Piątek 19 Kwietnia 2024r. - 109 dz. roku,  Imieniny: Alfa, Leonii, Tytusa

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 26.06.21 - 21:22     Czytano: [2145]

Dział: Kresy w życiu Polski i narodu polskiego

Litwa Kowieńska – tam była Polska (VII)

Marian Kałuski


Prześladowanie PolakĂłw-katolikĂłw w archidiecezji wileńskiej podczas litewskiej okupacji (paĹşdziernik 1939 – czerwiec 1940)


Nie tylko rząd litewski i ogół LitwinĂłw (wyjątki potwierdzają regułę) prześladowali PolakĂłw i niszczyli polskość w okupowanym przez Litwę Wilnie i na przyznanej im części Wileńszczyzny, ale takĹźe i to z całą swą mocą i sercem litewski Kościół katolicki. Instytucja, ktĂłra za Chrystusem naucza obowiązkową miłość bliĹşniego, a nawet wrogĂłw. MĂłgł on tak postępować, gdyś wspierał go w tym niemiecki Kościół katolicki, a przede wszystkim od 2 marca 1939 r. papieĹź Pius XII (Eugenio Pacelli 1876-1958), fanatyczny germanofil (nawet jego gosposią domową w Watykanie była Niemka – siostra Pascalina Lehnert). Będąc daleki od sympatii wobec Polka i PolakĂłw, w przeddzień wojny zasugerował rządowi polskiemu, aby przyjął dyktat Hitlera (Zygmunt Zieliński Papiestwo i papieĹźe dwĂłch ostatnich wiekĂłw PAX, Warszawa 1983, str. 490-491), ktĂłry podczas całej II wojny światowej nigdy nie stanął w obronie mordowanych przez hitlerowcĂłw PolakĂłw, co więcej nawet w obronie mordowanych przez NiemcĂłw księży polskich (2647 księży, z tego 69 zostało zamordowanych w archidiecezji wileńskiej z ktĂłrych z rąk litewskich zginęło co najmniej pięciu księży polskich: Romuald Świrkowski, Bolesław Bazewicz, Jan Naumowicz, Stanisław Sowa i Leon Pociej: Bp Wincenty Urban Ostatni etap dziejĂłw Kościoła w Polsce przed nowym tysiącleciem (1815-1965) Rzym 1966; R. Korab-Ĺťebryk). Polka na mapie politycznej Europy znowu nie było, upadła takĹźe Francja, los Wielkiej Brytanii wisiał na włosku, a hitlerowskie Niemcy wszędzie triumfowały, stąd Pius XII wierzył w to, Ĺźe hitlerowska Rzesza Niemiecka będzie trwała 1000 lat, tak jak głosiła jej propaganda nazistowska, Ĺźe Polka nie ma i nie będzie, więc w odniesieniu do Polka i PolakĂłw moĹźe robić co chce. Takiego protektora otrzymał 2 marca 1939 r. litewski Kościół katolicki.

……….

Katolicki Kościół wileński naleĹźał ponownie od 1925 r. do polskiej prowincji kościelnej i miał polski charakter. Arcybiskupem wileńskim był Polak – ks. Romuald Jałbrzykowski, podobnie i biskup pomocniczy (sufragan) – ks. Kazimierz Michalkiewicz. Charakter polski miała takĹźe Kuria Biskupia i inne instytucje biskupie. Według spisu ludności przeprowadzonego w 1931 r. w Wilnie mieszkało 195 071 osĂłb. WśrĂłd nich było: 125 999 katolikĂłw, z tego 123 571 było Polakami, 1557 Litwinami i 599 Białorusinami. SpośrĂłd 12 parafii katolickich w Wilnie 11 było czysto polskich i z dużą ilością parafian i tylko jedna litewska – przy kościele św. Mikołaja, mająca zaledwie 1643 parafian. Kościołami parafialnymi były: kościół archikatedralny (katedra), kościół św. Teresy, św. Ducha, Wszystkich Świętych, św. Franciszka Serafickiego, św. Rafała Archanioła, św. Filipa i św. Jacobi Apostoła, św. Piotra i Pawła, Najśw. Serca Jezusowego, Niepokalanego Poczęcia Najśw. Maryi Panny, św. Anny. Poza tym w mieście było 20 kościołów nieparafialnych – wszystkie w polskich rękach. Natomiast na terenie całego arcybiskupstwa wileńskiego/metropolii wileńskiej w chwili jego powstania (1925 r.) mieszkało 1 202 622 katolikĂłw (w zdecydowanej większości PolakĂłw), było 28 dekanatĂłw, 259 parafii i 516 księży diecezjalnych. W 1937 r. było 30 dekanatĂłw, 343 parafie, 523 księży diecezjalnych, 296 zakonnikĂłw (w tym 106 księży zakonnych) w 22 domach (klasztorach), 525 siĂłstr zakonnych w 43 domach; zakony męskie prowadziły 2 szkoły podstawowe (172 uczniĂłw), 4 gimnazja (1031 uczniĂłw) i 2 szkoły zawodowe (150 uczniĂłw), a siostry zakonne 13 przedszkoli (472 dzieci), 11 szkół podstawowych (1428 uczniĂłw), 3 gimnazja (566 uczniĂłw) i 2 szkoły zawodowe (154 uczniĂłw). Prawie wszystkie organizacje i instytucje katolickie (np. Akcja Katolicka), jak rĂłwnieĹź charytatywne były polskie, a takĹźe czasopisma katolickie. Sanktuarium Maryjne Ostra Brama było od stuleci znanym w całej Polsce polskim sanktuarium.
Na przyznanym Litwie przez Stalina obszarze 6 880 km kw. mieszkało ponad 409 tys. katolikĂłw, w tym tylko 31 tys. litewskich; W polskim Wilnie w 1939 r. było 128 000 PolakĂłw i zaledwie 1643 osĂłb deklarujących narodowość litewską (poza tym mieszkało tu 50 tys. ĹťydĂłw). Litwini mieli swoją własną parafię – kościół św. Mikołaja. Wszystkie inne parafie katolickie w mieście były czysto polskie. Po przejęciu przez LitwinĂłw Wilna z rąk sowieckich w paĹşdzierniku 1939 r., rząd i Kościół litewski postanowili zlikwidować polski charakter kościołów w Wilnie i na przyznanej im części diecezji wileńskiej. Na terenie okupowanej przez Litwę Kowieńską części Wileńszczyzny wraz z Wilnem i nowymi nabytkami terytorialnymi w 1940 r. było 86 parafii i 118 kościołów, w tym 37 kościołów w Wilnie i pracowało na tym terenie 217 księży. Parafie w większości były całkowicie polskie (parafianie), niektĂłre – szczegĂłlnie w Wilnie miały polski charakter od kilkuset lat, tylko 16 parafii miało charakter litewski lub polsko-litewski (Adam Hlebowicz Kościół odrodzony Gdańsk 1993).

……….

Po przejęciu Wilna i części Wileńszczyzny od okupanta sowieckiego Litwini od razu przystąpili do brutalnej litwinizacji miasta, w czym dużą rolę miał odgrywać takĹźe litewski Kościół „katolicki”, ktĂłry miał zlikwidować polski charakter kościołów w Wilnie i na przyznanej im części diecezji wileńskiej.
Rząd litewski wspierany przez Kościół litewski od listopada 1939 do stycznia 1940 r. prowadzili rozmowy ze Stolicą Apostolską w sprawie arcybiskupstwa wileńskiego. Podczas tych rozmĂłw 5 grudnia 1939 r. poseł litewski przy Watykanie Stanislovas Girdvainis w imieniu rządu i Kościoła litewskiego wystąpił z oficjalnym żądaniem usunięcia arcybiskupa wileńskiego Romualda Jałbrzykowskiego i mianowanie w jego miejsce Litwina oraz przyłączenia archidiecezji wileńskiej do litewskiej prowincji kościelnej, obiecując za to poprawę stosunkĂłw Litwy z Watykanem. Nie dały one jednak spodziewanych rezultatĂłw z powodu sposobu prowadzenia tych rozmĂłw przez LitwinĂłw podczas wszystkich rozmĂłw Litwy z Watykanem w okresie międzywojennym. Były one prowadzone w mało dyplomatyczny sposĂłb - w formie raczej żądania, naszpikowanego groĹşbami i szantaĹźem. Kowno w swoich stosunkach ze Stolicą Apostolską domagało się od niej spełnienia wszystkich jego żądań, a jak zaistniały jakieś problemy to groĹźono i szantaĹźowano tym, Ĺźe stosunki te zostaną zerwane, Ĺźe Litwa nie zawrze konkordatu ze Stolicą Apostolską, Ĺźe katolicy litewscy odłączą się od Rzymu itd. W odpowiedzi watykański sekretarz stanu, kard. Luigi Maglione, oburzony zuchwałym zachowaniem się posła Girdvainisa oraz pomny poprzednich litewskich gróźb i szantaĹźy wobec Watykanu i właściwie przez cały czas niedobrych stosunkĂłw Litwy ze Stolicą Apostolską, odpowiedział rządowi litewskiemu: „Rząd w Kownie powinien przyjąć do wiadomości, Ĺźe Stolica Apostolska nie lata za armiami i zmienia biskupĂłw w następstwie okupacji wojskowej nowych terytoriĂłw, należących do innych państw” („Luigi Maglione” angielska Wikipedia; polska Wikipedia - pełna wtyczek litewskich w odniesieniu do spraw polsko-litewskich - ten fakt przemilcza!). Jednak rząd litewski nie myślał rezygnować z walki o przyłączenie archidiecezji wileńskiej do litewskiej prowincji kościelnej i do obsadzenia jej duchownymi litewskimi. Wierzono, Ĺźe Watykan podporządkuje się jednak zaistniałej sytuacji politycznej w Europie. I nie pomylili się.
Litwini dotarli do papieĹźa Piusa XII za pośrednictwem Ĺźyczliwej im, oczywiście, skrajnie germanofilskiej od zawsze Nuncjatury Apostolskiej w Berlinie i uzyskali jego częściowe poparcie w walce z polskim katolicyzmem w Wilnie i na terenie archidiecezji wileńskiej w granicach Litwy. Pius XII wierzył, Ĺźe Polski juĹź nigdy nie będzie i dlatego moĹźe robić co mu się rzewnie podoba w sprawach polskich, Ĺźe moĹźe podeptać konkordat zawarty z Polską w 1925 r. Stąd bez wahania 9 lipca 1940 r. mianował nowym biskupem sufraganem wileńskim obywatela litewskiego (zabraniał tego konkordat polsko-watykański), byłego litewskiego ministra spraw zagranicznych i biskupa Mecislovasa Reinysa, obrzydliwego polakoĹźercę. Nie mogąc jednak usunąć z wileńskiej stolicy biskupiej arcybiskupa Romualda Jałbrzykowskiego, mianował Reinysa drugim arcybiskupem wileńskim, aby był rĂłwny polskiemu metropolicie wileńskiemu, abp Romualdowi Jałbrzykowskiemu (dziwne to posunięcie, bowiem Wilno stało się jedynym miastem na świecie z dwoma arcybiskupami łacińskimi)! Doprowadził tym do bezprecedensowej sytuacji w Kościele: Wilno miało dwĂłch rzymskokatolickich biskupĂłw-arcybiskupĂłw – polskiego i litewskiego (była to rzecz niebywała w Kościele), co doprowadziło do podzielenia kościoła wileńskiego na dwie zwalczające się części. Co więcej, na wypadek wakansu stolicy biskupiej w Wilnie, abp Reinys otrzymywał prawa administratora apostolskiego z uprawieniami biskupa rezydencjalnego (Ks. T. Krahel Archidiecezja wileńska w: Ĺťycie religijne w Polsce pod okupacją 1939-1935 Katowice 1992). Tym samym polskie Wilno zostało bezprawnie powiązane z Kościołem litewskim. Trzeba było tylko czekać albo spowodować okazję (zabicie abpa Jałbrzykowskiego, czego Pius XII nie wykluczał) do przejęcia przez Reinysa pełnej władzy kościelnej w Wilnie z błogosławieństwem Watykanu. Stolica Apostolska nawet nie skontaktowała się w tej sprawie z aktualnie urzędujących arcybiskupem wileńskim Romualdem Jałbrzykowskim (rzecz zupełnie niebywała!), formalnie – dla zachowania przyjętego zwyczaju. Tą nominacją Pius XII obraził PolakĂłw, zadrwił z nas – z naszych cierpień i zawartego konkordatu z Polską, zgodnie z ktĂłrym obywatel obcego państwa nie mĂłgł być mianowany na biskupa w Polsce! Zadrwił przede wszystkim z PolakĂłw mieszkających w Wilnie, ktĂłrzy pamiętali Reinysa jak mieszkał w Wilnie w latach 1916-22, do ktĂłrego przybył tu po zajęciu miasta przez wojsko niemieckie, aby z pomocą niemiecką walczyć z polskim Wilnem i ktĂłry za swoją wyjątkowo zajadłą działalność antypolską i przeciwko katolikom polskim został z miasta wydalony na Litwę. Jego działalność w Wilnie po 1940 r. tylko pogłębiła Ĺźal społeczeństwa polskiego do Piusa XII (Marian Kałuski Litwa 600-lecie chrześcijaństwa. 1387 – 1987, Veritas, Londyn 1987). Ambasada polska przy Stolicy Apostolskiej, w związku z tą nominacją, wystosowała pismo do Sekretariatu Stanu, w ktĂłrym tę nominację potraktowała właśnie jako naruszenie konkordatu polsko-watykańskiego (T. Krahel jw.). Fakt naruszenia konkordatu przez Watykan wykorzystał później komunistyczny rząd warszawski, kiedy w 1945 r. oficjalnie zrywał go z Watykanem, w ktĂłrym to akcie miał poparcie milionĂłw PolakĂłw, oburzonych antypolskim postępowaniem Piusa XII podczas wojny. Roman Korab-Ĺťebryk w swej książce Biała Księga w obronie Armii Krajowej na WileńszczyĹşnie (Lublin 1991) pisze: „Polska opinia publiczna była niezmiernie tym wzburzona, poniewaĹź obywatel Republiki Litewskiej został narzucony Wilnu jako sufragan wbrew regułom dyplomatycznym i wbrew prawu narodĂłw”. Po wojnie propaganda katolicka w Polsce zaczęła przedstawiać i nadal przedstawia BEZPODSTAWNIE Piusa XII jako przyjaciela Polski i PolakĂłw (najbardziej zakłamaną z wszystkich historii jest prawdopodobnie historia Kościoła katolickiego!). Tymczasem był to, jak dotychczas ostatni antypolski papieĹź z wieloma grzechami na swoim sumieniu. Wspomniana propaganda katolicka w Polsce pragnąca wybielić antypolską działalność Watykanu podczas wojny twierdziła i nadal z uporem maniackim twierdzi, Ĺźe Pius XII podczas wojny prowadził cichą dyplomację odnośnie spraw polskich. Tylko, Ĺźe nigdy nie przedstawiono Ĺźadnych dowodĂłw na to – bo ich po prostu nie ma, bo gdyby były to by je pokazano historykom, a szczegĂłlnie krytykom Piusa XII, czym zamknęła by sprawę. To niewybaczalna plama na jego sumieniu! To ciężki grzech! Jednak Pius XII nie tylko ten grzech miał na swoim sumieniu. MoĹźna przypuszczać, Ĺźe w duszy – a i czasami w czynie był jeśli nie sympatykiem nazizmu i faszyzmu to tolerował obie doktryny, m.in. Watykan utrzymywał przyjazne stosunki z faszystowskim Włochami Mussoliniego, akceptował to, Ĺźe ksiądz Josef Tiso był prezydentem całkowicie zaleĹźnej od hitlerowskich Niemiec Republiki Słowackiej, Ĺźe wprowadził w kraju rządy totalitarne, Ĺźe we wrześniu 1939 r. zgodził się na wzięcie udziału w agresji niemieckiej na Polskę i większość ĹťydĂłw słowackich zesłał do niemieckich obozĂłw koncentracyjnych, przyjmował na audiencji dyktatora i ludobĂłjcę chorwackiego Ante Pavelica, ktĂłry po wojnie ukrywał się m.in. w Watykanie, Ĺźe Kościół katolicki umoĹźliwił ukrywanie się po wojnie bardzo wielu zbrodniarzom hitlerowskim (Czy Pius XII pomagał nazistowskim zbrodniarzom w ucieczce po II wojnie światowej? Watykan otwiera archiwa The Fad 2.3.2020). Tymczasem Watykan stara się go wynieść Piusa XII na ołtarze – z upadłego najwyĹźszego kapłana Kościoła zrobić świętego (Wikipedia), a polscy biskupi to popierają!
Ks. Tadeusz Krahel pisze: „W części archidiecezji (wileńskiej) włączonej do Litwy bardzo szybko rozpoczęły się konflikty litewsko-polskie, rĂłwnieĹź na arenie kościelnej. Miejscem największych zadraĹźnień były kościoły wileńskie, w ktĂłrych bojĂłwki litewskie, ktĂłre wzorem bojĂłwek litewskich na Litwie Kowieńskiej w okresie międzywojennym przeszkadzały w naboĹźeństwach polskich i usiłowały siłą wymusić wprowadzenie litewskich naboĹźeństw (w czysto polskich parafiach). Konflikty te miały miejsce szczegĂłlnie od stycznia do maja 1940 roku… Po przyłączeniu Wilna do Litwy, gdy liczba LitwinĂłw ciągle, ale nadal powoli wzrastała, kuria wileńska sama od siebie naboĹźeństwa litewskie wprowadziła jeszcze w kościele świętego Jana 31 grudnia 1939”. I ilość kościołów z naboĹźeństwami litewskimi w miarę napływu LitwinĂłw do miasta na pewno by wzrastała bez urządzanych brutalnych najść na kościoły podczas odprawianych polskich naboĹźeństw. Ale rząd i Kościół litewski chcieli mszy litewskich we wszystkich kościołach i w dalszej perspektywie usunięcia z nich polskich naboĹźeństw. W memoriale do litewskiego ministra oświaty z końca kwietnia 1940 r. nacjonaliści litewscy otwarcie pisali: „Litwini nie mogą zadowolić się jedną godziną naboĹźeństwa (w katedrze), lecz są zdecydowani wyprzeć modły polskie z katedry” (P. Łossowski).
To nie garstka mieszkających w Wilnie LitwinĂłw i nie sam abp Reinys przystąpili do walki o kościoły wileńskie – o odebranie im polskim parafianom. Oczywiście oni robili w tej sprawie co mogli. Jednak tę walkę rozpoczął Kościół litewski, a konkretnie arcybiskup Kowna Juozapas Skvireckas. To on wydał rozporządzenie dla księży litewskich, aby organizowali kaĹźdej niedzieli masowe „pielgrzymki” wiernych do Wilna. 21 stycznia 1940 r. nastąpił atak „pielgrzymĂłw” z Kowna, a de facto zwykłych bandziorĂłw litewskich na kościół św. Rafała w Wilnie, ktĂłrzy uniemoĹźliwili odprawianie w nim tej niedzieli polskich naboĹźeństw. Bandy LitwinĂłw zakłócały porządek naboĹźeństw, przerywając je śpiewem litewskich pieśni świeckich, terroryzowały, a nawet biły modlącą się ludność polską (Ks. T. Krahel). Piotr Łossowski uzupełnia tę informację: „Sprawcy tych ekscesĂłw, działając jawnie, zorganizowanymi grupami, gwałcili porządek naboĹźeństwa, przerywając je śpiewem pieśni świeckich, usuwając przemocą słuĹźbę kościelną, łamiąc zamki, grożąc księżom i klerykom, przetrzymując duchowieństwo przez szereg godzin, wreszcie terroryzując modlącą się ludność polską, w szczegĂłlności kobiety, brutalnie wyprowadzając je z kościołów, nie szczędząc obelg i uderzeń”. Od tej niedzieli aĹź do pierwszych dni maja 1940 r. prawie co niedziela dochodziło do organizowanych przez ĹźulikĂłw z Kowna nazywającymi siebie „katolikami” awantur i bĂłjek w wielu kościołach wileńskich, w ktĂłrych msze odbywały się po polsku, a takĹźe do bicia juĹź po wyjściu z kościoła; w ogĂłle brutalnie biły PolakĂłw przy pierwszej lepszej okazji lub nawet bez niej (M. Krzepkowski). Były to prawdziwe pogromy. W niedziele 7, 14, 21 i 28 kwietnia oraz 2 maja 1940 r. doszło do tak krwawych walk LitwinĂłw i wspomagającej ich konnej policji litewskiej z Polakami podczas mszy polskich w Bazylice (katedrze), Ĺźe władze kościelne były zmuszone ją zamknąć. Wtedy bojĂłwkarze kowieńscy napadli na kościoły św. Kazimierza, św. Katarzyny i pofranciszkański. W czasie bijatyki z Polakami w kościele św. Kazimierza w niedzielę 5 maja, Litwini pobili dotkliwie attache nuncjatury watykańskiej w Kownie, ks. dra Vito Peroni, ktĂłry przybył do Wilna incognito, aby zapoznać się z sytuacją w mieście – w kościołach wileńskich, gdyĹź bojĂłwkarze wzięli go za polskiego księdza. Wybuchł skandal dyplomatyczny, a Watykan dowiedział się, w jaki sposĂłb Litwini postępują z polskimi katolikami. Władze litewskie dopiero wĂłwczas nakazały zaprzestania napadĂłw i okupacji kościołów wileńskich przez litewskich „katolickich” bandziorĂłw z Kowna. Zamiast bandziorĂłw litewskich policja litewska aresztowała wtedy wielu PolakĂłw. NaleĹźy tu zaznaczyć, Ĺźe walka LitwinĂłw o kościoły wileńskie nie miała podłoĹźa czysto religijnego, ale występowało w niej podłoĹźe polityczne, bowiem podczas kaĹźdego najścia na kościoły katoliccy Ĺźulicy litewscy śpiewali litewski hymn państwowy. A wydawany w Wilnie „Vilniaus Balsas” z 23 kwietnia 1940 r. usprawiedliwiał litewskie karygodne zachowania się w kościołach pisząc: „Nie trzeba się dziwić, iĹź Litwin ima się niekiedy róşnych sposobĂłw, walcząc o swe prawa. Nie moĹźna odrzucać tych metod, bo jeśli nie daje się nam tego co się nam naleĹźy, to radykalne środki są usprawiedliwione”. Obszernie o tych sprawach pisze historyk i członek Komitetu Historycznego Polskiej Akademii Nauk, profesor Piotr Łossowski w pracy Litwa a sprawy polskie 1939-1940 (Warszawa 1985) oraz ja w Sprawach kresowych bez cenzury Tom I (Toruń 2018). Do czasu zajęcia Litwy przez Związek Sowiecki w czerwcu 1940 r. liczba LitwinĂłw (kolonistĂłw z Kowna) wzrosła do 12-15 tys. i wprowadzono język litewski do kościołów: katedry, Ostrej Bramy, św. Rafała, św. św. Piotra i Pawła, św. Stefana, św. Ignacego, św. Kazimierza, Serca Jezusowego i kościoła potrynitarskiego. Ale i wĂłwczas było to dla polakoĹźercĂłw litewskich za mało. Tymczasem litewska gazeta „Vilniaus Balsas” z 12 maja 1940 r. z zaĹźenowaniem musiała przyznać, iĹź za wielkim hasłem i awanturami nie postępuje normalny udział w naboĹźeństwach. Gazeta stwierdziła, iĹź na niektĂłrych mszach dla LitwinĂłw jest mało ludzi i uprzedzała, iĹź wrogie czynniki mogą to wykorzystać, twierdząc, Ĺźe „my Litwini umiemy tylko żądać naboĹźeństw, a kiedy trzeba w nich uczestniczyć to nas nie ma”.
Prof. Piotr Łossowski w konkluzji walki o naboĹźeństwa litewskie w czysto polskich kościołach wileńskich pisze: „Odnosi się wraĹźenie, Ĺźe walka o kościoły, o naboĹźeństwa litewskie, była tylko formą działania, a nie celem głównym. Chodziło natomiast o dokonanie zmian w kurii, o złamanie oporu polskiego duchowieństwa, o zlikwidowanie waĹźnego ośrodka, ktĂłry stał na drodze podjętej polityki litwinizacyjnej”.
Po pobiciu attachĂŠ nuncjatury watykańskiej w Kownie ks. Vito Peroni w kościele św. Kazimierza w Wilnie 5 V 1940 r. wybuch skandal dyplomatyczny. Jednocześnie Komitet Polski w Wilnie ostrzegł premiera litewskiego, Ĺźe bawią się zapałkami, Ĺźe cierpliwość PolakĂłw na to co robią Litwini w zdominowanym przez PolakĂłw Wilnie, Ĺźe „bezkarne czyny (LitwinĂłw) mogą łatwo przerodzić się w straszliwą, krwawą walkę dwĂłch społeczeństw”. Władze litewskie powaĹźnie podeszły do tej groĹşby i zaprzestano walki o kościoły. Prasa litewska w Wilnie przystąpiła do studzenia polakoĹźerczych nastrojĂłw wśrĂłd LitwinĂłw, do ktĂłrych sama doprowadzała wraz z władzami i Kościołem litewskim. Algirdas Gustaitis był zmuszony stwierdzić na łamach „Naujoji Romuva” (10.5.1940), Ĺźe postępowanie władz w sprawach kościelnych, zwłaszcza bezprawne działania inspirowanych grup młodzieĹźy, przyniosły spore szkody samej stronie litewskiej. Przyczyniły się do jeszcze większego zaostrzenia sytuacji, do pogłębienia podziałów ludności miasta. Nic natomiast dodatkowo nie uzyskano, gdyĹź na drodze pertraktacji moĹźna było rĂłwnie wiele osiągnąć. Zdobywanie kościołów było zbędnym i z innego punktu widzenia. PrzecieĹź miejsca dla wszystkich starczyłoby”. Cała ta walka o kościoły pokazuje jakiemu wielkiemu zezwierzęceniu uległo społeczeństwo litewskie w odrodzonym państwie litewskim! To co wyprawiali Litwini podczas niemieckiej okupacji Wilna (1941-44) dodatkowo uwypukliło to ich zezwierzęcenie (odczłowieczenie – dehumanizację). Niestety, takimi osobami są po dziś dzień (wyjątki potwierdzają regułę)! Oto najnowszy przykład: Ambasador RP na Litwie Urszula Doroszewska zareagowała na skandaliczne słowa byłego przewodniczącego Sejmu Republiki Litewskiej Arūnasa Valinskasa. „Takich naleĹźy rozstrzeliwać po jednym na rok” – powiedział litewski polityk o Waldemarze Tomaszewskim, przewodniczącym Akcji Wyborczej PolakĂłw na Litwie – Zjednoczenia Chrześcijańskich Rodzin oraz o wyborcach tej partii. Ambasador Urszula Doroszewska wyraĹźając oburzenie z powodu słów Arūnasa Valinskasa, ambasador RP na Litwie podkreśliła, Ĺźe nikomu nie wolno grozić śmiercią, zaś publiczne nawoływanie do popełnienia przestępstwa jest karalne. „W przestrzeni publicznej nie ma miejsca na mowę pełną nienawiści. Mam nadzieję na odpowiednią reakcję ze strony opinii publicznej na Litwie” – czytamy w oświadczeniu. Kończąc, Doroszewska wskazała, Ĺźe wolność słowa ma swoje granice w momencie, gdy narusza prawa i wolności innych osĂłb („Takich naleĹźy rozstrzeliwać”. Polska ambasador reaguje na skandaliczne słowa litewskiego polityka Do Rzeczy 20.10.2020 / ĹšrĂłdło: kurierwilenski.lt). – Czy Arūnasa Valinskasa spotkała czy spotka kara za mowę pełną nienawiści i groĹźenie śmiercią, za publiczne nawoływanie do popełnienia przestępstwa? PrzecieĹź publiczne nawoływanie do popełnienia przestępstwa jest karalne. SzczegĂłlnie w kraju należącym do Unii Europejskiej? Oczywiście, Ĺźe nie. Bo to Litwa, gdzie wszelkie prześladowanie i groĹşby wobec PolakĂłw jest dozwolone. Tym bardziej, Ĺźe sama Warszawa/ambasador Urszula Doroszewska nie będzie się tego domagała. No bo przecieĹź według wszystkich niepatriotycznych rządĂłw polskich od 1989 r. Litwa i Litwini to przyjaciele Polaki i PolakĂłw, to strategiczny partner Polski.
Na zajętych przez Litwę terenach polskiej Wileńszczyzny (włącznie z Wilnem) władze litewskie wspólnie z Kościołem litewskim narzuciły polskim księżom, z których prawie nikt nie znał języka litewskiego, prowadzenie ksiąg i wyciągów metrykalnych w języku litewskim z obowiązkiem litwinizowania imion i nazwisk polskich, a szkołom polskim, za wzorem Prusaków (Września), starano się narzucić naukę religii w języku litewskim. Wielu polskich księży i zakonników wypędzono z Wilna i Wileńszczyzny, albo wysiedlono ich w głąb Litwy, jak np. ks. Manturzyka z Podbrodzia k. Wilna. W maju 1940 r. zaplanowano masowe aresztowanie księży polskich. Przed wejściem wojsk sowieckich na Litwę 15 czerwca 1940 r. zdążono aresztować następujących kapłanów: Adama Kuleszę, Witolda Pietkuna, Lucjana Pereświet-Sołtana, Piotra Wojno-Orańskiego, Wiktora Szymczukiewicza, których deportowano do Liszkowa na Litwie Kowieńskiej. Jednocześnie władze litewskie od marca do maja 1940 r. wydaliły z nowych granic Litwy do Generalnej Guberni wielu polskich księży i zakonników P. Łossowski).
Policja litewska złoĹźona takĹźe z katolikĂłw litewskich, ktĂłrą Polacy nazywali kalakutasami (lit. – indykami, bo byli upstrzeni kolorowymi piĂłrami) biła brutalnie PolakĂłw przy pierwszej lepszej okazji lub nawet bez niej (Mieczysław Krzepkowski W Wilnie. Ze wspomnień „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” IX 4 Warszawa 1974). Aresztowano wielu PolakĂłw. W ogĂłle dokuczano Polakom na co dzień przez chamskie poniĹźanie i w ogĂłle na kaĹźdym kroku (np. w urzędach), obrzydzając im Ĺźycie. Kiedy podczas awantur zginął litewski policjant, to „przechodniom koło cmentarza, gdzie był pochowany Ăłw policjant, kazano czołgać się na kolanach od bramy cmentarnej do jego grobu” (Z. Brzozowski). Czynili to ponoć katolicy!
We wrześniu 1939 r. Litwa i Litwini dziękowali Bogu za upadek Polski. Przez swe zwyrodniałe do ostatnich granic polakoĹźerstwo pozbawili się sami logicznego myślenia i nie zdawali sobie sprawy, Ĺźe jednocześnie dziękowali Bogu za upadek Litwy – za utracenie przez nią niepodległości. Bowiem 15 czerwca 1940 r. diabli (Stalin) wzięli Litwę. Armia Czerwona zajęła cały kraj bez oddania ani jednego strzału: tchĂłrze – nie potrafili stanąć w obronie swego kraju, a podły dyktator Litwy Antanas Smetona, uwaĹźany dzisiaj przez LitwinĂłw za bohatera narodowego, jak szczur z tonącego statku uciekł do Niemiec! Litwa popadła w niewolę sowiecką. 3 sierpnia 1940 r. została oficjalnie włączona do Związku Sowieckiego, w ktĂłrego niewoli była do 1990/1991 r., z przerwą na lata 1941-44, kiedy była pod okupacją niemiecką. Kara BoĹźa spotkała nacjonalistĂłw-polakoĹźercĂłw. Szkoda, Ĺźe kara ta trwała tak krĂłtko! Bo za wszystkie zbrodnie popełnione na Polakach zasługiwali na karę doĹźywocia. Bowiem wypuszczeni przedwcześnie z sowieckiego więzienia okazali się być – ponownie razem z litewskim Kościołem katolickim recydywistami. Dzisiaj unicestwiają PolakĂłw i polskość w Wilnie i na WileńszczyĹşnie (Władysław Korowajczyk Litwa unicestwia polskość „Tygodnik Polski” 30.4.2003, Melbourne, za „Naszą Polską).
To co Kościół litewski wyprawiał z polskimi katolikami na Litwie Kowieńskiej, a potem w Wilnie i na WileńszczyĹşnie jest nie tylko czarną plamą na historii katolicyzmu etnicznie litewskiego, ale takĹźe całego Kościoła katolickiego. Watykan dobrze wiedział co się dzieje, jednak milczał. A milcząc brał grzech na swoje sumienie. To samo dotyczy polskiego Kościoła katolickiego, ktĂłry nie ma odwagi stanąć w obronie krzywdzonych RodakĂłw-katolikĂłw w Wilnie i na WileńszczyĹşnie (znany dominikanin polski o. Paweł GuĹźyński powiedział, Ĺźe obecnie w Kościele tak jest, Ĺźe Ĺźaden biskup nie moĹźe krytykować nawet niewłaściwego zachowanie drugiego biskupa i dodał: „"struktury władzy w Kościele i sposĂłb sprawowania władzy w Kościele jest do całkowitej zmiany” Gazeta.pl 17.2.2021). To bardzo niechrześcijańskie zachowanie! MoĹźliwe, Ĺźe jako jedyny w Polsce i na świecie Polak-katolik, ktĂłry chce być prawdziwym chrześcijaninem i wiarygodnym historykiem mam to odwagę powiedzieć.
Pisarz polski Sergiusz Piasecki w swoich wspomnieniach z okresu okupacji Wilna przez Litwę Kowieńską wspomina rozmowę z księdzem katolickim w okupowanym przez LitwinĂłw Wilnie, ktĂłry mu powiedział: „Urodziłem się na Litwie, na Ĺťmudzi. Ale na Sądzie Ostatecznym oskarżę LitwinĂłw o to, Ĺźe zapomnieli wszystkie przykazania boskie i prawa ludzkie” (Człowiek przemieniony w wilka Londyn 1964).

……….

Posłowie

W 1987 roku wydawnictwo Veritas w Londynie wydało moją książkę pt. „Litwa. 600-lecie chrześcijaństwa 1387 – 1987”. Wydawca tak mi napisał piĂłrem Wojciecha DłuĹźewskiego (kierownik Katolickiego Ośrodka Wydawniczego Veritas, list z datą 5 sierpnia 1987): „Zastanawialiśmy się teĹź nad niektĂłrymi przykrymi dla LitwinĂłw Pańskimi stwierdzeniami odnośnie ich negatywnego stosunku do Polski, ale jak nam wiadomo, było znacznie gorzej, niĹź Pan to określa, a trudno przemilczeć fakty. Dlatego nie wnosimy prośby o zmiany”.

Wcześniej, bo 30 czerwca 1987 r. otrzymałem od znanego historyka emigracyjnego Jędrzeja Giertycha, list w sprawie tej samej książki. Pisze m.in.: „…Pana maszynopis przejrzałem. Spodobał mi się. WyraĹźa on pogląd pokrywający się z moim, mianowicie, Ĺźe sprostowania wymagają takĹźe i katolickie, głoszone przez LitwinĂłw poglądy na sprawy katolicyzmu na Litwie, WileńszczyĹşnie i PolakĂłw na Litwie. Poglądy katolickie litewskie wymagają wielkich sprostowań. A tymczasem obecna w Rzymie propaganda pochodząca ze ĹşrĂłdeł niemieckich, ukraińskich i litewskich jakoś dziwnie znajduje tam wiarę i nie zawsze jest z polskiej strony prostowana…”.


Sowiecka okupacja Litwy Kowieńskiej i Wilna czerwiec 1940 – czerwiec 1941


We wrześniu 1939 r. Litwa i Litwini dziękowali Bogu za upadek Polski. Przez swe zwyrodniałe do ostatnich granic polakoĹźerstwo pozbawili się sami logicznego myślenia i nie zdawali sobie sprawy, Ĺźe jednocześnie dziękowali Bogu za upadek Litwy – za utracenie przez nią niepodległości. 14 czerwca 1940 r. Moskwa wysłała rządowi litewskiemu ultimatum, w ktĂłrym żądała natychmiastowej zmiany rządu – na komunistyczny i bezkolizyjne wejście dodatkowych wojsk sowieckich na Litwę. Osamotniona maleńka Litwa bez polskiej tarczy (Polska oddzielała Litwę od Związku Sowieckiego) o 9 rano 15 czerwca przyjęła sowieckie ultimatum. 400-tysięczna Armia Czerwona zajęła Litwę, Łotwę i Estonię. Smetona wraz z częścią rządu uciekł do Niemiec. Bez oddania chociaĹźby jednego strzału „bohaterska” armia litewska oddała Litwę w niewolę sowiecką. Nie znalazł się ani jeden znany Litwin, szczegĂłlnie z tych, ktĂłrzy szydzili z polskiego wojska, Ĺźe tak krĂłtko broniło kraju podczas kampanii wrześniowej 1939 r., ktĂłry zaprotestowałby przeciwko zadanemu gwałtowi na Litwie przez Związek Sowiecki, ktĂłry zachował by się jak Rejtan. Bohaterzy z pogromu PolakĂłw podkulili ogon pod siebie i trzęśli gaciami. Władzę na Litwie przejęła grupka komunistĂłw litewskich z Justusem Paleckisem na czele i 3 sierpnia 1940 r. Litwa została oficjalnie włączona do Związku Sowieckiego.
Po gehennie zgotowanej Polakom na w Wilnie i etnicznie polskiej WileńszczyĹşnie przez nacjonalistĂłw litewskich podczas litewskiej okupacji Wilna i na WileńszczyĹşnie: „Mieszkańcy miast, miasteczek, wsi witają radośnie wchodzące oddziały Armii Czerwonej, niosące in wolność. (Bowiem) Litwini tak dogryĹşli nam swoją butą, brutalnością, narzucaniem swej mowy, pozbawieniem praw nawet do pracy, Ĺźe wielu… cieszyło się iĹź dostali kopniaka od swych patronĂłw” (Sergiusz Piasecki Człowiek przemieniony w wilka Londyn 1964). Tak, taka jest prawda: „Ludność polska na Litwie widziała w bolszewikach wyzwolenie spod niezwykle ciężkiego pod względem narodowym ucisku litewskiego i dlatego przychylnie odniosła się do bolszewikĂłw” (Z. Brzozowski; Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945 Tom I wrzesień 1939 – czerwiec 1941, str. 283). Czyli sowiecki diabeł był lepszy od litewskiego Lucyfera!
Natomiast Hanna Świda-Ziemba w swoim dzienniku Uchwycić życie. Wspomnienia, dzienniki i listy 1930-1989 (Warszawa 2018) pisze:
„Wilno, 1 paĹşdziernika 1940. Niech Ĺźyje Polska! Nie oddamy Ciebie Ĺźadnym bolszewikom! To są podli ludzie! Wstrętni! Nienawidzę ich! Ja bym wolała umrzeć niĹź nie zabić Ĺźadnego! Oni teraz okupują Wilno i tak strasznie męczą PolakĂłw, Ĺźe nie wiem! Tak mi jakoś smutno. Tak chce się płakać. Bo ja pamiętam, jak były wszędzie biało-czerwone sztandary i uczyliśmy się o Polsce, a nie o parszywej Litwie i nienawistnych bolszewikach…”.
Sowieci przede wszystkim ukrĂłcili nacjonalistyczne zapędy LitwinĂłw w Wilnie i na WileńszczyĹşnie. Jak pisze Piasecki: „Dodatnią stroną (okupacji sowieckiej) było złagodzenie terroru litewskiego”. Pogromy PolakĂłw nie były juĹź moĹźliwe. Jednak Polacy musieli wieczorem omijać ulice, na ktĂłrych mieszkało duĹźo kolonistĂłw litewskich, bo Litwini ich bili (S. Piasecki). Polacy odzyskali moĹźliwość zarobkowania i chociaĹź było ciężko, bardzo ciężko Ĺźyć w sowieckiej biedzie, głód juĹź nie zaglądał im w oczy. Np. w Biurze Projektowania Przemysłowego w Wilnie, ktĂłre powstało zaraz po wejściu Armii Czerwonej tylko dwie osoby były Litwinami – dyrektor i intendent, resztę pracownikĂłw stanowili Polacy. PowrĂłciły szkoły z polskim językiem wykładowym, ale dyrektorami byli Litwini. Polacy uzyskali prawo do tworzenia organizacji społecznych i kulturalnych, a nawet polskojęzycznej gazety „Czerwony Sztandar”. OdĹźył ponownie Teatr Polski, jednak teraz w budynku dawnego kina „Helios”, bo zabrany przez LitwinĂłw budynek Teatru Polskiego nie Pohulance nie został zwrĂłcony Polakom – wciąż było to lepiej niĹź za LitwinĂłw (Aleksander Kropiwnicki Obok LitwinĂłw „Tygodnik Solidarność” 20.9.1991). Litwini mieli jednak nadal władzę administracyjną. A chociaĹź była pod ostrym nadzorem bolszewikĂłw, w urzędach jak tylko mogli bojkotowali „urzędowo” mowę polską. Jeśli zaś nie mogli porozumieć się z Polakami po litewsku, woleli mĂłwić po rosyjsku (S. Piasecki).
Tak komunistom litewskim jak i nacjonalistom litewskim w odniesieniu do PolakĂłw w Wilnie i na WileńszczyĹşnie przyświecał ten sam cel, a było nim konsekwentne dążenie do spauperyzowania ludności polskiej i zniszczenia jej dorobku kulturalnego oraz uczynienia z niej LitwinĂłw. Ten dziwny z punktu widzenia ideologicznego sojusz skierowany przeciwko Polakom na Litwie trwał nieprzerwanie aĹź do 1990 r. Bardzo wielu członkĂłw Litewskiej Partii Komunistycznej w latach 1940-90 było de facto krypto nacjonalistami i polakoĹźercami (do powstałego w 1988 r. ruchu nacjonalistycznego Sajudis naleĹźało wielu wpływowych komunistĂłw, a prezydent Litwy w latach 2009-2019 Dalia Grybauskaite – znana z antypolskich posunięć, była członkiem Komunistycznej Partii Litwy w latach 1983-90). O nacjonalistach litewskich w Litewskiej Partii Komunistycznej czytamy: „Patrioci wstępują do partii, bo to jest jedyna platforma, z ktĂłrej moĹźna mieć jakikolwiek wpływ w jakiejkolwiek bądĹş dziedzinie. A dewizą ich jest podobno: Nie sądĹşcie nas według tego co mĂłwimy, ale według tego co robimy” (Stosunki polsko-litewskie w 1968 r. „Kultura” Nr 1-2 1970, str. 139, ParyĹź; z pobudek konformistycznych dla kariery i litewskiego nacjonalistycznego credo Litwini chętnie zapisywali się do Litewskiej Partii Komunistycznej przez cały czas istnienia sowieckiej Litwy: wg paryskiej „Kultury” w 1982 r. naleĹźało do niej 123 tys. LitwinĂłw i tylko zaledwie 7 tys. PolakĂłw; pomimo tego po 1990 r. nacjonaliści litewscy sami się wybielając zarzucali właśnie Polakom wspieranie komunistycznej władzy). A Zygmunt Brzozowski wspomina tamte czasy i ciągłe przepoczwarzanie się ideologiczne LitwinĂłw: „Wielu z tych LitwinĂłw, ktĂłrzy za czasĂłw sowieckich udawali gorliwych komunistĂłw, z chwilą przyjścia NiemcĂłw, stało się faszystami”, a w 1944 r. ponownie komunistami. Tzw. komuniści litewscy – rzekomi internacjonaliści byli faktycznie ciągle obrzydliwymi nacjonalistami. Język rosyjski obok języka litewskiego stał się językiem oficjalnym na Litwie. Kiedy jednak Polacy nie znający języka litewskiego, a znający z dawnych lat język rosyjski posługiwali się rosyjskim, to Litwini zarzucali Polakom „rusyfikowanie Litwy”. A więc czy to pod panowaniem sowieckim czy niemieckim kontynuowano w miarę moĹźliwości politykę smetonowskiej Litwy, w tym walkę z Polakami i polskością na Litwie. Na przykład, kiedy Polacy domagali się elementarnych praw dla siebie, to Litwini przedstawiali je władzom sowieckim jako objaw szowinizmu polskiego stojącego na przeszkodzie do realizacji komunistycznych ideałów. Obserwowali skrupulatnie polską działalność na sowieckiej Litwie. Np. kiedy teatr polski w Wilnie wystawił bardzo znaną polską sztukę KrakowiakĂłw i GĂłrali, szybko donieśli okupantom sowieckim, Ĺźe jest szowinistyczna i doprowadzili do skreślenia z niej szereg scen za bardzo polskich (Z. Brzozowski).
Jednak Ĺźycie PolakĂłw w Wilnie i na WileńszczyĹşnie wcale do spokojnych i bezpiecznych nie naleĹźało. Władysław Wielhorski w swoich Wspomnieniach z przeĹźyć w niewoli sowieckiej (Londyn 1965) pisze: „W pięć dni po przyjściu do władzy „ludowego” rządu… zamknięto nam „Kurier Wileński” w dniu 22 czerwca… skonfiskowano ruchomości spółki (wydawniczej), przede wszystkim kosztowne linotypy i maszyny drukarskie… Przestało istnieć ostatnie niezaleĹźne, legalnie wydawane, pismo polskie na terytorium (przedwojennej) Rzeczypospolitej. Zgon jego dotknął boleśnie całą polską ludność Litwy”, gdyĹź ogrywało ono bardzo waĹźną rolę w ich okupacyjnym Ĺźyciu. Tak jak w całym Związku Sowieckim takĹźe i na Litwie, i w Wilnie szalał Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRR – NKWD, ktĂłry aresztował setki znanych PolakĂłw. To dzięki liście znanych osobistości polskich przebywających na Litwie Kowieńskiej teraz wraz z Wilnem w jej granicach, ktĂłrą Litwini przekazali Sowietom, NKWD 11 lipca 1940 r. aresztowało m.in. byłego premiera polskiego Aleksandra Prystora, Michała Tyszkiewicza, adwokata Tadeusza Kiersnowskiego – sekretarza Komitetu Polskiego w Wilnie, Wandę Pełczyńską, Ĺźonę polskiego pułkownika i polityka. Tego dnia został aresztowany takĹźe Władysław Wielhorski i osadzony we więzieniu na Łukiszkach, a następnie przetransportowany do więzienia w NiĹźnym Nowogrodzie.
W ostatnim miesiącu panowania sowieckiego na Litwie - w czerwcu 1941 r., komuniści litewscy wraz z sowieckim NKWD przeprowadzili zsyłkę LitwinĂłw, ĹťydĂłw i PolakĂłw na Sybir: spośrĂłd 35 tys. mieszkańcĂłw Litwy wysiedlonych w głąb Rosji, ok. 33% stanowili Polacy, głównie przedstawiciele inteligencji polskiej i ziemiaństwa polskiego. Z Wilna wywieziono 7600 osĂłb, głównie PolakĂłw – 5000 i polskich ĹťydĂłw, bo LitwinĂłw tam prawie nie było, reszta zesłańcĂłw pochodziła z polskiej części Wileńszczyzny ofiarowanej Litwie przez Stalina), wytypowanych przez LitwinĂłw. Zygmunt Brzozowski mieszkający wĂłwczas na Litwie pisze: „Dzięki obecności PolakĂłw w partii komunistycznej w Wilnie, przenikały do społeczeństwa polskiego echa dyskusji i postulatĂłw, jakie wysuwano na posiedzeniach partii. W ten sposĂłb doszło do wiadomości ogółu, Ĺźe komuniści litewscy urzędujący w Wilnie wielokrotnie wysuwali postulat wysiedlenia PolakĂłw z tego miasta (i Litwy) do Kazachstanu…”. „Od ludzi na kolei dowiedziałem się, Ĺźe na bocznicy dworca towarowego stoi bardzo długi zespół krytych wagonĂłw i do nich ładowano całe rodziny. Pilnowali ich Ĺźołnierze. Podobne składy ładowano na innych stacjach pod Wilnem. Załadunek całego pociągu trwał do kilku tygodni. Z wagonĂłw dobiegały wołania, brakowało im wody. Umierały niemowlęta. Ich ciała pozwalano wyrzucać na zewnątrz. Po odjeĹşdzie pociągu litościwi ludzie brali te ciałka i chowali w bezimiennych grobach” (Marek Sterlingow Wilno. Sześć razy z rąk do rąk Gazeta.pl 18.10.2009). Podobnie postępowali komuniści litewscy w Kownie i na Litwie Kowieńskiej. Brzozowski pisze, Ĺźe m.in. wywieziony został na Sybir jego 70-letni stryj Stanisław Brzozowski, były dyrektor Towarzystwa Akcyjnego SpadkobiercĂłw Stanisława Montwiłła, Chermańscy z Wesołowa i wielu innych jego polskich znajomych.
W Wilnie jest wtedy młody Czesław Miłosz. W książce Rodzinna Europa duĹźo później napisze: „Było mi Ĺźal tego miasta, bo znałem tu kaĹźdy kamień, i wszystkich drĂłg, lasĂłw, jezior, wiosek kraju wrzuconych w młyn mielący nie tylko ludzi, rĂłwnieĹź krajobrazy na miazgę”. WkrĂłtce Miłosz ucieknie z Wilna do Warszawy (Marek Sterlingow).
Za te wszystkie okrutne prześladowania Polacy w Wilnie i na WileńszczyĹşnie znienawidzili LitwinĂłw do ostatnich granic. Generał Stefan Rowecki, komendant Związku Walki Zbrojnej 19 lutego 1941 r. meldował gen. Kazimierzowi Sosnkowskiemu w Londynie: „OgĂłlnie społeczeństwo (polskie w Wilnie i na WileńszczyĹşnie litewskiej) nastawione do nich (LitwinĂłw) bardziej wrogo niĹź do bolszewikĂłw. Oczekuje się momentu, kiedy moĹźna będzie zemścić się za okrutne metody obchodzenia się z Polakami, za wynaradawianie i litwinizowanie…” (AK 1939-1945, t. 1, str. 462). Niestety, Ĺźadna kara nigdy nie spotkała i nie spotyka za te potworne zbrodnie dokonane na ciągle dokonywane na Polakach w Wilnie i na WileńszczyĹşnie. Bo sprawiedliwości nie ma na tym świecie, tj. KrĂłlestwie Szata. A Litwini byli i są jego wiernymi sługami. Podobnie jak wszystkie rządy polskie po 1945 r., szczegĂłlnie te po 1989 r., ktĂłre polakoĹźerczych LitwinĂłw uwaĹźają za przyjaciół i partnerĂłw strategicznych Polski.
22 czerwca 1941 r. Niemcy hitlerowskie napadają zbrojnie na Związek Sowiecki – swego dotychczas najlepszego sojusznika. Przed ucieczką z Wilna enkawudziści strzałami w tył głowy mordują kilkaset osĂłb w więzieniu na Łukiszkach i areszcie przy ul. Mickiewicza (ofiary to w większości Polacy). Szczęście ma ostatni transport do łagrĂłw. Polscy kolejarze uniemoĹźliwiają odjazd składu. Więźniowie uciekają. W ciągu kilku dni Niemcy zajmują Litwę, z czego cieszą się Litwini, ktĂłrzy "radośnie i z kwiatami witali Ĺźołnierzy niemieckich i udzielili im wszelkiej pomocy" (M. Sterlingow). Przez chwilę cieszą się nawet Polacy. Pryska w końcu strach przed wywĂłzką na Sybir.
Władze sowieckiej Litwy ukrĂłciły nacjonalistyczne zapędy LitwinĂłw nie tylko w Wilnie i na WileńszczyĹşnie, ale takĹźe na obszarze Litwy Kowieńskiej. Co więcej, w pierwszych dniach czy tygodniach zaświtała nadzieja na lepszą sytuację PolakĂłw na Litwie Kowieńskiej: w 1940 r. mianowały Polaka Ludwika Abramowicza (zm. Warszawa 1966) burmistrzem Telsz na. Ĺťmudzi; „po przyjściu bolszewikĂłw wprowadzono w niektĂłrych kościołach w Kownie naboĹźeństwa w języku polskim (szybko zlikwidował je arcybiskup kowieński Juozapas Skvireckas – jeszcze jeden litewski „kapłan Chrystusa”, ktĂłry takĹźe, wraz ze swoim biskupem pomocniczym Vincentasem Brizgysem w 1941 r. witał uroczyście armię hitlerowską w Kownie oraz mianował kapelanĂłw dla litewskich formacji wojskowych podległym Niemcom: ang. Wikipedia) oraz projektowano otwarcie szkół polskich na terenie Kowieńszczyzny” (AK 1939-1945, t. 1, str. 285). Do otwarcia nowych szkół polskich i gimnazjĂłw na Litwie Kowieńskiej nie dopuścili komuniści litewscy, a de facto nacjonaliści litewscy, ktĂłrzy teraz pod przemalowanym na czerwono szyldem usiłowali w miarę moĹźności kontynuować starą antypolską polityką (P. Łossowski). Nie tylko. Ĺźe nie otwarto nowych szkół, ale zamknięto gimnazja polskie w Kownie, PoniewieĹźu i Wiłkomierzu oraz 8 istniejących dotychczas polskich szkół podstawowych. Jak pisze Krzysztof Bojko w swej pracy o harcerstwie polskim na Litwie Kowieńskiej, decyzja o zamknięciu wszystkich polskich została powzięta jeszcze przez nacjonalistyczny rząd litewski przed samym przyłączeniem Litwy do Związku Sowieckiego. Komunistyczny rząd litewski podtrzymał tę decyzję. Bowiem tak komunistom litewskim jak i nacjonalistom litewskim w odniesieniu do PolakĂłw na Litwie przyświecał ten sam cel, a było nim konsekwentne dążenie do spauperyzowania ludności polskiej i zniszczenia jej dorobku kulturalnego oraz uczynienia z niej LitwinĂłw. Polacy prĂłbowali ratować szkoły i do ministra oświaty sowieckiej Litwy, Juozasa ĹťiugĹźdy, udała się delegacja przedstawicieli gimnazjum polskiego w Kownie. Liczono na poparcie, gdyĹź jako komunista w czasie rządĂłw Smetony miał zakaz nauczania w litewskich szkołach i dzięki okazanej mu litości ze strony dyrektora tego gimnazjum, Ludwika Abramowicza, pracował jako nauczyciel języka polskiego w tym polskim gimnazjum. Przez długie lata znalazł w nim i schronienie, i środki utrzymania. Teraz ĹťiugĹźda, jako minister oświaty pokazał swoje prawdziwe antypolskie oblicze, ktĂłre ukrywał jedząc chleb polski – pokazał jak nisko moĹźe upaść Litwin jako „człowiek”. Polską delegację przyjął bardzo wrogo i buńczucznie zapewnił, Ĺźe nie dopuści do ponownego otwarcia polskich szkół na Litwie Kowieńskiej. Z nieukrywaną satysfakcją realizował postanowienie o likwidacji tegoĹź gimnazjum. „Gimnazjum to – jak miał oświadczyć – ten rozsadnik i gniazdo przeklętej polskości, wypalę bez litości”.
Ten dziwny z punktu widzenia ideologicznego sojusz komunistĂłw litewskich z nacjonalistami litewskimi skierowany przeciwko Polakom na Litwie trwał nieprzerwanie aĹź do 1990 r. Bardzo wielu członkĂłw Litewskiej Partii Komunistycznej w latach 1940-90 było de facto krypto nacjonalistami i polakoĹźercami. O nacjonalistach litewskich w Litewskiej Partii Komunistycznej od 1940 r. czytamy: „Patrioci wstępują do partii, bo to jest jedyna platforma, z ktĂłrej moĹźna mieć jakikolwiek wpływ w jakiejkolwiek bądĹş dziedzinie. A dewizą ich jest podobno: Nie sądĹşcie nas według tego co mĂłwimy, ale według tego co robimy” (Stosunki polsko-litewskie w 1968 r. „Kultura” Nr 1-2 1970, str. 139, ParyĹź; z pobudek konformistycznych dla kariery i litewskiego nacjonalistycznego credo Litwini chętnie zapisywali się do Litewskiej Partii Komunistycznej przez cały czas istnienia sowieckiej Litwy: wg paryskiej „Kultury” w 1982 r. naleĹźało do niej 123 tys. LitwinĂłw i tylko zaledwie 7 tys. PolakĂłw; pomimo tego po 1990 r. nacjonaliści litewscy sami się wybielając zarzucali właśnie Polakom wspieranie komunistycznej władzy). A Polak z Litwy Kowieńskiej Zygmunt Brzozowski wspomina tamte czasy i ciągłe przepoczwarzanie się ideologiczne LitwinĂłw: „Wielu z tych LitwinĂłw, ktĂłrzy za czasĂłw sowieckich udawali gorliwych komunistĂłw, z chwilą przyjścia NiemcĂłw, stało się faszystami”, a w 1944 r. ponownie komunistami. Tzw. komuniści litewscy – rzekomi internacjonaliści byli faktycznie ciągle obrzydliwymi nacjonalistami. W 1940 r. język rosyjski obok języka litewskiego stał się językiem oficjalnym na Litwie. Kiedy jednak Polacy nie znający języka litewskiego, a znający z dawnych lat język rosyjski posługiwali się rosyjskim, to Litwini zarzucali Polakom „rusyfikowanie Litwy”. A więc czy to pod panowaniem sowieckim czy niemieckim kontynuowano w miarę moĹźliwości politykę smetonowskiej Litwy, w tym walkę z Polakami i polskością na Litwie.
Władza litewsko-sowiecka na ziemiach Litwy Kowieńskiej przyniosła pozbawienie PolakĂłw podstaw zbiorowej egzystencji przez likwidację wszystkich polskich szkół, organizacji i prasy polskiej oraz kradzieĹź mienia PolakĂłw. Pozabierała Polakom dwory i pałace z ich zabytkami sztuki i cennymi pamiątkami polskimi oraz księgozbiorami, dzięki czemu muzea i biblioteki na Litwie mają dzisiaj tysiące polonikĂłw (bez nich zapewne tylko jedno muzeum byłoby na Litwie!). To nie była robota tylko urzędnikĂłw sowieckich i sowieckiego NKWD. W tych wszystkich zbrodniach czynny udział brali Litwini – smetonowscy nacjonaliści. Np. litewskimi rękami w sposĂłb ostentacyjnie bezwzględny przy likwidacji polskiej siedziby Zarządu Towarzystwa Oświatowego „Pochodnia” w Kownie, niszczono książki z biblioteki, wyrzucając je z okien na ulicę (P. Łossowski).
Jeszcze za rządów nacjonalistów na Litwie Kowieńskiej zaczęła tworzyć się polska konspiracja niepodległościowa, wspierająca dążenia narodu polskiego do ponownego odzyskania niepodległej Polski. Sowiecko-litewskie NKWD całą swoją energię skoncentrowało na jej zniszczeniu. W marcu 1941 r. został rozbity sztab podokręgu kowieńskiego, ale nie obwody. Te działały nadal, choć w bardzo okrojonym zakresie. Umożliwiło to odtworzenie podokręgu podczas okupacji niemieckiej.
RĂłwnieĹź Ĺźycie PolakĂłw na Litwie Kowieńskiej wcale do spokojnych i bezpiecznych nie naleĹźało. Tak jak w całym Związku Sowieckim takĹźe i na Litwie szalał Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRR – NKWD, ktĂłry aresztował setki znanych PolakĂłw. To dzięki liście znanych osobistości polskich przebywających na Litwie Kowieńskiej, ktĂłrą Litwini przekazali Sowietom, NKWD aresztowało PolakĂłw.
W ostatnim miesiącu panowania sowieckiego na Litwie - w czerwcu 1941 r., komuniści litewscy wraz z sowieckim NKWD przeprowadzili zsyłkę LitwinĂłw, ĹťydĂłw i PolakĂłw na Sybir: spośrĂłd 35 tys. mieszkańcĂłw Litwy wysiedlonych w głąb Rosji, ok. 33% stanowili Polacy – w tym około 5000 z Kowna i Litwy Kowieńskiej, głównie przedstawiciele inteligencji polskiej i ziemiaństwa polskiego, m.in. księcia Konstantego Radziwiłła, w czym Litwini ochoczo pomagali NKWD: to oni wytypowali PolakĂłw do zesłania. WywĂłzki na wschĂłd spowodowały na Litwie Kowieńskiej zdziesiątkowanie polskiego ziemiaństwa i inteligencji.
22 czerwca 1941 r. Niemcy hitlerowskie napadają zbrojnie na Związek Sowiecki – swego dotychczas najlepszego sojusznika (Aleksander Bregman Najlepszy sojusznik Hitlera Londyn 1958).
Historyk polski Piotr Łossowski tak podsumował pierwszą sowiecką władzę na Litwie – rządy komunistĂłw litewskich: „OgĂłlnie biorąc, pod rządami sowieckimi nastąpiło dalsze, wyraĹşne pogorszenie sytuacji ludności polskiej… na Litwie Kowieńskiej (Polacy) pozbawieni zostali podstaw zbiorowej egzystencji”.


Niemiecka okupacja Litwy Kowieńskiej i Wilna 1941-1944


Litwini modlili się o wojnę Niemiec hitlerowskich ze Związkiem Sowieckim., wierzyli, Ĺźe u boku Niemiec powstanie ponownie niepodległe państwo litewskie. Więcej, jak pisze mieszkający na przedwojennej Litwie Kowieńskiej, a podczas wojny w Wilnie Zygmunt S. Brzozowski (Litwa – Wilno 1910-1945 ParyĹź 1987) marzyli o przyjściu NiemcĂłw m.in. dlatego, Ĺźe chcieli u boku NiemcĂłw brać udział w ich podboju Europy i dlatego, Ĺźe widząc co Niemcy wyprawiają w okupowanej Polsce z Polakami i Ĺťydami, mieli nadzieję, Ĺźe Niemcy pozwolą im ostatecznie rozprawić się z Polakami (Z. Brzozowski). Dlatego juĹź przed wybuchem wojny emigranci litewscy w Berlinie, w tym do 1940 r. attachĂŠ wojskowy Litwy w tym mieście płk. Skripa zaczął tworzyć rząd litewski z nadzieją, Ĺźe obejmie on władzę na zajętej przez wojsko niemieckie Litwie. I tą nadzieją Ĺźyli Litwini aĹź do końca niemieckiej okupacji Litwy w 1944 r. pomimo tego, Ĺźe Niemcy hitlerowskie nie chciały nawet słyszeć o jakiejś niepodległej Litwie. Nie tylko to. Planowali przyłączenie Litwy do Niemiec i ewentualne przepędzenie z niej LitwinĂłw. Nawet dla pohitlerowskich Niemiec, konkretnie dla puczystĂłw, ktĂłrzy 20 lipca 1944 r. w kwaterze Hitlera Wolfsschanze (Wilczy Szaniec) koło Rastenburga (obecnego Kętrzyna) w Prusach Wschodnich dokonali nieudanego zamachu stanu, przeprowadzonego przez oficerĂłw Wehrmachtu pod przywĂłdztwem pułkownika Clausa von Stauffenberga, maleńka i bez Ĺźadnego znaczenia w polityce europejskiej Litwa, miała być dana Polsce - uĹźyta do ostatecznego załatwienia spraw polsko-niemieckich. Celem puczu, w ktĂłrym miał zginąć Adolf Hitler, było ratowanie Niemiec wraz z niemiecką Austrią przed ich totalną zagładą przez wojska koalicji antyhitlerowskiej i bezwzględną kapitulacją Berlina; liczono na zawarcie znośnych warunkĂłw pokojowych z Ameryką, Wielką Brytanią i Francją, dalszą wojnę z osamotnionym, a tym samym osłabionym militarnie Związkiem Sowieckim i utrzymanie „Wielkich Niemiec”, szczegĂłlnie z hitlerowskimi granicami wschodnimi Niemiec. Z oryginalnych dokumentĂłw organizatorĂłw zamachu, wydanych w Monachium w 1967 r., a przede wszystkim z ich memoriału dowiadujemy się, Ĺźe losy Polski miały zaleĹźeć od dalszego przebiegu wojny Niemiec ze Związkiem Sowieckim i potraktowane jako obiekt przetargu z Moskwą, szczegĂłlnie jeśli udało by się Niemcom w dalszym toku wojny zajmować polskie Ziemie Wschodnie, czyli wschodnią granicę Polski. W warunkach pokojowych formułowanych przez jednego z najwaĹźniejszych organizatorĂłw zamachu Carla Goerdelera, byłego nadburmistrza Lipska, granica polsko-niemiecka miałaby biec mniej więcej wzdłuĹź linii granicznej z 1914 r. (Wielkopolska, Pomorze i cały GĂłrny Śląsk w granicach Niemiec). W zamian na utratę ziem zachodnich Polska z pomocą Berlina miałaby być połączona w formie unii państwowej z Litwą. Tym sposobem miałby być zagwarantowany jej dostęp do morza. NiezaleĹźnie od tego wyraĹźają autorzy memoriału gotowość udzielenia Polsce pomocy gospodarczej w celu zagojenia ran wywołanych wojną. A więc Polska miała powrĂłcić na polityczną mapę Europy, ale Litwa nie! Tymczasem nie tylko wydawana podczas okupacji niemieckiej gazeta litewska „Naujoji Lietuva” pisała, Ĺźe Litwa jest sprzymierzeńcem NiemcĂłw, Ĺźe z ich losem sprzęgła na wieki swĂłj własny, poniewaĹź jest sercem oddana idei „nowej Europy”, budowanej przez „wielki narĂłd niemiecki”, w ktĂłrej miejsca dla Polski nie było i to wystarczało, aby budowę takiej właśnie niemieckiej Europy popierać. Jak pisze Zygmunt Brzozowski świadczyło to o niedoświadczeniu politycznym LitwinĂłw. Ich germanofilstwo i polakoĹźerstwo brało gĂłrę nad zdrowym rozsądkiem. Pomimo tego wydawana podczas okupacji niemieckiej gazeta litewska „Naujoji Lietuva” pisała, Ĺźe Litwa jest sprzymierzeńcem NiemcĂłw, Ĺźe z ich losem sprzęgła na wieki swĂłj własny, poniewaĹź jest sercem oddana idei „nowej Europy”, budowanej przez „wielki narĂłd niemiecki”, w ktĂłrej miejsca dla Polski nie było i to wystarczało, aby budowę takiej właśnie niemieckiej Europy popierać. Jak pisze Zygmunt Brzozowski świadczyło to o niedoświadczeniu politycznym LitwinĂłw. Ich germanofilstwo i polakoĹźerstwo brało gĂłrę nad zdrowym rozsądkiem.
Marzenie LitwinĂłw sprawdziło się: 22 czerwca 1941 r. Niemcy hitlerowskie powtĂłrzyły swĂłj Drang nach Osten i potężną machiną wojenną ruszyły na podbĂłj Związku Sowieckiego. Wojska niemieckie w błyskawicznym tempie zajmują ziemie litewskie. Litwini – wszyscy Litwini (wyjątki potwierdzają regułę) z wielką radością witali wkraczających do miast i wsi niemieckie oddziały wojskowe i gdzie tylko i jak tylko mogli pomagali im w zajęciu kraju. TakĹźe przed samym zajęciem Wilna przez NiemcĂłw nacjonaliści z Frontu AktywistĂłw Litwy zaapelowali do LitwinĂłw przebywających w mieście, aby „radośnie i z kwiatami witali Ĺźołnierzy niemieckich i udzielili im wszelkiej pomocy”. W Wilnie członkowie litewskiej podziemnej paramilitarnej organizacji rozpoczęli nawet małe powstanie i zabijali rosyjskich maruderĂłw. Zaraz po wejściu NiemcĂłw na Litwę ujawnił się „tymczasowy rząd litewski” z Juozasem Ambrazevičiusem na czele, ktĂłry powitał wkraczające do Litwy wojska hitlerowskie orędziem do narodu, wyraĹźając „wdzięczność Zbawcy kultury europejskiej, Kanclerzowi Wielkiej Rzeszy Niemieckiej – Adolfowi Hitlerowi i Jego Bohaterskiej Armii, ktĂłra wyzwoliła Litwę. Władze niemieckie rozpędziły ten „rząd litewski” juĹź 5 sierpnia 1941 r. i z Litwy uczyniły Generalny Komisariat Litewski, wchodzący w skład Generalnego Komisariatu Ostland z siedzibą główną w Rydze. PrzywĂłdcĂłw litewskich, ktĂłrzy nie godzili się z niemiecką polityką w odniesieniu do Litwy, trafiali do więzień i obozĂłw koncentracyjnych. Sen nacjonalistĂłw litewskich o Litwie budującej wspĂłlnie z Hitlerem nową Europę prysnął jak bańka mydlana. Władze Generalnego Komisariatu Litewskiego zainstalowano nie w zdominowanym przez PolakĂłw Wilnie, ale dla większego bezpieczeństwa w litewskim Kownie, co zostało przyjęte jako policzek dany nacjonalistom litewskim. Komisariatem Litewskim zarządzał od 28 lipca 1941 r. Niemiec – Theodor Adrian von Renteln (Wikipedia litewska). Zygmunt Szczęsny Brzozowski pisze: „…By pozbawić LitwinĂłw całkowicie nadziei na otrzymanie niepodległości, w niemieckich odezwach i zarządzeniach pojawiał się zwrot o „byłym państwie litewskim”. W ten sposĂłb Litwa stała się jednym z ogniw niemieckiego Ostlandu… Niemcy…odnosili się do LitwinĂłw z pogardą…”. Najlepszym dowodem na to jest m.in. fakt, Ĺźe Hitler nie przyjął delegacji litewskiej mającej wręczyć mu memoriał o niepodległości Litwy, jak rĂłwnieĹź i to, Ĺźe Niemcy właściwie przystąpili do likwidacji litewskiego uniwersytetu w Wilnie. „Pozwolono Litwinom na utrzymanie na uniwersytecie tylko dwĂłch fakultetĂłw: technicznego i medycznego. PoniewaĹź fakultetu technicznego w ogĂłle nie było, a fakultet medyczny reorganizowano, zarządzenie władz niemieckich było rĂłwnoznaczne z likwidacją uniwersytetu” (S. Piasecki). Odmową przyjęcia delegacji litewskiej przez Hitlera Litwini się poczuli się zupełnie dotknięci, bo zaraz po objęciu urzędu przez komisarza Rentelna na Liwtwie, „wnet zgłosiła się delegacja nacjonalistĂłw litewskich z generałem Kubiliunasem na czele, ktĂłry złoĹźył ‘FĂźhrerowi Wielkich Niemiec oraz d-twu sławnej armii niemieckiej najserdeczniejsze i najszczersze podziękowanie za oswobodzenie Litwy od Ĺźydowsko-bolszewickiego terroru’. Kubiliunas wyraĹźał gotowość zorganizowania Ĺźycia litewskiego ‘w kierunku ideologii państw Osi, by w walce prowadzonej przez Hitlera przeciw bolszewizmowi i brytyjskiej plutokracji nie zabrakło i Litwy’” – pisał w swoim raporcie dla Rządu Polskiego w Londynie z 11 maja 1942 gen. Stefan Rowecki, Komendant Główny Armii Krajowej (R. Korab-Ĺťebryk jw.).
Okupanci niemieccy LitwinĂłw jako rasę „nadającą się do zniemczenia” dopuszczają do administracji średniego i niskiego szczebla oraz policji, formują złoĹźone z nich oddziały pomocnicze. Oczywiście Litwini z radością zgodzili się na współpracę z okupantem niemieckim. Aby mĂłc sprawnie rządzić okupowaną przez siebie Litwą Niemcy oparli się na najbardziej germanofilskim odłamie narodowcĂłw litewskich Augistinasa Voldemarasa i skrajnie szowinistycznej katolickiej młodzieĹźy litewskiej (Z. Brzozowski). Generał litewski Petras Kubiliūnas został radcą przy generalnym komisarzu Theodorze Adrianie von Rentelnie. Z rozwiązanego „rządu litewskiego” Niemcy zostawili jego agendy policyjne i bezpieczeństwa wewnętrznego - Departament Bezpieczeństwa Państwowego kierowany przez Vytautasa Reivytisa, włączając je w system okupacyjnych władz. Departament Bezpieczeństwa Państwowego został przekształcony w litewską policję i litewską policję bezpieczeństwa (Saugumę), bezpośrednio podporządkowaną niemieckiej policji kryminalnej - Kripo. Na czele Saugumy stanął Vytautas Reivytis, a po nim agent Abwehry Stasys Čenkus, ktĂłry sprawował tę funkcję do końca okupacji. Liczebność Saugumy wynosiła ok. 400 ludzi, w tym ok. 250 w Kownie i ok. 130 w Wilnie. Głównie byli to członkowie byłego Związku Ĺťelaznego Wilka – litewskiej paramilitarnej organizacji faszystowskiej działająca w latach trzydziestych. Tam wszczepiono w nich nienawiść do PolakĂłw i ĹťydĂłw. Sauguma ściśle współpracowała z Sipo i SD, pełniąc róşne zadania. Przede wszystkim dostarczała niemieckim strukturom bezpieczeństwa informacje wywiadowcze dotyczące polskiego i komunistycznego ruchu oporu na obszarze okupowanej Litwy oraz brała udział w akcjach antypartyzanckich jednostek, działających w północnej części Generalnego Gubernatorstwa i na Litwie, jak rĂłwnieĹź przeciwko niedobitkom polskim na Litwie Kowieńskiej. Sekcja Komunistų-Ĺ˝ydų Skyrius prowadziła prześladowania ludności Ĺźydowskiej, przygotowując listy proskrypcyjne osĂłb przeznaczonych do eksterminacji. Poszukiwała teĹź ĹťydĂłw zbiegłych z getta, a następnie przekazywała ich Niemcom lub litewskim formacjom kolaboracyjnym, jak np. Ypatingasis būrys (tzw. „strzelcy ponarscy”). SzczegĂłlną aktywność przejawiała taka sekcja w okręgu wileńskim, na czele ktĂłrej stał Juozas Bagdonis. Działalność skierowana przeciwko Ĺťydom najbardziej była rozwinięta w II poł. 1941, później, gdy Ĺźydowska społeczność Litwy została faktycznie wymordowana, na plan pierwszy wysunęła się walka z polskim i komunistycznym podziemiem. W swej działalności Sauguma dokonała wielu zbrodni na ludności polskiej i Ĺźydowskiej. Wielu z jej członkĂłw pod koniec wojny uciekło na ZachĂłd, głównie do USA, gdzie po ich rozszyfrowaniu zostało uznanych za nazistowskich zbrodniarzy wojennych (np. Algimantas Mykolas Dailidė, Anton Gecas, Kazys GimĹźauskas, Aleksandras Lileikis czy Vladas Zajančkauskas), a takĹźe do Wenezueli i Australii.
To nie Niemcy a Litwini – policja litewska najpierw pilnowała wileńskiego getta i tego, aby Polacy nie dostarczali im Ĺźadnej pomocy (S. Piasecki), a potem litewskie zbiry z Litwy Kowieńskiej – krĂłlestwa Szatana - z formacji Ypatingasis būrys (tzw. „strzelcy ponarscy”) wymordowali 150 tys. ĹťydĂłw Ĺźyjących na Litwie Kowieńskiej (Encyclopaedia Judaica Jerusalem1971). Pierwsi poinformowali o tym ZachĂłd Polacy. JuĹź 11 V 1942 r. w meldunku nr 121 w raporcie specjalnym o „sytuacji litewskiej” dla władz polskich w Londynie Komendant Główny AK, gen. Stefan Grot-Rowecki pisał: „Z wiedzą i aprobatą NiemcĂłw wymordowali Litwini na terenie Kowieńszczyzny i Wileńszczyzny przeszło 200 000 ĹťydĂłw” (Roman Korab-Ĺťebryk Biała Księga w obronie Armii Krajowej na WileńszczyĹşnie Lublin 1991).
Jednak nie tylko faszyści litewscy byli kolaborantami niemieckimi i nie tylko aktywni kolaboranci (wiele tysięcy!) wspierali w róşny sposĂłb okupantĂłw niemieckich, a tym samym Niemcy. Jak pisze Paweł Łossowski, wspierał NiemcĂłw lub aprobował litewską administrację i policję na usługach NiemcĂłw oraz bandycką działalność Saugumy prawie cały narĂłd litewski, wciągając go do II wojny światowej i do zbrodni dokonywanych przez NiemcĂłw. Litwini liczyli na to, Ĺźe to Niemcy ostatecznie wygrają II wojnę światową i będą rozdawać karty, w tym takĹźe Litwie. OprĂłcz policji, Saugumy i Ypatingasis būrys powstało m.in. 20 batalionĂłw policyjnych. W Trawnikach na LubelszczyĹşnie szkoleni byli litewscy wachmani obozĂłw koncentracyjnych, ktĂłrzy stanowili 10% załogi obozu w Majdanku. „W pamięci byłego więźnia Majdanka JĂłzefa Korcza zapisali się oni, “…jako maszyny wykonujące rozkazy, ale maszyny jakĹźe często piekielne, nie róşniące się niczym od esesmanĂłw niemieckich…” (Jerzy T. Zalesiak W Wilnie w duchu… Generalbezirk Litauen „Słowo. Dziennik Katolicki” 16.9.1993). Policjanci litewscy pilnowali getta warszawskiego (więziona w getcie Alicja Zawadzka-Wetz wspomina w swojej książce Refleksje pewnego Ĺźycia, wydaną przez Instytut Literacki w ParyĹźu w 1967 r.: „Teren szopy otoczony był drutami kolczastymi i pilnowany przez „szaulisĂłw”-Ĺźołnierzy, rekrutowanych na Litwie i odznaczających się specjalnym okrucieństwem”) oraz byli katami getta warszawskiego podczas jego likwidacji w 1943 r. „Warszawiacy mogą opowiedzieć, co wyrabiali litewscy szaulisi podczas powstania” (A. Kropiwnicki jw.). Litewskie bataliony policyjne brały udział takĹźe w zwalczaniu ruchu oporu na WileńszczyĹşnie, Białorusi, a nawet w okolicach Ĺťytomierza i na LubelszczyĹşnie oraz w mordowaniu PolakĂłw w Wilnie. „Okrucieństwo tych formacji wobec pacyfikowanej ludności cywilnej przeraĹźało nieraz samych NiemcĂłw. Niemiecki komisarz Słucka Carl swĂłj raport do wielkorządcy Białorusi Wilhelma Kubego o rzezi ludności Ĺźydowskiej jakiej dokonał 28 paĹşdziernika 1941 r. litewski 11. Batalion z Kowna, kończył prośbą: „…w przyszłości niech mnie Pan uchroni przed tym batalionem policyjnym” (J.T. Zalesiak jw.).
„Litwini… wykorzystywali swe stanowiska w administracji i samorządzie dla szykanowania i uciskania elementu polskiego. LekcewaĹźeni przez NiemcĂłw, wyĹźywali się Litwini w gnębieniu na spółkę z Niemcami ludności polskiej oraz w zwalczaniu i niszczeniu wszelkich objawĂłw kultury polskiej… Fikcja samorządu, uĹźywanie przez NiemcĂłw „armii” i policji litewskiej do poniĹźających zadań, lekcewaĹźenie przez NiemcĂłw wszelkich petycji i ofert współpracy, wyzysk gospodarczy, branka masowa na roboty do Niemiec, ograniczenia swobĂłd w dziedzinie Ĺźycia kulturalnego – oto bilans wysługiwania się LitwinĂłw Niemcom. Mimo świadomości bankructwa polityki współpracy z Niemcami, Litwini „trwali na swym posterunku” w ciągu całego okresu okupacji niemieckiej, wykorzystując przyznane im przez NiemcĂłw przywileje i stanowiska do likwidowania polskości w Wilnie i na WileńszczyĹşnie” (Polskie Siły Zbrojne w Drugiej Wojnie Światowej Tom III Armia Krajowa Londyn 1950).
Litwini bez przerwy, każdego dnia podczas trzyletniej okupacji Litwy judzili Niemców przeciwko Polakom. Od razu zlikwidowali szkoły polskie w Wilnie i na Wileńszczyźnie i utrudniali życie Polakom jak tylko mogli. Np. nie podobało im się, że wszystkie oficjalne ogłoszenia niemieckie były drukowane po niemiecku, litewsku i polsku, domagali się usunięcia z pracy wszystkich Polaków, skarżyli się, że Polacy prowadzą szkodliwą działalność nie tylko dla litewskich aspiracji narodowych, lecz także niemieckiej armii na Litwie itd. Rektor uniwersytetu litewskiego w Wilnie Michał Birżyska pisał do Niemców, że marsz niemieckiego wojska na Związek Sowiecki popierali tylko Litwini i za to Niemcy powinni pomóc Litwinom w walce z Polakami na Litwie. To nie kto inny jak tylko Litwini przyczynili się do tego, że sytuacja Polaków na Litwie była nawet jeszcze bardziej gorsza od tej za czasów Sowieckiej Litwy. Jednak nie samo prześladowanie Polaków było ich teraz głównym celem. Pojęli, że we współpracy z okupantem niemieckim mają okazję na wypędzenie lub wymordowanie wszystkich Polaków mieszkających w Wilnie i na Wileńszczyźnie, a także z Litwy Kowieńskiej. To był ich priorytet narodowy w latach 1941-1944.
Mordowanie PolakĂłw w Wilnie rozpoczęli Litwini rodem z Litwy Kowieńskiej juĹź 24 czerwca 1941 r. Czyli nastąpiło to nazajutrz po zajęciu Wilna przez wojska niemieckie i partyzantĂłw litewskich. Tego dnia rozplakatowano w mieście obwieszczenia, podpisane przez przewodniczącego Litewskiego Komitetu – S. Zakieviciusa i komendanta wojskowego miasta – gen. Von Ostmana, o aresztowaniu spośrĂłd wilnian 80 zakładnikĂłw: 60 ĹťydĂłw i 20 PolakĂłw, po czym trzech z nich zaraz potem powieszono u wylotu ul. Kasztanowej na plac katedralny (Jerzy T. Zalesiak W Wilnie w duchu Generalbezirk Litauen „Słowo. Dziennik Katolicki” 16.9.1993). Mordowanie przez LitwinĂłw PolakĂłw w Wilnie i na WileńszczyĹşnie trwało do lata 1944 r. Pierwszy udokumentowany mord miał miejsce 4 lipca 1941 r. w Ponarach. W podwileńskich Ponarach zamordowano według skrupulatnych obliczeń 1,5-2 tys. PolakĂłw – głównie przedstawicieli polskiej inteligencji i ruchu oporu (Monika Tomkiewicz, IPN Warszawa), chociaĹź inne informacje mĂłwią o duĹźo większej liczbie PolakĂłw zamordowanych w Ponarach - przecieĹź nie wszystkie morderstwa były dokumentowane (J.T. Zalesiak jw.)). Dalszych kilkadziesiąt tysięcy PolakĂłw z Wilna i Wileńszczyzny Litwini wepchali siłą do wagonĂłw, ktĂłre zawiozły ich na przymusowe roboty do Niemiec.
Litwini z Litwy Kowieńskiej – krĂłlestwa Szatana obok PolakĂłw wymordowali w lasach ponarskich takĹźe 72 tys. polskich ĹťydĂłw (IPN Warszawa, Monika Tomkiewicz Zbrodnia w Ponarach 1941-1944 Warszawa 2008); nie Niemcy a Litwini wymordowali takĹźe 150 tys. ĹťydĂłw Ĺźyjących na Litwie Kowieńskiej (Encyclopaedia Judaica Jerusalem 1971). Oto przykład do jakiego zezwierzęcenia doszło wielu kiedyś przyzwoitych LitwinĂłw. Zygmunt Brzozowski pisze: „Opowiadał nam mĂłj ojciec, gdy przyjechał z Kowna do Wilna gdzieś na przełomie lipca i sierpnia 1941 roku, Ĺźe spotkał JĂłzefa Jankauskasa, syna naszego byłego robotnika w Jakubowie, ktĂłry jeĹşdził ze mną samochodem jako chłopiec posługowy. Był to sympatyczny młodzian lat około dwudziestu. Poprosił nas, by mu pomĂłc w uzyskaniu prawa jazdy, gdyĹź chciał zostać kierowcą. Posłaliśmy go do Kowna na kursy szoferskie i umoĹźliwiliśmy mu zdanie wymaganych egzaminĂłw. Został szoferem. Było to w 1938 roku. Otóş ten JĂłziuk, jak go nazywano, spotkał ojca na ulicy w Kownie w 1941 roku, zatrzymał go i zaczął witać się wylewnie i serdecznie. Ojciec zapytał, co teraz robi i jak mu się powodzi. „Powodzi mi się bardzo dobrze – powiedział Jankauskas – jestem teraz szaulisem (strzelcem). „Wie pan, chodzimy po Ĺźydowskich mieszkaniach i szukamy ĹťydĂłw. To bardzo śmiesznie wygląda, gdy otwieramy drzwi w mieszkaniu stoi ĹťydĂłwka z dzieckiem na ręku, a my do niej strzelamy. Ona tak kiwa się komicznie i wreszcie pada”. Ojciec mĂłj nic na to nie odpowiedział, kiwnął głową i czym prędzej odszedł. Najbardziej wstrząsające w tym opowiadaniu było to, Ĺźe JĂłziuk nie wstydził się tego co robił. Jak musiała deprawować długoletnia propaganda nienawiści do PolakĂłw a następnie do ĹťydĂłw wpajana przez przywĂłdcĂłw litewskich (w tym i księży katolickich) i zatruwająca dusze uczciwego z gruntu i przyzwoitego ludu litewskiego – tego samego ludu, z ktĂłrym przez tyle lat pomimo róşnic narodowych, tak dobrze rozumieliśmy się – by z tego dobrego i serdecznego człowieka, jakim był Jankauskas, zrobić zbĂłjcę”. Brzozowski pisze takĹźe, Ĺźe prześladujący w Wilnie polskich katolikĂłw litewski biskup Miecyslovas Reinys z pomocą NiemcĂłw zniszczył polskie struktury administracyjne Kościoła w Wilnie. Arcybiskupa wieleńskiego Romualda Jałbrzykowskiego zesłano do Mariampola na SuwalszczyĹşnie litewskiej, księży i zakonnikĂłw do więzień i obozĂłw, a profesorĂłw seminarium duchownego zesłano do więzienia w Wykowyszkach na Litwie Kowieńskiej. Polacy z Wilna wysyłali tam księżom paczki Ĺźywnościowe. Nie podobało się to Litwinom, przewieĹşli więc profesorĂłw do dwĂłch majątkĂłw w Szałtupiu pod Kownem, gdzie dozorcy litewscy, z pewnością takĹźe katolicy, czynili im róşne upokorzenia. Np. dziekanowi Wydziału Teologii, ks. Puciacie nakazano posprzątanie zanieczyszczonego i zamarzniętego ustępu. Kiedy ten odmĂłwił to zrobić to za karę zesłali go do obozu pracy w Prowieniszkach, takĹźe na Litwie Kowieńskiej, gdzie więziono wielu PolakĂłw. Wielu LitwinĂłw podczas wojny stało się po prostu potworami, ktĂłrych ręce są zbroczone we krwi Ĺźydowskiej, polskiej, białoruskiej i rosyjskiej!
Dzisiaj Litwini fałszują lub przemilczają swĂłj haniebny udział w II wojnie światowej. Litewski poeta i eseista Tomas Venclova mĂłwi: „…Litewska tradycja nakazuje o tym milczeć. Powszechne mniemanie jest takie, Ĺźe (rzekomo) nie wiadomo naprawdę, kto tam był winny. A Litwin przecieĹź z definicji nie moĹźe być winny, zawsze jest ofiarą” (Co gryzie Litwina „Express Wieczorny 10.8.2008). Prof. Czesław Zgorzelski zauwaĹźa, Ĺźe: „Jakieś społeczne odcięcie się dzisiejszej Litwy od udziału LitwinĂłw w zbrodniach hitlerowskich popełnionych… na Polakach i Ĺťydach w okresie okupacji niemieckiej oczyściłoby skutecznie atmosferę stosunkĂłw polsko-litewskich zwłaszcza w sferze moralnej (Ziemie rodzinne „Tygodnik Powszechny” 1.3.1992, KrakĂłw). Niestety zamiast tego Litwini, zamiast uderzenia się w piersi za wszystkie zbrodnie popełnione przez LitwinĂłw podczas II wojny światowej, a było ich wiele, bezczelnie i całkowicie bezpodstawnie starają się z polskiej Armii Krajowej działającej podczas wojny w Wilnie, na WileńszczyĹşnie i Litwie Kowieńskiej uczynić zbrodniarzy. I to najgorszych na świecie. Tylko dlatego, Ĺźe Armia Krajowa śmiała bronić PolakĂłw przed zbrodniami litewskimi. Il Duce odrodzonego państwa Litewskiego – Vytautas Landsbergis (1990-92) zakazał stowarzyszania się polskim kombatantom, czyniąc z Litwy jedyne państwo na świecie, w ktĂłrym tak traktuje się kombatantĂłw byłej koalicji antyhitlerowskiej. Gorzej. Bezczelność nacjonalistĂłw litewskich jest bezgraniczna. Otóş „litewski poseł partii rządzącej Arunas Gumuliauskas przygotowuje rezolucję, w ktĂłrej ma się pojawić zapis, Ĺźe ani Litwa, ani narĂłd litewski nie uczestniczył w (Ĺźydowskim) Holocauście” („Kronika Sejmowa” Styczeń 2020, Warszawa, str. 125).
Gazeta litewska „Naujoji Lietuva” pisała, Ĺźe „Największym nieszczęściem Litwy jest obecność mniejszości polskiej i Ĺźydowskiej”. Po wymordowaniu przez NiemcĂłw i LitwinĂłw wileńskich ĹťydĂłw Wilno stało się najbardziej polskim w całych swoich dziejach - Polacy stanowili teraz 71,9% ludności miasta („Kultura” Nr 7-8 1969, ParyĹź). Oczywiście nie podobało się to działaczom litewskim, ktĂłrzy sugerowali Niemcom, aby do opustoszałego getta wileńskiego przesiedlić teraz wszystkich PolakĂłw i następnie ich takĹźe wymordować; Niemcy odrzucili tę sugestię (okazali się być bardziej ludzcy od LitwinĂłw!).
Polacy na Litwie Kowieńskiej byli juĹź wĂłwczas przetrzebieni i osłabieni, bez dawnych form swego Ĺźycia narodowego i gospodarczego, bez swych przywĂłdcĂłw. Okres ten nacechowany był terrorem i wzmoĹźonymi represjami litewskich nacjonalistĂłw, podĹźeganych przeciw Polakom przez okupacyjne władze niemieckie (B. Wierzbiański). Teraz celem LitwinĂłw nie była tylko pauperyzacja PolakĂłw i zniszczenie ich dorobku kulturalnego na Litwie, ale fizyczna eliminacja PolakĂłw z Litwy. Litwini mieli teraz dodatkowo moĹźliwość brania udziału u boku NiemcĂłw w masowym mordowaniu PolakĂłw i ich wysiedlaniu z Litwy Kowieńskiej z czego ochoczo korzystano. Mordowali takĹźe ĹťydĂłw, ktĂłrych nie lubili na rĂłwni z Polakami (w lipcu 1941 r. dokonali wielkiego pogromu ĹťydĂłw w Kownie). Zaraz po zajęciu Litwy przez NiemcĂłw naczelnik powiatu kowieńskiego zasugerował Niemcom utworzenie dla PolakĂłw nie pochodzących z Kowna, czyli dla uchodĹşcĂłw polskich z 1939 r. obozu koncentracyjnego na przedmieściu kowieńskim Wiliampol. Znany jest raport Stasysa Cenkusa, szefa wydziału litewskiego w policji bezpieczeństwa i SD w Kownie z 27 sierpnia 1943 r., w ktĂłrym podnosi on wielkie zasługi funkcjonariuszy litewskiej policji bezpieczeństwa w słuĹźbie Niemiec podczas II wojny światowej Saugumy „w walce z działalnością polską” (P. Łossowski). „Egzekucje odbywają się w sposĂłb bestialski, bez względu na płeć i wiek ofiar, a wykonawcami są policjanci litewscy, oraz ochotnicy, rekrutujący się przewaĹźnie z młodzieĹźy gimnazjalnej” (AK 1939-1945, t. 6, str. 242).
W 1942 r. rozpoczęło się kolonizowanie przez NiemcĂłw zachodniej Litwy, konkretnie Ĺťmudzi, aby mieć etnicznie niemieckie połączenie z Łotwą, ktĂłrą takĹźe zamierzali w przyszłości skolonizować. Janusz Januszkiewicz, członek Armii Krajowej, odpowiedzialny z ramienia AK za gminę i powiat Rosienie, przekazał wĂłwczas do Inspektoratu informację, Ĺźe koła litewskie współpracujące z Niemcami planują przy tej okazji zlikwidowanie mniejszości polskiej na Ĺťmudzi. Miało to nastąpić bezpośrednio po „zlikwidowaniu” – wystrzelaniu przez ochotnikĂłw litewskich ĹťydĂłw w gettach. Elementem tej akcji miały się stać wysiedlenia polskich właścicieli z ich majątkĂłw, co nastąpiło w lipcu 1942 r. Aresztowanych PolakĂłw trzymano w poĹźydowskich gettach, młodzieĹź polską wywieziono do prac przymusowych w Niemczech (K. Bojko). Kolonizowano jednak takĹźe inne tereny Litwy Kowieńskiej, jak np. powiat wiłkomierski. Wysiedlenie PolakĂłw Niemcy powierzyli Litwinom, ktĂłrzy uĹźywali sobie na nieszczęśliwych wygnańcach. Osadzali ich w obozach, gdzie straszono ich, Ĺźe czeka ich los ĹťydĂłw, co wywoływało strach i napięcie u wielu PolakĂłw, co powodowało u niektĂłrych osĂłb pomieszanie zmysłów (Z. Brzozowski). W kwietniu 1943 r. władze litewskie i niemieckie przystąpiły do wysiedlania PolakĂłw z Kowna i Kowieńszczyzny. Np. tylko jednej nocy z 27 na 28 stycznia 1943 r. podczas przeprowadzonej akcji policyjnej w Kownie usunięto z mieszkań 150 polskich rodzin, Ĺźeby zwolnić je dla NiemcĂłw. Przypuszcza się, Ĺźe wysiedlonych z Litwy Kowieńskiej zostało do 20 tysięcy PolakĂłw, ktĂłrych wywieziono na przymusowe roboty do Niemiec (do Niemiec wywieziono m.in. Zygmunta Ławrynowicza, późniejszego poetę i tłumacza polskiego mieszkającego w Anglii oraz Marię PrzeĹşdziecką, ktĂłra po wojnie wyjechała do Polski, gdzie została historykiem sztuki w Krakowie). W akcji wysiedlania PolakĂłw brała gorliwy udział policja litewska będąca na usługach NiemcĂłw (AK 1939-1945, t. 1, str. 499). W Meldunku Nr 145 z 16 września 1943 r. do Naczelnego Wodza dowĂłdca AK w Polsce, gen. Stefan Grot Rowecki sugerował rządowi polskiemu w Londynie „Akcję dyplomatyczną u rządĂłw anglosaskich, ktĂłra doprowadziłaby do jakiego apelu, upomnienia LitwinĂłw, zagroĹźenia im międzynarodowymi konsekwencjami, jeśli nie zaprzestaną eksterminacji PolakĂłw i wysługiwania się Niemcom” (AK 1939-1945, t. 6, str. 252). NiezaleĹźnie od tej akcji wysiedleńczej na Litwie prowadzona była takĹźe rekrutacja sił roboczych do Niemiec. ChociaĹź kontrolowali ją Niemcy, była ona w znacznym stopniu zaleĹźna od LitwinĂłw, gdyĹź komisje lekarskie składały się w litewskich lekarzy, ktĂłrzy chronili LitwinĂłw, a PolakĂłw kwalifikowali jako zdolnych do pracy w Niemczech (Z. Brzozowski). Np. z polskiego etnicznie Wilna wywieziono na roboty do Niemiec 12 073 ludzi – oczywiście głównie PolakĂłw, a z litewskiego etnicznie Kowna tylko 210 osĂłb, prawdopodobnie takĹźe samych PolakĂłw. Innym przykładem chronienia LitwinĂłw przez rodakĂłw na słuĹźbie u NiemcĂłw było to, Ĺźe chociaĹź wszyscy chłopi na Litwie stawiali opĂłr przy ściąganiu kontyngentĂłw przez NiemcĂłw z pomocą policji litewskiej, dla ich zastraszenia zastosowano krwawy terror - rozstrzeliwano wybranych chłopĂłw; nigdy nie byli to Litwini tylko Polacy (P. Łossowski).
W organie Związku PolakĂłw na Litwie „Naszej Gazecie” (Nr 53/489) ukazały się wspomnienia Aleksandry Iwaszkiewicz, ktĂłra przed wojną i w czasie okupacji niemieckiej mieszkała najpierw w Woskajciach koło Kowna, a potem w Kownie, w ktĂłrych pisze jak to Litwini u boku NiemcĂłw teraz juĹź otwarcie i bardziej brutalnie gnębili PolakĂłw i niszczyli polskość na Litwie Kowieńskiej: „W czasach wojny wszelkie działanie (polskie) było bardzo trudne. Polakom niczego nie pozwolono... w czasie wojny mszy polskiej nigdzie nie pozostało... Przy Niemcach Polakom na Litwie było bardzo ciężko dlatego, Ĺźe byliśmy traktowani tak, Ĺźe mało róşnicy od ĹťydĂłw. W Wincentowie około nas tylko trzy rodziny były polskie: KieraszewiczĂłw, p. Adeli Jatowtowej, nasza. A reszta - Litwini. Wszyscy wiedzieli, Ĺźe my jesteśmy Polacy, i choć nigdy nie mieliśmy z sąsiadami Litwinami Ĺźadnych sprzeczek czy kłótni, ani sądu ani Ĺźadnej bijatyki - nic a nic, ale nie patrząc na to, nas wypędzali z naszych gospodarstw...”.
Marek A. Koprowski uzupełnia następująco ten okres w dziejach PolakĂłw na Litwie Kowieńskiej w okresie II wojny światowej: Wojna nie była łaskawa rĂłwnieĹź dla PolakĂłw z Kowieńszczyzny. Współpracujący z Niemcami Litwini wysiedlili najaktywniejszych z nich. Zgodnie z instrukcjami tzw. litewskiego zarządu krajowego policjanci dokonujący wysiedlania mieli przeznaczonym do nich zadawać następujące pytania: 1) czy ktoś z rodziny był członkiem Polskiej Organizacji Oświatowej „Pochodnia”, 2) w jakich szkołach uczyły się dzieci, 3) jakie prenumerowano czasopisma i dzienniki? Wystarczyło, by na jedno pytanie indagowany Polak odpowiedział tak, by był przeznaczony do wysiedlenia do obozu. Chyba, Ĺźe załoĹźył samokrytykę i podpisał deklarację powrotu do zdradzonej litewskości. Ofiarą wysiedlania padły praktycznie wszystkie najbardziej patriotyczne polskie zaścianki. Z powiatu poniewieskiego wysiedlono m.in. historyczną sienkiewiczowską Laudę. W efekcie wysiedlania rozbito wszystkie najbardziej zwarte ośrodki Ĺźycia polskiego. Na miejsce wyrzuconych PolakĂłw osiedlono NiemcĂłw bądĹş LitwinĂłw. NiektĂłrzy litewscy nacjonaliści w swojej polonofobii posuwali się jeszcze dalej. Uczniowie gimnazjum litewskiego w Wiłkomierzu umieścili np. na jego gmachu odezwę nawołującą do ostatecznego rozwiązania kwestii polskiej, na wzĂłr rozprawy dokonanej z Ĺťydami. Wcześniej zaś, tuĹź po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej uczniowie tej placĂłwki pozbyli się z niej uczniĂłw PolakĂłw, pomimo Ĺźe chcieli oni pobierać naukę w języku litewskim. Szykanowano ich w najrozmaitszy sposĂłb. Przy drzwiach ustawiali im. np. osobne ławki z napisem getto dla PolakĂłw i tylko w nich pozwalali siedzieć (Polacy na KowieńszczyĹşnie w okresie międzywojennym Kresy.pl 25.6.2008).
Litwini uwaĹźnie śledzili ludobĂłjstwo ukraińskie popełniane przez ukraińskie bandy nacjonalistyczne na Polakach na Wołyniu latem 1943 r. Spodobało im się to co wyprawiali Ukraińcy z Polakami, o czym świadczy m.in. artykuł pt. PĂłjdziemy za przykładem ukraińskim zamieszczony w biuletynie „BojownikĂłw o Wolność Litwy” z 8 września 1943 r. Przystąpiono nawet do systematycznego mordowania PolakĂłw w Wilnie i na Litwie Kowieńskiej. W tym czasie odnotowano znaczący wzrost liczby skrytobĂłjczych mordĂłw dokonywanych na Polakach przez litewskich funkcjonariuszy w Wilnie. Podobne zajścia miały wĂłwczas miejsce takĹźe na Litwie Kowieńskiej: jako pierwszy 2 maja 1944 r. w Kownie zginął bez Ĺźadnego powodu przebity bagnetem przez litewskiego policjanta dwudziestojednoletni Henryk Rutkowski.
Oto jak odczłowieczyli się Litwini po zerwaniu unii z Polską i Polakami oraz polską kulturą!
Zaraz po upadku Polski we wrześniu 1939 r. wielu PolakĂłw w kraju przystąpiło do walki z okupantami niemieckim, sowieckim i litewskim o ponownie niepodległą Polskę. Powstał m.in. Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), przekształcony później w Armię Krajową (AK), a we Francji, gdzie znalazł schronienie rząd polski, przystąpiono do organizowania wojska polskiego. Do tej walki przystąpili takĹźe Polacy na Litwie Kowieńskiej. Z początkiem 1940 r. uruchomiono w Kownie powiązaną z polskimi władzami we Francji Bazę III, ktĂłra po przyłączeniu Litwy do Związku Sowieckiego została przeniesiona do Sztokholmu. Wiosną 1940 r. wychowanek polskiego gimnazjum w Kownie, hm Zbigniew Skłodowski został komendantem Szarych SzeregĂłw na Litwie – organizacji opartej na strukturze przedwojennego Harcerstwa Polskiego na tym terenie, ktĂłra prowadziła szkolenia wojskowe dla przyszłych Ĺźołnierzy Armii Krajowej. Aresztowany przez litewską Saugumę na przełomie stycznia i lutego 1942 r. na dworcu w Wilnie i po długich torturach został rozstrzelany 13 kwietnia 1942 r. w podwileńskich Ponarach. Terror sowiecki połączony z wywĂłzką na Sybir kilku tysięcy PolakĂłw z Litwy Kowieńskiej podciął skrzydła rozpoczynającej się walki o wolną Polskę na jej terenie. Po zajęciu Litwy Kowieńskiej przez wojska niemieckie w lipcu 1941 r. w Kownie i kilku innych większych skupiskach polskich na KowieńszczyĹşnie ludność polska samorzutnie utworzyła kilka grup oporu nie powiązanych ze sobą, ktĂłre mogły przynieść sprawie więcej szkody niĹź korzyści i bardzo szkodzić tamtejszej społeczności polskiej. Zorganizowana w Kownie przez Czesława Raczkowskiego polska komĂłrka dywersyjna nie powiązana wĂłwczas z ZWZ została przez LitwinĂłw i NiemcĂłw rozszyfrowana w 1942 r., co pociągnęło za sobą duĹźe ofiary w ludziach (Z. Brzozowski). ToteĹź w sierpniu 1942 r. z inicjatywy Czesława Mackiewicza został załoĹźony kowieński Podokręg „Klon” polskiej Związku Walki Zbrojnej/Armii Krajowej, ktĂłry zjednoczył wszystkich PolakĂłw na Litwie Kowieńskiej pragnących słuĹźyć sprawie polskiej. Podokręg miał swĂłj sztab i swĂłj stan organizacyjny; był podzielony na trzy obwody: ObwĂłd Kowno - Mieczysław Turkiewicz, ObwĂłd Kiejdany - chor. Franciszek Madoński i ObwĂłd Szawle - Teodor Nagurski. W 1943 r. nastąpiła reorganizacja Podokręgu Kowno w Inspektorat E Okręgu AK Wilno, ktĂłrą przeprowadzili na rozkaz dowĂłdztwa AK w Wilnie Adam Dowgird i Wincenty Chrząszczewski. Kierownictwo największego obwodu Kowno, obejmującego takĹźe Kiejdany i JanĂłw, objął Czesław Raczkowski, w PoniewieĹźu Norbert Lutkiewicz i Marta Burbianka, w Wiłkomierzu Mieczysław Bystram, do ktĂłrego naleĹźały Szyrwinty, gdzie Franciszek Burdynowski stworzył oddział partyzancki sięgający 100 ludzi, gdyĹź był to teren zamieszkały w ogromniej większości przez ludność polską, w Szawlach Teodor Nagurski, w Jeziorosach Jan Kozakiewicz oraz obwĂłd Koszedary-Jewie, gdzie działał 30-osobowy oddział partyzancki. Podokręg Kowno organizował robotnikĂłw na terenie Kowna, prasę otrzymywał z Wilna, a kontakt z Kownem utrzymywał delegat Wilna. Okręg liczył 500-600 ludzi. Komendantem Podokręgu Kowno był Zbigniew Jentys, a komendantem wojskowym garnizonu Kowno por. Kazimierz Wędzicha. Inni czołowi kowieńscy AK-owcy to: Piotr Gieduszko – od 1942 r. szef Wydziału Organizacyjnego przy Pionie Wojskowym, Bruno Joczyn – członek Zarządu, JĂłzef Majewski – kwatermistrz w dowĂłdztwie Podokręgu i Inspektoratu E, Czesław Mikołajunas – oficer łącznikowy z Warszawą, Stanisław Radecki-Mikulicz – Szef Łączności Zewnętrznej Podokręgu i Inspektoratu E., Zygmunt Brzozowski – doradca komendanta oraz wraz z Czesławem Mackiewiczem współzałoĹźyciel Podokręgu Kowno AK. Podokręg Kowno m.in. prowadził intensywny skup broni od NiemcĂłw dla dowĂłdztwa w Wilnie oraz prowadził rĂłwnieĹź intensywną działalność wywiadowczą, gdyĹź w Kownie urzędowały centralne władze niemieckie na Litwie; m.in. zdobyto informację o podjętej przez NiemcĂłw decyzji stworzenia 15-tysięcznego ochotniczego korpusu litewskiego pod dowĂłdztwem gen. Povilasa Plechavičiusa z przeznaczeniem dla zwalczania silnej polskiej partyzantki na WileńszczyĹşnie („Bataliony „plechawiczukĂłw” miały u Wilnian zasłuĹźenie fatalną opinię, podobnie jak ich dowĂłdca” „Kultura” Nr 6/453 1985, ParyĹź), co pozwoliło komendzie AK w Wilnie odpowiednio przygotować się do odparcia wszystkich atakĂłw oddziałów Plechavičiusa na polskie oddziały, co spowodowało rozwiązanie korpusu przez rozwścieczonych NiemcĂłw (dzisiaj Litwini czczą Plechavičiusa jako bohatera za jego walkę z Polakami). Wszystkie litewskie organizacje niepodległościowe na Litwie Kowieńskiej, tak o orientacji antyniemieckiej jak i antysowieckiej odmĂłwiły współpracy z Armią Krajową takĹźe na Litwie Kowieńskiej. Na wyzwolenie Wilna spod okupacji niemieckiej w lipcu 1944 r. w ramach akcji „Ostra Brama” Armii Krajowej wyruszyły oddziały partyzanckie z Szyrwint (80 ludzi), Koszedar (30 ludzi) i Wiłkomierza (ok. 20-30 ludzi) (Z. Brzozowski).


Kościół wileński w szponach nacjonalistów z Litwy Kowieńskiej 1941-44


ChociaĹź Litwa Kowieńska nie istniała, Wilno w okresie okupacji niemieckiej Litwy i Wilna w latach 1941-44 stanowiło jedną jednostkę administracyjną, rządzoną przez NiemcĂłw przy współpracy przybłędĂłw z Litwy Kowieńskiej na usługach tak okupanta niemieckiego jak i litewskiego nacjonalizmu. Obaj okupanci mieli wspĂłlny cel – niszczenie narodu polskiego i przeciwstawianie się polskim prĂłbom odbudowy państwa polskiego.
Podczas niemieckiej okupacji Wilna przybyły tu w 1940 r. z Litwy Kowieńskiej za zgodą Watykanu biskup Mecislovas Reinys naleĹźał do grona największych wrogĂłw Polski, PolakĂłw i polskości. Został skierowany tu w jednym tylko celu – zniszczenia polskiego katolicyzmu w Wilnie i na WileńszczyĹşnie do ktĂłrego naleĹźało ponad 90% tutejszych katolikĂłw.
O wprost zwyrodniałej niechęci Reinysa – ponoć duchownego chrześcijańskiego! - do PolakĂłw świadczy takĹźe i to, Ĺźe po przyjeĹşdzie do Wilna nie zamieszkał w pałacu biskupim, do czego miał prawo jako biskup sufragan, ale na plebanii jedynego w Wilnie kościoła litewskiego – św. Mikołaja, gdyĹź mieszkając w pałacu biskupim przebywał by w znienawidzonym przez siebie środowisku polskim. Za okupacji sowieckiej Reinys nie mĂłgł za wiele podskakiwać. Po zajęciu Wilna przez Niemcy hitlerowskie w czerwcu 1941 r. z pomocą NiemcĂłw, ktĂłrych stał się wiernym sługą, przystąpił (dali mu wolną rękę do rozprawy z polskim Kościołem w Wilnie – Z. Brzozowski) do brutalnej walki z polskim katolikami na terenie archidiecezji wileńskiej. Nastąpić to jednak mogło po odsunięciu od władzy abpa Romualda Jałbrzykowskiego, co zostało juĹź ukartowane wspĂłlnie z Watykanem i Niemcami. Na prośbę Reinysa niespodziewanie i bez specjalnej przyczyny 3 marca 1942 r. gestapo uwięziło 13 polskich profesorĂłw i 81 alumnĂłw wileńskiego Seminarium Duchownego oraz Wydziału Teologicznego, a takĹźe 14 polskich księży pracujących w Wilnie i 2 księży związanych z Seminarium Duchownym. Jednego dnia znalazło się w więzieniu 29 kapłanĂłw i 81 klerykĂłw. Następnie 22 marca 1942 r. gestapo aresztowało metropolitę wileńskiego, arcybiskupa Romualda Jałbrzykowskiego i kanclerza Kurii Arcybiskupiej, ks. Adama Sawickiego. Zostali internowani w klasztorze litewskich marianĂłw w Mariampolu na Litwie Kowieńskiej i przebywali tam do 5 sierpnia 1944 r., będąc traktowani przez litewskich zakonnikĂłw jak by nie byli duchownymi katolickimi tylko jakimiś bandytami czy zboczeńcami! Dopiero po zajęciu Wilna przez Armię Czerwoną (VII 1944) abp Jałbrzykowski powrĂłcił do swojej stolicy biskupiej w Wilnie. Z kolei 26 marca zostali uwięzieni polscy zakonnicy (ok. 60) i prawie wszystkie polskie zakonnice z Wilna (ok. 230). Później uwięziono jeszcze polskie dominikanki wileńskie. Wszystkie te osoby były Polakami, a więc był to wielki cios dla polskiego Kościoła w Wilnie. Nacjonaliści litewscy triumfowali. W aresztowaniu ich uczestniczyła znana ze zwierzęcej wprost nienawiści do PolakĂłw i bestialstwa litewska policja – Sauguma, współpracująca z Niemcami, wśrĂłd ktĂłrej – oczywiście – było wielu rzekomych katolikĂłw, no bo prawie wszyscy Litwini to rzekomo katolicy albo ludĹşmi bawiącymi się w katolikĂłw. Ĺťe za tymi zbrodniami stał Reinys/Litwini pisze historyk archidiecezji wileńskiej, ks. Tadeusz Krahel. Pisząc o Seminarium Duchownego, wspomina: „Wiele wskazuje na to, Ĺźe spowodowali to Litwini, ktĂłrym nie podobało się "Polskie Seminarium", jak je nazywali („W SłuĹźbie Miłosierdzia”, Białystok, Nr 3 2007). Natomiast w numerze 7 2008 tego pisma pisze: „W dniu 22 marca 1942 r. gestapo wywiozło z Wilna Arcybiskupa Jałbrzykowskiego i kanclerza Kurii Arcybiskupiej, ks. Adama Sawickiego, do klasztoru Księży MarianĂłw w Mariampolu... Tymczasem w nocy z 22 na 23 marca 1943 r. miał miejsce nalot samolotĂłw sowieckich na Wilno i jedna z bomb trafiła w plebanię (litewskiej) parafii św. Mikołaja. Od tej bomby 23 marca zginął (litewski proboszcz tego kościoła) ks. Krzysztof Czybiras, a abp Reinys i (i inny litewski ksiądz) Wincenty Taszkun zostali ranni. Ten ostatni pod wraĹźeniem śmierci ks. Czybirasa oraz odniesionych ran przez siebie i abpa Reinysa, w szpitalu przy kościele św. Jakuba, rozpaczając nad swoim losem miał powiedzieć do pielęgniarki: „To bombardowanie Wilna i śmierć ks. Czybirasa to kara BoĹźa za nasze knowania (przeciwko Polakom). Wszystko wskazuje więc na to, Ĺźe pewne czynniki litewskie pertraktowały z Niemcami w sprawie zamknięcia Seminarium Duchownego w Wilnie, a moĹźe i w sprawie odsunięcia od władzy Arcybiskupa Jałbrzykowskiego. Te sprawy jednak wymagają pogłębionych badań”.
Polski historyk Paweł Rokicki pisze: Miejsce aresztowanych polskich duchownych zajęli duchowni litewscy sprowadzeni z Litwy Kowieńskiej, na czele z arcybiskupem tytularnym ks. Mecislovasem Reinysem, ktĂłrzy nie zdobyli się na solidarność z prześladowanymi duchownymi. W ten sposĂłb rękami okupanta niemieckiego i LitwinĂłw zrealizowany został jeden z najwaĹźniejszych planĂłw polityki litewskiej na WileńszczyĹşnie – eliminacja polskiej hierarchii z miejscowego Kościoła katolickiego (Glinciszki i Dubinki IPN, Warszawa 2015). I jest on realizowany po dziś dzień, chociaĹź w dzisiejszym Wilnie i na WileńszczyĹşnie litewskiej Polacy ciągle stanowią nie mniej jak 50% katolikĂłw na tym terenie. Tymczasem w Wilnie nie ma prawa być biskup pomocniczy polskiego pochodzenia, ktĂłry jest obywatelem litewskim. Nacjonaliści litewscy zawsze byli i są zakochani w Niemcach i za wzorem hitlerowcĂłw słynne z lat okupacji niemieckiej: „Nur fĂźr Deutsche” – Tylko dla NiemcĂłw zastępują „Tylko dla LitwinĂłw”.
Nie owijajmy więc tej zbrodni w bawełnę, tylko dlatego, że popełnił ją Kościół katolicki i dlatego, że jest w zwyczaju ukrywanie wszelkich grzechów Kościoła katolickiego. Zbrodnia, jeśli dokonana nawet przez księdza/biskupa czy Kościół musi być potępiona, jeśli Kościół ma być wiarygodny. Powiedzmy więc prawdę w oczy: ręce duchownych litewskich, a już na pewno abpa Reinysa są zbroczone w krwi polskich księży, zakonników i zakonnic, którzy i które straciły życie w wyniku tej akcji (np. przełożona dominikanek z Wilna, s. Julia Rodzińska znalazła się potem w obozie koncentracyjnym w Stutthofie i tam zamęczona oddała swoje życie 20 lutego 1945 r.; prowadziła bardzo szeroką działalność charytatywną i społeczną w Wilnie, a potem dała dowody wielkiego poświęcenia dla współwięźniów w obozie; została zaliczona do błogosławionych męczenników przez papieża Jana Pawła II w 1999 r.). Że w ogóle Kościół litewski popełnił i popełnia straszliwe zbrodnie i uczynki wobec Kościoła polskiego i Polaków sprzeczne z nauką Kościoła.
Oczywiście zaraz po aresztowaniu i internowaniu abpa Romualda Jałbrzykowskiego abp Reinys powiadomił o tym watykańskiego sekretarza stanu, kard. Luigi Maglione i pytał, w jakim charakterze ma rządzić archidiecezją, jako administrator czy wikariusz generalny. Wynikało to z tego, Ĺźe w nocy z 22 na 23 marca, czyli w dzień wywĂłzki abpa Jałbrzykowskiego z Wilna, był nalot sowiecki na miasto, w wyniku ktĂłrego stracił dokumenty i sam trafił na miesiąc do szpitala. Kard. Maglione pismem z 17 czerwca 1942 r. powiadomił go, Ĺźe ma rządzić jako administrator apostolski i z uprawnieniami, jakie przysługują biskupom rezydencjalnym (T. Krahel jw.). Litwin, abp Reinys za zgodą antypolskiego przez wieki Watykanu (zob.: Marian Kałuski Dzieje stosunkĂłw polsko-watykańskich w: Włochy – druga ojczyzna PolakĂłw Toruń 2016, str. 186-233) uzyskał więc pełnię władzy w polskim w świetle prawa międzynarodowego Wilnie i archidiecezji wileńskiej. Mając tę władzę z miejsca usunął Patronat Polski z Mszału i Brewiarza („Kurier Wileński” 23.3.2011). W miejsce polskiego seminarium duchownego otworzył nowe, ale tylko dla klerykĂłw narodowości litewskiej i białoruskiej – oczywiście i znowu za wzorem hitlerowcĂłw „Nur fĂźr Deutsche” – tylko dla LitwinĂłw. Polak nie mĂłgł zostać kapłanem, bo prawdziwym kapłanem boĹźym mĂłgł być – według abpa Reinysa – tylko nacjonalista litewski! Rektorem tego seminarium (45 seminarzystĂłw przywiezionych do Wilna z Litwy) został takĹźe współpracujący z Niemcami ks. Vladyslovas Tulaba, szanowany po wojnie w Watykanie rektor Kolegium Litewskiego św. Kazimierza w Rzymie. W wielu domach zakonnych w Wilnie i na WileńszczyĹşnie w miejsce PolakĂłw przełoĹźonymi zostali zakonnicy litewscy (Ĺťycie religijne w Polsce pod okupacją niemiecką 1939-1945 Warszawa 1982).
Aresztowanie przez Gestapo i litewską Saugumę wielu księży polskich w Wilnie i na WileńszczyĹşnie otworzyło szeroko drogę abp Reinysowi do litwinizacji dotychczas bardzo polskiego Kościoła katolickiego na WileńszczyĹşnie, z czego natychmiast skwapliwie skorzystał. Na ich miejsce sprowadził z Litwy Kowieńskiej 25 księży litewskich (15 osiedliło się w Wilnie, a 10 na prowincji), ktĂłrych tamtejsi biskupi mu nie Ĺźałowali. Wszak mieli oni za zadanie depolonizowanie Wilna i Wileńszczyzny. A to dla nich była sprawa waĹźniejsza od wiary w samego Boga, a tym samym waĹźniejsza od przykazania miłości bliĹşniego! OprĂłcz przybyłych księży z Litwy słuĹźyło nie Bogu, a abp Reinysowi ok. 50 księży litewskich mieszkających w Polsce przed wojną. Oto jeden z wielu przykładĂłw jakimi pseudochrześcijanami było wielu litewskich kapłanĂłw arcybiskupa Reinysa w polskim Wilnie i na polskiej WileńszczyĹşnie. Oddajmy głos historykowi, ks. Tadeuszowi Krahelowi: „Ksiądz AmbroĹźy Jakowanis (1886-1944). Kapłan ten był postacią tragiczną. Zginął z wyroku Wojskowego Sądu Specjalnego Armii Krajowej... W 1934 został proboszczem parafii w Jęczmieniszkach niedaleko Wilna, ktĂłra liczyła 2500 wiernych narodowości polskiej. Bardzo trudne czasy dla wiernych tej parafii nastały w czasie drugiej wojny światowej. W jesieni 1942 r. z terenĂłw na północ od Wilna, w tym z parafii podbrzeskiej, mejszagołskiej i jęczmieniskiej zaczęto wysiedlać PolakĂłw, a na ich miejsce sprowadzano rodziny litewskie... Wysiedlania były bardzo brutalne i przeprowadzała je na WileńszczyĹşnie policja litewska. Niestety, proboszcz parafii Jęczmieniszki, ks. Jakowanis, nie stanął na wysokości swego zadania. Współpracował on z policją litewską i okazał wielką nieĹźyczliwość dla wyrzucanych rodzin polskich. Zresztą jego szowinizm antypolski znany był juĹź przed wojną. Działalność antypolska i kolaboracja z policją litewską (Saugumą) skłoniły sztab Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej do zbadania sprawy i wpłynięcia na ks. Jakowanisa, by zaprzestał tego rodzaju działań. Po przybyciu na teren parafii Jęczmieniszki zrobiono wywiad, ktĂłry potwierdził zarzuty wobec miejscowego proboszcza. Po południu pierwszego dnia świąt Wielkanocnych (w 1944 r.) grupa operatywna, w skład ktĂłrej wchodziło m.in. dwĂłch oficerĂłw kontrwywiadu, przybyła na plebanię. Ksiądz Jakowanis przyjął ich wrogo i usiłował zniszczyć jakieś kartki. Okazało się, Ĺźe był to „kolejny numerowany donos na polskich parafian z Jęczmieniszek, adresowany do Saugumy”. W donosie tym chciał przesłać wykaz mieszkańcĂłw swojej parafii, należących do siatki konspiracyjnej AK i wrogich wobec niemieckiego okupanta. Lista zawierała kilkadziesiąt nazwisk i gdyby trafiła w ręce litewskiej policji i gestapo, byłaby wyrokiem śmierci dla tych ludzi i być moĹźe groziłaby zesłaniem do obozĂłw koncentracyjnych ich rodzin. Proboszcza wzięto poza Jęczmieniszki i decyzją Wojskowego Sądu Specjalnego AK zapadł wyrok śmierci i konfident został rozstrzelany...”. SwĂłj artykuł o ks. Jakowanisie ks. Krahel zakończył taką oto uwagą: „Ĺťyciorys ten jest smutny i tragiczny. Pokazuje on, do czego moĹźe dojść, gdy się odejdzie od ideałów kapłaństwa na rzecz szowinizmu narodowego” („W SłuĹźbie Miłosierdzia” Nr 3 2009). Jak wielkim szowinistą litewskim i wrogiem Polski i PolakĂłw był abp Reinys świadczy takĹźe i to, Ĺźe objąwszy władzę w archidiecezji wileńskiej zasuspendował kapłanĂłw polskich z tej archidiecezji, ktĂłrzy w wyniku II wojny światowej znaleĹşli się w Wojsku Polskim na Zachodzie, walczącym o ponownie niepodległą Polskę (Zenon Fijałkowski „Kościół katolicki na ziemiach polskich w latach okupacji hitlerowskiej” Warszawa 1983). Obszernie o zbrodniach Kościoła Litewskiego i abp Reinysa piszę w I tomie Spraw kresowych bez cenzury Toruń 2017, str. 536-586).
W związku z setną rocznicą urodzin metropolity wileńskiego, arcybiskupa Romualda Jałbrzykowskiego, 14 listopada 1976 r. biskup Edward Kisiel, administrator ówcześnie istniejącej w Kościele w Polsce części archidiecezji wileńskiej, odsłonił i poświęcił w prokatedrze białostockiej (obecnie kościół katedralny archidiecezji białostockiej) dwie tablice granitowe z nazwiskami 69 kapłanów i 2 alumnów polskich archidiecezji wileńskiej, którzy zostali umęczeni w latach 1939-45 przez okupantów sowieckich i niemieckich/litewskich.
Po zajęciu Wilna przez Armię Czerwoną w lipcu 1944 r. Mecislovas Reinys pozostał w Wilnie, chociaĹź do miasta – do swych owieczek w 1944 r. powrĂłcił arcybiskup Romuald Jałbrzykowski wraz z innymi księżmi polskimi, ktĂłrzy rozpoczęli znowu pracę w nowej sytuacji. Wznowiło działalność nawet seminarium duchowne i Wydział Teologiczny. Arcybiskup i polscy księża byli jednak niewygodni dla litewskiej władzy sowieckiej i planĂłw Moskwy, gdyĹź Wilno zostało teraz prawdziwie stolicą sowieckiej Litwy. A litewska władza sowiecka nie tylko była wrogiem Kościoła, ale, tak jak nacjonaliści litewscy, wrogiem PolakĂłw i wszystkiego co polskie w Wilnie i na WileńszczyĹşnie. Wielu tzw. komunistĂłw było de facto nacjonalistami przefarbowanymi na czerwono. 25 stycznia 1945 r. został aresztowany przez NKWD abp Romuald Jałbrzykowski i kanclerz Kurii, ks. Adam Sawicki. Umieszczono ich w więzieniu przy ul. Ofiarnej. Abpa Jałbrzykowskiego po miesiącu zwolniono z więzienia i w lipcu wydalono do stalinowskiej Polski w nowych granicach. Arcybiskup osiadł w Białymstoku, ktĂłry naleĹźał do archidiecezji wileńskiej. Tutaj zorganizował wileńską Kurię Arcybiskupią i seminarium duchowne oraz zarządzał, a potem jego następcy należącą do Polski częścią archidiecezji wileńskiej (5,5 tys. km kw., 63 parafie). Faktycznie zgodnie z prawem kościelnym byli biskupami całej archidiecezji wileńskiej aĹź do 1991 r. Abp Jałbrzykowski zmarł w Białymstoku 19 czerwca 1955 r. W latach 1945-47 z archidiecezji wileńskiej wchodzącej w skład Litwy wyjechało, zazwyczaj pod przymusem, ogółem do stalinowskiej Polski 752 osoby duchowne – księża, zakonnicy, siostra zakonne i alumni seminarium duchownego; zdecydowaną większość z nich stanowili katolicy (Jan Czerniakiewicz Repatriacja ludności polskiej z ZSRR 1944-1948 Warszawa 1987). W części archidiecezji wileńskiej włączonej do Sowieckiej Litwy pozostało zaledwie kilkadziesiąt polskich księży, zakonnikĂłw i siĂłstr zakonnych (musiały chodzić po cywilnemu i mieszkać osobno). Postanowili tu pozostać i prowadzić pracę duszpasterską wśrĂłd pozostałych PolakĂłw. Jednocześnie w latach 1945-46 komuniści litewscy wypędzili większość PolakĂłw z Wilna - 107 tys. i 90 tys. z litewskiej części Wileńszczyzny. Jednak aĹź do lat 80. XX w. większość praktykujących katolikĂłw w archidiecezji wileńskiej nadal stanowili Polacy, pomimo wypędzenia do Polski Ludowej w latach 1957-58 dodatkowo około 47 tys. PolakĂłw; w 1959 r. było na Litwie 235 tys. PolakĂłw, a w 1989 r. 247 tys.
W Wilnie pozostał abp Mecislovas Reinys, który po wypędzeniu abpa Jałbrzykowskiego ponownie był administratorem litewskiej części arcybiskupstwa wileńskiego. Jego rządy były krótkie. 18 lipca 1947 r. został aresztowany przez NKWD. Został skazany na 10 lat więzienia i był więziony we Włodzimierzu koło Moskwy, gdzie zdechł (tylko ludzie umierają!) jak jakiś pies pod płotem 8 lutego 1953 r. Tak Bóg go ukarał za polakożerstwo. Tymczasem nacjonaliści litewscy i Kościół litewski uważają abpa Reinysa za bohatera narodowego, wielkiego kapłana-męczennika. W 2009 r. Poczta Litewska wydała znaczek z podobizną Reinysa z okazji 125 rocznicy jego urodzin. Jednak wprost niebywałą bezczelnością ze strony Kościoła litewskiego są jego starania w Watykanie o wyniesienie Reinysa na ołtarze (angielska wersja internetowej Wikipedii, polska Wikipedia przemilcza ten fakt, bo Polacy nie powinni o tym wiedzieć!). Jak Watykan go kanonizuje, to jednocześnie niech go ogłosi patronem wszystkich polakożerców.


Ponowna sowiecka okupacja Litwy Kowieńskiej w latach 1944 - 90 i zagłada tamtejszych Polaków


Od 13 lipca 1944 r. (zajęcie Wilna) do 28 stycznia 1945 r. (zajęcie Kłajpedy) Armia Czerwona zajęła polskie Wilno wraz Wileńszczyzną i Litwę Kowieńską (Kowno 31 lipca 1944 r.) i ponownie zostało przywrĂłcone istnienie Sowieckiej Litwy. Przed wejściem Armii Czerwonej na Litwę latem 1944 r. kilka tysięcy PolakĂłw opuściło Litwę Kowieńską udając się na tereny polskie lub dalej na zachĂłd (po wojnie większość z nich wyemigrowała do Anglii, StanĂłw Zjednoczonych, Australii i Kanady; np. Zofia Teresa Butrym znalazła się w Anglii, gdzie ukończyła studia – socjologię i została profesorem Polskiego Uniwersytetu na ObczyĹşnie w Londynie, a Edmund Jakubowski, były redaktor prasy polskiej na Litwie Kowieńskiej, został dziennikarzem prasy polskiej w Australii i stałym współpracownikiem paryskiej „Kultury”). Po ponownym zajęciu całych polskich Ziem Wschodnich przez Armię Czerwoną do paĹşdziernika 1944 r. Armia Czerwona, juĹź 27 lipca tego roku, a więc przed konferencją jałtańską w lutym 1945 r., podczas ktĂłrej Związek Sowiecki za zgodą StanĂłw Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii wszedł w posiadanie polskich KresĂłw, rząd sowiecki i narzucony Polsce przez Stalina rząd komunistyczny (Polskie Komitet Wyzwolenia Narodowego - PKWN) podpisały porozumienie o wyznaczeniu granicy polsko-radzieckiej wzdłuĹź tzw. linii Curzona – na Bugu. Od Polski wbrew prawu międzynarodowemu zostały oderwane m.in. Wilno i LwĂłw. 9 września 1944 r. PKWN porozumiał się z rządami sowieckich republik Ukraińskiej i Białoruskiej w sprawie przesiedlenia ludności polskiej i Ĺźydowskiej z tych republik do okrojonej Polski, zaś 22 września analogiczne porozumienie podpisano z władzami Litewskiej SRR. PKWN powołał urząd Generalnego Pełnomocnika Rządu do spraw Repatriacji, ktĂłry współpracował z odpowiednimi władzami m.in. Sowieckiej Litwy. Na terenie tego kraju utworzono 22 biura rejonowych pełnomocnikĂłw PKWN, czyli punkty rejestracyjne, w tym tylko 4 na terenie Litwy Kowieńskiej – w Kownie, Kiejdanach, PoniewieĹźu i Wiłkomierzu. Większość PolakĂłw na Litwie Kowieńskiej tak miało dość prześladowania ze strony nacjonalistĂłw (1918-40 i 1941-44) i komunistĂłw litewskich (1940-41), Ĺźe chętnie rejestrowało się na wyjazd do chociaĹźby komunistycznej Polski. Uczyniło to aĹź 129 000 osĂłb (J. Czerniakiewicz, K. Buchowski). Podobnie było na terenie części Wileńszczyzny przyłączonej do Litwy (prawie 10 tys. km kw.). Natomiast jeśli chodzi o Wilno to Litwini odgĂłrnie zarządzili przymusowe wysiedlenie PolakĂłw (wysiedlono 107 tys. osĂłb, tj. ponad 70% PolakĂłw tam mieszkających przed wojną). Z Wilna i Wileńszczyzny oraz Litwy Kowieńskiej chęć wyjazdu do Polski wyraziło ogółem 134 446 rodzin (379 498 osĂłb), jednak pozwolono na wyjazd zaledwie 61 127 rodzinom (171 158 osĂłb (J. Ochmański); z tym, Ĺźe ostatecznie wyjechało wraz z osobami nie objętymi oficjalnym przesiedleniem 197 156 osĂłb (J. Czerniakiewicz). Nieustalona liczba, a była ona raczej spora, młodych PolakĂłw z Litwy Kowieńskiej, ktĂłrzy byli obywatelami litewskimi chcąc uniknąć mobilizacji do Armii Czerwonej wstąpiła do Ludowego Wojska Polskiego (armia gen. Zygmunta Berlinga) i kto przeĹźył walki na jej szlaku bojowym, po demobilizacji zamieszkał w Polsce. Pozwolenie na ten ruch wydał w listopadzie 1944 r. Komendant Okręgu Kowno Armii Krajowej. Jednocześnie dowĂłdztwo Armii Krajowej na Litwie Kowieńskiej przystąpiło do organizowania nielegalnej repatriacji PolakĂłw z Litwy Kowieńskiej oraz Wilna i Wileńszczyzny, szczegĂłlnie byłych AK-owcĂłw i działaczy polskich w okresie międzywojennym przez „zieloną granicę” do powojennej Polski. „Organizowano zatem sztafetę przerzutową po linii: Kowno-Olita-Atesniki-Sereje-ŁoĹşdzieje-granica polska (w Prenach był jeden punkt i między Prenami i Birsztanami, w małym polskim dworku – drugi). Droga ta uĹźywana była do ratowania „spalonych” w Wilnie po 1944 roku. Druga droga – z Kowna przez Kalwarię do Suwałk – przeznaczona była dla większych grup. Przerzucano jednorazowo ok. 20 osĂłb nieposiadających prawdziwych dokumentĂłw repatriacyjnych…”... „Spalony” na Litwie Feliks Ĺťubr wspomina swoje ostatnie chwile spędzone na Litwie: „…bezpośrednią przyczyną mego wyjazdu ze Związku Sowieckiego było to, Ĺźe 9 stycznia 1946 roku, będąc w Olicie, w drodze do Druskiennik, gdzie miałem coś do załatwienia dla AK, zobaczyła mnie dobrze znajoma dziewczyna, Litwinka spod Metel, ktĂłra w towarzystwie dwu uzbrojonych NKWD-zistĂłw podeszła do mnie i pozdrowiwszy mnie dość uprzejmie, powiedziała dosłownie do nich: „WeĹşcie go, bo to szpieg i dowĂłdca bandy”. Z taką rekomendacją nie pomogły mi nawet dokumenty dyplomatyczne (polskie), ktĂłre gwarantowały mi nietykalność. Nie pomĂłgłby mi nawet, przypuszczam, portret samego Stalina, przyczepiony pluskiewkami do mego czoła. Zaprowadzono mię do ich sztabu, z ktĂłrego, wykorzystując moment, po jakiejś godzinie siedzenia po prostu ciekłem…” (Krzysztof Bojko). Litwinka, zapewne katoliczka, tym haniebnym zachowaniem skazywała Ĺťubra na gnicie w łagrze albo śmierć. Oto jeszcze jeden dowĂłd na wprost zoologiczną nienawiść przeciętnego Litwina do Polaka.
Nacjonalistyczno-komunistyczne władze litewskie przestraszyły się wyjazdu większości PolakĂłw z Litwy Kowieńskiej, gdyĹź oznaczało by to duĹźe wyludnienie tych rejonĂłw kraju (to dotyczyło takĹźe Wileńszczyzny), w ktĂłrych Polacy stanowili duĹźy odsetek ludności; liczący zaledwie 2 miliony ludności narĂłd litewski nie potrafiłoby zasiedlić tych terenĂłw. Poza tym liczono na to, Ĺźe wypędzenie całej inteligencji polskiej i ponowne prześladowanie PolakĂłw przyczyni się do ich zlituanizowania. Władze litewskie najpierw utrudniały rejestrację chętnych do wyjazdu PolakĂłw, a następnie zablokowały wyjazd ok. połowy zarejestrowanych osĂłb na wyjazd do Polski. Dlatego na Litwie Kowieńskiej zarządziły rejestrację PolakĂłw chętnych na wyjazd mającą trwać zaledwie trzy tygodnie – od 10 do 31 marca 1945 roku, zamiast 6 tygodni jak przewidywała umowa i robiły wszystko, aby ta wiadomość dotarła do jak najmniej osĂłb zainteresowanych repatriacją. Pomimo tego zdążyło się zarejestrować do wyjazdu 16 tysięcy osĂłb, z tego w Kownie 6500, w Kiejdanach 4800, PoniewieĹźu 3300 i w Wiłkomierzu 2700 osĂłb. Jednak Litwini i na tę liczbę nie chcieli się zgodzić. Zastępca Przedstawiciela Głównego Sowieckiej Litwy do Spraw Ewakuacji (wysiedlenia PolakĂłw) p. Pranculis powiedział 19 lipca 1945 r. polskiemu pracownikowi urzędu repatriacyjnego w Wiłkomierzu Andrzejowi Miłoszowi: „W Litwie (Kowieńskiej) PolakĂłw wcale nie ma. Polakami w Litwie były tylko „szczyty”, ktĂłrych teraz w kraju mało juĹź pozostało, reszta to spolszczeni Litwini, a tych my do Polski nie wypuścimy” (Krzysztof Buchowski Uwagi o tak zwanych „repatriacjach” ludności polskiej z terenĂłw Litwy etnicznej w latach 1945-1947 w: WspĂłlne dziedzictwo Ziem Północno-Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej, tom III, Białystok 2004). Jak widzimy tak nacjonaliści litewscy jak i komuniści litewscy decydowali o tym kto jest na Litwie Polakiem a kto nie i kto gdzie ma mieszkać. Ostatecznie komuniści litewscy zgodzili się na wyjazd z Litwy Kowieńskiej do Polski zaledwie 2614 osobom – wyłącznie przedstawicielom inteligencji polskiej, jej niedobitkom, ktĂłre pozostały po pierwszej okupacji sowieckiej (1940-41) i niemieckiej okupacji kraju. Z okręgĂłw „repatriacyjnych”: Kiejdany zezwolono na wyjazd tylko 313 osobom, Kowno 1172 osobom, PoniewieĹź 776 osobom i Wiłkomierz 383 osobom (J. Czerniakiewicz, jw.). Nie są to jednak pełne dane. Krzysztof Buchowski podaje, Ĺźe z Litwy Kowieńskiej zezwolono na wyjazd do Polski ogółem 8000 osobom. Wielu Polakom z Litwy Kowieńskiej, szczegĂłlnie AK-owcom Polacy w Wilnie umoĹźliwili w 1945 r. otrzymanie dokumentĂłw uprawiających do wyjazdu do Polski przez Wilno. W paszportach litewskich z rubryki „narodowość” wybawiano napis „Lietuvis” (Litwin) i wpisywano „Lenkas” (Polak). Jednocześnie duĹźa część PolakĂłw z Litwy Kowieńskiej wyjechała nielegalnie do Polski przez słabo wĂłwczas strzeĹźoną granicę z Prusami Wschodnimi (Z. Brzozowski). TakĹźe około 1-2 tysięcy PolakĂłw z Litwy Kowieńskiej, ktĂłrzy podczas wojny przenieśli się do Wilna, wyjechało do Polski z grupą PolakĂłw wypędzonych z tego miasta przez Stalina i LitwinĂłw. Dwa lata po śmierci Stalina w 1953 r. nastał w Związku Sowiecki okres „odwilĹźy”. Zgodzono się na powrĂłt więźniĂłw politycznych przetrzymywanych w łagrach do ich krajĂłw macierzystych. W ten sposĂłb powrĂłciło do Polski do końca 1955 r. 6429 osĂłb, a w następnym roku 30 787 osĂłb (do Polski wyjechali wĂłwczas m.in. Zygmunt Ugiański, redaktor naczelny polskiego czasopisma wydawanego w Kownie w latach 1937-40 „Chata Rodzinna”, a podczas wojny członek dowĂłdztwa Podokręgu Kowno Armii Krajowej oraz Eugeniusz Dawidowicz, absolwent Gimnazjum Polskiego w Kownie, podczas wojny członek AK podokręgu kowieńskiego). Po odwilĹźy w Polsce, ktĂłrą przyniosły masowe antystalinowskie wystąpienia znane jako PaĹşdziernik 1956 r., w wyniku ktĂłrych uległo zmianie kierownictwo partyjne (rządy objął Władysław Gomułka) narĂłd domagał się sprowadzenia do Polski PolakĂłw mieszkających ciągle na Ziemiach Wschodnich II RP, ktĂłre zostały włączone do Związku Sowieckiego w 1945 r. Tzw. „porozumienie repatriacyjne” zostało zawarte między Polską a Związkiem Sowieckim 25 marca 1957 r. Przewidywało ono przesiedlenie w latach 1957-59 wszystkich osĂłb, ktĂłre przed wojną posiadały obywatelstwo polskie oraz ich współmałżonkĂłw i dzieci. Niestety i tym razem wyjazd PolakĂłw ze Związku Sowieckiego został drastycznie ograniczony. SpośrĂłd ok. 1,5 miliona PolakĂłw tam mieszkających, pozwolenie na wyjazd do Polski otrzymało zaledwie 208 291 osĂłb, z tego z Litwy 46 552 osoby. Większość z nich i tym razem pochodziła z Wilna i Wileńszczyzny. TakĹźe i teraz tylko bardzo, bardzo nielicznym Polakom z dawnej Litwy Kowieńskiej udało się wyjechać do Polski – zaledwie 7000 osobom, z tego z Kowna 3000 osobom (K. Buchowski). Były to jedynie osoby, ktĂłre w przedwojennych paszportach litewskich miały podaną czy raczej mogły wywalczyć sobie zapisanie w paszporcie „narodowość polska”.
W ramach tych wysiedleń w powojennej Polsce znaleĹşli swĂłj nowy dom m.in.: Wiktor Budzyński przywĂłdca PolakĂłw na Litwie Kowieńskiej w latach 1924–35, poseł na Sejm Republiki Litewskiej, Kazimierz Narutowicz - bratanek prezydenta Polski Gabriela Narutowicza, Czesław Mackiewicz – sekretarz generalny Polskiego Towarzystwa Pochodnia w Kownie, podczas wojny współtwĂłrca podokręgu Kowno Armii Krajowej, ojciec Marii Kaczyńskiej, pierwszej damy Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2005–10, małżonki prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego, Zygmunt Leon Komorowski – afrykanista, socjolog, antropolog, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, ambasador RP w Bukareszcie, ojciec prezydenta Polski Bronisława Komorowskiego 2010-15, Stanisław Michalkiewicz – historyk, profesor Uniwersytetu Śląskiego, Czesław Puchacki - geolog, profesor geologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Tadeusz Karol Jasudowicz - prawnik, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Stanisław Lech Woronowicz - matematyk i fizyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, Jan Awrejcewicz - inĹźynier, profesor Politechniki Łódzkiej, doktor honoris causa Politechniki Częstochowskiej, Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, Politechniki Świętokrzyskiej, Uniwersytetu Technicznego w Charkowie, Wacław Ankudowicz - inĹźynier włókiennik, wynalazca, docent Instytutu Włókiennictwa w Łodzi, Marta Burbianka - bibliotekarka i historyk drukarstwa, Kalina Skłodowska-Antonowicz - etnograf, polonistka, muzealnik, współtwĂłrczyni Muzeum Etnograficznego w Toruniu i kustosz Muzeum Okręgowego tamĹźe, zasłuĹźona dla kultury Pomorza i Kujaw, JĂłzef Rymowicz, inĹźynier, budowniczy, jeden z budowniczych wielkiego (100 tys. miejsc) stadionu X-lecia w Warszawie; Helena Szwejkowska - działaczka polonijna, pedagog i bibliolog, Gustaw Lutkiewicz - późniejszy znany aktor teatralny i filmowy, ktĂłry uciekł w 1945 r. do Suwałk, Władysław Milon - tancerz, choreograf, pedagog, blisko trzydzieści lat pierwszy solista i asystent choreografa Opery Poznańskiej, Adam Dowgird – znany chirurg w Białymstoku, Edward Towgin – pułkownik Wojska Polskiego, Wiktor Szostało – rzeĹşbiarz, twĂłrca pomnika Jana Pawła II przed katedrą katolicką w Chicago, milenijnego krzyĹźa pod kołobrzeską katedrą i pomnika św. Benedykta przed opactwem w St. Louis (USA), w 1981 r. pierwszy przewodniczący Tymczasowego Zarządu Regionu „PobrzeĹźe” NSZZ „Solidarność” w Koszalinie. Jako dzieci wraz z rodzicami przyjechali do Polski: Wanda Rutkiewicz, ktĂłra jako trzecia kobieta na świecie, a pierwszy Polak i Europejka stanęła na Mount Evereście, najwyĹźszym szczycie Ziemi oraz wybitny sportowiec Władysław Komar - jeden z najlepszych polskich miotaczy kulą w historii tej konkurencji, mistrz olimpijski z Monachium w 1972 r., Zygmunt Bogdziewicz – strzelec/ karabin małokalibrowy, mistrz Polski (1972-87), 2-krotny mistrz Europy 1983, srebrny medalista mistrzostw świata 1983 i 1986, uczestnik Igrzysk Olimpijskich w Monachium 1972 i Montrealu 1976, Czesław Kwieciński - zapaśnik wagi średniej i półciężkiej (styl klasyczny), 10-krotny mistrz Polski, zdobywca dwĂłch brązowych medali na olimpiadach w Monachium 1972 i Montrealu 1976, Witold Andrzejewski - duchowny katolicki, prałat, kanonik honorowy gorzowskiej Kapituły Katedralnej.
W hymnie Związku Sowieckiego były słowa: „…Chwała ci ojczyzno, Tyś ziemia swobody, LudĂłw przyjaĹşni ostojo i straĹź…”, ktĂłre komuniści litewscy śpiewali wiele tysięcy razy. Tymczasem dyktator Sowieckiej Litwy – faktyczny jej przywĂłdca Antanas Sniečkus w latach 1944-74, tak jak nacjonalistyczny dyktator Litwy z lat 1926-40 Antanas Smetona był nacjonalistą litewskim (Litwini piszą dzisiaj, Ĺźe uchronił kraj od rusyfikacji) nienawidził PolakĂłw i prowadził jeszcze bardziej polakoĹźercą politykę od swego poprzednika. Po śmierci Stalina Moskwa zgodnie z polityką „dziel i rządĹş” nakazała Sniečkusowi przyznanie większych praw narodowych Polakom w Wilnie i na WileńszczyĹşnie (m.in. szkoły polskie, prasa polska); poza tym Moskwa chciała, aby tamtejsi Polacy stali się obywatelami sowieckimi, a nie Litwinami. Oczywiście Sniečkus jak tylko mĂłgł szkodził Polakom na tym terenie. Natomiast na Litwie Kowieńskiej zwalczanie tamtejszych PolakĂłw podczas jego panowania doszło do zenitu. To właśnie Sniečkus ostatecznie zniszczył społeczność polską na Litwie Kowieńskiej.
Ĺťycie PolakĂłw na terenach byłej Litwy Kowieńskiej w okresie okupacji sowieckiej w latach 1945-1990/1991 było jeszcze bardziej ciężkie niĹź w przedwojennej nacjonalistycznej Litwie, ktĂłra musiała choć trochę liczyć się z większą i silniejszą Polską oraz z tym faktem, Ĺźe w Polsce Ĺźyło około 80 000 LitwinĂłw, w ktĂłrych mogły uderzać polskie retorsje. Teraz nacjonaliści litewscy, ubrani w czerwone koszule z sierpem i młotem (wielu i to najwaĹźniejszych politykĂłw niepodległej Litwy od 1991 r. było członkami i działaczami partii komunistycznej i zajmowało często róşne wysokie stanowiska), i wykorzystujący takĹźe wrogość władz sowieckich do PolakĂłw, prześladowali ich i polskość na Sowieckiej Litwie bez Ĺźadnych ograniczeń, tym bardziej, Ĺźe Polska Ludowa (PRL) zaleĹźna od Moskwy nie śmiała krytykować antypolskich poczynań na Litwie i w ogĂłle nie miała Ĺźadnych kontaktĂłw z rodakami na dawnej Litwie Kowieńskiej. Tę część Sowieckiej Litwy oddzielał od Polski nowy „mur chiński”, tak jak za Litwy Kowieńskiej do 1938 r.
Pozostali na Litwie Kowieńskiej Polacy byli traktowani jak obywatele trzeciej klasy i poddani zostali przez komunistĂłw litewskich jeszcze bardziej brutalnej lituanizacji (przez kilkadziesiąt lat niczego polskiego tu nie było). Najtragiczniejszy dla PolakĂłw na Litwie Kowieńskiej był okres stalinowski. Było bardzo niebezpiecznie podawać się za Polaka lub być uwaĹźanym za Polaka. Wiele osĂłb ratując Ĺźycie zaczęło podawać się za LitwinĂłw. Litwini utrzymują, Ĺźe w okresie stalinowskim wywieziono z Litwy na wschĂłd 200 000 osĂłb, wśrĂłd ktĂłrych mogło być nawet 50 000, a moĹźe i więcej PolakĂłw – w tym wiele tysięcy z Litwy Kowieńskiej, o co zadbali komuniści litewscy. Wiadomo, Ĺźe w 1948 r. bardzo wiele aktywnej polskiej ludności zostało wywiezionych przymusowo w głąb Związku Sowieckiego. WśrĂłd nich był m.in. w latach 1935-37 dyrektor gimnazjum w Wiłkomierzu dr Hieronim Nehrebecki (1870-1958 Gliwice), w 1919 r. współzałoĹźyciel polskiego gimnazjum w Kownie, gdzie naleĹźał do czołowych działaczy społeczności polskiej. W Wiłkomierzu brał takĹźe Ĺźywy udział w Ĺźyciu polskich organizacji i przez kilka lat był wiceprezesem Towarzystwa Szerzenia Oświaty „Pochodnia”. Po wojnie z przyczyn rodzinnych pozostał na Litwie. Wraz z cĂłrką Martą został osiedlony w porcie Igarce, nad ujściem Jenisieju do Morza Arktycznego, poza kołem podbiegunowym. Po upadku stalinizmu w ZSRR i po długich staraniach przybył do Polski w 1956 r. i osiadł u syna Lucjana w Gliwicach (P. Szarejko). Przez dwa pokolenia Polacy na Litwie Kowieńskiej nie mieli Ĺźadnego kontaktu z Polską, nie było tu polskich szkół i organizacji, prasy polskiej, polskiej działalności kulturalnej i mszy polskich w kościołach (w kowieńskiej dzielnicy Wiliampol pod koniec lat 40. XX w. pracował ksiądz polskiego pochodzenia, ktĂłry odprawiał naboĹźeństwa polskie, lecz wkrĂłtce zabroniono mu dalszego sprawowania opieki duchowej nad Polakami). Z pomocą rosyjską – Rosjan mieszkających w Kownie w 1962 r. powstał w Kownie polski zespół taneczno-wokalny „Kotwica” – jedyna polska placĂłwka na Sowieckiej Litwie, a w latach 70. w kowieńskim Domu Kultury „Inkarnas” przystąpiono do organizowania kursĂłw języka polskiego, ktĂłre np. w 1977 r. ukończyło 70 osĂłb (KAI 14-20.11.1977). Odzyskanie przez Litwę niepodległości w 1991 r. niewiele w tej dziedzinie zmieniło: powstały oddziały Związku PolakĂłw na Litwie w Kownie, Wędziagole i Kłajpedzie, a w Kownie i Wędziagole są odprawiane polskie msze), jak rĂłwnieĹź ciągłe sączenie antypolskiej propagandy sprawiło, Ĺźe dzisiaj na dawnej Litwie Kowieńskiej właściwie nie ma PolakĂłw. Litwini – nacjonał-komuniści zniszczyli lub wymusili lituanizację tamtejszych PolakĂłw.
Jak wiemy, w 1945 r. 129 tys. PolakĂłw z Litwy Kowieńskiej wyraziło chęć wyjazdu do Polski w ramach przeprowadzanego przez władze sowieckie i polskie wysiedlania PolakĂłw z granic powojennej Litwy. Jednak władze Sowieckiej Litwy zgodziły się na wyjazd zaledwie 2614 tamtejszym Polakom (J. Czerniakiewicz, jw.) na wyjazd do Polski. Tak więc na terenach przedwojennej Litwy Kowieńskiej pozostało chyba nie mniej jak ok. 150 tys. PolakĂłw. Tymczasem wszystkie sowieckie spisy ludności przeprowadzone na terenie dawnej Litwy Kowieńskiej, począwszy od pierwszego przeprowadzonego w 1959 r., a więc zaledwie 14 lat później wykazywały prawie stu procentowe zniknięcie tamtejszych PolakĂłw. Jeśli weĹşmiemy pod uwagę tereny Litwy Kowieńskiej, na ktĂłrych PolakĂłw było najwięcej, czyli rejony Kowna i Wiłkomierza, zmiany te wyglądają następująco: rejon kowieński wraz z Kownem – 1923 r. zamieszkiwało 14 285 PolakĂłw wg danych litewskich i 57 596 wg danych polskich, 1959 r. juĹź tylko 2879 PolakĂłw, w 1970 r. – 1737, w 1979 r. – 1032, w 1989 r. – 714 i w 2001 r. – 3220 PolakĂłw; rejon wiłkomierski wraz z Wiłkomierzem – 1923 r. zamieszkiwało 9193 PolakĂłw wg danych litewskich i 33 539 wg danych polskich, 1959 r. juĹź tylko 764 PolakĂłw, w 1970 r. – 486, w 1979 r. – 425, w 1989 r. – 357 i w 2001 r. – 335 PolakĂłw, czyli dokładnie zaledwie 1% w porĂłwnaniu z 1923 r. W 1923 r. Polacy w powiecie kowieńskim stanowili 10,2% (dane litewskie) lub 28,8% (dane polskie), a w roku 2001 juĹź takĹźe tylko 1% w porĂłwnaniu z 1923 r. (A. Srebrakowski Polacy w Litewskiej SSR 1944–1989 Toruń 2001). Według spisu w 2001 r. w samym Kownie mieszkało 2500 PolakĂłw, a w rejonach: kowieńskim 720, janowskim 714, kiejdańskim 504 i koszedarskim 374. Pozostały więc niedobitki PolakĂłw w Kownie, Kiejdanach, Wędziagole czy PoniewieĹźu. Tyle tylko zostało PolakĂłw spośrĂłd 200 000 PolakĂłw mieszkających na Litwie Kowieńskiej w 1923 r. Pozostali twardzi ludzie - patrioci, w ktĂłrych polskiego ducha nie potrafił zabić ani nacjonalizm litewski ani sowiecko-litewski. Reszta dla świętego spokoju i kawałka chleba uległa prowadzonej w brutalny sposĂłb lituanizacji. Stąd dzisiaj tyle LitwinĂłw z polskimi nazwiskami pisanymi po litewsku. Warto zwrĂłcić uwagę na to, Ĺźe wydawana do 31 marca1948 r. polskojęzyczna „Prawda Wileńska” według stanu na grudzień 1947 r. miała 227 prenumeratorĂłw w rejonie kowieńskim, 165 w wiłkomierskim, 68 w koszedarskim, 77 w jezioroskim i 99 w kiejdańskim i Ĺźe od 25 kwietnia 1950 r. w Szyrwintach, miasteczku leżącym na terenie Litwy Kowieńskiej wydawane było czasopismo w języku polskim pt. „Sztandar Lenina” (Aleksander Srebrakowski RozwĂłj polskojęzycznej prasy na terenie Litwy po 1944 roku (w:) Z dziejĂłw prasy polskiej na obczyĹşnie (od września 1939 roku do współczesności) GorzĂłw Wlkp. 2002). „Prawda Wileńska” była gazetą sowiecką z ducha, ale dlatego, Ĺźe była wĂłwczas jedynym pismem polskojęzycznym na Litwie znajdowała czytelnikĂłw głodnych polskiego słowa. A byli to ludzie szykanowani na kaĹźdym kroku za to, Ĺźe byli Polakami, a tym bardziej za to, Ĺźe czytali gazetę wydawaną po polsku o czym wiedział litewski listonosz i z pewnością donosił o tym komu trzeba.
Niby demokratyczna i wchodząca w skład państw Unii Europejskiej Litwa, ktĂłra na dokładkę jest ponoć partnerem strategicznym Polski (polskie lotnictwo wojskowe chroni niebo litewskie, gdyĹź maleńka Litwa nie ma lotnictwa wojskowego, na ktĂłre ją nie stać ze względĂłw finansowych) nie oddała Polakom w Kownie ani domu „Pochodni”, ani banku spółdzielczego, ktĂłre to budynki wznieśli Polacy litewscy w okresie międzywojennym za ich własne pieniądze i ktĂłre miały słuĹźyć Polakom, a ktĂłre odebrał im sowiecki okupant Litwy. Widać, Ĺźe jego decyzje w odniesieniu do PolakĂłw mają pozostawać w mocy. Ĺťe prawa PolakĂłw na Litwie Kowieńskiej są nadal łamane. Tak zwaną przyjaźń z Polską Litwa wykorzystuje dla własnych partykularnych celĂłw narodowych: Polska i Polacy niewiele mają z tej „przyjaĹşni”. Przykre, Ĺźe taką „przyjaźń” akceptuje Warszawa. Np. ignoruje od ponad 25 lat łamanie przez rządy litewskie Traktatu o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy z 26 kwietnia 1994 r. w odniesieniu do PolakĂłw na Litwie, czym zachęca władze litewskie do prześladowania teraz PolakĂłw w Wilnie i na WileńszczyĹşnie. Co więcej dla współczesnych LitwinĂłw wszyscy obrzydliwi polakoĹźercy są bohaterami narodowymi – mają swoje ulice w miastach, szkoły noszą ich imiona, a Kościół litewski stara się w Watykanie o wyniesienia na ołtarze abpa Mečislovasa Reinysa (ang. Wikipedia), wielkiego prześladowcy polskich katolikĂłw najpierw na Litwie Kowieńskiej, a w latach 1940-47 w Wilnie. Niestety, bowiem takĹźe litewski Kościół katolicki tak w okresie Sowieckiej Litwy jak i ponownie niepodległej od 1991 r. nie zmienił ani na jotę swego antypolskiego nastawienia i zachowania, co często dokumentowała paryska „Kultura” w dziale „Kronika litewska”, a po 1989 r. dokumentuje prasa polska na Litwie. Oto jeden z wielu przykładĂłw na ciągłe prześladowanie PolakĂłw na Litwie Kowieńskiej. Otóş w Wędziagole wielu PolakĂłw wytrwało przy polskiej narodowości: działa oddział Związku PolakĂłw na Litwie i w tutejszym kościele jest odprawiana msza w języku polskim. Proboszczem jest porządny Litwin i kapłan Oskar Volskis, Ĺźyczliwy Polakom. Niestety tutejsi Polacy są ciągle prześladowani przez miejscowych LitwinĂłw. Ks. Volskis postanowił przeciwko temu zaprotestować i 22 września 2013 r. zorganizował protest z udziałem tutejszych PolakĂłw przeciwko dyskryminującym działaniom lokalnych władz. „W ciągu tych dwĂłch lat, co jestem proboszczem, to mam tego wszystkiego dość. Tych wszystkich podwĂłjnych standardĂłw względem PolakĂłw” – powiedział PL DELFI ks. Volskis. Zdaniem księdza Polacy są ignorowani przez władze i wyzywani w przestrzeni publicznej.
Dlatego naleĹźy w tym miejscu jeszcze raz przytoczyć pod rozwagę polskich politykĂłw zakochanych do nieprzytomności w Litwinach i stawiający na Litwę jako sojusznika Polski słowa odwaĹźnego historyka litewskiego Alfredasa Bumblauskasa, ktĂłry w audycji „Komentarze tygodnia” w prywatnej litewskiej stacji telewizyjnej TV3 powiedział: „Cała nasza litewska toĹźsamość jest antypolska. My, współczesny narĂłd litewski, urodziliśmy się jako antypolacy. NajwaĹźniejsi XIX-wieczni twĂłrcy naszej toĹźsamości narodowej mĂłwili, Ĺźe podstawowym dążeniem tworzącego się narodu litewskiego powinno być wyzwolenie się spod dominacji polskiej (zasianie nienawiści do Polski i PolakĂłw i wszystkiego co polskie)...”. Zdaniem Bumblauskasa kaĹźdy humanista i naukowiec litewski powinien zadać sobie pytanie, co osobiście zrobił, by przezwyciężyć te uformowane w okresie międzywojennym antypolskie stereotypy we wszystkich naukach, a w tym i w polityce. Jego zdaniem w tej dziedzinie nie zrobiono nic albo bardzo mało (Kresy24.pl 18.5.2011). Psychiatrzy mĂłwią, Ĺźe około 20% dorosłej ludności Europy potrzebuje leczenia psychiatrycznego. Litwini to wyjątkowi antypolscy psychopaci. Nie 20% albo zapewne 90% dorosłych LitwinĂłw potrzebuje leczenia psychiatrycznego. Badając stosunki polsko-litewskie (na ten temat jest wiele materiału w czterech grubych tomach moich Spraw kresowych bez cenzury (Toruń 2016-2019/) jestem przekonany, Ĺźe do prawdziwego pogodzenia się i pojednania PolakĂłw z Litwinami nigdy nie dojdzie, jeśli Litwini nie zrewidują swojej ponad stuletniej nienawiści do Polski i PolakĂłw i nie przeproszą nas za te wszystkie potworne zbrodnie, w tym ludobĂłjstwo i czystki etniczne oraz narzucaną brutalnie lituanizację, ktĂłre doświadczyli z ich ręki Polacy na Litwie Kowieńskiej i Wilnie.
Na razie Litwini traktują Warszawę jak frajera, którego głupotę należy jak najwięcej wykorzystywać z korzyścią jedynie dla Litwy i ze szkodą dla Polaków na Litwie.
Polacy na Litwie Kowieńskiej, a takĹźe w Wilnie i na WileńszczyĹşnie byli i są synami i cĂłrkami tej ziemi. Więcej, byli solą tej ziemi. Bez nich w zasadzie prawie nie ma historii tych ziem. Bo chłopi nigdy w Ĺźadnym państwie nie tworzyli historii i kultury. Po wymordowaniu przez komunistĂłw litewskich i wypędzeniu do Polski Ludowej polskiego ziemiaństwa i polskiej inteligencji z Litwy Kowieńskiej, Wilna i Wileńszczyzny w latach 1939-46, ktĂłrych przodkowie tworzyli historię Wielkiego Księstwa Litewskiego okazuje się, Ĺźe dzisiejsi Litwini czy raczej mieszkańcy Litwy mają wybitnie chłopskie pochodzenie. To prawie w stu procentach narĂłd chłopĂłw i przez to narĂłd bez historii (stąd nagminne przywłaszczanie przez LitwinĂłw polskiej historii i prĂłby uczynienia z PolakĂłw LitwinĂłw). Kiedy w 2009 r. marszałek Sejmu Litewskiego C. Jursenas, prezydent V. Adamkus i premier A. Kubilius zwrĂłcili się do największego współczesnego genealoga polskiego Marka Jerzego Mianowskiego z pytaniem czy jacyś potomkowie posłów Sejmu Wielkiego Rzeczypospolitej Obojga NarodĂłw (Warszawa 1788-92) Ĺźyją na współczesnej Litwie, ten potrafił im wskazać tylko drobne wyjątki i to nie litewskie, a polskie lub polskiego pochodzenia (Miankowski.pl 24.1.2011 „Smetona-Piłsudski-Komorowski”). Taką cenę Litwini zapłacili za odpolszczenie Litwy.
Dziś nie ma polskiej Litwy Kowieńskiej – tam nie ma juĹź więcej Polski. Przyczynili się do tego litewscy nacjonaliści i komuniści oraz litewski Kościół katolicki w sposĂłb, ktĂłry potępia cały cywilizowany świat. Jednak pozostała po polskiej Litwie Kowieńskiej historia, ktĂłrej nie mamy prawa zapomnieć.
Dawną polskość Litwy Kowieńskiej, zniszczoną przez barbarzyński i antychrześcijański szowinizm litewski, przypomni ten oto słownik geograficzno-historyczny.

……….

„JuĹź w latach pięćdziesiątych rozproszeni po Polsce i świecie „Kownianie” zaczęli odnawiać dawne znajomości… W latach siedemdziesiątych z inicjatywy rodziny MackiewiczĂłw zaczęło powstawać archiwum pamiątek, wspomnień, relacji, dzięki ktĂłrym” Krzysztof Buchowski z Uniwersytetu Białostockiego mĂłgł napisać pracę Polacy w niepodległym państwie litewskim 1918-1940 Białystok 1999.
24 IV 1972 r. w katedrze św. Jana w Warszawie została wmurowana tablica z następującym tekstem: „Pamięci i modlitwie polecamy PolakĂłw z Litwy (Kowieńskiej), ktĂłrzy w zmiennych kolejach losu i po kataklizmie pierwszej i drugiej wojny światowej zachowali wierność mowie i tradycjom ojczystym, Ĺźyciem i śmiercią świadczą o swej więzi z Polską. Rodacy”. Tekst powyĹźszy został ułoĹźony przez znanych działaczy polonijnych na przedwojennej Litwie p. Budzyńskiego i Krystynę Szukszciankę. W uroczystości poświęcenia wzięło udział przeszło 100-tu „kownian” z byłymi przywĂłdcami polonijnymi na czele. Po spotkaniu odbyło się spotkanie uczestnikĂłw.


Epilog:
Uwaga prześladowanego Polaka o ciemiężycielach litewskich


Oto jakĹźe wymowny urywek – akt oskarĹźenia z pamiętnika Polaka mieszkającego na Litwie Kowieńskiej Tadeusza Cywińskiego o prześladującej jego i innych PolakĂłw Litwie i jej litewskich obywatelach – polakoĹźercach z książki Krzysztofa Bojko Harcerstwo polskie na Litwie Kowieńskiej w latach 1918-1945 (Warszawa – Wilno 2015, str. 25):

„O kraju moĹźe bym jeszcze mĂłgł powtĂłrzyć wraz z Mickiewiczem, Ĺźe moĹźe być „jak zdrowie”, ale o ludziach, o tych podłych szowinistach (bo więcej wśrĂłd LitwinĂłw spotkałem szowinistĂłw, jak prawdziwych patriotĂłw), o tych prześladowaniach PolakĂłw, o tych gnębicielach naszych uczni i zbĂłjach, targających się na posłów, nic bym dobrego powiedzieć nie mĂłgł. Nie mam dla nich nic, prĂłcz pogardy, nienawiści. Lepszej satyry, lepszej krytyki ich postępowania nie moĹźe być ponad to:

Litwo, piękna ziemio nasza
PastuchĂłw kraino
Porzuć przeszłość i tradycje
Nowe czasy płyną.
Proletariat niech wstępuje na najwyższe szczeble
Niech przez ośm godzin dziennie kradnie cudze meble
Rabuj kaĹźdy polski dwĂłr
Niszcz kultury dawny plon
Ziemię dziel! - to nasz cel
Polskość niech wymiera
Krasna Moskwa to nasz wzĂłr
Berlin nas popiera
Rządzi lud, będzie głód
Będzie i cholera”.

We mnie takĹźe krew kipiała, jak zbierałem materiał i pisałem tę książkę. Najwięcej oburza mnie to, Ĺźe Litwini nigdy nie przeprosili PolakĂłw za to co zrobili z Polakami na Litwie Kowieńskiej oraz to, Ĺźe wszystkie rządy „polskie” po 1989 r., a szczegĂłlnie ten, ktĂłry uzgadniał i podpisywał w 1994 r. traktat między RP a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i współpracy dobrosąsiedzkiej, nie tylko nie domagał się, a kolejne nie domagały i domagają tego, ale dzisiejszych LitwinĂłw, ktĂłrzy wcale nie są lepsi od swoich ojcĂłw i matek w swoim traktowaniu PolakĂłw w Wilnie i na WileńszczyĹşnie, nazywa przyjaciółmi Polaki i PolakĂłw, a maleńką Litwę nazywa strategicznym partnerem Polski. Widać, Ĺźe głupota współczesnych politykĂłw polskich jest bezgraniczna! To właśnie ona rozzuchwala LitwinĂłw, ktĂłrzy wykorzystują ją dzisiaj do ujarzmiania PolakĂłw i polskości w Wilnie i na WileńszczyĹşnie, co szczegółowo omawiam szczegółowo w kolejnej książce pt. „Ujarzmianie przez LitwinĂłw PolakĂłw i polskości w Wilnie i na WileńszczyĹşnie w latach 1939-2021”, ktĂłra jest w druku.

© Marian Kałuski

Podstawowa bibliografia
(poza publikacjami prasowymi wymienionymi w rozdziałach)

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt