wówczas to zwycięstwo jako swoją wiktorię, Matejko postanowił pokazać obraz w Wiedniu, aby podkreślić zasługi polskiego króla i wojska w rozegranej bitwie, wynajął salę i wstęp na pokaz obrazu był bezpłatny, co w tamtych czasach było absolutnym ewenementem, a dzięki temu posunięciu nie tylko rodzina cesarska, ale także zwykli mieszkańcy Wiednia mogli zobaczyć obraz (w grudniu 1883 Matejko wraz z polską delegacją udał się do Rzymu, gdzie wręczył obraz papieżowi Leonowi XIII nie jako własne dzieło, ale jako dar narodu polskiego, który znajduje się dzisiaj w Muzeum watykańskim odwiedzanym przez miliony turystów z całego świata); znana polska artystka plastyk Teresa Stankiewicz miała w Wiedniu wystawy indywidualne w 1966, 1971 i 1976 roku, wykonała mozaikę w budynku mieszkalnym w Wiedniu (1966), a poza Wiedniem polichromie w kościołach austriackich w Pernau, Greisinghof i Pasching, zbiory jej prac znajdują się w wiedeńskiej Albertinie i Wiener Secessior.

Na wyższych uczelniach Wiednia (głównie Uniwersytet i Politechnika) podczas zaboru austriackiego (1772-1918) studiowało wiele setek Polaków, m.in. Julian Niedźwiedzki (zm. 1918), geolog, rektor Politechniki Lwowskiej, Kazimierz Twardowski (zm. 1938), wielki filozof, twórca lwowsko-warszawskiej szkoły filozofii, Emil Kamiński (zm. 1973), senator RP, minister poczt i telegrafów, Karol Skibiński (zm. 1922), rektor Politechniki Lwowskiej, Władysław Szajnocha (1928), geolog, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, Bolesław Tołłoczko (zm. 1954), maszynoznawca, profesor Politechniki Warszawskiej, Maksymilian Thullie (zm. 1939), inżynier, rektor Politechniki Lwowskiej, Antoni Wiwulski (zm. 1919), rzeźbiarz, twórca Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie. Na Uniwersytecie Wiedeńskim w 1896 utworzono lektorat języka polskiego. - Profesor Uniwersytetu Wiedeńskiego od 1955 Heinrich Felix Schmidt zajmował się historią Polski. Maria Kokoszyńska-Lutmanowa (1906-1981) filozof i logik, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, była znawczynią filozofii Koła Wiedeńskiego, z którym pozostawała w ścisłych kontaktach. W latach 1969-72 profesorem (visiting profesor) Uniwersytetu Wiedeńskiego był polski filozof Adam Schaff. - W wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych studiowali tak wybitni malarze polscy jak m.in.: L. Loeffler, W. Leopolski, A. Kotsis, W. Malecki, A. Grottger, J. Matejko. K. Pochwalski, M. Gottlieb, R. Kochanowski. - Jest tu Stacja Naukowa Polskiej Akademii Nauk.
...

Dzieje Polaków w Wiedniu, poza tymi historycznymi wydarzeniami są równie stare jak historyczne, gdyż przez Wiedeń bardzo często prowadziła droga do Rzymu i w ogóle Włoch.

W okresie przedrozbiorowym (do 1772 r.) niewielu Polaków przebywało dłużej lub mieszkało w Wiedniu. Jedną z pierwszych Polek, która przebywała w Wiedniu była Cymbarka (ok. 1393-1429), księżniczka mazowiecka z dynastii Piastów, która 25 stycznia 1412 roku poślubiła w Krakowie księcia austriackiego Ernesta Żelaznego, którego starszy brat Wilhelm był niegdyś narzeczonym królowej Jadwigi. Mariaż ten był częścią planów politycznych Jagiełły, zawiązania sojuszu z Habsburgami przeciwko Zygmuntowi Luksemburskiemu. Z innych znanych Polaków to w latach 1442-44 przebywał w Wiedniu jej brat już jako biskup trydencki Aleksander mazowiecki. Na przełomie XVI i XVII najsławniejszy w Europie alchemik Michał Sędziwój często bawił na dworze cesarzy habsburskich w Wiedniu - Rudolfa II i Ferdynanda II, w XVI i XVII w. mieli tu drukarnie Polacy: Rafał Skrzetuski-Hoffhalter (zm. 1563) i od 1640 roku Mateusz Kocmarzowski, po bitwie pod Wiedniem w 1683 roku zamieszkał tu Jerzy Franciszek Kulczycki, który otrzymawszy z łupu potureckiego 300 worków kawy, założył w Wiedniu - jak mówią Austriacy - pierwszą kawiarnię. Od XVII wieku w Wiedniu przebywało coraz więcej Polaków, głównie arystokratów: trzy polskie rody arystokratyczne miały tu swoje okazałe pałace: Lubomirscy, Czartoryscy i Lanckorońscy (1895-1945). Przyłączenie południowych ziem polskich do Austrii w 1772 roku, które otrzymały nazwę Galicja, spowodowało trochę większy napływ Polaków do Wiednia, nie tylko arystokracji i ziemiaństwa galicyjskiego, ale także duchownych i młodzież studiującą na Uniwersytecie Wiedeńskim, a w późniejszych latach polityków galicyjskich. Spowodowało to narodziny w Wiedniu wielu znanych później Polaków. Polski hrabia, polski powieściopisarz, poeta, badacz i historyk literatury, historyk, tłumacz, leksykograf, jeden z głównych prekursorów badań nad Słowiańszczyzną, działacz kulturalny epoki oświecenia Józef Maksymilian Ossoliński był w latach 1809-26 prefektem (dyrektorem) Biblioteki Cesarskiej w Wiedniu (obecnie Austriacka Biblioteka Narodowa). W latach 20. XIX w. w Wiedniu mieszkało już 2000 Polaków. W latach 30. XIX w. zaczęły powstawać wśród polskich studentów Uniwersytetu Wiedeńskiego pierwsze polskie organizacje: Związek Pamiątkowo-Narodowy, przemianowany niebawem na Nową Polskę, który przyjął zasady programowe działającego na emigracji Towarzystwa Demokratycznego. Od 1837 roku powstawały tu filie galicyjskich tajnych polskich związków: Nowej Sarmacji, Haliczanin, Wolnych Chrobatów, które w 1839 roku łączyły się tworząc stowarzyszenie Synowie Ojczyzny. Stowarzyszenie zostało wykryte w 1840 roku i jego działacze byli więzieni do 1845 roku. Po uzyskaniu przez Galicję autonomii w 1867 roku, zwiększył się znacznie napływ Polaków do Wiednia: w 1870 roku było ich tu 15 tys., a dziesięć później 30 tys. Powstały wówczas legalne organizacje polskie: Polskie Akademickie Stowarzyszenie "Ognisko" (1864), Polski Związek Studentów "Polonia", Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Rzemieślników i Robotników Polskich w Wiedniu "Siła" (1868-78), a w następnych latach kolejne: Stowarzyszenie Polaków "Zgoda" (1878-94), Stowarzyszenie Robotników Polskich "Siła" (1892), Polski Związek Towarzyski "Lutnia" (1892), Stowarzyszenie Polskie "Strzecha" (1894, potem jako Związek Polaków "Strzecha"), Polskie Towarzystwo Szkoły Ludowej (w 1908 r. kupiło Dom Polski), Polskie Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół Polski" (1896), Polskie Stowarzyszenie Robotnicze "Równość" (1899), Polskie Stowarzyszenie Chrześcijańskich Robotników i Robotnic "Ojczyzna", Towarzystwo "Biblioteka Polska" (1887-1920), Stowarzyszenie Polskiej Młodzieży Postępowej "Spójnia" (1905). Wybuchła w sierpniu 1914 roku I wojna światowa wypędziła do Wiednia z okupowanego przez Rosję (armię rosyjską) ze Lwowa, Galicji Wschodniej i Przemyśla tysiące Polaków, z których wielu tu pozostało po odbiciu przez wojska austriackie w 1915/16 utraconych terenów. Zostało tu wówczas założone gimnazjum polskie, Teatr Polski przez aktorów ze Lwowa i wychodził "Wiedeński Kuryer Polski" (1914-15) oraz działały: Fundacja "Dom Polski" (1917-38 i od 1959), Komisariat Naczelnego Komitetu Narodowego (m.in. werbował ochotników do Legionów Polskich), Komitet Pomocy dla Uchodźców z Galicji i Bukowiny, Centrala Opieki nad Uchodźcami i Komitet Opieki nad Internowanymi (w Austrii) Polakami z zaboru rosyjskiego. Po wojnie większość Polaków wyjechała z Wiednia do wolnej Polski; w Austrii, głównie w Wiedniu pozostało 20 tys. Polaków. Działały tu nadal niektóre organizacje polskie (np. Związek Polaków "Strzecha"), szkoła, biblioteka i harcerstwo. W 1924 roku został założony Związek Stowarzyszeń Polskich, skupiający 13 organizacji. W 1938 roku Adolf Hitler przyłączył Austrię do Niemiec. Po napadzie Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 roku wszystkie polskie organizacje zostały zlikwidowane, a działacze polscy aresztowani i więzieni albo zamordowani. Do Wiednia i Austrii Niemcy hitlerowcy wywieźli z Polski tysiące Polaków na roboty przymusowe albo do obozu koncentracyjne Mauthausen, w którym więziono 100 tys. obywateli polskich, z których 60 tys. zostało tu zamordowanych. Po wojnie większość Polaków wróciła do Polski lub emigrowała na Zachód. W latach 50. XIX w. w Austrii było 6000 Polaków, w tym 2000 uchodźców. Odrodziły się organizacje: Związek Polaków "Strzelec", Związek Polaków w Austrii, organizacje akademickie i harcerstwo, a w 1957 roku powstało Stowarzyszenie Polaków w Austrii "Ojczyzna". W latach 1859-1939 w Wiedniu było wydawanych 16 czasopism polskich. Prawie wszystkie były efemerydami - zazwyczaj do roku. Pierwszym było wydawane przez pięć lat czasopismo "Postęp" (1859-64), a więcej niż jeden rok: "Świat ilustrowany. Pismo ku zabawie i nauce" (1881-83), "Nowe Mody. Pismo ilustrowane dla kobiet" (1889-1904), "Polnische Korrespondenz" (1905-15), "Służba Państwowa" (1907-11), "Przemysł Naftowy" (1918-25) i "Wiadomości Gospodarcze z Austrii, Węgier i Jugosławii" (1926-34).

Po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce w 1981 roku do Austrii przybyło wiele tysięcy emigrantów politycznych, z których tylko część pozostała w Austrii. W Wiedniu mieszka obecnie ok. 25 tys. Polaków. Życie polonijne jest stosunkowo dobrze zorganizowane - jest tu okazały Dom Polski, są tu rozmaite stowarzyszenia, kluby, instytucje kulturalne - w 1999 roku działało w Austrii, głównie w Wiedniu około 20 organizacji polskich, działają dwie polonijne szkoły, Zespół Szkół im. Jana III Sobieskiego przy Ambasadzie Polskie (sześcioletnia szkoła podstawowa, trzyletnie gimnazjum i trzyletnie liceum ogólnokształcące), w 2010 roku przekształcony w Szkolny Punkt Konsultacyjny im. Jana III Sobieskiego przy Ambasadzie RP w Wiedniu, jest biblioteka polska, działa tu Polska Misja katolicka w Austrii, a w 11 wiedeńskich kościołach odprawiane są msze w języku polskim, w tym w dwóch polskich kościołach - polskiej parafii Podwyższenia Krzyża Świętego na ul. Rennweg 5a z 1898 roku i Kościele św. Józefa na Kahlenbergu (w obu pracują Zmartwychwstańcy) i Radio Polonia Wiedeń. Działają tu m.in.: Kongres Polonii w Austrii, powstały w 1894 roku Związek Polaków w Austrii "Strzecha" - który jest najstarszą obecnie działającą w Europie kulturalno-oświatową organizacją polonijną, wydający pismo "Głos Polonii", Stowarzyszenie Polskich Inżynierów i Techników w Austrii, Austriacko-polskie Stowarzyszenie dla popierania sztuki i czasu wolnego POLONEZ, Polskie Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół Polski", PAKA-s Polonijny Klub Aktywności Sportowych, Polska Dyskoteka w Wiedniu - Klub Utopia.

W Wiedniu urodziło się szereg innych znanych Polaków, m.in.: Erwin Axer (1917-2012), ceniony reżyser teatralny; Adam Baworowski (1913-1942), hrabia, polsko-austriacki tenisista, jednokrotny reprezentant Polski w Pucharze Davisa; Emil Baworowski (1864-1908), polski hrabia i ziemianin, członek Izby Panów w austriackiej Radzie Państwa; Konstanty Marian Czartoryski (1822-1891), polski książę, polityk, dyplomata obozu niepodległościowego; Tadeusz Hipolit Czeżowski (1889-1981), filozof, logik, etyk, profesor Uniwersytetu Wileńskiego, a po wojnie Uniwersytetu Toruńskiego; Kazimierz Dorosz (1914-2004), działacz socjalistyczny, dyplomata, ambasador w Turcji i Islandii; Klemens Dunin-Kęplicz (1905-1973), polski prawnik, dziennikarz, pisarz, wykładowca w Szkole Głównej Służby Zagranicznej oraz na Uniwersytecie Warszawskim; Helena Dunicz-Niwińska (1915-2018), skrzypaczka, zasłużona tłumaczka literatury z zakresu historii muzyki poważnej; Karol Frankowski (1796-1846), literat i dziennikarz, dyrektor Gimnazjum Realnego i Szkół Pięknych w Warszawie; Lucyna Maria Frąckiewicz (1926-2009), ekonomistka, profesor Uniwersytetu Śląskiego; Jas Gawronski (ur. 1936), syn przedwojennego polskiego dyplomaty, włoski polityk i dziennikarz, polskiego pochodzenia, były poseł do Parlamentu Europejskiego; Jan Bohdan Gliński (1915-2019), lekarz, powstaniec warszawski, kapitan Armii Krajowej; Wiktoria Goryńska (1902-1945), malarka i graficzka; Juliusz Goryński (1911-1986), działacz społeczny i państwowy, wiceminister gospodarki komunalnej 1958-64, profesor Szkoły Głównej Planowania i Statystyki w Warszawie; Maksymilian Gumplowicz (1894-1942, lekkoatleta - sprinter, zdobywca brązowego medalu w biegu na 100 i 200 m na Mistrzostwach Polski seniorów w lekkoatletyce w 1926; Wiktor Hahn (1871-1959), historyk literatury, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Uniwersytetu Warszawskiego; Oskar Halecki (1891) historyk, mediewista, bizantynolog, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, a po wojnie w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie; Józef Hussarzewski (1840-1892), arystokrata, galicyjski ziemianin i podróżnik; Maria Jaworska (1885-1957), pedagog, działaczka społeczna, posłanka na Sejm II RP w latach 1928-35; Helena Kowalewska z d. Gwozdowicz (1916-2018), nauczycielka, uhonorowana tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata; Karol Antoni Lanckoroński (1848-1933) wielki właściciel ziemski w Galicji, historyk i kolekcjoner sztuki, członek Polskiej Akademii Umiejętności, kawaler orderu Złotego Runa, dziedziczny członek austriackiej Izby Panów; Bolesław Malisz (1910-1995), znany warszawski architekt i urbanista, ekspert ONZ i UNESCO do spraw planowania przestrzennego; Ignacy Nikorowicz (1866-1951), dramatopisarz i prozaik; Tadeusz Ostrowski (1881-1941), lekarz, wybitny chirurg, taternik, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie; Michał Gwalbert Pawlikowski (1887-1970), pisarz i poeta, wydawca i kolekcjoner, taternik; Franciszek Ksawery Piniński (1896-1959), podpułkownik pilot Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari; Edwin Stefan Płażek (1898-1964), chemik, profesor Politechniki Lwowskiej, a po wojnie Politechniki Wrocławskiej; Maria Teresa Antonina Józefina z Poniatowskich Tyszkiewiczowa (1760-1834), dama Krzyża Orderowego zakonu maltańskiego, do chrztu trzymała ją cesarzowa Maria Teresa, jej bratem był książę Józef Poniatowski; Jerzy Józef Henryk Potocki (1889-1961), ziemianin, dyplomata, ambasador RP w Turcji 1933-36 i USA 1936-40, senator RP 1930-35; Aleksander Raczyński (1872-1941), doktor prawa, ziemianin, polityk, minister rolnictwa i dóbr państwowych 1926; Helena Rasiowa (1917-1994), matematyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego; Leons (Leon) Rzewuski (1808-1869), hrabia, właściciel dóbr Podhorce w Galicji ekonomista i publicysta, kapitan wojska polskiego podczas Powstania Listopadowego odznaczony krzyżem Virtuti Militari; Jakub Teodor Sawicki (1899-1979), prawnik, historyk prawa, profesor Uniwersytetu Warszawskiego; Stanisław Sawicki (1907-1944), germanista i skandynawista, tłumacz, wykładowca KUL; Stanisław Smoleński (1915-2006), duchowny rzymskokatolicki, teolog, biskup pomocniczy krakowski w latach 1970-1992; Tadeusz Smoluchowski (1868-1936), alpinista i taternik, działacz sportowy i narciarski, należał do nielicznych polskich wspinaczy w XIX w., którzy na koncie mają pierwsze wejścia na szczyty w Alpach; Kazimierz Witalis Szarski (1904-1960), zoolog, profesor i rektor Uniwersytetu Wrocławskiego; Juliusz Twardowski (1874-1945), doktor praw, polityk austriacki (minister bez teki 1917-18), polski i polonijny; Kazimierz Twardowski (1866), filozof, profesor i rektor Uniwersytetu Lwowskiego; Feliks Tychowski (1910-1977), inżynier metalurg, profesor Politechniki Poznańskiej; Adolf Warchałowski (1886-1928), konstruktor lotniczy, polskiego pochodzenia pionier lotnictwa austriackiego; Erwin Emil Juliusz Więckowski (1894-1975), pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej, prezydent Poznania; Andrzej Artur Zamoyski (1800-1874), hrabia, działacz polityczny i gospodarczy w Królestwie Polskim, jeden z czołowych przedstawicieli pracy organicznej; Konstanty Zamoyski (1799-1866), hrabia, XIII ordynat zamojski; Antoni Zawadzki (1859-1928), generał brygady Wojska Polskiego; Stanisław Witold Ziarkiewicz (1915-1987), nauczyciel i ekonomista, poseł na Sejm PRL 1957-65; Teodora Żukowska (1914-1993), podczas niemieckiej okupacji Polski, w latach 1940-44 agentka kontrwywiadu Armii Krajowej, była "jedną z najwspanialszych postaci Polskiego Państwa Podziemnego", w okresie stalinowskim więzień polityczny, dama orderów Złotego Krzyża Zasługi z Mieczami, Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski i Krzyża Armii Krajowej.
...

Z innych powiązań polsko-wiedeńskich to: w 1856 roku uruchomiono linię kolejową Warszawa-Wiedeń (Kolej Warszawsko-Wiedeńska), a w 1928 roku uruchomiono komunikację lotniczą między Katowicami a Wiedniem; polscy inżynierowie, z Janem Antonim Lewickim (współautor projektu) na czele, brali udział w budowie pierwszej kolei alpejskiej, którą w latach 1841-54 połączono Wiedeń z Triestem (wówczas portem austriackim nad Adriatykiem) i w ogóle z Włochami (to także ważny szlak kolejowy dla Polaków udających się do Włoch), budując najtrudniejszy, 41-kilometrowy wysokogórski odcinek tej linii przez przełęcz Semmering, który w 1998 roku został dodany do listy światowego dziedzictwa UNESCO; w 1897 roku wielki bank wiedeński Laederbank założył filię we Lwowie; w 1910 roku pierwsze udane austriackie samoloty budował we Wiedniu polski konstruktor lotniczy i pilot Adolf Warchałowski; na odbytych tu i w Paryżu w 1938 roku mistrzostwach Europy w lekkoatletyce zawodnicy polscy zdobyli 2 złote, 3 srebrne i 1 brązowy medal. Natomiast na odbytych tu halowych mistrzostwach Europy sportowcy polscy zdobyli w 1970 roku - 1 złoty, 4 srebrne i 3 brązowe medale, w 1979 roku - 3 złote i 3 srebrne medale, a w 2002 roku - 4 złote, 1 srebrny i 2 brązowe medale; w 1991 roku odbyły się tu Mistrzostwa Europy w Szermierce, na których polscy szermierze zdobyli 3 brązowe medale. Jest tu Polski Ośrodek Informacji Turystycznej. Miastem partnerskim Wiednia jest Warszawa.
...

W Wiedniu - w muzeach, zamkach, pałacach, kościołach, bibliotekach i archiwach wiedeńskich jest bardzo dużo różnego rodzaju poloników. Np. w Austriackiej Bibliotece Narodowej w Wiedniu jest m.in. 1800 książek polskich (w tym Psałterz Dawidów Jana Kochanowskiego z roku 1606 i 1629), bardzo dużo listów królów polskich, archiwalia pojezuickie z Galicji. W kościele kapucynów, który jest mauzoleum Habsburgów, jest pochowana królowa Polski w latach Eleonora Maria - Eleonora Habsburżanka (zm. 1697), w latach 1670-73 żona króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego (sarkofag w krypcie Leopolda zdobi kartusz z herbem Rzeczypospolitej); w kościele tym spoczęło także serce Stanisława Potockiego - polskiego szlachcica, starosty halickiego i kołomyjskiego, rotmistrza i pułkownika jazdy, poległego w bitwie wiedeńskiej 12 września 1683 roku, a także tablica upamiętniająca austriackiego 2. pułk ułanów galicyjskich z Tarnowa, biorących udział w bitwie pod Aspern (dziś na terenie Wiednia) stoczonej w 1809 roku z polskim napisem "Nie dajmy się" oraz tablica z nazwiskami poległych ułanów z austriackiego 13 Galicyjskiego Pułku Ułanów, poległych w czasie I wojny światowej pod Rymanowem i okolicy; na szczycie góry Kahlenberg (484 m) pod Wiedniem, z której król polski Jan III Sobieski dowodził wojskami polsko-austriacko-niemieckimi podczas bitwy wiedeńskiej 12 września 1683 roku, znajduje się z dawnych wieków kościół św. Józefa, w którym od 1906 roku pracują polscy księża zmartwychwstańcy, a w nim jest izba upamiętniająca zwycięstwo polskie w Odsieczy Wiedeńskiej, znajduje się tu również na fasadzie kościoła tablica upamiętniająca Jana III Sobieskiego (dawniej niedaleko Wiednia stał ostrosłup pomnikowy wzniesiony na pamiątkę spotkania króla Jana III Sobieskiego z cesarzem Leopoldem I po oswobodzeniu Wiednia w 1683 roku) , a druga wizytę papieża Jana Pawła II w 1983 roku, złożoną w ramach obchodów 300. rocznicy zwycięskiej bitwy; przy kościele polskim Św. Krzyża stoi pomnik Jana Pawła II; w tutejszej słynnej katedrze św. Stefana na lewo od prezbiterium jest wmurowany w ścianę nagrobek zmarłego w 1444 roku kardynała Aleksandra księcia mazowieckiego (syn księcia płockiego Siemowita IV), biskupa trydenckiego, patriarchy Akwilei i proboszcza w tej katedrze, nastawę ołtarzową w tej świątyni wykonano z trzech rodzajów marmuru, który został sprowadzony m.in. z Polski, w katedrze podczas pielgrzymki do Austrii w 1983 roku "polski" papież Jan Paweł II odprawił w niej mszę św., w latach 1956-85 arcybiskupem Wiednia był Franz König, który miał dobre kontakty z Polską, za co został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (1998) oraz doktoratem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego (2003); jest tu kościół p.w. polskiego świętego Maksymiliana Kolbe; w Muzeum Historii Sztuki jest m.in. portret króla Stefana Batorego Marcina Kobera z 1583 roku; z okazji Międzynarodowego Roku Chopinowskiego 2010 miasto Wiedeń otrzymało od Rządu RP niecodzienny prezent: niezwykle atrakcyjny w swej formie pomnik Fryderyka Chopina, który upamiętnia dwukrotny, łącznie dziewięciomiesięczny pobyt kompozytora w Wiedniu w latach 1829-31 oraz tablica pamiątkowa w miejscu jego zamieszkania w l. 1830-31; jest tu od 1885 roku posąg Jerzego F. Kulczyckiego dyplomata, żołnierz Jana Sobieskiego, posłańca z oblężonego w 1683 roku Wiednia, założyciela jednej z pierwszych kawiarni w Wiedniu, który przyczynił się do dziś rozpowszechnionego zwyczaju picia kawy w Europie i tablica pamiątkowa w miejscu jego zamieszkania; twórca esperanto, polski lekarz Ludwik Zamenhof ma w Wiedniu swoją ulicę; na ścianie kościoła augustianów jest tablica upamiętniająca króla Jana III Sobieskiego; na budynku, niedaleko domu wielkich Straussów koło Plateru, jest wmurowana w jego ścianę tablica pobytu w nim naszego wielkiego dramatopisarza, poety i malarza Stanisław Wyspiański (zm. 1907); jest tablica pamiątkowa na dawnym domu Gejzy Bukowskiego (1858-1937), geologa polskiego, zasłużonego dla górnictwa austriackiego; na Cmentarzu Centralnym w Wiedniu jest polska kwatera wojenna.

ESSLING, miejscowość w Austrii koło Wiednia (obecnie jego dzielnica). Tutaj i w sąsiadującym Aspern 21-22 V 1809 miała miejsce bitwa pomiędzy wojskami napoleońskimi, przeprawiającymi się przez Dunaj, a oddziałami austriackimi, znana jako Bitwa pod Essling albo Bitwa pod Aspern, w której poległo 30 000 Francuzów i 24 000 Austriaków. Chociaż zakończyła się porażką Francuzów, nie miała jednak wpływu na kampanię, która zakończyła się wkrótce zwycięstwem Francuzów pod Wagram. W bitwie, po stronie Francuzów, brał udział polski pułk lekkokonny gwardii cesarskiej. Jednak Polacy musieli być także w szeregach wojska austriackiego - rekruci z polskich ziem okupowanych przez Austrię (Galicja).

GRAZ, stolica kraju związkowego Styria. Sporo Polaków studiowało na tutejszym Uniwersytecie. W 1886 roku założyli oni Polskie Stowarzyszenie Akademickie "Ognisko". Pochodzący z Krakowa Ludwik Gumplowicz (1838-1909), polski socjolog i prawnik, był w latach 1876-1908 profesorem tutejszego uniwersytetu. Wywarł swoimi twórczymi poglądami, a zwłaszcza teorią konfliktów społecznych, poważny wpływ na rozwój socjologii w Niemczech, w Anglii i w Stanach Zjednoczonych. W latach 1987-88 wykładał gościnnie na Uniwersytecie Karla Franza w Grazu Hubert Orłowski, polski germanista, emerytowany profesor zwyczajny UAM, profesor w Instytucie Zachodnim w Poznaniu. - Zmarł tu Ferdinand Stanislaus Pawlikowski (1877-1956) austriacki duchowny katolicki, biskup diecezji Seckau 1927-53, mający polskie korzenie.

GROSSGLOCKNER, najwyższy szczyt Austrii o wysokości 3798 m n.p.m. Znajduje się w Glocknergruppe, podgrupie górskiej Wysokich Taurów, części Alp Centralnych, na granicy austriackich krajów Tyrol i Karyntia; należy do Korony Europy. Pierwszego polskiego wejścia na szczyt dokonał Ludwik Chałubiński z przewodnikami w 1884 lub 1885 roku.

INNSBRUCK, miasto w Austrii, stolica kraju związkowego Tyrol, w Alpach. Na wydziale teologicznym tutejszego uniwersytetu jezuickiego w czasie zaborów studiowało i od lat 60 XX w. studiuje wielu polskich kapłanów, m.in. Adam Sapieha (zm. 1951), późniejszy arcybiskup metropolita krakowski i kardynał, Edward ORourke (zm. 1943) biskup gdański oraz Józef Pastuszka (zm. 1989), późniejszy rektor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W 1996 roku profesorem uniwersytetu w Innsbrucku został dogmatyk polski, ks. Józef Niewiadomski; został współtwórcą teologii dramatycznej na tymże uniwersytecie. 27 czerwca 1988 roku odwiedził Innsbruck "polski" papież Jan Paweł II. Na tutejszej skoczni narciarskiej Bergisel organizowany jest każdego roku trzeci konkurs Turnieju Czterech Skoczni; najdłuższe skoki na Bergisel: 136 m oddali Polak - Adam Małysz i Daniel Forfang. W 1964 i 1976 roku odbyły się tu Zimowe Igrzyska Olimpijskie z udziałem reprezentacji Polski; w 1964: 51 zawodników w 8 dyscyplinach i w 1976: 56 zawodników w 9 dyscyplinach. - Na odbytych tu zimowych Uniwersjadzie (akademickie mistrzostwa świata) zawodnicy polscy zdobyli w 1968 roku - 1 srebrny medal, a w 2005 roku - 5 złotych, 2 srebrne i 2 brązowe medale. Są tu także stare polonika: w kościele dworskim jest posąg z 1516 roku piastowskiej księżniczki mazowieckiej Cymbarki (1393-1429), babki cesarza Maksymiliana I; natomiast w Muzeum Krajowym Ferdinandeum (Tiroler Landesmuseum Ferdinandeum) znajduje się sześć obrazów namalowanych przez polskiego malarza Marcina Teofilowicza, który w latach 1626-1637 tu mieszkał. Msze polskie dla tutejszej kolonii polskiej odprawiane są w kościele kapucynów. Miastem partnerskim Insburucka jest Kraków.

KAHLENBERG, wzgórze koło Wiednia, wys. 483 m w Lesie Wiedeńskim; 12 września 1683 roku Kahlenberg stanowił punkt wyjścia działań armii polskiej pod wodzą króla Jana III Sobieskiego w wielkiej bitwie z Turkami, znanej pod nazwą wiedeńskiej odsieczy; jest tu pamiątkowa kaplica polska.

KLAGENFURT am Wörthersee, polska historyczna nazwa Celowiec, miasto statutarne w południowej Austrii, stolica kraju związkowego Karyntia. Tu odbyły się dwa grupowe mecze reprezentacji Polski podczas Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2008. Miastem partnerskim Klagenfurt am Wörtherseejest Rzeszów.

KUFSTEIN, miasto w Austrii, w kraju związkowym Tyrol, przy granicy z Niemcami nad rzeką Inn. W XIX w. w tutejszej twierdzy było austriackie więzienie polityczne, w którym w latach 1837-50 więziono m.in. polskich spiskowców z 1833 roku (wyprawa J. Zaliwskiego) i powstańców krakowskich 1846 roku. W twierdzy znajduje się od 1965 roku tablica pamiątkowa z napisem: "Ku czci polskich bojowników walczących za wolność ojczyzny więźniów Kufsteinu w latach 1837-1850. Tablicę ufundowała Polska Rzeczpospolita Ludowa".

LINZ, miasto w Austrii, stolica kraju związkowego Górna Austria, nad Dunajem. W tutejszym klasztorze Świętego Floriana jest grób królowej Polski Katarzyny Habsburżanki, żony króla polskiego Zygmunta Augusta w latach 1553-1572. W Linzu działał w latach 1612-26 wielki uczony - astronom i matematyk Johannes Kepler. Był gorącym zwolennikiem teorii Kopernika i w Linzu wydał trzytomowe dzieło Epitome astronomia Copernicanae (1617-21). 1628-30 mieszkał w dziś polskim Żaganiu; dlatego 23 października 1971 roku odbyła się tu uroczysta sesja keplerowska i odsłonięcie tablicy upamiętniającej pobyt Keplera na ziemi polskiej; polski astronom z Gdańska Jan Heweliusz w 1663 roku odkupił od syna Keplera zbiór rękopisów ojca, który w 1774 roku powędrował z Gdańska do Petersburga. W Linzu w 1684 roku, tj. po zwycięskiej bitwie z Turkami pod Wiedniem 12 września 1683 roku, Państwo Kościelne, Polska, Wenecja i Austria zawiązały nowe antytureckie przymierze. Wódz naczelny Powstania Listopadowego 1830-31, gen. Jan Skrzynecki po upadku powstania przedostał się do Krakowa, a w 1832 roku przekroczył granicę austriacką. Władze austriackie internowały go w Linzu, gdzie przebywał do 1835 roku. W 1947 roku Polska Misja Restytucyjna w Austrii odnalazła w Linzu koło Salzburga 29 obrazów wybitnych malarzy polskich, m.in. Gersona, Matejki i Wyczółkowskiego zrabowanych przez hitlerowców w Polsce. Od XIX w. mieszkają tu Polacy: Centrum Polonijne przy Friedhofstr. 25, Związek Polaków w Górnej Austrii, radio Polonia Linz, polski ośrodek duszpasterski przy kościele Bermherzige Brüder. 19 czerwca 2009 roku odbył się tu Zlot Polonii w Austrii.

LOEBEN, miasto w środkowej Austrii, w kraju związkowym Styria. W mieście działa uniwersytet (Montanuniversität Leoben), założony w 1840 roku początkowo jako wyższa szkoła górnicza, później przekształcona w uniwersytet. W XIX wieku była to uczelnia o wysokim prestiżu i studiowało tam wielu wybitnych polskich geologów, m.in.: Erazm Barącz (1859 - 1928), inżynier górnik, naczelnik salin wielickich, Jerzy Jan Buzek (1874 - 1939), inżynier, profesor metalurgii i odlewnictwa Akademii Górniczej w Krakowie, Roman Dawidowski (1883 - 1952), inżynier, specjalista w zakresie termodynamiki, technologii ciepła i paliwa oraz budowy pieców przemysłowych, profesor i 1933-39 prorektor Akademii Górniczej w Krakowie, Michał Dunajecki (1882 - 1933), inżynier górnik, 1919-33 naczelny dyrektor Galicyjsko-Akcyjnych Zakładów Górniczych w Sierszy, Leonard Jan Józef Lepszy (1856 - 1937), historyk sztuki złotniczej, inżynier górnik, członek Akademii Umiejętności w Krakowie (późniejszej Polskiej Akademii Umiejętności), Antoni Meyer (1870 - 1939), inżynier górnictwa, prezes Wyższego Urzędu Górniczego w Krakowie, profesor Akademii Górniczej w Krakowie, Roman Zygmunt Rieger (1870 - 1947), inżynier górnictwa i wynalazca, profesor Akademii Górniczej w Krakowie, Stanisław Skoczylas (1875 - 1968), inżynier górnik i hutnik, profesor i 1928-30 rektor Akademii Górniczej w Krakowie, Leopold Wiktor Szefer (1881 - 1970), inżynier, górnik i hutnik, 1907-20 dyrektor Polskiej Szkoły Górniczej w Dąbrowie na Śląsku Cieszyńskim, Marian Szydłowski (1884 - 1939), inżynier górnictwa, w 1923 roku minister przemysłu i handlu, Wawrzyniec Teisseyre (1860 - 1939), geolog, tektonik, kartograf, 1919-23 wicedyrektor Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, 1925-33 profesorem geologii i paleontologii na polskiej Politechnice Lwowskiej. W latach 1878-1918 polscy studenci skupieni byli wokół stowarzyszenia pod nazwą Czytelnia Polska Akademików Górniczych w Leoben.

MAUTHAUSEN-GUSEN, miejscowość gminna w Austrii, w powiecie Perg, w kraju związkowym Górna Austria, 20 km od Linzu. W czasie II wojny światowej w miejscowości był zlokalizowany obóz koncentracyjny Mauthausen-Gusen, przez który przeszło ponad 200 000 więźniów, w większości Polaków i w którym zamordowano ok. 100 tys. więźniów, w tym 60 tys. obywateli polskich. Wiosną 1940 roku miała miejsce rozbudowa obozu o usytuowany w odległości 4,5 km od Mauthausen podobóz Gusen, ponieważ ujęto go w planie niszczenia polskiej inteligencji w ramach akcji Intelligenzaktion. Uruchomiono go 25 maja 1940 roku. Wtedy wśród więźniów Gusen przeważali Polacy, którzy stanowili 97% ogółu więźniów. Do końca funkcjonowania tego obozu Polacy stanowili w nim większość. W Gusen umieszczono także wielu powstańców warszawskich. W obozie zginął m.in. zakatowany na śmierć za odmowę przyznania, że Adolf Hitler jest Bogiem, polski męczennik Edmund Kałas, a także pionier kinematografii, konstruktor i wynalazca Kazimierz Prószyński. Jest tu Pomnik polskich ofiar w Mauthausen (proj. Stanisław Sikora i Teodor Bursche).

MODLING - Mödling, miasto w Austrii, w kraju związkowym Dolna Austria, koło Wiednia. W 1904 została tu założona Wojskowa Akademia Techniczna, w której do 1918 studiowało szereg Polaków, m.in. późniejsi generałowie odrodzonego w 1918 Wojska Polskiego: Franciszek Kleeberg i Emil Karol Przedrzymirski-Krukowicz. - W Mödling urodził się Robert Lamezan-Salins (1869-1930), generał dywizji Wojska Polskiego. - W 1982 odbyły się tu Mistrzostwa Europy w Szermierce, na których polscy szermierze zdobyli 1 złoty, 1 srebrny i 1 brązowy medal. - Ośrodkiem spotkań sporej polskiej wspólnoty jest tu od 2001 polski ośrodek duszpasterski przy kościele św. Othmara.

SALZBURG, miasto statutarne w Austrii, stolica kraju związkowego Salzburg. W latach 1265-70 arcybiskupem salzbuskim był syn piastowskiego księcia śląskiego oraz książę krakowski i wielkopolski w latach 1238-41 Henryka II Pobożnego - Władysław (ok. 1237 - 1270), od 1248 roku współrządca dzielnicy wrocławskiej, od 1265 roku arcybiskup Salzburga, od 1266 regent całego księstwa wrocławskiego, od 1268 roku administrator apostolski diecezji wrocławskiej. W 1267 roku udało mu się doprowadzić do końca proces kanonizacyjny swojej babki ojczystej Świętej Jadwigi, co było z pewnością jego wielkim osobistym sukcesem, jak i całej rodziny. Funkcjonuje tu Szkoła Polska im. I.J. Paderewskiego. Jest tu konsulat honorowy RP. Salzburg jest rodzinnym miastem Wolfganga Amadeusa Mozarta (1756-1791), austriackiego kompozytora i wirtuoza gry na instrumentach klawiszowych, który razem z Haydnem oraz Beethovenem zaliczany jest do trójki tzw. "klasyków wiedeńskich" i jest uznawany za jednego z najwybitniejszych i najważniejszych twórców w historii muzyki. Muzyka Mozarta cieszyła się w Polsce popularnością już za jego życia. Już przed 1794 rokiem w Warszawie włoskie trupy operowe przedstawiały jego opery, a w większych miastach wykonywano także niektóre jego symfonie, a w kręgu mieszczańskim i arystokratycznym znano również niektóre jego sonaty czy utwory kameralne. I od tego czasu i po dziś dzień muzyka Mozarta cieszy się w Polsce dużą popularności. Od 1991 roku Warszawska Opera Kameralna organizuje w stolicy Festiwal Mozartowski. W Poznaniu od 2001 roku organizowany jest Festiwal Mozartowski, a od 2006 roku w Gdańsku-Oliwie odbywa się plenerowy festiwal Mozartiana, którego organizatorem jest Polski Chór Kameralny. Ulice imienia Wolfganga Amadeusza Mozarta są w Warszawie, Wrocławiu, Gdańsku (od lat międzywojennych), Częstochowie, Opolu, Tychach, Pyskowicach, Garwolinie, a Osiedle Mozarta w Krakowie. Syn Wolfganga Amadeusa Mozarta i jego żony Konstancji Franz Xaver Wolfgang Mozart (1791-1844), również kompozytor i pianista, znany jako "Mozart Lwowski" lub "Wolfgang Amadeusz Młodszy". W 1809 roku został nauczycielem muzyki u hr. Baworowskiego w Podkamieniu koło Rohatyna. Następnie nauczał u rodziny Janiszewskich w niedalekim Bursztynie. Odnosił sukcesy wykonując utwory ojca i własne utrzymane w stylu brillant oraz pieśni i kantaty. W roku 1813 osiadł we Lwowie (stąd przydomek "Mozart Lwowski"), gdzie mieszkał przez 25 lat i pracował jako nauczyciel gry na fortepianie w domach polskich mieszczan. W latach 1819-21 odbył tournée po Europie - wystąpił m.in. w Warszawie, Elblągu i Gdańsku. W roku 1826 założył we Lwowie Lwowskie Towarzystwo św. Cecylii (działało w latach 1826-182). W 1838 roku wyjechał ze Lwowa i powrócił do Wiednia, gdzie dawał lekcje muzyki i koncerty. W Salzburgu organizowany jest największy letni Festiwal teatralno-muzyczny (Festiwal Salzburski), na który zapraszani są najwybitniejsi światowi artyści w którym występowali i występują Polacy, między innymi Aleksandra Kurzak, Artur Ruciński, Piotr Beczała i Tomasz Konieczny. W 1949 roku pierwszą nagrodę zdobyła Halina Czerny-Stefańska ex aequo z reprezentantką ZSRR Bellą Dawidowicz. Krystian Zimerman zagrał tu po raz pierwszy 19 sierpnia 1988 roku, a np. w 2008 roku aż czworo, a w 2012 roku trzech i w 2016 roku ponownie czterech Polaków wzięło udział w Festiwalu: Aleksandra Kurzak, Piotr Beczała, Artur Ruciński, Tomasz Konieczny. Festiwal w 2018 roku otworzyła "Pasja według św. Łukasza" Krzysztofa Pendereckiego. W Salzburgu mieszka i prowadzi kursy mistrzowskie dla pianistów Adam Harasiewicz, zwycięzca V Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina (Warszawa 1955). W Krakowie zmarł urodzony w Salzburgu Georg Trakl (1887-1914), poeta austriacki reprezentujący ekspresjonizm, będący jedną z najciekawszych postaci niemieckojęzycznej sceny literackiej XX wieku.

SCHWECHAT, miasto w pn.-wsch. Austrii, w kraju związkowym Dolna Austria, dzisiaj w zespole miejskim Wiednia. Po zwycięstwie wojsk polskich i sprzymierzonych pod dowództwem króla polskiego Jana III Sobieskiego nad Turkami pod Wiedniem 12 IX 1683 doszło do spotkania cesarza Leopolda I Habsburga z Sobieskim. Cesarz, dumny Habsburg, który, tak jak jego habsburscy poprzednicy marzył o panowaniu nad Europą, pomimo tego, że błagał Sobieskiego o pomoc i ten jej udzielił, wyjątkowo bardzo chłodno powitał zwycięzcę spod Wiednia, nie okazując żadnej wdzięczności tak królowi jak i armii polskiej, za jej trud, bohaterstwo i poświęcenie w walce o uwolnienie Wiednia i zachowania jego panowania w Austrii. Niemniej pamiątkowy obelisk postawiony tu upamiętnia to spotkanie. 25-28 VIII 1983 odbyły się tutaj 7 Mistrzostwa Europy Juniorów w Lekkoatletyce na których polscy sportowcy (mężczyźni) zdobyli 2 srebrne i 2 brązowe medale.

TRAISKIRCHEN, miasto w Austrii, w kraju związkowym Dolna Austria. Jest tu Ośrodek dla imigrantów Bundesbetreuungsstelle Ost, w którym mieszkało bardzo wielu Polaków po wprowadzeniu stanu wojennego w kraju w grudniu 1981 roku i stąd emigrowali do innych państw. Warunki były bardzo ciężkie: w przeznaczonym dla 400 osób obozie przebywało w okresie pierwszego napływu ok. 1400 uchodźców, głównie z Polski, a latem 1982 roku za koszarowym murem stłoczono 4500 osób, a setki, dla których nie było miejsca w namiotach, spały pod gołym niebem.

TULLN - Tulln an der Donau, miasto w Austrii, w kraju związkowym Dolna Austria, nad Dunajem, 40 km na północny zachód od Wiednia. Tutaj 5 IX 1683 nastąpiła koncentracja wojsk polskich i sprzymierzonych przed wiktorią wiedeńską nad Turkami (12 IX 1683) i Jan III Sobieski przejął komendę nad całością wojsk austriackich, niemieckich i polskich, liczących łącznie blisko 70 tysięcy żołnierzy (w tym 31 tysięcy jazdy) oraz opracował plan operacyjny.

VILLACH, miasto statutarne w południowo-wschodniej Austrii, w kraju związkowym Karyntia. W mieście znajduje się kompleks skoczni narciarskich Villacher Alpenarena, na których odbywają się konkursy Pucharu Świata w skokach narciarskich o punktach konstrukcyjnych K90 (HS 98), K60, K30 oraz K15. Od 1995 roku na skoczni regularnie rozgrywane są międzynarodowe zawody organizowane przez FIS. Z Polaków rekordzistami skoczni byli: 8 grudnia 2001 Adam Małysz i 5 lutego 2006 Marcin Bachleda, w Pucharze Kontynentalnym mężczyzn 1. miejsce zajął 4 lutego 2006 Piotr Żyła, a 2. miejsce Krystian Długopolski, a 5 lutego 2006 Polska Marcin Bachleda, w Letnim Pucharze Kontynentalnym 3. miejsce 16 września 2007 zajął Marcin Bachleda, a w zawodach FIS Cup 12 lipca 2014 2 miejsce zajął Łukasz Podżorski.

WAGRAM, wieś leżąca 15 km na północ od Wiednia, w Dolnej Austrii. 5-6 lipca 1809 rozegrała się tu jedna z największych bitew w kampaniach napoleońskich, zakończona zwycięstwem Napoleona (188 945 żołnierzy 488 dział, dowódca Napoleon Bonaparte) nad Austriakami (121 494 piechoty, 14 724 kawalerii, 446 dział, dowódca Karol Ludwik Habsburg). Bitwa pod Wagram położyła kres marzeniom Austrii o potędze, a umocniła prestiż Napoleona. Znana jest szczególnie ze zmasowania artylerii, jak również z wielkich szarż i starć jazdy. Po stronie francuskiej w bitwie odznaczył się polski pułk szwoleżerów gwardii. Straty obu stron były ogromne: Francuzów 34 000 zabitych i rannych w tym 42 generałów i 1860 oficerów, a 2 000 do 4 000 jeńców, u Austriaków 38 000 zabitych i rannych oraz 7000 jeńców. W armii austriackiej było wielu rekrutów polskich z Galicji, a po stronie Napoleona walczył 1 Pułk Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii Cesarskiej, właściwie 1 Pułk Lekkokonny (Polski) Gwardii Cesarskiej pod dowództwem pod dowództwem pułkownika Wincentego Krasińskiego. Znane są obrazy polskich malarzy: "Biwak ułanów polskich pod Wagram" Januarego Suchodolskiego i "Wagram. Tomasz Łubieński wśród ułanów austriackich" Juliusza Kossaka

WIENER NEUSTADT, miasto statutarne w północno-wschodniej Austrii, w kraju związkowym Dolna Austria, na południe od Wiednia. Jest tu od 1751 roku austriacka Terezjańska Akademia Wojskowa, którą do 1918 roku ukończyło wielu Polaków, z których wielu służyło później w Wojsku Polskim, m.in.: Henryk Brzezowski, Józef Czikel, Eugeniusz Dąbrowiecki, Edward Jełowicki, Filip Kochański, Adam Korytowski, Gwido Karol Langer, Ignacy Hilary Ledóchowski, Włodzimierz Ledóchowski, Wiktor Ludwikowski, Tadeusz Machalski, Valerian Mikulicz-Radecki, Oktaw Pietruski, Jan Władysław Rozwadowski, Rudolf Sieczyński, Edward Strawiński, Juliusz Twardowski, Kazimierz Twardowski, Józef Witoszyński, Antoni Zawadzki. - Urodził się tu Andrzej Bobkowski (1913 - 1961 Gwatemala), polski pisarz, eseista, popularyzator modelarstwa lotniczego.

ZELL AM SEE, miasto powiatowe w Austrii, w kraju związkowym Salzburg, nad jeziorem Zeller See. Ważny ośrodek sportów zimowych. Rozgrywano tu zawody w ramach Pucharu Świata w narciarstwie alpejskim oraz Pucharu Świata w snowboardzie. Na odbytej tu w 1937 zimowej Uniwersjadzie (akademickie mistrzostwa świata) zawodnicy polscy zdobyli 1 złoty medal (Marian Woyna-Orlewicz - kombinacja norweska). Kilka kilometrów na południowy wschód od Zell am See znajduje się zamek Fischhorn, w którym w 1945 polski artysta malarz Bohdan Urbanowicz odkrył kilkanaście tysięcy dzieł sztuki zrabowanych przez Niemców z Polski podczas II wojny światowej.

© Marian Kałuski

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt