Wielki słownik Polaków urodzonych we Lwowie

W druku jest kolejna książka Mariana Kałuskiego - „Słownik zasłuĹźonych i znanych PolakĂłw urodzonych we Lwowie” (754 strony, 2821 biogramĂłw), do ktĂłrego przedmowę prof. Stanisława Nicieji z Uniwersytetu Opolskiego. To pionierska praca w literaturze polskiej.

Lwowski słownik biograficzny Mariana Kałuskiego

Kolejna książka Mariana Kałuskiego dotyka rdzenia kresowej tematyki. Autor, ktĂłry jest utalentowanym biografistą, o duĹźej intuicji, pracowitości i szczęściu przy szukaniu ĹşrĂłdeł, postanowił w swoim „Słowniku zasłuĹźonych i znanych PolakĂłw urodzonych we Lwowie” zgromadzić postacie, ktĂłre łączy LwĂłw. Temat książki jest fascynujący, bo LwĂłw naleĹźy do miast, ktĂłre mają w sobie genius loci. Tam zawsze rodziły się wybitne indywidualności. A szczęście mają i są sławne te miasta na świecie, gdzie dzięki naturze, opatrzności czy zbiegom okoliczności rodziły się „kolorowe ptaki” – ludzie róşnych talentĂłw, niezwykłej przedsiębiorczości i wyobraĹşni, dynamiczni indywidualiści kreujący waĹźne zjawiska w dziejach kultury, nauki, polityki czy gospodarki. Są na świecie miasta piękne architektonicznie, zdobione wyszukaną zielenię, przecięte modrymi rzekami z bajkowymi mostami, ale częstokroć puste intelektualnie, bo nikt waĹźny, wybitny tam się nie urodził czy nie zamieszkał, bo nie powstały tam środowiska artystyczne czy naukowe, bo nie ma tam uniwersytetĂłw z charyzmatycznymi wykładowcami. Ale są teĹź miasta, a do nich naleĹźy LwĂłw, Ĺźe utalentowani ludzie ujawniali się tam w niespotykanym nadmiarze w kaĹźdej epoce i w kaĹźdym pokoleniu. Adam Wierciński – eseista, filolog, krytyk literacki, ale teĹź po części demograf zrobił swoisty eksperyment: na wojskowej, szczegółowej mapie Galicji ołówkiem kopiowym zaznaczał miejsca, gdzie urodzili się wybitni Polacy. Gdy zakończył swą pracę, w miejscu Lwowa i jego okolicy zaznaczonych punktĂłw było tak wiele, Ĺźe utworzyły dużą fioletową plamę. O Lwowie powstało wiele książek, esejĂłw, artykułów, wierszy i albumĂłw – moĹźna doliczyć się ich kilka tysięcy. Marian Kałuski postanowił w jednej pozycji książkowej zgromadzić biogramy tych, ktĂłrzy w mniejszym lub większym stopniu wpisali się nie tylko w dzieje Lwowa, ale teĹź całej Polski, Europy, a nawet świata. Powstała więc książka fascynująca, róşnorodna jeśli chodzi o zaprezentowane osobowości i dokumentująca to lwowskie genius loci oraz fakt, Ĺźe prawie co dziesiąte nazwisko w Polskim Słowniku Biograficznym – tej narodowej księdze wielkich rodakĂłw ma związki ze Lwowem. Lwowskim słownikiem Marian Kałuski kolejny raz daje dowĂłd swej niezwykłej pracowitości i gorącej pasji, ktĂłra niesie go od kilkudziesięciu lat. Bo tylko pasją i poświęceniem, i wręcz pracoholicznym podejściem do wykonywanej pracy literackiej moĹźna tłumaczyć, Ĺźe mieszkając w dalekiej Australii, tysiące kilometrĂłw oddalonej od głównych polskich bibliotek i najlepszych krajowych uniwersytetĂłw, tworzy swoje książki o tematyce kresowej, ktĂłrych jest juĹź kilkanaście. To jest niezwykły wysiłek dla pojedynczego badacza, aby znaleźć, ujawnić, wydobyć z jakiegoś starego pamiętnika, z nekrologu czy tomiku wspomnień faktografię dotychczas nieznaną innym badaczom. Ile setek godzin trzeba było poświęcić, aby wyłowić nazwiska lwowian choćby tylko z 36 opasłych tomĂłw Polskiego Słownika Biograficznego. Marian Kałuski właśnie tego dokonał i to z perspektywy antypodĂłw, z Melbourne, Ĺźyjąc w środowisku Polonii australijskiej, gdzie zainteresowanie kulturą i historią polską nie jest imponujące i nie moĹźna go porĂłwnać z tym, jak to jest w Londynie, Chicago czy ParyĹźu. Sytuacja Mariana Kałuskiego przypomina mi trochę casus Andrzeja Chciuka – świetnego pisarza, Kresowiaka z Drohobycza, autora znakomitych książek o lwowskim bałaku i „Ziemi księżycowej”, ktĂłry w Australii, gdzie rzucił go los, znalazł się w pewnej pustce kulturowej. Miał tam niewielu swoich czytelnikĂłw. Marian Hemar, recenzując jedną z książek Andrzeja Chciuka, napisał, Ĺźe współczuje autorowi Ĺźyjącemu na antypodach, bo „dla kogo ma tam pisać książki – dla kangurĂłw, kolczatek czy dziobakĂłw?”. Marian Kałuski w pewnym sensie dzieli tu biograficzną dolę z Andrzejem Chciukiem. CzytelnikĂłw ma głównie w Polsce, Zachodniej Europie i Ameryce, na szczęście ma teĹź wydawcĂłw w kraju. W całej, bardzo licznej twĂłrczości Kałuskiego, a jest to kilkadziesiąt książek i setki artykułów, dominuje tematyka kresowa i w niej objawiły się najdojrzalsze owoce jego twĂłrczości. Ale autor lwowskiego słownika wykazuje się teĹź wszechstronnością, bo potrafi ze znawstwem i kumulowaną przez lata erudycją pisać rĂłwnieĹź o historii Litwy czy Gdańska, o Polakach w Chinach, Nowej Zelandii, Australii i we Włoszech, a takĹźe o miejscu papieĹźa- -Polaka w historii Polski i świata. Marian Kałuski rodzinnie nie ma Ĺźadnych związkĂłw z Kresami. Jednak lata chłopięce, ktĂłre spędził w Polsce na Pomorzu, Dolnym Śląsku i Ziemi Lubuskiej (bo z rodzicami często zmieniał miejsce zamieszkania) skierowały jego zainteresowania ku Kresom. Wszędzie, gdzie po wojnie mieszkał, spotykał kolegĂłw i sąsiadĂłw pochodzących z dawnych wschodnich ziem Rzeczypospolitej, słuchał ich opowieści, poznawał ich szczęśliwe i dramatyczne przeĹźycia i to ukierunkowało jego zainteresowania. W moim odczuciu Kałuski największe sukcesy odniĂłsł dotychczas właśnie w tematyce kresowej. Jego imponująca praca dokumentacyjna, po części eseistyczno-publicystyczna, nosząca tytuł „Sprawy kresowe bez cenzury”, ktĂłra ukazała się w czterech tomach (kaĹźdy liczący ponad 700 stron), jest swoistą encyklopedią KresĂłw – encyklopedią bardzo osobistą, napisaną z pazurem publicystycznym. Bo Kałuski ma gorący temperament i potrafi się w polemice zacietrzewić, szczegĂłlnie wĂłwczas, gdy ma do czynienia z fałszerzami historii czy bufonami politycznymi – tak traktuje nacjonalistĂłw ukraińskich, litewskich, rosyjskich i Ĺźydowskich. Wtedy uderza w nich mocno, a nawet bezpardonowo. Dobitny wyraz dał temu w polemice z Henrykiem Grynbergiem, ktĂłry w jednej ze swoich książek posłuĹźył się fałszywym apokryfem i niesprawiedliwie pokazał miasto Drohobycz, czyniąc zeń „centrum polskiego antysemityzmu”. Największą siłą książek Mariana Kałuskiego jest faktografia: dziesiątki tysięcy nazwisk, dat i opisĂłw wydarzeń, zebranych z róşnorakich ĹşrĂłdeł i zgromadzonych na kartach poszczegĂłlnych tomĂłw. Tak jest teĹź przy „Lwowskim słowniku”, ktĂłry czytelnik bierze do ręki. Jest tu 2821 nazwisk lwowian – ludzi róşnych talentĂłw i zainteresowań, róşnego pochodzenia i róşnych osiągnięć. I to, co najwaĹźniejsze – autor nie koncentrował się tylko na tzw. bohaterskiej historii narodu, czyli na eksponowania biografii Ĺźołnierskich, uczestnikĂłw róşnych wojen, powstań bądĹş potyczek. Kałuski wielokrotnie dowodził, Ĺźe na historię 5 narodu powaĹźny wpływ mają twĂłrcy kultury materialnej, ludzie pracy organicznej – technicy, inĹźynierowie, rzemieślnicy, budowniczowie muzeĂłw, bibliotek i archiwĂłw, wynalazcy, kolekcjonerzy i wychowawcy młodzieĹźy. I w tym słowniku takich osĂłb nie brakuje. A oni są częstokroć pomijani i lekcewaĹźeni w polskiej historiografii. „Słownik zasłuĹźonych i znanych PolakĂłw urodzonych we Lwowie” Mariana Kałuskiego jest pracą waĹźną, ukazującą w całej pełni oryginalność i wielkość tego miasta w kulturze europejskiej. Pozycja ta spełnia rolę niezbędnika dla wielu biografistĂłw i historykĂłw piszących nie tylko o Lwowie i Kresach Południowo-Wschodnich. Wszak historię narodu tworzą przede wszystkim ludzkie, a jej jakość zaleĹźy od kalibru indywidualności i Marian Kałuski jako utalentowany biografista znakomicie to rozumie i potrafi do swych ustaleń przekonać czytelnikĂłw.
Prof. Stanisław Sławomir Nicieja Katedra Biografistyki Uniwersytetu Opolskiego.

Słowo wstępne

LwĂłw, po ukraińsku Lwiw to dzisiaj największe miasto tzw. Zachodniej Ukrainy, czyli zachodniej części państwa ukraińskiego. To pod względem etnicznym najbardziej ukraińskie miasto z wszystkich wielkich miast Ukrainy. Według powszechnego spisu ludności przeprowadzonego w 2001 roku wśrĂłd 725 202 mieszkańcĂłw Lwowa było 639 035 UkraińcĂłw, ktĂłrzy stanowili aĹź 88,1% ludności i zaledwie 6 364 PolakĂłw, tj. mniej niĹź 1% ludności miasta (podczas poprzednich spisĂłw ludności we Lwowie było: w 1959 roku 16 196 PolakĂłw, w 1970 roku 13 675, w 1979 roku 11 855 i w 1989 roku 9730 PolakĂłw), Rosjan było 64 599 osĂłb (8,91%; w 1959 roku było 111 116 Rosjan, ktĂłrzy stanowili aĹź 27,1% mieszkańcĂłw i w 1979 roku 128 338 – 19,3%), BiałorusinĂłw 3119 osĂłb i ĹťydĂłw 1928 osĂłb. LwĂłw to dzisiaj takĹźe centrum ukraińskiego patriotyzmu i wielki ośrodek nauki i kultury ukraińskiej. I tak juĹź z pewnością pozostanie do końca świata. Tak, LwĂłw jest dzisiaj – dokładnie od 1945 roku ukraiński, tj. od chwili oderwania przez Stalina Lwowa od Polski i wypędzenia z miasta olbrzymiej masy PolakĂłw – prawie całej ludności polskiej. Tymczasem przed 1945 roku Ukraińcy stanowili mały odsetek ludności Lwowa i miasto nie było wielkim ośrodkiem nauki i kultury ukraińskiej. Miało najwyĹźej znaczenie lokalne – dla RusinĂłw i UkraińcĂłw mieszkających w byłej Galicji Wschodniej i tej części należącej do odrodzonego w 1918 roku państwa polskiego. MoĹźe to twierdzenie zaboleć UkraińcĂłw, ale do 1945 roku ukraiński LwĂłw przy polskim Lwowie był niczym innym jak kopciuszkiem. Niestety, taka jest prawda. Norman Davies w swojej książce „BoĹźe igrzysko. Historia Polski” (tom II, KrakĂłw 1999) pisze: „Lwiw... zamieszkuje dziś zaledwie niewielki ułamek potomkĂłw rodzin, ktĂłre mieszkały w międzywojennym Lwowie czy austriackim Lembergu. Mimo to dzisiejsi Ukraińcy często mĂłwią o nim tak, jakby od zawsze był „ich miastem”. W rzeczywistości sowiecki (ukraiński) LwĂłw został sfabrykowany w... sztuczny sposĂłb... (str. 557–559). Rzeczywiście, bardzo wielu UkraińcĂłw nie znających nie tylko historii Polski, ale takĹźe prawdziwej historii Ziemi Lwowskiej twierdzi, Ĺźe Polacy w przedrozbiorowym wojewĂłdztwie ruskim (lwowskim), w byłej Galicji Wschodniej i przedwojennej Małopolsce Wschodniej, czy od 1945 roku obecnej – wraz z Wołyniem – Zachodniej Ukrainie, byli przybyłymi z Polski okupantami, gdyĹź Polska okupowała bezprawnie te ziemie, Ĺźe było ich mało i Ĺźe nawet LwĂłw... nigdy nie był polski! MĂłwią i piszą: „...LwĂłw (był) tak polski jak Bratysława była czeska... LwĂłw to miasto zbudowane przez polskich ĹťydĂłw, włoskich architektĂłw i austriackich urzędnikĂłw... Polski to on był – ale jak juĹź mĂłwiłem – w znaczeniu politycznym i częściowo etnicznym. Kulturalnie naleĹźał do ludności Ĺźydowskiej, ormiańskiej i austriackiej, niemieckiej, polskiej i ukraińskiej – z akcentem na te 3 pierwsze. Zatem LwĂłw (był) tak polski jak i Malbork, Gdańsk czy Szczecin” (wypowiedĹş Ukraińca oleg2budmo „Gazeta Wyborcza” 29.4.2007). Osoba ta wykazała się albo całkowitą ignorancją odnośnie polskiej historii Lwowa, albo zaprezentowała podejście do niej nacjonalistĂłw ukraińskich. A oni hołdują zasadzie, Ĺźe jeśli nie moĹźna udowodnić ukraińskości Lwowa, to lepiej mĂłwić o tym, Ĺźe było to mia-8 sto Ĺźydowskie, włoskie, austriackie i ormiańskie, aniĹźeli przyznać, Ĺźe do 1945 roku było to jednak miasto polskie. I to nawet w okresie jego politycznej okupacji przez Austrię w latach 1772–1918. Bowiem czy KrakĂłw będący takĹźe w zaborze austriackim albo Warszawa z zaborze rosyjskim (1815–1915), a Poznań w zaborze niemieckim (1793–1918) nie były takĹźe miastami polskimi?! Dzisiaj w Polsce nie ukrywa się niemieckiej historii Wrocławia, Gdańska czy Szczecina. Bo po pierwsze twardo stoi dziś polska noga w tych miasta, a po drugie mają one rĂłwnieĹź i polskie dzieje. Polak znający historię tych miast wcale nie musi i nie czuje się w nich obco (napisałem Polskie dzieje Gdańska do 1945 roku (Bernardinum Pelplin 2004, stron 381), a teraz piszę Polskie dzieje Wrocławia do 1945 roku jako uzupełnienie do ogĂłlnej historii Wrocławia Normana Davies a); rĂłwnieĹź Malbork – ziemia malborska była dłuĹźej ziemią polską niĹź niemiecką. Dobrze by było, aby rĂłwnieĹź i Ukraińcy zaczęli podobnie traktować dzieje Lwowa, a Litwini dzieje Wilna. Choćby nie wiem co by robili to i tak nie zmienią jego PRAWDZIWEJ historii. Dzisiaj nie czas na kłótnie o to czy Wrocław jest niemiecki czy polski, czy LwĂłw jest polski czy ukraiński i czy Wilno jest polskie czy litewskie. Dzisiaj naszym obowiązkiem jest budować lepsze sąsiedztwo polsko-niemieckie i polsko-ukraińskie – zgodę między naszymi narodami. Jednak ta zgoda, to lepsze jutro moĹźe być budowane nie na fałszowaniu naszej wspĂłlnej historii, ale wyłącznie na PRAWDZIE historycznej! Tym bardziej, Ĺźe minął juĹź czas (ustalanie granic), kiedy z przyczyn politycznych moĹźna było się bać prawdy. Tak, LwĂłw jest dzisiaj ukraiński i takim będzie jutro. Bowiem chociaĹź Polska bez Lwowa nie jest Polską w całym tego znaczeniu, a oderwanie tego miasta od Polski na pewno nie było aktem sprawiedliwości dziejowej, gdyĹź odbyło się ono z pozycji siły i z pogwałceniem traktatu polsko-sowieckiego z 1921 roku oraz prawa międzynarodowego, ktĂłre uznawało przynaleĹźność Lwowa do Polski za legalną, a wypędzenie PolakĂłw ze Lwowa stanowiło zbrodnie przeciwko ludzkości (Artykuł 7 Międzynarodowego Trybunału Karnego), są wydarzenia w historii, ktĂłre są nieodwracalne. Stąd rząd polski w zawartym 18 maja 1992 roku traktacie o przyjaĹşni uznał oficjalnie obecną granicę polsko-ukraińską. Jednak przez 600 lat – od 1340 do 1945 roku. LwĂłw naleĹźał do Polski i był polskim miastem (do XVI w. LwĂłw był miastem wieloetnicznym, w ktĂłrym dominował element niemiecki i polski, a od XVI w. większość mieszkańcĂłw stanowili Polacy, co jest bezsprzecznym faktem, co potwierdzają cmentarze lwowskie z grobami sprzed 1945 roku i niniejszy słownik zasłuĹźonych lub znanych PolakĂłw wrodzonych we Lwowie, ktĂłrych jest z pewnością 25 razy więcej od zasłuĹźonych i znanych UkraińcĂłw urodzonych we Lwowie przed 1939 rokiem), odgrywał wielką rolę w historii Polski i narodu polskiego, był wielkim centrum polskiej nauki i kultury. Był po Warszawie i Krakowie trzecim najwaĹźniejszym miastem w dziejach Polski i narodu polskiego. Nie ma zapewne ani jednej dziedziny Ĺźycia polskiego, w ktĂłrej nie byłoby udziału Lwowa – niekiedy bardzo duĹźego, a nawet pionierskiego1 . Stąd wielka rola Lwowa w Ĺźyciu Polski i narodu polskiego nigdy nie będzie zapomniana, gdyĹź zapomnianą być nie moĹźe. Chyba Ĺźeby Polacy odwrĂłcili się całkowicie od własnej historii. Nie udało się tego osiągnąć nawet władzom PRL (1944–89), chociaĹź starały się jak tylko mogły, aby Polacy zapomnieli o Lwowie, aby przyjęli sowiecką zafałszowaną jego historię oraz na kaĹźdym kroku pomniejszały jego wkład w Ĺźycie Polski i narodu polskiego.

Marian Kałuski

________

1 Przygotowywana jest do druku kolejna książka Mariana Kałuskiego pt. „LwĂłw w Ĺźyciu Polski i narodu polskiego 1340–1945”

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt