Piątek 19 Kwietnia 2024r. - 110 dz. roku,  Imieniny: Alfa, Leonii, Tytusa

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 12.06.21 - 19:25     Czytano: [916]

Dział: Kresy w życiu Polski i narodu polskiego

Litwa Kowieńska – tam była Polska (V)

Marian Kałuski


Polsko-litewski konflikt o Wilno w okresie międzywojennym


Od czasĂłw „Auszry” Litwini uwaĹźają Wilno za stolicę Litwy, ba! – w tym stopniu za stolicę Litwy w jakim Warszawa jest stolicą Polski. Tak to ujęła Wincenta Łozorajtis, Ĺźona litewskiego ministra spraw zagranicznych w latach 1934-38 Stasysa Lozoraitisa, w liście do redakcji polskiego tygodnika „Wiadomości” (nr 989, 1965), wydawanego w Londynie. Odpowiedzieli jej na to literat i dziennikarz polski Michał K. Pawlikowski – syn dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego i polski publicysta historyczny Jędrzej Giertych w tychĹźe „Wiadomościach” (19-26.12.1965). Pawlikowski napisał: „Wilno nigdy nie było stolicą „Litwy” ściśle etnograficznej. A raczej stało się stolicą dwa razy i na bardzo krĂłtkie okresy. Oba razy z daru SowietĂłw. Pierwszy raz w r. 1920, drugi – w r. 1939… Wilno było natomiast stolicą Wielkiego Księstwa Litewskiego, gdzie od kilkuset lat większość mieszkańcĂłw stanowili Litwini, ktĂłrzy – jak niĹźej podpisany – języka litewskiego nie znali. JeĹźeli chodzi o Wilno i o czasy bliĹźsze, Niemcy przeprowadzili w r. 1916 spis ludności, ktĂłry wykazał, Ĺźe PolakĂłw w Wilnie było 50,3%, ĹťydĂłw 42% i tylko 2,6% LitwinĂłw. A chyba władze okupacyjne niemieckie, popierające t.zw. (litewską) Tarybę, nie fałszowały statystki na rzecz PolakĂłw!”. Giertych wypowiedĹş tę uzupełnia pisząc: „Otóş Wilno zawsze było i w sensie historycznym zawsze pozostanie stolicą Litwy – ale nie tej, ktĂłrej patriotką pani Łozorajtis się czuje. Dawna Litwa była państwem dynastycznym opartym na podboju, mającym charakter wielonarodowy. Państwo to drogą pokojowego i dobrowolnego, powolnego procesu (rozpoczętego w 1385 r. – M.K.) zlało się z Polską. To Polska jest sukcesorką tego państwa. Nowoczesny patriotyzm litewski narodził się jako bunt przeciwko tradycjom owej Litwy spolszczonej, Litwy historycznej. Nie jest dalszym ciągiem dawnej Litwy, ale jej przeciwstawieniem. Oparł się nie na tradycji historycznej, ale na fakcie odrębności językowej plemienia litewskiego, tego plemienia, ktĂłre wydało z siebie dynastię GiedyminowiczĂłw, twĂłrcĂłw dawnej Litwy, ale ktĂłre swojego piętna na tej dawnej Litwie nie wycisnęło. Gdyby dzisiejsi Litwini czuli się dalszym ciągiem Litwy historycznej, to by zgłaszali pretensje do Mińska Litewskiego i Brześcia Litewskiego, a takĹźe do Witebska, Połocka, Mohylowa i Pańska, a przecieĹź tego nie czynią. SkądĹźe więc pretensje do Wilna, ktĂłre tak samo leĹźy poza granicami Litwy etnograficznej jak miasta przed chwilą wymienione?”
W 1918 r. Litwa mogła mieć takie same roszczenia do Wilna jak np. Szwecja w tymĹźe samym roku do Helsinek (Finlandia) gdyby je zgłaszała, a więc nierealne. Bo chociaĹź Finlandia naleĹźała do krĂłlestwa szwedzkiego od XIII wieku, a same Helsinki (Helsingfors) zostały załoĹźone w 1550 r. przez krĂłla szwedzkiego Gustawa Wazę i zamieszkiwane były głównie przez SzwedĂłw, a w 1809 r. miasto wraz z Finlandią przeszło pod panowanie Rosji, to pod koniec XIX w. ludność Helsinek była juĹź w olbrzymiej większości fińskojęzyczna. Szwecja/Szwedzi to rozumieli. Ale czy „inteligencję” nacjonalistĂłw litewskich, ktĂłrzy wyszli z ciemnego, biednego i upartego ludu wiejskiego, moĹźna przyrĂłwnywać do inteligencji zachodnioeuropejskich SzwedĂłw!
W sierpniu 1914 r. wybuchła I wojna światowa, m.in. wojna między Niemcami i Rosją. Po pokonaniu wojsk rosyjskich latem 1915 r. Litwę zajęły wojska niemieckie, ktĂłre okupowały kraj do połowy 1919 r., co wprowadziło LitwinĂłw w bezpośredni kontakt z polityką niemiecką. Kiedy 2 paĹşdziernika 1915 r. do Wilna wkroczyły wojska niemieckie, ich dowĂłdca, pułkownik hr. von Pfeil (Bawarczyk) wydał do ludności miasta trĂłjjęzyczną: niemiecko-polsko-rosyjską odezwę (zwróćmy uwagę na fakt, Ĺźe odezwa nie była wydana rĂłwnieĹź po litewsku) do ludności „polskiego miasta Wilna, tego sławetnego i pełnego tradycji grodu”, ktĂłry „był zawsze perłą w sławnym KrĂłlestwie Polskim”. Odezwę kończyła inwokacja: „Niech BĂłg błogosławi Polskę” (Kazimierz Okulicz Brzask, dzień i zmierzch na ziemiach Litwy historycznej w: Pamiętnik wileński Londyn 1972; M. Kałuski Polskie Wilno 1919-1939 Toruń 2019). Niemcy w okupowanej Nadbałtyce utworzyli Ober-Ost (obszar okupowanego przez Rzeszę Niemiecką na Wschodzie) – na „Litwie” były to gubernie: kowieńska, wileńska i grodzieńska. Kierownikiem polityki niemieckiej na Litwie został gen. Erich Ludendorff, ktĂłry uwaĹźał ją za przyszłą zdobycz wojenną Niemiec, zarazem za jedno z ogniw łańcucha, ktĂłrym według jego wyraĹźania miano „zdławić” (abschnueren) Polskę. Zgodnie z jego rozkazem miano na tych terenach zwalczać wpływy polskie przez przeciwstawianie im oraz popieranie innych narodowości: LitwinĂłw, BiałorusinĂłw i ĹťydĂłw. Litwini poszli na pełną współpracę z Niemcami, czekając jednocześnie na to jak zakończy się wojna.
W wyniku rewolucji 15 marca 1917 r. został zmuszony do abdykacji car Rosji Mikołaj II i Rosja została „demokratyczną” republiką. Niemcy obawiając się, Ĺźe Litwini postawią na Rosję, ktĂłra jako państwo demokratyczne powinna przyznać Litwie autonomię, po długich targach z nacjonalistami litewskimi wyrazili wĂłwczas zgodę na utworzenie 18 IX 1917 r. przez litewskich nacjonalistĂłw-germanofilĂłw Litewskiej Rady Państwowej – Taryby, ktĂłra pod całkowitą kontrolą niemiecką sprawowała władzę na Litwie do maja 1920 r. Pomimo tego Niemcy chciały koniecznie zachować Litwę dla siebie i pracowali w tym kierunku. Objęcie władzy w Rosji przez bolszewikĂłw 7 XI 1917 r. przekreśliło moĹźliwość uzyskania autonomii z rąk Moskwy. Nacjonaliści litewscy chcąc nie chcąc musieli pozostać związani z Niemcami. Berlin wraz z nimi urządził dwie polityczne farsy: Taryba z inspiracji Berlina 11 grudnia 1917 r. powzięła uchwałę proklamującą przywrĂłcenie samodzielnego państwa litewskiego ze stolicą w Wilnie (z inspiracji niemieckiej było to pierwsze oficjalne powiązanie Wilna z powstającym państwem litewskim) oraz zerwanie unii z Polską, natomiast 16 lutego 1918 r. proklamowała „niepodległość” Litwy. Rosja bolszewicka 3 marca 1918 r. zawarła z Niemcami traktat pokojowy, w ktĂłrym zrzekła się formalnie terytorium Polski, Litwy i Kurlandii okupowane teraz przez Niemcy. Otwierało to Niemcom drogę do zrealizowania na terenie Litwy zaleĹźnego od Berlina państewka buforowego między Niemcami a Rosją. Państewko litewskie miało mieć zawrzeć unię personalną z Prusami, będącymi częścią Niemiec. 4 lipca 1918 r. powstała zaleĹźna od Niemiec monarchia pod nazwą KrĂłlestwo Litwy (Lietuvos Karalystė), obejmująca swym zasięgiem okręg Litwa Ober-Ost, a krĂłlem został ogłoszony przez Tarybę książę Urachu (Niemcy) Wilhelm Karl von Urach pod imieniem Mendoga II (11 VII przyjął wybĂłr), ktĂłry nie mĂłwił po litewsku i nigdy rĂłwnieĹź nie przyjechał na Litwę – do jej rzekomej stolicy Wilna. Jak pisze Kazimierz Okulicz: „Groteskowa była nagła wolta złamanego zbliĹźającą się milowymi krokami militarną klęską (Niemiec) i nowymi wydarzeniami w sprawie litewskiej gen. Ludendorffa, ktĂłry zapytany przez ministra spraw zagranicznych von Hintze co sądzi o plebiscycie w Ober-Ost na temat Polska czy Litwa, odpowiedział 31 sierpnia 1918 r.: oddać Polsce od razu Wileńszczyznę, bez plebiscytu, bo to moĹźe stworzyć (dla Niemiec) niedogodny precedens. Świadczy to dobitnie o tym, Ĺźe Niemcy bardzo dobrze zdawali sobie sprawę z tego, Ĺźe Wilno jest polskie i przez to nie moĹźe być litewskie. W połowie paĹşdziernika 1918 r. rząd niemiecki postanowił podporządkować wojskową administrację niemieckiemu komisarzowi generalnemu, ktĂłry miał ją przekazać w stosownej chwili Litwinom. Wilno miało pozostać stolicą Litwy dla zachowania długowieczności konfliktu polsko-litewskiego, będącego na rękę Niemcom (prof. Wiktor Sukiennicki). Z chwilą poddania się na froncie zachodnim 11 listopada1918 r. Niemcy zgodzili się na utworzenie suwerennego rządu litewskiego z siedzibą w polskim Wilnie (Wikipedia), na ktĂłrego czele stanął nacjonalista i germanofil Augustyn Voldemaras. Decyzja rządu niemieckiego oddania Wilna Litwie wzburzyła ludność miasta. „Wyraziło się to w kilkudziesięciotysięcznym pochodzie w niedzielę 20 paĹşdziernika 1918 r. ze sztandarami i transparentami, z udziałem umundurowanych wojskowych i oddziałów Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), maszerujących w szyku bojowym i spotkanych na placu Katedralnym strzałami milicji niemieckiej. OgĂłlne wraĹźenie demonstracji było olbrzymie, zarĂłwno w całym kraju jak i w interesujących się nim wielkich centrach politycznych” (K. Okulicz). Demonstracja ta pokazała do kogo naleĹźy miasto.
Tak rozpoczął się spĂłr polsko-litewski o Wilno w duĹźej mierze przez NiemcĂłw, ktĂłrzy jako okupanci bezprawnie przyznali miasto kreowanemu przez siebie marionetkowemu państwu litewskiemu na stolicę, chociaĹź Litwini w dawnej stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego stanowili tylko 2% ludności, a miasto z wszystkich stron było otoczone polskim morzem – Wileńszczyzną zamieszkałą prawie w całości przez PolakĂłw, ktĂłrzy wokół Wilna stanowią po dziś dzień większość mieszkańcĂłw. Obecna – tym razem z daru Stalina stolica Litwy jest więc z wszystkich stron otoczona polskim morzem. To chyba jedyny taki przypadek na świecie – aby stolica jakiegoś państwa była na obcym terytorium etnicznym. A jest to faktem po dziś dzień – w 2020 r.!
11 listopada 1918 r. po 123 latach niewoli odrodziło się państwo polskie i od pierwszego dnia swego istnienia było zmuszone walczyć o swoje granice – z Ukraińcami, Czechami i Niemcami. Jeśli chodzi o odcinek litewski Polski przedrozbiorowej, to wszyscy politycy polscy liczyli na odnowienie unii polsko-litewskiej. W grudniu 1918 r. doszło w Warszawie do spotkania Naczelnika Państwa polskiego (głowa Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1918–1922) JĂłzefa Piłsudskiego z delegacją litewską, podczas ktĂłrego niedwuznacznie zarysował polski program działania w odniesieniu do Litwy i etnicznie polskiego Wilna: albo Litwini zgodzą się na państwowy związek z Polską, albo będą musieli ograniczyć swoje roszczenia terytorialne do terenĂłw ściśle etnograficznie litewskich, czyli musieliby zrezygnować z polskiej etnicznie Wileńszczyzny i Wilna (K. Buchowski). Sprawie odnowienia unii polsko-litewskiej dotyczyły pierwsze oficjalne polsko-litewskie rozmowy podjęte w Wilnie w grudniu 1918 r., następnie w Kownie w kwietniu 1919 r. Litwini zdecydowanie odrzucili myśl odnowienia unii polsko-litewskiej, a od Polski zażądali uznania niepodległości Litwy z polskim Wilnem jako jej stolicą (P. Łossowski). Rząd polski kategorycznie odrzucał litewskie starania przyłączenia do antypolskiej Litwy etnicznie polskiej Wileńszczyzny wraz z arcypolskim Wilnem. Od tego czasu do 29 listopada 1920 r. toczyła się walka dyplomatyczna i militarna o przynaleĹźność Wilna do Polski czy Litwy.
Władza Taryby w polskim Wilnie skończyła się wraz z przebywaniem w tym mieście wojsk niemieckich do 31 grudnia 1918 r.; 1 I 1919 r. ostatnim pociągiem rząd litewski uciekł do Kowna, gdzie czuł się bezpieczniej niĹź w zupełnie polskim mieście bez ochrony ze strony wojsk niemieckich. Nie tylko w Wilnie, ale na całej WileńszczyĹşnie wpływy Taryby były bardzo słabe, a niepopularność wyjątkowo wielka (K. Buchowski). Władze litewskie mogły by tu rządzić tylko przez opieranie się na terrorze. Od tej pory do 1940 r. Kowno było siedzibą władz Litwy i faktyczną stolicą państwa litewskiego. Władzę w Wilnie postanowili przejąć Polacy – dominująca w nim polska ludność (Samoobrona Wileńska) oraz znajdujący się w mieście lokalni bolszewicy. Samoobroną wileńską dowodził generał Władysław Wejtko. Przeciwnik poddał się 2 stycznia o godz. 14.00. Było to pierwsze starcie zbrojne Wojska Polskiego z Armią Czerwoną – co prawda oddziałów improwizowanych, a więc nieregularnych, walczących bez rozkazĂłw Naczelnego DowĂłdztwa Wojska Polskiego. Dlatego przez większość historykĂłw nie było włączane do początkĂłw regularnej wojny polsko-rosyjskiej, ale nosiło pewną jej zapowiedĹş w niedalekiej przyszłości. WaĹźnym faktem jest to, Ĺźe Polacy nie odebrali Wilna Litwie, Ĺźe rząd litewski porzucił miasto i jego mieszkańcĂłw na łaskę i niełaskę bolszewikĂłw. Polacy wileńscy z bronią w ręku musieli stanąć w obronie miasta przed bolszewikami. Bowiem chociaĹź Lenin podpisał dekret anulujący układy rozbiorowe Polski i uznał prawo narodu polskiego do zjednoczenia i niepodległości, po kapitulacji Niemiec, Armia Czerwona ruszyła w kierunku Litwy i Polski, aby przyłączyć je jako okręgi autonomiczne do bolszewickiej Rosji (Delfi.lt 7.6.2013). Po walkach z Polakami (Samoobrona Wileńska) 5 stycznia 1919 r. Armia Czerwona zajęła miasto następnego dnia, ustanawiając w nim władzę sowiecką – Tymczasowy Rewolucyjny Rząd Robotniczo-Chłopski Litwy na czele z Vincasem Mickeviciusem-Kapsukasem (w skład tego rządu oprĂłcz niego wchodziło 3 innych LitwinĂłw, 2 ĹťydĂłw i 2 PolakĂłw – Kazimierz Cichowski i Konstanty Kernowicz), uznawany jedynie przez rosyjską Radę Komisarzy Ludowych. Jednak juĹź 27 lutego 1919 r. Wilno zostało stolicą tzw. Litewsko-Białoruskiej Republiki Sowieckiej (Litbel) w ramach Sowieckiej Rosji, powstałej z połączenia Rad Litwy i Białorusi. Szefami tego państwa byli Kazimierz Cichowski (Polak) i Vincas Mickevičius-Kapsukas, a w jego rządzie było więcej PolakĂłw (aĹź 10) niĹź LitwinĂłw (3). Oficjalnymi jej językami były: litewski, rosyjski, białoruski, polski i jidysz. Ta sowiecka republika miała obejmować dawną gubernię kowieńską, wileńską, mińską, część grodzieńskiej (bez polskiego powiatu białostockiego, bielskiego, sokĂłlskiego) i część suwalskiej (bez polskiego powiatu augustowskiego i suwalskiego), w sumie około 200 000 km kw. (H. Wisner, Wikipedia litewska). NaleĹźy odnotować fakt, Ĺźe rząd litewski nie zaprotestował przeciwko zajęciu Wilna – rzekomo stolicy Litwy - przez Armię Czerwoną.
Zajęcie Wilna przez bolszewikĂłw zapoczątkowało de facto wojnę polsko-sowiecką trwającą do 12 X 1920 r., chociaĹź to wydarzenie nie uwaĹźane jest za jej początek. Bowiem juĹź w lutym 1919 r. JĂłzef Piłsudski zaczął konkretyzować zamiar usunięcia siłą bolszewikĂłw z Wilna i okolic. Zarysowany przez niego plan działań związanych z Wilnem był niezwykle śmiały, ale i wielce ryzykowny, zakładał bowiem wykonanie niespodziewanego rajdu przez kawalerię. Odległość dzieląca miasto od punktĂłw wyjściowych oddziałów przeznaczonych do tej akcji wynosiła około 100 kilometrĂłw. ZałoĹźono jej przebycie przez kawalerię w ciągu trzech dni, co miało być sporym wyczynem, zwaĹźywszy na moĹźliwość odkrycia tego rajdu przez Rosjan i ryzyko konieczności walki. Zagon kawalerii miał działać samodzielnie, bez wsparcia piechoty. Skierowanie słabej brygady jazdy do walk o Wilno, miasto zamieszkałe wĂłwczas przez ok. 150 tys. ludzi, przedzielone rzeką Wilią, z dość licznym garnizonem rosyjskim, bez wsparcia piechoty było działaniem ryzykownym. W planach przewidywano, Ĺźe piechota moĹźe się włączyć do walki w mieście w najlepszym wypadku dopiero po upływie doby od natarcia rozpoczętego przez kawalerię. Wyprawą na Wilno dowodził JĂłzef Piłsudski. 19 kwietnia okazał się przełomowy dla operacji zajęcia Wilna. Kawaleria ppłk. Władysława Beliny-PraĹźmowskiego (842 szable) ruszyła do szturmu na miasto z rejonu Papierni, odległej o 130 km od miasta, nie napotykając posterunkĂłw rosyjskich. Wczesnym rankiem w Wielką Sobotę zaatakowała Wilno, zaskakując całkowicie zajmujących miasto bolszewikĂłw. Pierwszym jej celem było opanowanie dworca kolejowego przez spieszone szwadrony 11. p.uł. i 5. szwadron 7. p.uł. O godz. 5.08 dworzec kolejowy został zajęty po niewielkim oporze przeciwnika. Atakiem polskiej kawalerii na Wilno dowodził podpułkownik Władysław Belina-PraĹźmowski. Kryzys po stronie polskiej dał się zauwaĹźyć po południu 19 kwietnia. Spowodowany był brakiem sił do opanowania całego miasta. Do najwaĹźniejszych wydarzeń doszło w samym Wilnie, gdzie trwał zacięty bĂłj. Generał Edward Śmigły-Rydz, po zorientowaniu się, jak wygląda połoĹźenie polskich wojsk w Wilnie, nakazał piechocie podległej mu 2. DPLeg. intensywne przemarsze piesze w kierunku miasta. Po przybyciu dywizji do miasta objął on dowĂłdztwo nad całością walk. 20 kwietnia oczyszczono od nieprzyjaciela południową część miasta z wyjątkiem dzielnicy Łukiszki i Zakręt. O świcie 21 kwietnia wznowiono walki. Rozpoczęło się decydujące natarcie mające na celu zajęcie całego Wilna. Walki w mieście ustały około godz. 16.00. Rosjanie bezładnie opuścili Wilno. Cofali się w kierunku Mejszagoły i Niemenczyna. Zajęcie przez PolakĂłw Wilna stanowiło szok dla Rosjan. Zszokowane było takĹźe kierownictwo partii bolszewickiej. Moskwa nakazała szybkie odzyskanie miasta. Do przeprowadzenia ofensywy gromadzono 5 tys. bagnetĂłw, 11 armat i jeden samochĂłd pancerny. Główne uderzenie miało wyjść z Mołodeczna, a na czele wykonujących je sił stanął dowĂłdca Armii Białorusko-Litewskiej Andriej Jewgienijewicz Sniesariew, ktĂłremu przydzielono oddzielny sztab. Polacy jednak nie tylko obronili miasto, ale znacznie rozszerzyli zajmowany obszar Wileńszczyzny i ziem białoruskich. Następnie przeprowadzili udane operacje zakończone opanowaniem Wilejki i Mołodeczna (Lech Wyszczelski Zajęcie Wilna przez PolakĂłw w kwietniu 1919 roku. Dla bolszewikĂłw to był szok Internet: Wielka Historia). Zaraz po zajęciu Wilna do miasta przybył JĂłzef Piłsudski. Ludność polska Wilna z wielką radością witała oswobodzicieli, gdyĹź chciała mieszkać w Polsce, a miasto było na wskroś arcypolskie od kilkuset lat – odegrało wielką rolę w historii Polski i narodu polskiego. Polska bez Wilna nie byłaby czy nie jest Polską w całym tego słowa znaczeniu – jest kadłubową Polską. W mieście zorganizowano stosowne ceremonie, w tym defiladę wojsk i uroczyste dziękczynienie w Ostrej Bramie. Naoczny świadek tych wydarzeń Tadeusz Święcicki odnotował: „Wielki szloch tego tłumu, klęczącego na ulicy. Spojrzałem na Komendanta. Stał twarzą zwrĂłcony do obrazu, oparty na szabli, nasroĹźony i... spod nasroĹźonych brwi ciężka łza spływała mu na wąsy. Śmigły za nim miał jakiś nerwowy tick na twarzy. Twarz drgała i teĹź łzy ciekły mu po twarzy. A Belina beczał po prostu jak smarkacz...”. Sam Piłsudski, ktĂłry pochodził z okolicy Wilna, miał później zapisać tylko: „Do Ĺźadnego miasta zdobytego przeze mnie nie wjeĹźdĹźałem z takim uczuciem, jak do Wilna”. W oswobodzonym Wilnie Piłsudski nieomal codziennie brał udział w wiecach Ĺźołnierzy i mieszkańcĂłw miasta. „Mając w swych Ĺźyłach krew litewską, czuje głęboko kaĹźde bicie serca swych braci, ktĂłrym niesie wolność wielki dzień wyzwolenia – pisał KURIER WARSZAWSKI. Pisma ilustrowane zamieszczały zdjęcia panoramy Wilna i Naczelnika w otoczeniu rozentuzjazmowanych mieszkańcĂłw…” („PrzekrĂłj” 4.6.1989, KrakĂłw). JĂłzef Piłsudski ofiarował Matce Boskiej Ostrobramskiej ryngraf z napisem „Za Wilno” – oczywiście za polskie Wilno.
19 kwietnia 1919 r. „Wilno nie zostało do Polski „przyłączone”, lecz tylko wraz z całą Polską odzyskało wolność, zupełnie tak samo, jak nie zostały do Polski „przyłączone”, lecz wraz z Polską wyzwolone Poznań, KrakĂłw czy Warszawa. W dodatku, z punktu widzenia prawa międzynarodowego Wilno było w chwili zakończenia I wojny światowej w sposĂłb niewątpliwy częścią Polski, bo dekretem Lenina z dnia 29 sierpnia 1918 r. Rosja Sowiecka skasowała wszystkie akty dyplomatyczne rozbiorowe, tym samym przywracając w stosunku do zaboru rosyjskiego stan prawny przedrozbiorowy, a więc suwerenność polską nad wszystkimi ziemiami tego zaboru. Dopiero traktat ryski przywrĂłcił panowanie rosyjskie nad większą częścią dawnych terenĂłw wschodnich Polski” (Jędrzej Giertych Inkorporacja Wilna do Polski „Tydzień Polski” 17.3.1962, Londyn). – Dodać tu naleĹźy, Ĺźe ani w 1792 roku, ani kiedy Lenin wydał swĂłj dekret Litwa jako państwo w świetle prawa międzynarodowego nie istniała, więc przekreślenie przez Lenina dekretĂłw rozbiorowych odnosiło się tylko do przedrozbiorowej Polski.
Nacjonalistyczny rząd litewski uwaĹźał jednak Wilno za stolicę nowopowstałego takĹźe w 1918 r. państwa litewskiego i zaprotestował przeciwko zajęciu miasta przez wojsko polskie. Zapoczątkowało to ostry konflikt na linii Warszawa-Kowno. W związku z pretensjami Litwy do Wilna i Wileńszczyzny Rada NajwyĹźsza na konferencji wersalskiej w ParyĹźu (styczeń 1919 – styczeń 1920) 26 lipca 1919 r. podzieliła Wileńszczyznę na zasadzie etnicznej pozostawiając Wilno, Troki, LandwarĂłw, Nową Wilejkę po polskiej stronie (tzw. Linia Focha), czego nie uznała Litwa.
Litwa zaraz po wznowieniu wojny polsko-sowieckiej w kwietniu 1920 r. ogłosiła neutralność. Jednak niebawem – widząc postępy Armii Czerwonej na froncie, jako jedyne państwo europejskie i to całkiem jawnie wsparło militarnie agresję sowiecką na Polskę. Litwa sprzymierzyła się z pierwszym Antychrystem XX w. (drugim był Hitler, z ktĂłrym Litwini takĹźe sprzymierzyli się przeciwko Polakom!). Kiedy bolszewicy w lipcu 1920 r. zbliĹźali się do Wilna Lenin pragnąc mieć Litwę za sojusznika w wojnie z Polską, zaoferował rządowi litewskiemu traktat (zawarty 12 VII 1920), w ktĂłrym Rosja bolszewicka uznawała niepodległość Litwy de iure i obiecała Litwie przekazać Wilno oraz większą część guberni wileńskiej i część grodzieńskiej włącznie z terenami, na ktĂłrych w ogĂłle nie było nawet pojedynczych LitwinĂłw (Brasław, Smorgonie, Oszmiana, Lida, Grodno). W traktacie zastrzeĹźono, Ĺźe do czasu zakończenia wojny z Polską, tereny te wraz z Wilnem będą obsadzone przez Armię Czerwoną. JuĹź następnego dnia po podpisaniu traktatu z Sowietami wojska litewskie współpracujące z bolszewikami rozpoczęły marsz w stronę Wilna. Koło Jewia doszło do walk polsko-litewskich, jednak do Wilna zamiast wojska litewskiego pierwsi wkroczyli bolszewicy. Bolszewicy wierząc w zwycięstwo nad wojskiem polskim i zajęcie niebawem Warszawy, nie chcieli honorować umowy z Litwinami. Dopiero po sromotnej klęsce w bitwie warszawskiej w połowie sierpnia i pościgu wojsk polskich za uchodzącą na wschĂłd Armią Czerwoną, bolszewicy 26 sierpnia przekazali Wilno Litwinom. Tak więc, aby zagarnąć ponownie polskie Wilno rząd litewski poszedł na współpracę z prawdziwymi diabłami XX wieku Leninem i Stalinem.
Po wielkim zwycięstwie wojsk polskich nad wojskiem bolszewickim na przedpolu Warszawy w połowie sierpnia 1920 r., Wojsko Polskie w pościgu za bolszewikami wyparło LitwinĂłw z zajętej przez nich Suwalszczyzny do ustalonej wcześniej przez Mocarstwa Sprzymierzone granicy polsko-litewskiej w tym rejonie (linia Focha). Nie mogło jednak tego zrobić w przypadku Wilna wskutek błędĂłw polskiej dyplomacji. Jak czytamy w polskiej Wikipedii, minister spraw zagranicznych Eustachy Sapieha zwrĂłcił się bowiem do Ligi NarodĂłw z żądaniem wywarcia presji na LitwinĂłw by ci opuścili Wilno (ktĂłre przypomnijmy od kwietnia 1919 r. znajdowało się w Polsce); tym samym jednak umiędzynarodowił kwestię miasta. Następnie podczas marszu Armii Czerwonej na Warszawę premier Władysław Grabski bez porozumienia z Naczelnikiem Państwa Polskiego (tymczasowym prezydentem) JĂłzefem Piłsudskim za obiecaną pomoc militarną Ententy zgodził się pod jej naciskiem na to, Ĺźe ona zadecyduje o losach Wilna. Wprawdzie Ĺźadnej pomocy od Ententy Polska nie otrzymała, jednak ustalenia nadal obowiązywały (P. Łossowski). Podczas walk polsko-litewskich na WileńszczyĹşnie Liga NarodĂłw podjęła się mediacji mającej doprowadzić do zawieszenia broni. Pod jej naciskiem doszło w Suwałkach do konferencji (30.9. – 8.10.1920). Podczas dyskusji strona polska stanowczo oświadczyła, iĹź nie uznaje układu litewsko-sowieckiego z 12 lipca i jego ustaleń odnośnie Wilna i Ĺźe „rząd polski czuje się zobowiązany bronić praw i interesĂłw ludności, ktĂłrą, nie pytając się o zgodę, wcielono do Litwy” (P. Łossowski). Tym bardziej, Ĺźe Rosja Sowiecka 7 listopada 1917 r. wydała dekret podpisany przez Lenina, w ktĂłrym anulowała układy rozbiorowe Polski i uznała prawo narodu polskiego do zjednoczenia i niepodległości. Tym samym zrezygnowała z wszelkich praw do decydowania o losie ziem, ktĂłre okupowała. Przy udziale komisji Ligi NarodĂłw doprowadzono do zawieszenia broni na SuwalszczyĹşnie, a potem i na prawym brzegu Niemca, aĹź do wsi Poturce. Strona litewska proponowała takie wytyczenie linii demarkacyjnej, ktĂłra zostawiałaby okupowane przez nich Wilno w ich rękach. Strona polska doprowadziła do porozumienia i zawieszenia broni, ktĂłre nie objęło terenĂłw Wileńszczyzny. Ustalona linia demarkacyjna biegła do Oran, a po skręceniu na wschĂłd kończyła się w Bastunach koło Woronowa w powiecie lidzkim. W umowie wyraĹşnie zaznaczono, Ĺźe ma charakter tymczasowy i nie rozstrzygała sprawy Wilna, gdyĹź ustalona linia demarkacyjna i rozejm dotyczyły tylko Suwalszczyzny, a nie całego frontu polsko-litewskiego (specyficznie, nie dotyczyła Wileńszczyzny). Umowę podpisano 7 paĹşdziernika 1920 r., a miała wejść w Ĺźycie 10 paĹşdziernika. Do wejścia jej w Ĺźycie jednak nie doszło.
Marszałek JĂłzef Piłsudski nie chcąc czekać miesiącami, a moĹźe nawet i dłuĹźej, na decyzję Ligi NarodĂłw odnośnie Wilna, zdecydował się zatem na inne rozwiązanie problemu. Aby zająć Wilno posunął się do podstępu. Zlecił gen. Lucjanowi Ĺťeligowskiemu, dowĂłdcy Litewsko-Białoruskiej Dywizji Piechoty złoĹźonej z mieszkańcĂłw Wilna i Wileńszczyzny, upozorować „bunt” i wkroczyć do Wilna. 8 paĹşdziernika 1920 r. wojska gen. Ĺťeligowskiego, w ktĂłrych szeregach byli głównie mieszkańcy Wileńszczyzny i dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, rozpoczęły marsz na Wilno. Na wieść o tym wśrĂłd okupantĂłw litewskich w Wilnie zapanował zupełny chaos. ZarĂłwno wojsko, jak i okupacyjne urzędy litewskie, w panice opuszczały miasto. Litwini chytrze przekazali władzę w Wilnie misji wojskowej Ententy pod przewodnictwem francuskiego płka Constantina Reboul, licząc na umiędzynarodowienie konfliktu o Wilno. 9 paĹşdziernika 1920 r. oddziały gen. Ĺťeligowskiego weszły do Wilna, znowu bardzo entuzjastycznie witane przez ludność miasta. Proklamowano utworzenie państwa - tzw. Litwy Środkowej sprzymierzonego z Polską. Gen. Ĺťeligowski nakazał opuścić Wilno całej misji Ententy, mĂłwiąc, Ĺźe to nie jest jej sprawa, a tylko mieszkańcĂłw Wilna, ktĂłrzy mieli się w sposĂłb demokratyczny wypowiedzieć do kogo chcą, aby miasto naleĹźało – do Polski czy do Litwy. Wszystkich pozostałych jeszcze w mieście urzędnikĂłw litewskich oraz wziętych do niewoli Ĺźołnierzy litewskich, wraz z bronią osobistą, zwolniono i odstawiono do pierwszych linii wojsk litewskich. Powiedziano im, Ĺźe Ĺźołnierze gen. Ĺťeligowskiego nie chcą wojny z Litwą – po prostu wracają do swych rodzin i domĂłw w Wilnie.
„12 paĹşdziernika 1920 nastąpiła w Warszawie wspĂłlna „demarche” przedstawicieli Francji i Wielkiej Brytanii u Naczelnika Państwa w sprawie akcji gen. Ĺťeligowskiego. OdpowiedĹş, jaką otrzymali dla zakomunikowania swym rządom, była lakoniczna: „JeĹźeli alianci zechcą oddać Wilno Litwie bez wysłuchania woli ludności, to marszałek Piłsudski będzie widział się zmuszonym złoĹźyć wszelkie godności i, jako obywatel Wileńszczyzny, spełnić swĂłj obowiązek” (Bohdan Podoski JĂłzef Piłsudski i Wilno „Tydzień Polski” 9.12.1967).
Po zajęciu Wilna przez wojska gen. Lucjana Żeligowskiego i utworzeniu przez niego na zajętym przez nie obszarze polskiego państwa o nazwie Litwa Środkowa, rozpoczęły się walki między wojskami Litwy Środkowej, gdyż Litwa starała się drogą militarną zdobyć Wilno. Oczywiście nie miała żadnych szans na to. Ostatecznie przerwał je 29 listopada 1920 roku rozejm wynegocjowany dzięki pośrednictwu Ligi Narodów.
Nie ulega wątpliwości, Ĺźe gen. Lucjan Ĺťeligowski i marszałek JĂłzef Piłsudski (Polacy) – obaj urodzeni koło Wilna i wychowani w tym mieście mieli większe prawa do Wilna niĹź przedwojenny prezydent-dyktator litewski Antanas Smetona (Litwini), ktĂłry z tym miastem nie miał w młodości (do 1904 r., w ktĂłrym przybył do obcego mu miasta) bliĹźszych powiązań, gdyĹź pochodził z terenu Litwy Kowieńskiej.
Litwa protestowała przeciwko woli ludności Wilna i Wileńszczyzny i oskarĹźyła Polskę o złamanie tzw. umowy suwalskiej. Skonstruowały przez Kowno zarzut sprzeniewierzenia się i zdrady był w okresie międzywojennym wykorzystywany przez rząd litewski na uĹźytek wewnętrzy i zewnętrzny i jest z maniackim uporem powtarzany po dziś dzień: iĹź przyznane Litwie „w umowie suwalskiej” Wilno zajęte zostało przez Polskę podstępnie i bezprawnie. Tymczasem „porozumienie suwalskie nie było Ĺźadną ‘umową’ ani tym bardziej „traktatem pokojowym”, ktĂłry by przesadzał o takiej lub innej przynaleĹźności spornych terenĂłw na ściśle określonym odcinku i wytyczeniu linii demarkacyjnej, ktĂłra urywała się w terenie, nie obejmując ziem na południe od Wilna, a zwłaszcza najwaĹźniejszego szlaku Lida-Wilno. Miało ono jedynie ustanowić tymczasową linię demarkacyjną między wojskiem polskim a litewskim i obowiązywać miała od 10 paĹşdziernika. Tymczasem zwycięska w wojnie z bolszewikami Polska nie uznawała porozumienia sowiecko-litewskiego przyznającego Litwie Wilno – tak jakby bolszewicy mieli do tego prawo, ktĂłre przed zajęciem miasta przez bolszewikĂłw naleĹźało juĹź do Polski i 8-9 paĹşdziernika wojska polskie zajęły Wilno. Włączenie Wilna do Polski nie mogło formalnie naruszyć tzw. umowy suwalskiej, gdyĹź nie weszła ona jeszcze w Ĺźycie. Powtarzam: nie weszła ona jeszcze w Ĺźycie. Przez bieg wydarzeń stała się więc zwykłym świstkiem papieru. Tymczasem Litwini lekceważąc powyĹźsze fakty oskarĹźyli i ciągle oskarĹźają stronę polską, Ĺźe złamała tą umowę (P. Łossowski). W Muzeum Wojska w Kownie postawiono obelisk z czarnego marmuru ze srebrnym Ĺźałobnym napisem po litewsku: „Litwinie! Pamiętaj, Ĺźe zdradziecki Polak odebrał Tobie Wilno – Twoją stolicę”. Na obelisku wyłoĹźona była (jest?) w czarnych Ĺźałobnych ramach „umowa” suwalska (L. Mitkiewicz). I gnano do tego muzeum młodzieĹź z całej Litwy, aby zaszczepić w niej nienawiść do Polski i PolakĂłw.
Przyszła II Wojna światowa (1939-45), w ktĂłrej wyniku, po agresji Związku Sowieckiego na Polskę w 1939 r. Wilno z daru „ojca ludĂłw – krwawego Stalina” znalazło się w granicach Litewskiej Republiki Sowieckiej, włączonej do Związku Sowieckiego i rozpoczął się proces jego litwinizowania. MoĹźna by było przypuszczać, Ĺźe ten fakt ostudzi litewskie zarzuty w sprawie „umowy suwalskiej”. PoboĹźne Ĺźyczenie! Z taką samą maniacką pasją mĂłwią i piszą o niej Litwini jak to robili w okresie międzywojennym. W paryskiej „Kulturze” podczas prĂłby nawiązania dialogu polsko-litewskiego zabrał głos Litwin, dr Juozas Grinius (Nr 12 1955), oczywiście wypominając Polakom umowę suwalską, pisząc: „Oczywiście strona polska wie, Ĺźe niewypełnienie Umowy Suwalskiej wyżłobiło ciężką urazę…”. Odpowiedział na tę zaczepkę m.in. Marian T. Chyliński (Nr. 3 1956), pisząc m.in.: „NajwaĹźniejszą okolicznością przy upowszechnianiu tego mitu pozostał fakt, Ĺźe treść umowy suwalskiej, o ktĂłrej bezustannie wiele pisano i mĂłwiono na Litwie, prawie nikomu (z LitwinĂłw) znaną nie jest. Logiczny i gramatyczny sens tekstu (tej umowy) zastąpiła legenda. Z podziwu godnym uporem i konsekwencją była ona upowszechniana. Okoliczność powyĹźsza kaĹźe poświęcić nieco uwagi temu dokumentowi. MĂłwi on sam za siebie. Nazwa umowy brzmi po polsku „umowa” a nie „Traktat” - w tłumaczeniu francuskim (tej umowy) „Convention” a nie „Traite”. Po czym przytacza paragrafy tej umowy przetłumaczone z francuskiego. I dodaje od siebie: „Gdyby generał L. Ĺťeligowski działał podĂłwczas nawet nie w imieniu ludności Wileńszczyzny, lecz jawnie w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, to mĂłgłby z rĂłwnym skutkiem prawnym – gdy chodzi o powyĹźszą umowę – operacje swoje rozpocząć i prowadzić, wychodząc ze stacji Bastuny. I to nie tylko z tego powodu, Ĺźe w dniu 8 paĹşdziernika, gdy się akcja generała Ĺťeligowskiego rozpoczęła. Umowa suwalska w ogĂłle jeszcze nie obowiązywała stron, lecz i dlatego, Ĺźe działania te wyszły z odcinka frontu, nie objętego umową o zawieszeniu broni w Suwałkach, gdzie operacje wojskowe obu stron nie były krępowane, co wyraĹşnie tekst umowy zaznacza, a nawet przewiduje niejako, stwierdzając, Ĺźe zatrzymane zostaną dopiero przez „Specjalną Konferencję”, po odejściu z tego rejonu wojsk sowieckich. Konferencja taka w momencie, o ktĂłry chodzi, zaprojektowaną jeszcze nie była. Natomiast Michał Sokolnicki, polski dyplomata, m.in. w latach 1936-45 ambasador Polski w Turcji napisał w sprawie akcji gen. L. Ĺťeligowskiego: „…ani umowa (suwalska), ani rajd Ĺťeligowskiego nie były początkiem zatargu o Wilno. Przedtem została zawarta, w najcięższej chwili odrodzonego państwa polskiego, umowa Litwy z Sowietami, 12 lipca. I rĂłwnieĹź przedtem, w ostatnich dniach sierpnia, Wilno zostało oddane Litwie – przez uchodzące wojska sowieckie. Były to moĹźe tylko działania podstępne i nieszczere – chytrość LitwinĂłw zarĂłwno w stosunku do Polski, jak do SowietĂłw? Chytrość za chytrość: wydaje mi się, Ĺźe ten rachunek moĹźna uznać za zamknięty. Pamiętam, jak Piłsudski w dobrych chwilach mĂłwił o sobie: „ja, chytra Litwina”… Traktat litewsko-sowiecki z 12 lipca -1920 r.), usprawiedliwiał postępowanie strony polskiej” („Kultura” Nr 4 1956).
Przekonywujące tłumaczenia strony polskiej nic nie pomogły. Litwini cały czas upierają się przy swojej antypolskiej i kłamliwej wersji umowy suwalskiej. Podczas następnej prĂłby dialogu polsko-litewskiego w „Kulturze” (Nr 4 1976, ParyĹź) ukazał się tekst J. Dainauskasa pt. Zgrzytliwe echo przeszłości. Z jeszcze większą furią pisał o złamaniu umowy suwalskiej przez Polskę i swĂłj elaborat zakończył zdaniem: „Za duĹźo łez i krwi przelano tam, aĹźeby tak łatwo Litwini dali wiarę dzisiaj głoszonym słowom o potrzebie dialogu…”. W sprawie furiackiej wypowiedzi Dainauskasa zabrał głos przedwojenny polityk polski Kazimierz Okulicz, pisząc m.in.: „W liście p. Dainauskasa zdumiewa dynamika emocji spowodowanych wydarzeniami sprzed 50 przeszło lat! Emocji złych, gniewnych, nienawistnych – jakby to wszystko działo się wczoraj. Jak gdyby Litwa nie zrealizowała w międzyczasie swojego głównego dążenia do narodowego zjednoczenia, do odzyskania stolicy!...” (Ostatnie słowo oskarĹźonego „Kultura” Nr 4 1976). W internetowej Wikipedii hasła o umowie suwalskiej są w dziewięciu językach, w tym po litewsku, polsku, angielsku, francusku, niemiecku i włosku. Szczegółowe hasło po angielsku jest prawdopodobnie napisane przez LitwinĂłw, gdyĹź całkowicie kopiuje litewską propagandę w tej sprawie. Myślę, Ĺźe zastanawiająco lakoniczne (!) hasło w języku polskim jest takĹźe napisane przez jakiegoś Litwina i ma wskazywać na to, Ĺźe Polacy uciekają od napisania prawdy – oczywiście litewskiej „prawdy” o tej umowie. A więc litewskie kłamstwo o umowie idzie w świat. Oburzającym jest to, Ĺźe Ĺźaden historyk polski nie zainteresował się tą sprawą: w Wikipedii moĹźna domagać się uzasadnionych poprawek. A mamy jak zwykle: Polacy nic się nie stało. – KrĂłtko mĂłwiąc Litwini nie chcą zrezygnować ze swoich kłamstw o umowie suwalskiej. Są one im na rękę, gdyĹź teraz, po odzyskaniu niepodległości w 1991 r., na podstawie tych kłamstw, ktĂłre podbudowują ich prawa do Wilna, uparcie domagają się od rządu polskiego, aby przeprosił Litwę i LitwinĂłw za akcję gen. L. Ĺťeligowskiego i za rzekomą okupację Wilna przez Polskę w latach 1920-39.
Zakończmy tę waĹźną, zakłamaną przez LitwinĂłw i aktualną po dziś dzień sprawę dwoma wypowiedziami o Wilnie - Vincasa Čepinskisa i E. Ĺťaglla (Edmunda Jakubowskiego). Vincas Čepinskis (1871-1940) był uczonym i politykiem litewskim, od 1922 r. profesorem Uniwersytetu Kowieńskiego i w 1926 r. ministrem edukacji w rządzie socjaldemokratĂłw, na ktĂłrym to stanowisku przyczynił się do stworzenia dobrych warunkĂłw rozwoju polskiej oświaty na Litwie, za co był krytykowany przez litewskich nacjonalistĂłw; postawienie Čepinskisa na czele resortu oświaty było jednym z głównych warunkĂłw poparcia mniejszości polskiej dla rządu centrolewicy (P. Łossowski). Podczas wizyty w Kownie w 1929 r. dwĂłch polskich uczonych Włodzimierza Antoniewicza i Władysława Semkowicza prof. Čepinskis okazał cywilną odwagę mĂłwiąc: „Nie wątpię, Ĺźe jeśli Litwa odzyskałaby Wilno (w 1920 r.), nie zdołałaby go utrzymać i państwo litewskie musiałoby upaść. Sam los strzegł Litwę, Ĺźe teraz nie posiada Wilna… Dominują u nas niezdrowe poglądy w sprawie wileńskiej, stając się wręcz psychopatoligicznym zjawiskiem. Sprawa Wilna została zdemoralizowana. Widać, Ĺźe w tej kwestii ktoś coś robił z wyrachowaniem” (R. Czarnecki, J. Ochmański). Z kolei Edward Jakubowski, przedwojenny dziennikarz polski w Kownie, a po wojnie stały współpracownik paryskiej „Kultury” napisał: „Ile razy Wilno było (czy jest takĹźe obecnie – M.K.) choćby z nazwy litewskie zawsze z łaski SowietĂłw („Kultura” Nr 7-8 1969). Litwini nie wywalczyli sobie Wilna i Ĺźadna konferencja międzynarodowa miasta Litwie nie przyznała. Trzy razy dostawali nielitewskie etnicznie miasto psim swędem – po raz pierwszy od NiemcĂłw w 1918 r., a kolejne dwa razy przez agresję sowiecką na Polskę w 1920 i 1939 r.
Litwini nie godząc się z utratą Wilna rozpoczęli wojnę z Litwą Środkową, starając się drogą zbrojną przyłączyć Wilno do Litwy. Litwę wspierały rĂłwnie antypolskie jak ona Niemcy. Prasa niemiecka dostała antypolskiej wścieklizny, gdyĹź inaczej trudno to nazwać. Granicę litewsko-niemiecką w Prusach Wschodnich przekroczyły całe kompanie i szwadrony niemieckich ochotnikĂłw oraz instruktorĂłw (według zaniĹźonych danych niemieckich ponad 1000 ludzi) co ustało dopiero na skutek interwencji Francji (R. Czarnecki). Ostatecznie wojska litewskie przegrały tę wojnę (do niewoli dostał się nawet dowĂłdca wojsk litewskich gen. Nastopka) i 29 listopada 1920 r. podpisano ostateczne zawieszenie broni. Litwa Środkowa utrwaliła swoje istnienie. ToteĹź rozwiązania konfliktu polsko-litewskiego o Wilno szukano na drodze dyplomatycznej. Rokowania polsko-litewskie toczyły się w Brukseli 20 kwietnia – 3 czerwca 1921 r. Prezydent Ligi NarodĂłw Paul Hymans wystąpił z planem, sugerującym przyłączenie Wilna do Litwy przy jednoczesnym utworzeniu z Litwy państwa federacyjnego, złoĹźonego z dwĂłch autonomicznych prowincji – wileńskiej i kowieńskiej, w ktĂłrych języki litewski i polski byłyby rĂłwnouprawnione. Litwa byłaby związana z Polską konwencjami: militarną, ekonomiczną i posiadała by wspĂłlną z Polską radę do spraw zagranicznych. Litwa odrzuciła ten plan, co w praktyce oznaczało koniec pośrednictwa Ligi w sporze tych dwĂłch państw (J. Ochmański, R. Czarnecki).
PrzynaleĹźności Wilna do Polski bez Ĺźadnych ograniczeń i zastrzeĹźeń domagały się liczne masowe wiece i petycje ludności Wilna i Wileńszczyzny (W. Sukiennicki). WĂłwczas, zgodnie z obietnicą daną przez gen. Ĺťeligowskiego mieszkańcom Litwy Środkowej, zorganizowano demokratyczne wybory powszechne, w ktĂłrych wzięło udział 64,4% uprawnionych do głosowania i prawie wszyscy zagłosowali za Polską. Powołany w wyniku wyborĂłw Sejm Wileński dnia 20 II 1922 r. zgodnie z wolą zdecydowanej większości mieszkańcĂłw Wilna i Wileńszczyzny przyjął uchwałę o włączeniu Litwy Środkowej do Polski. 15 marca 1923 r. Konferencja AmbasadorĂłw Ententy zatwierdziła wschodnie granice Polski, czyli m.in. przyłączenie do niej polskiego Wilna. 5 kwietnia granicę tę uznały Stany Zjednoczone. Tym samym przynaleĹźność Wilna do Polski uzyskała międzynarodową sankcję prawną i do 1939 r. granicy tej nikt wĂłwczas nie kwestionował, poza Litwą i początkowo Związkiem Sowieckim. Do międzynarodowego uznania Litwy Środkowej za część państwa polskiego przyczynili się zresztą sami Litwini. Otóş drogą zbrojnej agresji 10 stycznia 1923 r. zajęli zamieszkały w większość przez NiemcĂłw Kraj Kłajpedzki, co wywołało powszechne oburzenie na Zachodzie (Alfred Poniński Konfrontacja polsko-litewska „Wiadomości Polskie” 10.12.1967, Sydney) i spowodowało, Ĺźe Liga NarodĂłw przyznała Wilno Polsce. 22 IV 1922 r. odbył się akt końcowy – objęcie władzy nad Wilnem przez Polskę. JĂłzef Piłsudski, ktĂłry tego aktu dokonywał, podniĂłsł w swym przemĂłwieniu: „Wilno wstępuje obecnie w nowe Ĺźycie, ktĂłre formuje się inaczej, niĹź to, jakie dawała jego historyczna przeszłość. W dniu wielkiego tryumfu, tryumfu polskiego, ktĂłry tak gorąco wszyscy tu zebrani odczuwają, nie mogę nie wyciągnąć przez kordon nas dzielący ręki do tych tam w Kownie, ktĂłrzy moĹźe dzień dzisiejszy, dzień naszego tryumfu, uwaĹźają za dzień klęski i Ĺźałoby. Nie mogę nie wyciągnąć ręki nawołując do zgody i miłości. Nie mogę nie uwaĹźać ich za braci”.
Dlatego litewskie wprost maniackie twierdzenie, Ĺźe Polaka w latach 1920-39 okupowała Wilno jest niczym innym jak wyjątkowo podłym kłamstwem. Po prostu zwykłym łajdactwem, bowiem inaczej tego nie moĹźna nazwać! Rzeczą, ktĂłra cechuje współczesnych LitwinĂłw w odniesieniu do Polski, PolakĂłw i wszystkiego co polskie, a przede wszystkim do polskiej historii i polskiego dziedzictwa na terenie współczesnej Litwy czy raczej Lietuwy, bo tak ten kraj powinien być dzisiaj właściwie nazywany przez PolakĂłw. Bowiem niewiele ma on wspĂłlnego z historyczną Litwą i historycznymi Litwinami. Historyczni Litwini byli dla PolakĂłw braćmi, współcześni mieszkańcy Lietuwy – Lietuwisi należą do najbardziej zajadłych naszych wrogĂłw! Potwierdzi to w pełni moja kolejna książka będąca w druku pt. Unicestwianie PolakĂłw w Wilnie i na WileńszczyĹşnie od 1939 roku.
Problem zajadłości litewskiej jest wręcz nieprawdopodobny.
Z międzynarodowym uznaniem przynaleĹźności Wilna do Polski nie pogodziły się przesiąknięte głupotą i nienawiścią do Polski i PolakĂłw władze Litwy. ChociaĹź faktyczną siedzibą rządu litewskiego było Kowno – i trwało by to do końca świata, gdyby nie II wojna światowa i triumf międzynarodowego bezprawia sowiecko-amerykańsko-brytyjskiego w Jałcie w 1945 r., to za stolicę Litwy uwaĹźano prawnie polskie Wilno. Tak teĹź zostało to zapisane w konstytucji litewskiej z 1928 i 1938 r. (artykuł 6).
Czy jakiekolwiek państwo moĹźe okupować ziemie zamieszkane od kilkuset lat w zdecydowanej większości przez przedstawicieli tego państwa – ludzi tego samego pochodzenia etnicznego?! Czy Grecy mają dzisiaj prawo do odebrania Turcji czysto tureckiego Konstantynopola-Istambułu, ktĂłry jest ich od kilkuset lat tylko dlatego, Ĺźe w przeszłości - przez ponad tysiąc lat i do 1453 r. była to stolica greckiego narodu i ciągle jest duchową stolicą greckiego prawosławia?! A Grecy do Konstantynopola mają sto razy większe prawo niĹź Litwini do Wilna! Dlatego Grecy bardzo ubolewają, Ĺźe tak się stało, ale nie domagali się i nie domagają przyłączenia Istambułu do Grecji i nie mają w swojej konstytucji artykułu mĂłwiącego, Ĺźe Konstantynopol jest stolicą Grecji. Zaakceptowali rzeczywistość czego w swej nacjonalistycznej głupocie nie potrafili uczynić – bez współczucia dla nie-LitwinĂłw Litwini. Ponoć katolicy! I jeszcze jedna uwaga: jeśli by nawet Polska okupowała Wilno w latach 1919-1939, to byłaby to zapewne jedyna w dziejach świata okupacja, z ktĂłrej zadowoleni byli mieszkańcy okupowanej ziemi.
Polacy wierzyli, Ĺźe tak bardzo polskie Wilno będzie juĹź zawsze polskie. Zapomniano czy nie chciano wierzyć w to, Ĺźe piekło, czyli krĂłlestwo Szatana, jest tutaj na ziemi, a nie gdzieś w przestworzach czy głęboko pod ziemią. Ĺťe na świecie zawsze triumfuje zło, Ĺźe człowiek człowiekowi jest wilkiem (wyjątki potwierdzają regułę). Dziewiętnaście lat później – w 1939 r. przyszło potwierdzenie tego.
Litwa działając prowokacyjnie do swojej konstytucji wprowadziła paragraf stwierdzający, Ĺźe stolicą Litwy jest Wilno, należące do Polski i zamieszkałe głównie przez PolakĂłw, a najmniej przez LitwinĂłw (stanowili w mieście mniej niĹź 1% ludności!). W 1925 r. z inspiracji księdza Fabijonasa KemieĹĄisa załoĹźono skrajnie antypolską i histeryczną w swej działalności masową organizację Związek Wyzwolenia Wilna, mającą 27 tys. członkĂłw i 600 tys. zwolennikĂłw (wszyscy urzędnicy państwowi musieli naleĹźeć do Związku), kierowanego przez tak skrajnych polakoĹźercĂłw jak Mykolas BirĹžiĹĄka 1925-35 i Antanas JuĹĄka 1935-38 oraz Mečislovas Reinys, ktĂłry w latach 1941-47 był bezprawnym arcybiskupem litewskim w Wilnie (prohitlerowski papieĹź Pius XII mianował go wbrew zawartemu z Polską konkordatowi w 1925 r.!), ktĂłry w latach 1940-47 dał się poznać jako wyjątkowo brutalny prześladowca polskich katolikĂłw w tym mieście. Związek ten stawiał sobie za cel odzyskanie tzw. Litwy Wschodniej, według władz litewskich okupowanej przez Polskę oraz popularyzację prawdy o tzw. polskiej okupacji Litwy Wschodniej, polegającą na organizowaniu odczytĂłw, wydawaniu broszur i ulotek, agitacji wśrĂłd młodzieĹźy i studentĂłw, co miało słuĹźyć podtrzymaniu mitu wileńskiego, ktĂłry stał u podstaw konsolidacji narodowej LitwinĂłw u progu dwudziestolecia. Związek organizował rĂłwnie antypolskie demonstracje i brał udział w antypolskich pogromach. Organem prasowym Związku był miesięcznik „Mūsų Vilnius (Nasze Wilno). To z jego szeregĂłw wyszli najwięksi litewscy polakoĹźercy, ktĂłrych dzieci i wnuki podtrzymywali nienawiść do Polski, PolakĂłw i wszystkiego co polskie na emigracji na Zachodzie, a po 1988 r. podtrzymują na Litwie, jak np. jej prezydenci Vytautas Landsbergis i Dalia Grybauskaite. Po nawiązaniu stosunkĂłw dyplomatycznych z Polską w marcu 1938 r., Związek został rozwiązany decyzją prezydenta Smetony 25 listopada 1938 r. (Krzysztof Buchowski Szkice polsko-litewskie Toruń 2006).
Jako waĹźną historyczną ciekawostkę warto odnotować, Ĺźe w 1935 r. litewski minister spraw zagranicznych Stasys Lozoraitis w piśmie do Smetony proponował ułoĹźyć stosunki z Polską na zasadzie przyznania Litwinom w Polsce (ok. 90 tys.) autonomii kulturalnej oraz danie/sprezentowanie Litwie Sejn, Puńska i Święcian, pomijając całkowicie sprawę arcypolskiego Wilna, co wskazuje na to, Ĺźe Litwini zrozumieli, Ĺźe sprawa przynaleĹźności państwowej tego miasta jest juĹź przesądzona, tym bardziej, Ĺźe Niemcy, ktĂłre według politykĂłw litewskich miały dopomĂłc Litwie w jego zagarnięciu, wcale ten plan juĹź nie popierały (J. Ochmański). Potwierdza to fakt otwarcia w Wilnie w 1938 r. Konsulatu Generalnego Republiki Litewskiej, czego nie czyni Ĺźadne państwo na terenach spornych (samo nawiązanie stosunkĂłw dyplomatycznych w 1938 r. przez Polskę i Litwę stanowiło ostateczne uznanie istniejącej granicy polsko-litewskiej i przynaleĹźności państwowej Wilna i Wileńszczyzny do Polski przez Republikę Litewską). „Konflikt (z Polską) był nadal prowadzony przez władze litewskie dla ktĂłrych był on po prostu wygodny. Pozwalał bowiem ukryć przed własnym społeczeństwem prawdziwą przyczynę problemĂłw zewnętrznych i wewnętrznych Litwy. Wszelkie trudności były tłumaczone polską aneksją Wilna. Politycy litewscy „w kwestii wileńskiej” dostrzegali teĹź szansę na umocnienie litewskiej toĹźsamości konsolidowania państwa, a takĹźe pozbycia się wpływĂłw tych sił, ktĂłre wygłaszały jeszcze opinie o konieczności dogadywania się z Polską. „Kwestię Wileńską” Kowno wykorzystywało takĹźe do wyrugowania z Litwy, wciąż silnych jeszcze wpływĂłw polskiej kultury” (Marek A. Koprowski, Kresy.pl 25.6.2008).


Polityka Litwy Kowieńskiej wobec Polski w latach 1918-1938


Antypolska postawa auszrowcĂłw – nacjonalistĂłw litewskich przed I wojną światową nie miała wielu zwolennikĂłw wśrĂłd LitwinĂłw. Gdyby ta postawa dotyczyła tylko auszrowcĂłw i gdyby młodzi – „wchodzący na rynek” księża litewscy byli prawdziwymi chrześcijanami i ich nie popierali, a przez to samo nie zniewalali do tej antychrześcijańskiej ideologii swoich parafian, czyli nie robili z nich antypolskich debili oraz gdyby nie niemiecka okupacja Litwy w latach 1915-19 wspierająca polakoĹźercĂłw litewskich na rzecz Berlina, nigdy nie doszłoby do zerwania unii polsko-litewskiej, gdyĹź większość LitwinĂłw na to by się nie godziła. Bo przed I wojną światową Polak i Litwin byli naprawdę braćmi i dobrze im się Ĺźyło obok siebie. Litwini mając autonomię kulturalną, wspieraną przez Polskę i PolakĂłw, na pewno mieli by się dzisiaj lepiej od tego co mają. Współcześni Litwini mają dość Ĺźycia w małym, zacofanym cywilizacyjnie, ponurym i biednym wsiowym kraju, dlatego w ostatnich 15 latach 500 000 LitwinĂłw wyjechało z Litwy na ZachĂłd. Czyli opuściło kraj 20% LitwinĂłw. A to nie koniec exodusu. Przed wojną i po 1991 r. grano w róşnych teatrach i teatrzykach litewskich sztukę-szmirę o litewskim księdzu Skrupskielisie, polonizowanym przez polskie zwierzchnictwo, ktĂłremu jakiś przyjaciel Litwin wciąż powiadał: „Pamiętaj Skrupskielisie, Ĺźe jesteś Litwinem”, na ktĂłrą gnano młodzieĹź litewską. Widać, Ĺźe nachalny i wszechobecny na Litwie nacjonalizm niewiele zdziałał. Wielu LitwinĂłw woli od niego chleb i bardziej cywilizowany kraj do Ĺźycia.
Edmund Jakubowski, pamiętający trochę Litwę sprzed I wojny światowej, lepiej z okresu toczenia się jej, a na Litwie Kowieńskiej działacz polski i w latach 1936-39 redaktor wychodzącego w Kownie dziennika „Dzień Polski” zaprezentował swoją bardzo ciekawą i innowacyjną interpretację tego co wydarzyło się w stosunkach polsko-litewskich podczas I wojny światowej i zaraz po niej:
„…Młoda inteligencja litewska dążyła do objęcia rządĂłw i widziała w licznej polskiej inteligencji (na Litwie) groĹşnego konkurenta. Wracający z wędrĂłwek czy to z Rosji, czy z Niemiec, z niewoli lub z robĂłt, wszędzie spotykali PolakĂłw. Przewalające się armie obu stron duĹźo ich liczyły. WśrĂłd rozsianych pojedynczo Ĺźołnierzy niemieckich napotykano w czasie okupacji (Litwy) wielu PoznaniakĂłw i ŚlązakĂłw porozumiewających się z ludnością (litewską), dobrych gospodarzy i wyznających się na sprawach związanych z rekwizycjami produktĂłw rolnych. Efekt tych kontaktĂłw był dla (wielu) LitwinĂłw niepomyślny. Powstało przekonanie, Ĺźe polskość to wielka, a przeto wielka rzecz, Ĺźe moĹźe pochłonąć i połknąć Litwę. U podstaw późniejszego sporu polsko-litewskiego z zerwaniem stosunkĂłw i zamkniętą
granicą, było przeświadczenie, Ĺźe „musieliśmy stworzyć spĂłr o (bez wątpienia polskie) Wilno, aby nie było sporu o (polskie) Kowno”, czyli o całą Litwę” (Pierwsza wojna światowa „Tygodnik Polski” 19.4.1986, Melbourne).

……….

Odrodzone po 123 latach niewoli w listopadzie 1918 r. państwo polskie było zmuszone walczyć o swoje granice – z Ukraińcami, Czechami i Niemcami. Jeśli chodzi o odcinek litewski Polski przedrozbiorowej, to wszyscy politycy polscy liczyli na odnowienie unii polsko-litewskiej. W grudniu 1918 r. doszło w Warszawie do spotkania Naczelnika Państwa polskiego (głowa Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1918–1922) JĂłzefa Piłsudskiego z delegacją litewską, podczas ktĂłrego niedwuznacznie zarysował polski program działania w odniesieniu do Litwy i etnicznie polskiego Wilna: albo Litwini zgodzą się na państwowy związek z Polską, albo będą musieli ograniczyć swoje roszczenia terytorialne do terenĂłw ściśle etnograficznie litewskich, czyli musieliby zrezygnować z polskiej etnicznie Wileńszczyzny i Wilna (K. Buchowski). Sprawie odnowienia unii polsko-litewskiej dotyczyły pierwsze polsko-litewskie rozmowy podjęte w Wilnie w grudniu 1918 r., następnie w Kownie w kwietniu 1919 r. Litwini zdecydowanie odrzucili myśl odnowienia unii polsko-litewskiej. Marian Kukiel w Dziejach Polski porozbiorowej 1795-1921 (Londyn 1961) pisze: „Oddzielić się chcieli od Polski za wszelką cenę, nawet za cenę groĹşnego sam na sam z zaborczością niemiecką lub rewindykacją rosyjską ich ziemi”. Od Polski zażądali uznania niepodległości Litwy z polskim Wilnem jako stolicą (P. Łossowski). Jednak Litwa ani myślała zadowolić się litewskimi ziemiami etnicznymi – a te akurat pokrywały się z terytorium Litwy Kowieńskiej - i nikt ze strony polskiej do nich nie rościł pretensji, ani takĹźe tylko Wilnem. Nacjonaliści litewscy wyciągali ręce rĂłwnieĹź po etnicznie polskie (południowa Suwalszczyzna) i białoruskie ziemie. Polska i Polacy nie mogli się na to zgodzić. Jak pisze Paweł Łossowski: w Polsce nie było w tym czasie siły politycznej ani Ĺźadnej liczącej się partii – od Narodowej Demokracji, a na Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) kończąc – ktĂłra by dopuszczała myśl o pozostawieniu arcypolskiego Wilna pod obcym panowaniem, czy to litewskim czy bolszewickim. Z woli NiemcĂłw i pod ich opieką powstała 18 września 1917 r. Litewska Rada Państwowa – Taryba, ktĂłra została zainstalowana w polskim Wilnie. Od tej pory Litwini zaczęli zgłaszać pretensje do Wilna na forum międzynarodowym, Ĺźe niby miasto było i jest stolicą Litwy (Wilno nigdy nie było stolicą Litwy; w latach 1323-1795 było stolicą Wielkiego Księstwa Litewskiego, zamieszkałego przez BiałorusinĂłw - 36% ludności, PolakĂłw - 26% i LitwinĂłw - 21% oraz kilka mniejszych narodowości i samo Wilno nigdy nie było etnicznie litewskie – Litwini zawsze stanowili mikroskopijną część ludności miasta). Po przegranej wojnie Niemcy byli zmuszeni opuścić Wilno 31 grudnia 1918 r. Taryba bez opieki niemieckiej nie rządziła by ani jednego dnia w polskim Wilnie, toteĹź 1 stycznia 1919 r. jednym z ostatnich niemieckich pociągĂłw wyjechała do Kowna, „aby pod osłoną niemieckich bagnetĂłw kontynuować tam pracę nad budową litewskiej państwowości” (P. Łossowski). Władzę w mieście przejęli Polacy – dominująca w nim polska ludność (Samoobrona Wileńska). Pod Wilnem stała juĹź wtedy Armia Czerwona, ktĂłra po kapitulacji Niemiec ruszyła w kierunku Litwy i Polski, aby przyłączyć je jako okręgi autonomiczne do bolszewickiej Rosji (Delfi.lt 7.6.2013). Po walkach z Samoobroną Polską miasto zajęły 5 stycznia 1919 r. hordy bolszewickie.
Kiedy bolszewicy rządzili w Wilnie i na WileńszczyĹşnie, a takĹźe na kawałku ziem litewskich, w Warszawie znalazło się wielu uchodĹşcĂłw z tych ziem, głównie z Wilna – PolakĂłw, LitwinĂłw i krajowcĂłw (m.in. Jerzy Iwanowski, Witold Abramowicz, Zygmunt Jundziłł, Michał Romer, Bronisław KrzyĹźanowski, Wacław Makowski, Jerzy Osmołowski, Aleksander RoĹźnowski), ktĂłrzy rozpoczęli narady nad losami Litwy, Wilna i Wileńszczyzny przy udziale przedstawicieli rządu polskiego. Omawiano jak urządzić te ziemie po odbiciu ich z rąk bolszewickim, tak aby z tego urządzenia byli zadowoleni i Litwini, i Polacy. Piłsudski przygotował swą piękną i mądrą odezwę do mieszkańcĂłw W.K. Litewskiego. Myślą przewodnią było wspĂłlne wystąpienie razem z przedstawicielami Kowna do miejscowej ludności w momencie wejścia do Wilna wojsk polskich. Ten akt solidarności polsko-litewskiej byłby korzystny dla obu krajĂłw i płodny w skutki historyczne. Litwie zapewniłby związanie jej terytorium etnicznego ze stolicą Wilnem i uzupełniałby jej terytorium tworząc całość o powaĹźnym obszarze. NaleĹźało przede wszystkim uzyskać zgodę LitwinĂłw. W tym celu zostali delegowani do Kowna negocjatorzy w osobach Z. Jundziłła, Michała Romera i pana Łukowskiego. W Kownie odbyło się zebranie z członkami rządu litewskiego w obecności prezydenta Smetony w ktĂłrego wyniku propozycja polska została odrzucona, a nazajutrz Z. Jundziłł został aresztowany. W ten sposĂłb została opuszczona rzadko zdarzająca się okazja powstrzymania biegu wypadkĂłw, ktĂłre zdążały do rozbicia na dwie odrębne części terytorium Litwy historycznej z nieobliczalną szkodą dla części – pisze w paryskiej „Kulturze” (Nr 1 1956) biorący udział w tych zebraniach Jerzy Iwanowski. I tak było do marca 1938 r. – Kowno zawsze odrzucało wszelkie propozycje unormowania stosunkĂłw między Litwą a Polską.
Zajęcie Wilna przez bolszewikĂłw zapoczątkowało wojnę polsko-sowiecką trwającą do 12 paĹşdziernika 1920 r. Wojsko polskie pod osobistym dowĂłdztwem JĂłzefa Piłsudskiego odbiło z rąk bolszewickich Wilno i całą Wileńszczyznę 19 kwietnia 1919 r. Ludność polska Wilna z wielką radością witała oswobodzicieli, gdyĹź chciała mieszkać w Polsce, a miasto było na wskroś arcypolskie od kilkuset lat – odegrało wielką rolę w historii Polski i narodu polskiego. Polska bez Wilna nie byłaby czy nie jest Polską w całym tego słowa znaczeniu – jest kadłubową Polską. W mieście zorganizowano stosowne ceremonie, w tym defiladę wojsk i uroczyste dziękczynienie w Ostrej Bramie.
Nacjonalistyczny rząd litewski uwaĹźał jednak Wilno za stolicę nowopowstałego takĹźe w 1918 r. państwa litewskiego i zaprotestował przeciwko zajęciu miasta przez wojsko polskie. Zapoczątkowało to ostry konflikt na linii Warszawa-Kowno (w tym drugim mieście przebywał rząd litewski). W związku z pretensjami Litwy do Wilna i Wileńszczyzny Rada NajwyĹźsza na konferencji wersalskiej w ParyĹźu (styczeń 1919 – styczeń 1920) 26 lipca 1919 r. podzieliła Wileńszczyznę na zasadzie etnicznej pozostawiając Wilno, Troki, LandwarĂłw, Nową Wilejkę po polskiej stronie (tzw. Linia Focha), czego nie uznała Litwa. LitwinĂłw tym razem zaczęła wspierać Anglia, ktĂłra uwaĹźając, Ĺźe ma prawo boskie do rządzenia światem, nie Ĺźyczyła sobie istnienia duĹźego i silnego państwa polskiego i ktĂłra pragnęła zastąpić Niemcy i mieć duĹźe wpływy na Litwie, szczegĂłlnie gospodarcze (chodziło jej o moĹźliwość rabunkowej gospodarki leśnej, co później miało miejsce). Rząd litewski nie wyciągał ręce tylko po polskie Wilno. Litwini chcieli przyłączenia do Litwy wielki szmat ziemi, prawie rĂłwny obszarowi Litwy Kowieńskiej: całą Suwalszczyznę – włącznie z częścią (Suwałki, AugustĂłw) zamieszkałą wyłącznie przez PolakĂłw, Podlasie z Białymstokiem, Grodzieńszczyznę z Grodnem, arcypolskie Wilno i Wileńszczyznę aĹź po Mołodeczno. Taką Litwę chcieli mieć nacjonaliści litewscy i przez to całkowicie odrzucili zasady prezydenta USA Wilsona o prawie narodĂłw do samookreślenia czy samostanowienia; uznali, Ĺźe mają prawo do zajęcia tych ziem i ich odpolszczenia, ignorując całkowicie wolę PolakĂłw tam mieszkających i stanowiących większość mieszkających tam ludzi do Ĺźycia w państwie polskim (to samo dotyczyło BiałorusinĂłw). Co więcej, nacjonalistyczny rząd litewski postanowił wprowadzić w Ĺźycie pruski antypolski tzw. system ausrotten (wyplenienie) – wytępienia PolakĂłw na wszystkich ziemiach, do ktĂłrych posiadania Litwa zgłaszała pretensje. Na zorganizowanej przez władze antypolskiej manifestacji w Kownie 17 sierpnia 1919 r. powiedziano wyraĹşnie: Obywatele! Ojczyzna w niebezpieczeństwie. Kto Ĺźyw i uczciwy, niech chwyta za broń. UĹźyjmy środkĂłw, aĹźeby nie pozostało na Litwie ani jednego okupanta (S. Buchowski). Spowodowało to, Ĺźe konflikt polsko-litewski był nie do rozwiązania. Tym bardziej, Ĺźe Litwę przeciwko Polsce wspierały Niemcy i Związek Sowiecki dla swoich własnych celĂłw. Od grudnia 1918 do marca 1919 r. oraz od kwietnia do paĹşdziernika 1919 r. funkcję premiera Litwy sprawował wrogo nastawiony do Polski i PolakĂłw, szczegĂłlnie tych na Litwie nacjonalista Mykolas SleĹževičius. Niosło to ze sobą groĹşbę nie tylko zerwania historycznej unii polsko-litewskiej, ale takĹźe powstania państwa litewskiego działającego na szkodę Polski, na rzecz ponownego jej unicestwienia przez Niemcy i Rosję (bolszewicką). Sprawujący władzę w Polsce JĂłzef Piłsudski, ktĂłry urodził się na WileńszczyĹşnie, a jego rodzina pochodziła z Litwy Kowieńskiej, chciał uniknąć otwartego konfliktu polsko-litewskiego, ktĂłry mĂłgł doprowadzić do rozlewu krwi i jeszcze gorszych relacji między obu państwami. Piłsudski pragnął pokojowego rozwiązania sprawy Wilna i polskiej części Suwalszczyzny (w Kownie więziono polskich działaczy niepodległościowych z Suwalszczyzny), a przez to polepszenia stosunkĂłw polsko-litewskich. 3 sierpnia 1919 r. wysłał do Kowna Leona Wasilewskiego, aby podjąć negocjacje z premierem Mykolasem SleĹževičiusem. Polska delegacja zadeklarowała, iĹź Warszawa jest gotowa uznać niepodległość Litwy w jej etnicznych granicach i nie ma planĂłw aneksji Litwy i zaproponowała przeprowadzenie plebiscytu na terenach spornych – etnicznie polskie Wilno i Wileńszczyzna, aby to lokalni mieszkańcy zadecydowali o swojej przyszłości. Strona litewska odrzuciła tę propozycję oświadczając, Ĺźe tereny sporne stanowią integralną część Litwy i Polakom tam głównie mieszkającym nie przysługuje prawo do samostanowienia, a poza tym to rzekomo spolonizowani Litwini, ktĂłrzy muszą powrĂłcić na litewskie łono. Negocjacje zostały zerwane, a Wasilewski opuścił Kowno 7 sierpnia. 17 sierpnia 1919 r. rząd litewski zorganizował w Kownie wspomnianą wyĹźej dużą antypolską i przeciwko rzekomo propolskiej Entencie w ParyĹźu manifestację, podczas ktĂłrej nawoływano do eksterminacji PolakĂłw na Litwie. Znany działacz wileński związany z Kowieńszczyzną Marian Świechowski złoĹźył wĂłwczas na ręce Naczelnika Państwa JĂłzefa Piłsudskiego memoriał zatytułowany O niezwłoczną interwencję wojsk na Litwie etnograficznej, w ktĂłrym przekonywał, Ĺźe strona polska powinna wystąpić, dopĂłki litewski lud nie jest całkowicie obałamucony przez rządy antypolskiej Taryby. Piłsudski powziął wĂłwczas plan obalenia polakoĹźerczego rządu litewskiego drogą zamachu stanu, zorganizowanego przez PolakĂłw i propolskich LitwinĂłw mieszkających na Litwie Kowieńskiej (organizował go ze strony polskiej Leon Wasilewski). Uznając, Ĺźe na Litwie Ĺźyje wystarczająca liczba ludności litewskiej sympatyzującej z Polską, władze w Warszawie podjęły decyzję o zaplanowaniu i przeprowadzeniu zamachu stanu, ktĂłrego celem było obalenie wrogiego Polsce rządu litewskiego i utworzenie propolskiego rządu litewskiego. Zgodnie z planem Piłsudskiego organizacją jego zajęła się działająca na Litwie Kowieńskiej Polska Organizacja Wojskowa (POW). POW udało się wciągnąć do współpracy litewskich aktywistĂłw m.in. Stanisława Narutowicza, Juozasa Gabrysa, Jurgisa AukĹĄtuolaitisa i Klemensasa Vaitiekūnasa. Gen. Silvestras Ĺ˝ukauskas, głównodowodzący litewską armią, nie był współautorem zamachu, jednak znany był ze swoich propolskich sympatii i strona polska zakładała, Ĺźe wesprze przewrĂłt swoim autorytetem. To oni, a nie Polacy mieli rządzić Litwą mającą poprawne stosunki z Polską. W wojsku litewskim było 23 oficerĂłw należących do POW. Zamach miał być przeprowadzony w Kownie w nocy z 27 na 28 sierpnia 1919 r., następnie przeniesiono na dzień 1 września. NiektĂłre komĂłrki POW rozpoczęły swoje działania (m.in. przecinanie linii telegraficznych, uszkadzanie torĂłw kolejowych) zgodnie z pierwotnym planem, tj. w nocy z 27 na 28 sierpnia. Zamach stanu nie doszedł jednak do skutku z powodu przedwczesnego wybuchu antylitewskiego polskiego powstania na Ziemi Sejneńskiej, ktĂłre trwało w dniach 23-28 sierpniu 1919 r.; powstańcy wyzwolili spod okupacji litewskiej tę etnicznie polską krainę. Jednak ten spontaniczny wybuch powstania zwiększył czujność LitwinĂłw w Kownie i w duĹźym stopniu utrudnił jego przeprowadzenie. Litewski wywiad przechwycił i rozszyfrował rozkaz opóźnienia zamachu. Władze litewskie obawiając się, Ĺźe członkom POW udało się przeniknąć w struktury litewskich sił zbrojnych, zdecydowały w tajemnicy o przeprowadzeniu w nocy z 28 na 29 sierpnia masowych aresztowań PolakĂłw. Nie wiedząc dokładnie kto stał za planami przewrotu, Litwini aresztowali większość prominentnych aktywistĂłw polskich w Kownie, ktĂłrzy w większości nie byli wciągnięci do tej akcji. Kilkadziesiąt osĂłb aresztowano pierwszej nocy, w tym m.in. AukĹĄtuolaitisa oraz 23 polskich oficerĂłw służących w armii litewskiej. W ciągu kolejnej nocy liczba aresztowanych PolakĂłw wzrosła do 200. W samym Kownie ogłoszono stan oblężenia. Prasa polska donosiła o masowych aresztowaniach PolakĂłw, ktĂłrym nie przedstawiono Ĺźadnych innych zarzutĂłw niĹź bycie Polakami, podsumowując, Ĺźe jest to przykład antypolskich działań sterowanego przez NiemcĂłw rządu Litwy. Ze względu na fakt, Ĺźe Litwini nie posiadali listy członkĂłw POW, zatrzymań uniknęli główni przywĂłdcy organizacji. Aresztowania nie dotknęły takĹźe regionalnych oddziałów POW. Dlatego teĹź, 17 września 1919 r., wydano nowe rozkazy, zgodnie z ktĂłrymi na koniec września zaplanowano przeprowadzenie drugiego zamachu. Niestety i tym razem nie doszło ono do skutku przez zdradę Litwina Petrasa Vrubliauskasa, zastępcę dowĂłdcy POW w Wilnie, ktĂłry przekazał archiwum dokumentĂłw organizacji w ręce LitwinĂłw. Aresztowano ponownie bardzo wielu PolakĂłw z Kowna i obszaru Litwy i tym razem często nie mających z tą akcją nic wspĂłlnego. Władze litewskie postanowiły postawić w stan oskarĹźenia, w czasie procesu wojskowego, ktĂłry odbył się w dniach 11-24 grudnia 1919 r. tylko 117 osĂłb, spośrĂłd kilkuset aresztowanych PolakĂłw i LitwinĂłw. Sześciu głównych członkĂłw POW otrzymało wyroki doĹźywocia, pozostali od 8 miesięcy do 15 lat więzienia. Co najmniej piętnaście osĂłb zostało uniewinnionych, co potwierdza jak wiele niewinnych osĂłb zostało aresztowanych tylko dlatego, Ĺźe byli Polakami (takim państwem prawa była nacjonalistyczna Litwa!). Gen. Ĺ˝ukauskas został odsunięty od piastowanego stanowiska dowĂłdcy litewskich sił zbrojnych i do końca swojej kariery zmuszony był walczyć z opinią sympatyka sprawy polskiej. Nieudany zamach stanu spowodował ucieczkę do Polski co najmniej kilku tysięcy osĂłb nie chcących Ĺźyć w polakoĹźerczej Litwie.
Czy polsko-litewski zamach stanu w Kownie miałby poparcie nie tylko pewnej grupy osĂłb spośrĂłd elity litewskiej, ale takĹźe szerszych rzesz społeczeństwa litewskiego? Na pewno tak. Świadczą o tym róşne dokumenty dotyczące tego okresu jak rĂłwnieĹź do 1945 r. NarĂłd litewski w 1919 r. w zdecydowanej większości nie był nastawiony antypolsko i nie myślał o zrywaniu unii z Polską. Oto jeden z bardzo wymownych faktĂłw: w piśmie „Lietuvos Keilu” (1969) czytamy, Ĺźe po rewolucji bolszewickiej w Rosji, w końcu 1918 r. nad Wołgą i na Uralu powstał polski pułk piechoty, a przy nim siĂłdma kompania – litewska. Później w ramach polskiej Dywizji Syberyjskiej istniał juĹź samodzielny batalion litewski, pod dowĂłdztwem Linkusa-Linkewicziusa, liczący około 600 Ĺźołnierzy i 20 oficerĂłw. Współpracę ułatwił fakt, Ĺźe polskim dowĂłdcą był urodzony w Niepołomicach pułkownik Walerian Czuma, ktĂłrego rodzice czy dziadkowie pochodzili ze Ĺťmudzi, spod Szwekszny. Był to jedyny w XX w. wypadek polsko-litewskiego braterstwa broni (E. Jakubowski). Nacjonaliści litewscy stanowili wĂłwczas mały procent LitwinĂłw, a do władzy doszli z pomocą wrogich Polsce i Polakom NiemcĂłw, ktĂłrych wojska stacjonowały na Litwie do lipca 1919 r. I to Niemcy wraz z piekła rodem litewskim duchowieństwem „katolickim” umoĹźliwili im tworzenie i utrwalanie się struktur państwa litewskiego (podobnie było w Polsce w latach 1944-45, kiedy to Związek Sowiecki umoĹźliwił nielicznym komunistom polskim na utworzenie i utrwalenie struktur komunistycznej Polski, czego nie popierało na pewno ponad 95% PolakĂłw). Pochodzący z Litwy – z JĂłzefowa koło Mariampola JĂłzef Godlewski w swoich wspomnieniach pt. Na przełomie epok (Londyn 1978) pisze, Ĺźe jego dwie siostry Maryla i Aleksandra wyszły za mąż za LitwinĂłw – pierwsza za lekarza Dobulewicza, późniejszego pułkownika Wojska Polskiego i ordynatowa szpitala wojskowego w Łodzi, a druga za chirurga Mialnikasa, późniejszego majora Wojska Polskiego, podczas II wojny światowej naczelnego lekarza polskiej Brygady Karpackiej w Afryce. Pisze dalej, Ĺźe jego matka prowadziła w JĂłzefowie do I wojny światowej nielegalną szkółkę polską, do ktĂłrej uczęszczały dzieci polskie i litewskie i Ĺźaden Litwin nie doniĂłsł o tym urzędnikom carskim. Pisze, Ĺźe gospodarze litewscy „byli nader gościnni” dla PolakĂłw, brali udział w polskich doĹźynkach. A kiedy odwiedził JĂłzefĂłw w 1918 r.: „Okoliczni chłopi w rozmowach ze mną stale podkreślali, Ĺźe chcieliby dla kraju rządu polsko-litewskiego”. Z kolei mieszkający stale na Litwie Kowieńskiej Zygmunt Szczęsny Brzozowski w swoich wspomnieniach pt. Litwa-Wilno 1910-1945 (ParyĹź 1987) pisze, Ĺźe kiedy w 1919 r. do majątku jego ojca w Jakubowie koło Wiłkomierza przyszli bolszewicy i szukali dziedzica, chłopi litewscy uratowali mu Ĺźycie mĂłwiąc, Ĺźe jest nauczycielem. Pisze następnie, Ĺźe: Charakterystycznym jest, Ĺźe lud litewski dopiero w ostatnich latach niepodległej Litwy dał się wciągnąć do tej (antypolskiej) gry prowadzonej przez inteligencję i półinteligencję litewską”. NaleĹźy pamiętać, Ĺźe skrajni nacjonaliści litewscy Antanasa Smetony, zrzeszeni w Związku NarodowcĂłw (lit. Tautininkų sąjunga, TS), ktĂłrzy po zamachu stanu po dyktatorsku rządzili Litwą w latach 1926-40, w ostatnich wolnych wyborach odbytych w maju 1926 r. zdobyli zaledwie 3 mandaty w 85-osobowym Sejmie litewskim. Jako szowiniści i zamordyści tresowali z pruską pedanterią LitwinĂłw po prostu na polakoĹźercĂłw (najbardziej adekwatny wyraz w tym przypadku). Tak jak w Związku Sowieckim nikt nie mĂłgł publicznie być antykomunistą, tak na Smetonowskiej Litwie nikt nie miał prawa nie być wrogiem Polski, PolakĂłw i wszystkiego co polskie. Ale nawet po tej tresurze wielu z musu antypolskich LitwinĂłw – i to zajmujących wyĹźsze stanowiska w administracji i policji de facto nie byli polakoĹźercami. JĂłzef Godlewski podaje szereg przykładĂłw na to jak ci ludzie w róşny sposĂłb pomagali mu jak przebywał na Litwie po upadku Polski we wrześniu 1939 r. do pierwszych miesięcy 1940 r., tj. do czasu wyjazdu do Szwecji. Jeden z nich – komendant policji w powiecie szawelskim stracił przez to pracę. O ciągle propolskim nastawieniu starszego pokolenia LitwinĂłw w latach II wojny światowej pisał w Meldunku Nr 143 z 19 lutego 1941 r. do rządu polskiego w Londynie dowĂłdca Armii Krajowej w Polsce, gen. Stefan Rowecki, Ĺźe w grupie tej jest wielu polonofilĂłw i Ĺźe chcą oni normalnego współżycia z Polską.
Należy wspomnieć, że w momencie uderzenia na Litwę przez rosyjsko-niemieckie oddziały Bermondta i Goltza w październiku 1919 r. Polska dała dowód swej dobrej woli wobec Litwy, zapewniając, że nie wykorzysta trudnego położenia Litwy i nie pomoże Bermondtowi. Dało to możliwość Litwinom i Łotyszom pokonać wroga pod Radziwiliszkami (22.11); niestety, nie poprawiło to stosunku Litwinów do Polski (Internet: Koło Kombatantów przy AGH Konflikt polsko-litewski (1918-1921).
Litwa zaraz po wznowieniu wojny polsko-sowieckiej w kwietniu 1920 r. ogłosiła neutralność. Jednak niebawem – widząc postępy Armii Czerwonej na froncie, jako jedyne państwo europejskie i to całkiem jawnie wsparło militarnie agresję sowiecką na Polskę. Litwa sprzymierzyła się z pierwszym Antychrystem XX w. (drugim był Hitler, z ktĂłrym Litwini takĹźe sprzymierzyli się przeciwko Polakom!). Kiedy bolszewicy w lipcu 1920 r. zbliĹźali się do Wilna Lenin pragnąc mieć Litwę za sojusznika w wojnie z Polską, zaoferował rządowi litewskiemu traktat, w ktĂłrym Rosja bolszewicka uznawała niepodległość Litwy de iure i obiecała Litwie przekazać Wilno oraz większą część guberni wileńskiej i część grodzieńskiej włącznie z terenami, na ktĂłrych w ogĂłle nie było nawet pojedynczych LitwinĂłw (Brasław, Smorgonie, Oszmiana, Lida, Grodno). W traktacie zastrzeĹźono, Ĺźe do czasu zakończenia wojny z Polską, tereny te wraz z Wilnem będą obsadzone przez Armię Czerwoną. Przypomnijmy, Ĺźe Rosja Sowiecka dekretem Rady Komisarzy Ludowych z dnia 29 sierpnia 1918 r. uniewaĹźniła traktat rozbiorowy Polski (nie Litwy!), z czego wynikało, iĹź rząd sowiecki zrzekła się prawa własności nad terenami, ktĂłre przypadły Rosji na mocy rozbiorĂłw. Pomimo tego w zawartym z Litwą traktacie rząd sowiecki przekazał Litwie tereny z Grodnem, Wilnem i Suwałkami – ogółem około 27 000 km kw., ktĂłrych się przedtem zrzekł na rzecz Polski. Co więcej decydował o losie ziem, na ktĂłrych w większości nie było wcale LitwinĂłw, ignorując tym samym wolę ich mieszkańcĂłw do samostanowienia. Litwa po dziś dzień uwaĹźa, Ĺźe granica wytyczona w tym traktacie, chociaĹź 2-3 tych ziem nie leĹźy w granicach dzisiejszej Litwy (są w granicach Białorusi i Polski), to prawdziwe granice państwa litewskiego, do ktĂłrych posiadania Litwa ma pełne prawo. Po sromotnej klęsce Armii Czerwonej pod Warszawą w połowie sierpnia 1920 r. i panicznej ucieczce bolszewikĂłw na wschĂłd, aby zaostrzyć konflikt polsko-litewski Armia Czerwona (Moskwa) przekazała Litwinom Wilno 26 sierpnia 1920 r. Traktat litewsko-rosyjski został podpisany 12 lipca 1920 r.; tajny załącznik do artykułu II Traktatu mĂłwił o pomocy litewskiej dla Armii Czerwonej. JuĹź następnego dnia wojska litewskie współpracujące z bolszewikami rozpoczęły marsz w stronę Wilna. Koło Jewia doszło do walk polsko-litewskich, jednak do Wilna zamiast wojska litewskiego pierwsi wkroczyli bolszewicy. Wojska litewskie zajęły wĂłwczas takĹźe polską część Suwalszczyzny. Widać, Ĺźe wierząc w zwycięstwo nad wojskiem polskim i zajęcie niebawem Warszawy, bolszewicy nie chcieli honorować umowy z Litwinami. Dopiero po sromotnej klęsce w bitwie warszawskiej w połowie sierpnia i pościgu wojsk polskich za uchodzącą na wschĂłd Armią Czerwoną, bolszewicy 26 sierpnia przekazali Wilno Litwinom. Tak więc, aby zagarnąć ponownie polskie Wilno rząd litewski poszedł na współpracę z prawdziwymi diabłami XX wieku Leninem i Stalinem. Sowiecki dowĂłdca Michaił Tuchaczewski w swej pracy PochĂłd za Wisłę (wyd. ros. 1923, pol. 1924) pisze: „Kiedy tylko Litwini wyczuli, Ĺźe Armia Czerwona odnosi zupełnie wyraĹşne powodzenia, ich stanowisko neutralne natychmiast zmieniło się na wrogie w stosunku do Polski. Oddziały litewskie uderzyły na polskie siły, zajmując Nowe Troki i stację LandwarĂłw. Szybki ruch (sowieckiego) korpusu konnego i pomoc wojska litewskiego odcięły północnej armii polskiej linię odwrotu ku Oranom i Grodnu”. Litwini rĂłwnieĹź internowali wziętych do niewoli Ĺźołnierzy polskich, Litwa uĹźyczyła swojego terytorium do przemarszu Armii Czerwonej idącej na podbĂłj na Warszawy, a po przegranej przez bolszewikĂłw bitwie warszawskiej przepuściła wiele tysięcy czerwonoarmiejcĂłw, ktĂłrzy wkrĂłtce zasilili front sowiecki pod Grodnem. Los zrządził, Ĺźe przegrana przez bolszewikĂłw wojna z Polską uratowała niepodległość Litwy, bo przegrana Polski oznaczała by powstanie sowieckiej Litwy juĹź w 1920 r. (upadek państwa polskiego w 1939 r. spowodował przyłączenie Litwy do Związku Sowieckiego juĹź w czerwcu 1940 r., czyli Litwini walcząc z Polską działali de facto na swoją szkodę). Wojna polsko-bolszewicka czy polsko-sowiecka albo polsko-radziecka powinna być poprawnie nazywana wojną polsko-bolszewicko-litewską. Litwa liczyła na to, Ĺźe wcześniej czy później dojdzie ponownie do wojny polsko-sowieckiej, Ĺźe Moskwa zaatakuje Polskę. Wręcz modlono się o to. A na wypadek wybuchu takiej wojny organ litewskich nacjonalistĂłw „Lietuvis” (23.3.1927) pisał: „Po czyjej stronie stanęłaby Litwa w wypadku wojny polsko-sowieckiej? DwĂłch zdań co do tego być nie moĹźe. Stając po stronie polskiej zyskałaby Litwa bardzo niewiele. Stanięcie natomiast po stronie sowieckiej byłoby dla Litwy o wiele korzystniejsze…”. Litwę ominęły takĹźe retorsje ze strony Polski za współudział w podboju Polski przez Armię Czerwoną. Chciał je szef sztabu wojska polskiego gen. Tadeusz Rozwadowski, ktĂłry proponował marsz wojska polskiego na Kowno. Odrzucił ten plan marsz. JĂłzef Piłsudski, mĂłwiąc, Ĺźe nie chce zalania Litwy wojskami polskimi, co wywołałoby wieczną nienawiść Litwy do Polski (P. Łossowski). Był to największy błąd polityczny marsz. JĂłzefa Piłsudskiego, ktĂłry Polskę wiele kosztował i kosztuje. Zbrodnia nie została więc ukarana i to się mści po dziś dzień. Właśnie przez brak rozprawienia się z polakoĹźerczą Litwą w 1920 r. i pomimo posiadania przez nią dziś Wilna fakty te wcale nie zapobiegły „wiecznej” nienawiści Litwy i LitwinĂłw do Polski i PolakĂłw. Przytoczmy ponownie jakĹźe waĹźne i wymowne słowa historyka litewskiego Alfredasa Bumblauskasa, ktĂłry w audycji „Komentarze tygodnia” w prywatnej litewskiej stacji telewizyjnej TV3 powiedział: „Cała nasza (obecna) litewska toĹźsamość jest antypolska. My, współczesny narĂłd litewski, urodziliśmy się jako antypolacy. NajwaĹźniejsi XIX-wieczni twĂłrcy naszej toĹźsamości narodowej mĂłwili, Ĺźe podstawowym dążeniem tworzącego się narodu litewskiego powinno być wyzwolenie się spod dominacji polskiej (zasianie nienawiści do Polski i PolakĂłw i wszystkiego co polskie)...”. Zdaniem Bumblauskasa kaĹźdy humanista i naukowiec litewski powinien zadać sobie pytanie, co osobiście zrobił, by przezwyciężyć te uformowane w okresie międzywojennym antypolskie stereotypy we wszystkich naukach, a w tym i w polityce. Jego zdaniem w tej dziedzinie nie zrobiono nic albo bardzo mało (Kresy24.pl 18.5.2011).
Po wielkim zwycięstwie wojsk polskich nad wojskiem bolszewickim na przedpolu Warszawy w połowie sierpnia 1920 r., Wojsko Polskie w pościgu za bolszewikami wyparło LitwinĂłw z Suwalszczyzny do ustalonej wcześniej przez Mocarstwa Sprzymierzone granicy polsko-litewskiej w tym rejonie (linia Focha). Tym razem, po wspieraniu przez Litwę Armię Czerwoną maszerującą na Warszawę, wojsko polskie nie cackało się juĹź z „braćmi” Litwinami. Zdrowo nich pognało i przetrzepało, odzyskując dla Polski raz na zawsze polską część Suwalszczyzny. Całą swoją siłą wyparło natrętnych intruzĂłw z ziemi suwalskiej. Nie mogło jednak tego zrobić w przypadku Wilna wskutek błędĂłw polskiej dyplomacji. Jak czytamy w polskiej Wikipedii, minister spraw zagranicznych Eustachy Sapieha zwrĂłcił się bowiem do Ligi NarodĂłw z żądaniem wywarcia presji na LitwinĂłw by ci opuścili Wilno (ktĂłre przypomnijmy od kwietnia 1919 r. znajdowało się w Polsce); tym samym jednak umiędzynarodowił kwestię miasta. Następnie podczas marszu Armii Czerwonej na Warszawę premier Władysław Grabski bez porozumienia z Naczelnikiem Państwa Polskiego (tymczasowym prezydentem) JĂłzefem Piłsudskim za obiecaną pomoc militarną Ententy zgodził się pod jej naciskiem na to, Ĺźe ona zadecyduje o losach Wilna. Wprawdzie Ĺźadnej pomocy od Ententy Polska nie otrzymała, jednak ustalenia nadal obowiązywały (P. Łossowski). Podczas walk polsko-litewskich na WileńszczyĹşnie Liga NarodĂłw podjęła się mediacji mającej doprowadzić do zawieszenia broni. Pod jej naciskiem doszło w Suwałkach do konferencji (30.9. – 8.10.1920). Podczas dyskusji strona polska stanowczo oświadczyła, iĹź nie uznaje układu litewsko-sowieckiego z 12 lipca i jego ustaleń odnośnie Wilna i Ĺźe „rząd polski czuje się zobowiązany bronić praw i interesĂłw ludności, ktĂłrą, nie pytając się o zgodę, wcielono do Litwy” (P. Łossowski). Tym bardziej, Ĺźe Rosja Sowiecka 7 listopada 1917 r. wydała dekret podpisany przez Lenina, w ktĂłrym anulowała układy rozbiorowe Polski i uznała prawo narodu polskiego do zjednoczenia i niepodległości. Tym samym zrezygnowała z wszelkich praw do decydowania o losie ziem, ktĂłre okupowała. Przy udziale komisji Ligi NarodĂłw doprowadzono do zawieszenia broni na SuwalszczyĹşnie, a potem i na prawym brzegu Niemca, aĹź do wsi Poturce. Strona litewska proponowała linię demarkacyjną takie wytyczenie linii demarkacyjnej, ktĂłra zostawiałaby okupowane przez nich Wilno w ich rękach. Strona polska doprowadziła do porozumienia i zawieszenia broni, ktĂłre nie objęło terenĂłw Wileńszczyzny. Ustalona linia demarkacyjna biegła do Oran, a po skręceniu na wschĂłd kończyła się w Bastunach koło Woronowa w powiecie lidzkim. W umowie wyraĹşnie zaznaczono, Ĺźe ma charakter tymczasowy i nie rozstrzygała sprawy Wilna, gdyĹź ustalona linia demarkacyjna i rozejm dotyczyły tylko Suwalszczyzny, a nie całego frontu polsko-litewskiego (specyficznie, nie dotyczyła Wileńszczyzny). Umowę podpisano 7 paĹşdziernika 1920 r., a miała wejść w Ĺźycie 10 paĹşdziernika. Do wejścia jej w Ĺźycie jednak nie doszło.
W tym samym czasie, dokładnie w nocy z 7-go na 8-go paĹşdziernika 1920 r. w Rydze (Łotwa), w czasie prowadzenia polsko-sowieckich rokowań o zawieszenie broni i traktat pokojowy, wspĂłlnie ustalono waĹźne postanowienie dotyczące Wilna i Wileńszczyzny, o ktĂłrym wielu historykĂłw dziś zapomina. Otóş według tego postanowienia Rosja Sowiecka zrzeka się wszelkiego udziału w załatwieniu sprawy obszarĂłw spornych między Polską a Litwą, tj. Grodzieńszczyzny i Wileńszczyzny (wspĂłlnie podpisane 12 X 1920). Tym samym sprawa ta stała się sprawą praw i roszczeń tylko polskich i litewskich. Na tej podstawie juĹź 8 paĹşdziernika 1920 r. Komisja Spraw Zagranicznych Sejmu jednomyślnie przyjęła następujący wniosek posła Dubanowicza: „Wobec połoĹźenia, wytworzonego na północno-wschodniej granicy polskiej, Sejm wyraĹźa przekonanie, Ĺźe moĹźliwie rychłe i bezpośrednie połączenie obszaru wileńskiego z Rzecząpospolitą Polską zgodnie z wielokrotnie wyraĹźoną wolą ludności tego obszaru, jest jedynym i koniecznym warunkiem trwałego ułoĹźenia się pokoju na tej granicy” (Stanisław Stroński Pierwsze lat dziesięć (1918-1928) LwĂłw 1928).
Marszałek JĂłzef Piłsudski nie chcąc czekać miesiącami, a moĹźe nawet i dłuĹźej, na decyzję Ligi NarodĂłw odnośnie Wilna, zdecydował się na inne rozwiązanie problemu. Aby zająć Wilno posunął się do podstępu. Pochodzącemu z Wileńszczyzny gen. Lucjanowi Ĺťeligowskiemu, dowĂłdcy Litewsko-Białoruskiej Dywizji Piechoty złoĹźonej z mieszkańcĂłw Wilna i Wileńszczyzny, zlecił upozorować „bunt” i wkroczyć do Wilna. 8 paĹşdziernika 1920 r. wojska gen. Ĺťeligowskiego, w ktĂłrych szeregach byli głównie mieszkańcy Wileńszczyzny i dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, rozpoczęły marsz na Wilno. Na wieść o tym wśrĂłd okupantĂłw litewskich w Wilnie zapanował zupełny chaos. ZarĂłwno wojsko, jak i okupacyjne urzędy litewskie, w panice opuszczały miasto. Litwini chytrze przekazali władzę w Wilnie misji wojskowej Ententy pod przewodnictwem francuskiego płka Constantina Reboul, licząc na umiędzynarodowienie konfliktu o Wilno. 9 paĹşdziernika 1920 r. oddziały gen. Ĺťeligowskiego weszły do Wilna, znowu bardzo entuzjastycznie witane przez ludność miasta. Proklamowano utworzenie państwa - tzw. Litwy Środkowej sprzymierzonego z Polską. Tego dnia gen Lucjan Ĺťeligowski wydał odezwę do ludności Litwy Środkowej zawierającą obietnicę uregulowania przyszłych losĂłw Ziemi Wileńskiej, a ktĂłrej odnośny ustęp brzmiał: „…według swej woli, według istotnych potrzeb ludności określimy los naszej ziemi, postanowimy sami, jaki będzie nasz stosunek do Polski i Litwy Kowieńskiej… za zadanie sobie stawiamy zwołanie przedstawicieli Kraju w Wilnie, ktĂłrzy w imieniu całej ludności objawią swoją niczym nieskrępowaną wolę i o przyszłych naszych losach postanowią…” (Wybory do Sejmu w Wilnie 8 stycznia 1922 Wydawnictwo Generalnego Komisarza Wyborczego Wilno 1922).
Gen. Ĺťeligowski nakazał opuścić Wilno całej misji Ententy, mĂłwiąc, Ĺźe to nie jest jej sprawa, a tylko mieszkańcĂłw Wilna, ktĂłrzy mieli się w sposĂłb demokratyczny wypowiedzieć do kogo chcą, aby miasto naleĹźało – do Polski czy do Litwy. Wszystkich pozostałych jeszcze w mieście urzędnikĂłw litewskich oraz wziętych do niewoli Ĺźołnierzy litewskich, wraz z bronią osobistą, zwolniono i odstawiono do pierwszych linii wojsk litewskich. Powiedziano im, Ĺźe Ĺźołnierze gen. Ĺťeligowskiego nie chcą wojny z Litwą – po prostu wracają do swych rodzin i domĂłw w Wilnie.
„12 paĹşdziernika 1920 nastąpiła w Warszawie wspĂłlna „demarche” przedstawicieli Francji i Wielkiej Brytanii u Naczelnika Państwa w sprawie akcji gen. Ĺťeligowskiego. OdpowiedĹş, jaką otrzymali dla zakomunikowania swym rządom, była lakoniczna: „JeĹźeli alianci zechcą oddać Wilno Litwie bez wysłuchania woli ludności, to marszałek Piłsudski będzie widział się zmuszonym złoĹźyć wszelkie godności i, jako obywatel Wileńszczyzny, spełnić swĂłj obowiązek” (Bohdan Podoski JĂłzef Piłsudski i Wilno „Tydzień Polski” 9.12.1967).
Litwa protestowała przeciwko woli ludności Wilna i Wileńszczyzny i oskarĹźyła Polskę o złamanie tzw. umowy suwalskiej. Skonstruowały przez Kowno zarzut sprzeniewierzenia się i zdrady był w okresie międzywojennym wykorzystywany przez rząd litewski na uĹźytek wewnętrzy i zewnętrzny i jest z maniackim uporem powtarzany po dziś dzień: iĹź przyznane Litwie „w umowie suwalskiej” Wilno zajęte zostało przez Polskę podstępnie i bezprawnie. Tymczasem „porozumienie suwalskie nie było Ĺźadną ‘umową’ ani tym bardziej „traktatem pokojowym”, ktĂłry by przesadzał o takiej lub innej przynaleĹźności spornych terenĂłw. Było ono uzgodnieniem techniczno-wojskowym, mĂłwiącym o zawieszeniu broni na określonym odcinku i wytyczeniu linii demarkacyjnej, ktĂłra urywała się w terenie, nie obejmując ziem na południe od Wilna, a zwłaszcza najwaĹźniejszego szlaku Lida-Wilno. W Muzeum Wojska w Kownie postawiono obelisk z czarnego marmuru ze srebrnym Ĺźałobnym napisem po litewsku: „Litwinie! Pamiętaj, Ĺźe zdradziecki Polak odebrał Tobie Wilno – Twoją stolicę”. Na obelisku wyłoĹźona była (jest?) w czarnych Ĺźałobnych ramach „umowa” suwalska (L. Mitkiewicz). I gnano do tego muzeum młodzieĹź z całej Litwy, aby zaszczepić w niej nienawiść do Polski i PolakĂłw.
Przyszła II Wojna światowa (1939-45), w ktĂłrej wyniku, po agresji Związku Sowieckiego na Polskę 17 września 1939 r. Wilno z daru „ojca ludĂłw – krwawego Stalina” znalazło się w granicach Litewskiej Republiki Sowieckiej, włączonej do Związku Sowieckiego i rozpoczął się proces jego litwinizowania. MoĹźna by było przypuszczać, Ĺźe ten fakt ostudzi litewskie zarzuty w sprawie „umowy suwalskiej”. PoboĹźne Ĺźyczenie! Z taką samą maniacką pasją mĂłwią i piszą o niej Litwini jak to robili w okresie międzywojennym. W paryskiej „Kulturze” podczas prĂłby nawiązania dialogu polsko-litewskiego zabrał głos Litwin, dr Juozas Grinius (Nr 12 1955), oczywiście wypominając Polakom umowę suwalską, pisząc: „Oczywiście strona polska wie, Ĺźe niewypełnienie Umowy Suwalskiej wyżłobiło ciężką urazę…”. Odpowiedział na tę zaczepkę m.in. Marian T. Chyliński (Nr. 3 1956), pisząc m.in.: „NajwaĹźniejszą okolicznością przy upowszechnianiu tego mitu pozostał fakt, Ĺźe treść umowy suwalskiej, o ktĂłrej bezustannie wiele pisano i mĂłwiono na Litwie, prawie nikomu (z LitwinĂłw) znaną nie jest. Logiczny i gramatyczny sens tekstu (tej umowy) zastąpiła legenda. Z podziwu godnym uporem i konsekwencją była ona upowszechniana. Okoliczność powyĹźsza kaĹźe poświęcić nieco uwagi temu dokumentowi. MĂłwi on sam za siebie. Nazwa umowy brzmi po polsku „umowa” a nie „Traktat” - w tłumaczeniu francuskim (tej umowy) „Convention” a nie „Traite”. Po czym przytacza paragrafy tej umowy przetłumaczone z francuskiego. I dodaje od siebie: „Gdyby generał L. Ĺťeligowski działał podĂłwczas nawet nie w imieniu ludności Wileńszczyzny, lecz jawnie w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, to mĂłgłby z rĂłwnym skutkiem prawnym – gdy chodzi o powyĹźszą umowę – operacje swoje rozpocząć i prowadzić, wychodząc ze stacji Bastuny. I to nie tylko z tego powodu, Ĺźe w dniu 8 paĹşdziernika, gdy się akcja generała Ĺťeligowskiego rozpoczęła. Umowa suwalska w ogĂłle jeszcze nie obowiązywała stron, lecz i dlatego, Ĺźe działania te wyszły z odcinka frontu, nie objętego umową o zawieszeniu broni w Suwałkach, gdzie operacje wojskowe obu stron nie były krępowane, co wyraĹşnie tekst umowy zaznacza, a nawet przewiduje niejako, stwierdzając, Ĺźe zatrzymane zostaną dopiero przez „Specjalną Konferencję”, po odejściu z tego rejonu wojsk sowieckich. Konferencja taka w momencie, o ktĂłry chodzi, zaprojektowaną jeszcze nie była. Natomiast Michał Sokolnicki, polski dyplomata, m.in. w latach 1936-45 ambasador Polski w Turcji napisał w sprawie akcji gen. L. Ĺťeligowskiego: „…ani umowa (suwalska), ani rajd Ĺťeligowskiego nie były początkiem zatargu o Wilno. Przedtem została zawarta, w najcięższej chwili odrodzonego państwa polskiego, umowa Litwy z Sowietami, 12 lipca. I rĂłwnieĹź przedtem, w ostatnich dniach sierpnia, Wilno zostało oddane Litwie – przez uchodzące wojska sowieckie. Były to moĹźe tylko działania podstępne i nieszczere – chytrość LitwinĂłw zarĂłwno w stosunku do Polski, jak do SowietĂłw? Chytrość za chytrość: wydaje mi się, Ĺźe ten rachunek moĹźna uznać za zamknięty. Pamiętam, jak Piłsudski w dobrych chwilach mĂłwił o sobie: „ja, chytra Litwina”… Traktat litewsko-sowiecki z 12 lipca -1920 r.), usprawiedliwiał postępowanie strony polskiej” („Kultura” Nr 4 1956).
Przekonywujące tłumaczenia strony polskiej nic nie pomogły. Litwini cały czas upierają się przy swojej antypolskiej i kłamliwej wersji umowy suwalskiej. Podczas następnej prĂłby dialogu polsko-litewskiego w „Kulturze” (Nr 4 1976, ParyĹź) ukazał się tekst J. Dainauskasa pt. Zgrzytliwe echo przeszłości. Z jeszcze większą furią pisał o złamaniu umowy suwalskiej przez Polskę i swĂłj elaborat zakończył zdaniem: „Za duĹźo łez i krwi przelano tam, aĹźeby tak łatwo Litwini dali wiarę dzisiaj głoszonym słowom o potrzebie dialogu…”. W sprawie furiackiej wypowiedzi Dainauskasa zabrał głos przedwojenny polityk polski Kazimierz Okulicz, pisząc m.in.: „W liście p. Dainauskasa zdumiewa dynamika emocji spowodowanych wydarzeniami sprzed 50 przeszło lat! Emocji złych, gniewnych, nienawistnych – jakby to wszystko działo się wczoraj. Jak gdyby Litwa nie zrealizowała w międzyczasie swojego głównego dążenia do narodowego zjednoczenia, do odzyskania stolicy!...” (Ostatnie słowo oskarĹźonego „Kultura” Nr 4 1976). W internetowej Wikipedii hasła o umowie suwalskiej w dziewięciu językach, w tym po litewsku, polsku, angielsku, francusku, niemiecku i włosku. Szczegółowe hasło po angielsku jest prawdopodobnie napisane przez LitwinĂłw, gdyĹź kopiuje litewską propagandę w tej sprawie. Myślę, Ĺźe zastanawiająco lakoniczne (!) hasło w języku polskim jest takĹźe napisane przez jakiegoś Litwina i ma wskazywać na to, Ĺźe Polacy uciekają od napisania prawdy – litewskiej prawdy o tej umowie. A więc litewskie kłamstwo o umowie idzie w świat. Oburzającym jest to, Ĺźe Ĺźaden historyk polski nie zainteresował się tą sprawą: w Wikipedii moĹźna domagać się uzasadnionych poprawek. A mamy jak zwykle: Polacy nic się nie stało. – KrĂłtko mĂłwiąc Litwini nie chcą zrezygnować ze swoich kłamstw o umowie suwalskiej. Są one im na rękę, gdyĹź teraz, po odzyskaniu niepodległości w 1991 r., na podstawie tych kłamstw, ktĂłre podbudowują ich prawa do Wilna, uparcie domagają się od rządu polskiego, aby przeprosił Litwę i LitwinĂłw za akcję gen. L. Ĺťeligowskiego i za rzekomą okupację Wilna przez Polskę w latach 1920-39.
Zakończmy tę waĹźną, zakłamaną przez LitwinĂłw i aktualną po dziś dzień sprawę dwoma wypowiedziami o Wilnie - Vincasa Čepinskisa i E. Ĺťaglla (Edmunda Jakubowskiego). Vincas Čepinskis (1871-1940) był uczonym i politykiem litewskim, od 1922 r. profesorem Uniwersytetu Kowieńskiego i w 1926 r. ministrem edukacji w rządzie socjaldemokratĂłw, na ktĂłrym to stanowisku przyczynił się do stworzenia dobrych warunkĂłw rozwoju polskiej oświaty na Litwie, za co był krytykowany przez litewskich nacjonalistĂłw; postawienie Čepinskisa na czele resortu oświaty było jednym z głównych warunkĂłw poparcia mniejszości polskiej dla rządu centrolewicy (P. Łossowski). Podczas wizyty w Kownie w 1929 r. dwĂłch polskich uczonych Włodzimierza Antoniewicza i Władysława Semkowicza prof. Čepinskis okazał cywilną odwagę mĂłwiąc: „Nie wątpię, Ĺźe jeśli Litwa odzyskałaby Wilno (w 1920 r.), nie zdołałaby go utrzymać i państwo litewskie musiałoby upaść. Sam los strzegł Litwę, Ĺźe teraz nie posiada Wilna… Dominują u nas niezdrowe poglądy w sprawie wileńskiej, stając się wręcz psychopatologicznym zjawiskiem. Sprawa Wilna została zdemoralizowana. Widać, Ĺźe w tej kwestii ktoś coś robił z wyrachowaniem” (R. Czarnecki, J. Ochmański). Z kolei Edward Jakubowski, przedwojenny dziennikarz polski w Kownie, a po wojnie stały współpracownik paryskiej „Kultury” napisał: „Ile razy Wilno było (czy jest takĹźe obecnie – M.K.) choćby z nazwy litewskie zawsze z łaski SowietĂłw („Kultura” Nr 7-8 1969). Litwini nie wywalczyli sobie Wilna i Ĺźadna konferencja międzynarodowa miasta Litwie nie przyznała. Trzy razy dostawali nielitewskie etnicznie miasto psim swędem – przez agresję sowiecką na Polskę.
Litwini nie godząc się z utratą Wilna rozpoczęli wojnę z Litwą Środkową, starając się drogą zbrojną przyłączyć Wilno do Litwy. Litwę wspierały rĂłwnie antypolskie jak ona Niemcy. Prasa niemiecka dostała antypolskiej wścieklizny, gdyĹź inaczej trudno to nazwać. Granicę litewsko-niemiecką w Prusach Wschodnich przekroczyły całe kompanie i szwadrony niemieckich ochotnikĂłw oraz instruktorĂłw (według zaniĹźonych danych niemieckich ponad 1000 ludzi) co ustało dopiero na skutek interwencji Francji (R. Czarnecki). Ostatecznie wojska litewskie przegrały tę wojnę (do niewoli dostał się nawet dowĂłdca wojsk litewskich gen. Nastopka) i 29 listopada 1920 r. podpisano ostateczne zawieszenie broni. Litwa Środkowa utrwaliła swoje istnienie. ToteĹź rozwiązania konfliktu polsko-litewskiego o Wilno szukano na drodze dyplomatycznej. Rokowania polsko-litewskie toczyły się w Brukseli od 20 kwietnia do 3 czerwca 1921 r. Prezydent Ligi NarodĂłw Paul Hymans wystąpił z planem, sugerującym przyłączenie Wilna do Litwy przy jednoczesnym utworzeniu z Litwy państwa federacyjnego, złoĹźonego z dwĂłch autonomicznych prowincji – wileńskiej i kowieńskiej, w ktĂłrych języki litewski i polski byłyby rĂłwnouprawnione. Litwa byłaby związana z Polską konwencjami: militarną, ekonomiczną i posiadała by wspĂłlną z Polską radę do spraw zagranicznych. Litwa odrzuciła ten plan, co w praktyce oznaczało koniec pośrednictwa Ligi w sporze tych dwĂłch państw (J. Ochmański, R. Czarnecki).
PrzynaleĹźności Wilna do Polski bez Ĺźadnych ograniczeń i zastrzeĹźeń domagały się liczne masowe wiece i petycje ludności Wilna i Wileńszczyzny (W. Sukiennicki). WĂłwczas, zgodnie z obietnicą daną przez gen. Ĺťeligowskiego mieszkańcom Litwy Środkowej, zorganizowano demokratyczne wybory powszechne. Wybory odbyły się 8 stycznia 1922 r. Kraj został podzielony na dziesięć okręgĂłw wyborczych: 1. Szyrwinty (wybory nie odbyły się) 2. Święciany 3. Komaje 4. Oszmiana 5. Troki 6. Wysoki DwĂłr (wybory nie odbyły się) 7. Wilno Północ, 8. Wilno Południe 9. Wilno - miasto, 10. Lida 11. Wasiliszki 12. Brasław. Na jeden mandat przypadało 7 tys. wyborcĂłw, ogółem miano wybrać 106 posłów. Największa liczba reprezentantĂłw przypadła na miasto Wilno (18 posłów), najmniejsza na Troki (sześciu). Wybierano w systemie pięcioprzymiotnikowym, a więc proporcjonalnym, głosy przeliczano metodą dHondta. Prawo głosowania mieli obywatele, ktĂłrzy ukończyli 21 lat, urodzili się na WileńszczyĹşnie i mieszkali na niej co najmniej przez pięć lat przed 1914 r. W trakcie wyborĂłw porządku w lokalach wyborczych mieli pilnować nie policjanci ani wojsko, tylko Związek Bezpieczeństwa Kraju (ZBK). Miało to uchronić organizatorĂłw wyborĂłw przed zarzutem wywierania nacisku na wyborcĂłw. W dniu wyborĂłw wyprowadzono takĹźe z Wilna wojsko tam stacjonujące. Głosowanie zostało zbojkotowane przez większość przedstawicieli mniejszości narodowych: LitwinĂłw i ĹťydĂłw oraz środowiska białoruskie związane z emigracyjnym rządem w Kownie. Litwini nie głosowali, aby nie wyszło na jaw jak mała jest ich liczba na Litwie Środkowej, a Ĺťydzi chcieli pozostać neutralni w konflikcie polsko-litewskim. Z ogĂłlnej liczby 386 823 uprawnionych do głosowania osĂłb wszystkich narodowości w wyborach zagłosowało 249 325 osĂłb, tj. 64,35% osĂłb uprawnionych do głosowania, co jest wynikiem bardzo dobrym (np. podczas wyborĂłw parlamentarnych w Polsce w 2019 r. frekwencja wyborcza wyniosła 61,74%); największa frekwencja była w 55 obwodach – najbardziej polskich, a najniĹźsza w 10 obwodach, w ktĂłrych większość ludności stanowili Litwini (Święciańskie) oraz w 2 obwodach polsko-białoruskich. Największa była w okręgu Wilno Północ (78,85%), najmniejsza w Komajach - 52,36% i samym Wilnie (ze względu na bojkot ludności Ĺźydowskiej) - 54,80% - na 79 350 osĂłb uprawnionych do głosowania, wzięło udział w wyborach 43 490 osĂłb (nie głosowali Ĺťydzi). Wszystkie mandaty w tym mieście zdobyli polscy kandydaci: 15 mandatĂłw przypadło Polskiemu Centralnemu Komitetowi Wyborczemu i po 1 mandacie otrzymała Polska Partia Socjalistyczna, Odrodzenie i Demokraci. WśrĂłd PolakĂłw głosowało 80,8% uprawnionych, LitwinĂłw poszło do urn jedynie 8,2% (byli to propolscy Litwini), ĹťydĂłw 15,3%, a Białorusini stawili się do urn w niecałej połowie - 41%, a więc raczej bardzo duĹźo. Największy sukces w wyborach odniosły polskie stronnictwa narodowe skupione w tzw. bezpartyjnym Zespole Stronnictw i Ugrupowań Narodowych (ZSiUN), silnie powiązane z ogĂłlnopolskim obozem endeckim, opowiadające się za bezwarunkową i szybką inkorporacją regionu w skład Polski, ktĂłre otrzymały 43 mandaty w Sejmie. Na drugim miejscu uplasowały się tzw. Rady Ludowe z 34 parlamentarzystami. Kolejne miejsca zajęły PSL Ziemi Wileńskiej (związane z PSL „Piast”) - 13 miejsc, PSL „Odrodzenie - Wyzwolenie” (związane z PSL Wyzwoleniem) - 6, PSL „Odrodzenie” - 3, Stronnictwo Demokratyczne - 4, PPS Litwy i Białorusi - 3. Rady Ludowe i ZSiUN mające łącznie 77 mandatĂłw stały na gruncie inkorporacji Wilna do Polski. Wszystkie pozostałe ugrupowania opowiadały się bądĹş za koncepcją federacji Polski z Litwą Środkową i – jeśli to by było moĹźliwe Litwą Kowieńską, albo za nadaniem regionowi szerokiej autonomii w ramach państwa polskiego. Tym samym wszyscy wyborcy i reprezentujący ich posłowie odrzucili przyłączenie Litwy Środkowej do Litwy Kowieńskiej (Wikipedia, Wacław Chocianowicz Sejm Wileński w 1922 roku (w:) „Zeszyty Historyczne IV”, ParyĹź 1963).
Związek pracownikĂłw prasy polskiej w Wilnie z prezesem Czesławem Jankowskim na czele zorganizował na okres wyborĂłw specjalne biuro prasowe „Cercle de la Presse”, ktĂłry miało za zadanie ułatwienie kolegom z zagranicy zorientowanie się w sytuacji wyborczej oraz nawiązanie kontaktĂłw z miejscową ludnością. W Biurze Prasowym były wszystkie zarządzenia wyborcze w językach angielskim i francuskim. Wszyscy przyjezdni dziennikarze rejestrowali się w biurze, tylko dziennikarze niemieccy i rosyjscy nie dopełnili tego typu kurtuazji. Reprezentowanych było 11 pism francuskich jak: „Temps”, „Le Matin”, „Petit Parisien”, „Le Monde”, „Universitate” i szereg innych. Z angielskich były „Times”, „Daily News”, „The Manchester Guardian” i “Morning Post”. Ponadto dwa pisma włoskie, cztery amerykańskie, kilka szwajcarskich oraz szereg agencji telegraficznych (W. Chocianowicz jw.). Nie było dziennikarzy litewskich, dlatego, Ĺźe nie chcieli być świadkami sromotnej przegranej Litwy Kowieńskiej z polską ludnością Wilna i Wileńszczyzny.
Oto niektĂłre z zapomnianych dzisiaj uwag i opinii dziennikarzy zachodnich o wyborach do Sejmu Litwy Środkowej, ktĂłre mają wartości historyczną i potwierdzają polskość Wilna i Wileńszczyzny w 1922 r. i przez to prawo Polski do posiadania tej ziemi: „Temps” 9.1.1922: „Wilno 7 stycznia. Miasto jest bardzo Ĺźywo zainteresowane wyborami. SpokĂłj panuje wszędzie zupełny. Rząd prowizoryczny zapewnił zupełną swobodę w głosowaniu. Dziś juĹź moĹźna z pewnością oświadczyć, Ĺźe mieszkańcy miasta będą głosować za Polską. Litwini, ktĂłrych liczba jest bardzo niewielka, powstrzymują się od głosowania… Białorusini w większości głosować będą za Polską. Ĺťydzi powstrzymują się od głosowania nie dla przyczyn zasadniczych, ale taktycznych…”; „Petit Journal” 10.1.1922: „…lud leniwy lecz w kaĹźdym razie zaciekły, by zachować Wilno dla Polski… lecz Litwini, ktĂłrych stolica Kowno jest marnym miasteczkiem, gorąco pragnęli Wilna. Co zrobiła Liga NarodĂłw? Zażądała wyborĂłw ogĂłlnych (no i się odbywają)… Czy Litwini istnieją w tym kraju? W kaĹźdym razie ja ich nie widziałem…”; „Excelsior” 12.1.1922: „…Wyniki wyborĂłw przeszły wszelkie oczekiwania. Głosowało 70%... Olbrzymia większość oświadczyła się za Polską, pomimo 150-letniego prześladowania i wysiłkĂłw rosyjskich, zmierzających do nadwyrężenia stosunkĂłw polsko-litewskich przez sztuczne wytworzenie tzw. kwestii litewskiej. Polska dąży szczerze do porozumienia z Litwą, jednakĹźe nieprzejednane stanowisko Litwy Kowieńskiej stoi temu na przeszkodzie. Od roku 1915, gdy powstał rząd litewski, przewaĹźają na Litwie wpływy niemieckie. Litwa szuka bezpośredniego połączenia z bolszewią, do czego jako klucz słuĹźy Wilno. Teraz wobec olśniewającego zwycięstwa polskiego w wyborach moĹźe jej stanowisko ulegnie zmianie. Litwa nie moĹźe rościć sobie praw do miasta odwiecznie polskiego, o kulturze polskiej…”; „New York Herald” 10.1.1922: „Rezultaty wyborĂłw w Wilnie. 15 deputowanych za wcieleniem do Polski, 3 za federacją, Ĺźadnego za połączeniem z Litwą… Osobiste wraĹźenie, Ĺźe Wilno jesz zupełnie polskim miastem”; „Echo de Paris” 10.1.1922: „Plebiscyt wileński odbył się wczoraj w spokoju. Przyłączenie do Polski wydaje się pewne… kampania wyborcza była bardzo oĹźywiona dzięki całkowitej swobodzie pozostawionej wszelkim propagandom. Wszystko odbyło się bez najmniejszego zaburzenia”; „Times” Londyn 14.1.1922: „Wybory wileńskie. Wybory sprzyjają Polsce…”.
Najbardziej jednak charakterystyczną jest wypowiedĹş przedstawiciela agencji Havasa w „Journal de Geneve” z dnia 13.1.1922, w ktĂłrym daje on doskonałą ocenę wypadkĂłw i wykazuje znajomość zagadnienia: „Wybory wileńskie… włączając mimo największych trudności parlamentarnych okręgi Lidy i Brasławia do terytorium wyborczego, Polska posunęła się do ostatnich granic wierność swą dla zasady samostanowienia, ktĂłrej domagała się zawsze dla wszystkich ludĂłw…”, podkreślając duch liberalny wyborĂłw dziennik kończy: „…jeĹźeli dzięki wyborom, dokonanym w dniu 8 stycznia, przywrĂłcony będzie pokĂłj w tej części Europy, jeĹźeli sprawa Wilna zniknie wreszcie z listy spraw spornych, jeĹźeli Polska, mocarstwo 30-milionowe, będzie mogła na koniec poświęcić swe siły dziełom pokoju, co jest jej Ĺźyczeniem i celem, wtedy, naszym zdaniem, wielkie mocarstwa będą mogły z wielką dla siebie korzyścią nie mĂłwić więcej o projekcie Hymansa. KaĹźdy przyzna, iĹź w Genewie, w ziemie w 1921 r. robiono wiele hałasu o nic dookoła tej kwestii, ktĂłrej nici wymykały się z rąk ludziom wierzącym, Ĺźe je mocno trzymają. Ci w ktĂłrych interesie leĹźy wyciągnięcie wnioskĂłw z naturalnego uregulowania sprawy Wilna, powinni wnioski te wyciągnąć bez Ĺźadnego wstydu, co będzie zresztą bardzo korzystne dla całej Europy…”.
1 lutego 1922 r. zebrał się Sejm Litwy Środkowej, ktĂłrego przewodnictwo objął arcybiskup Karol Hryniewiecki (1841-1929), biskup wileński w latach 1883-85, ktĂłry za swoją działalność patriotyczną i walkę z rusyfikacją został zesłany do Jarosławia nad Wołgą, a kiedy w 1890 r. został zwolniony, zabroniono mu powrotu do Wilna. Ksiądz Arcybiskup stał na trybunie przez długą chwilę, nie mogąc wydobyć z siebie głosu ze wzruszenia. A kiedy przemĂłwił powiedział: „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus... Kiedy przed 60-ciu laty brałem udział w powstaniu styczniowym... Przez chwilę nie przestałem wierzyć wraz z rĂłwieśnym pokoleniem (Ĺźe odĹźyje Polska i Wilno będzie polskie)... Powołani zostaliście dać świadectwo wszem wobec, iĹź polską jest ta ziemia... Puścisz Panie sługę Twego w pokoju, albowiem oczy moje oglądały zbawienie ludu Twego” („Rzeczpospolita” 2.2.1922). 20 lutego 1922 roku Sejm Litwy Środkowej przyjął Uchwałę w przedmiocie przynaleĹźności państwowej Ziemi Wileńskiej. Za wnioskiem o przyłączenie ziemi wileńskiej do Polski głosowało 96 posłów, 6 wstrzymało się od głosu. Oto treść tej uchwały (dziś jest ona poza grupką historykĂłw w ogĂłle nieznana, świadomie przemilczana przez polactwo, dlatego warto ją w całości przypomnieć Polakom):
„1. Wszelkie więzy prawno-państwowe, narzucone nam przemocą przez Państwo Rosyjskie, uwaĹźamy za bezpowrotnie zerwane i nieistniejące, jak rĂłwnieĹź odrzucamy wszelkie prawo Rosji do ingerowania w sprawie Ziemi Wileńskiej.
2. Roszczenia prawno-państwowe do Ziemi Wileńskiej, zgłaszane przez Republikę Litewską, które znalazły swój wyraz w traktacie litewsko-sowieckim z dnia 12-go lipca 1920, jako też i wszelkie inne odrzucamy i na zawsze uchylamy.
3. Stwierdzamy uroczyście, że nie uznamy żadnej decyzji, zarówno o losach ziemi naszej, jak i w sprawie jej wewnętrznych urządzeń, powzięte przez czynniki obce wbrew naszej woli.
4. Ziemia Wileńska stanowi bez warunków i zastrzeżeń nierozdzielną część Rzeczypospolitej Polskiej.
5. Rzeczpospolita Polska posiada pełne i wyłączne prawo zwierzchności państwowej nad Ziemią Wileńską.
6. Władze ustawodawcze Rzeczypospolitej Polskiej posiadają jedyne i wyłączne prawo stanowienia o ustawach i urządzenia w Ziemi Wileńskiej zgodnie z konstytucją Rzeczypospolitej polskiej z dnia 17-go marca 1921.
7. Wzywamy Sejm Ustawodawczy i Rząd Rzeczypospolitej Polskiej do natychmiastowego przystąpienia do wykonywania praw i obowiązkĂłw, wypływających z tytułu przynaleĹźności Ziemi Wileńskiej do Rzeczypospolitej (dziennik „Rzeczpospolita”, Warszawa, 21 lutego 1922).
Litwa Środkowa została przyłączona do Polski 6 kwietnia 1922 roku mocą ustawy Sejmu Ustawodawczego „O objęciu władzy państwowej nad Ziemią Wileńską”.
15 marca 1923 r. Konferencja AmbasadorĂłw Ententy zatwierdziła wschodnie granice Polski, czyli m.in. przyłączenie do niej polskiego Wilna. 5 kwietnia granicę tę uznały Stany Zjednoczone. Tym samym przynaleĹźność Wilna do Polski uzyskała międzynarodową sankcję prawną i do 1939 r. granicy tej nikt wĂłwczas nie kwestionował, poza Litwą i początkowo Związkiem Sowieckim. 22 kwietnia 1922 r. odbył się akt końcowy – objęcie władzy nad Wilnem przez Polskę. JĂłzef Piłsudski, ktĂłry tego aktu dokonywał, podniĂłsł w swym przemĂłwieniu: „Wilno wstępuje obecnie w nowe Ĺźycie, ktĂłre formuje się inaczej, niĹź to, jakie dawała jego historyczna przeszłość. W dniu wielkiego tryumfu, tryumfu polskiego, ktĂłry tak gorąco wszyscy tu zebrani odczuwają, nie mogę nie wyciągnąć przez kordon nas dzielący ręki do tych tam w Kownie, ktĂłrzy moĹźe dzień dzisiejszy, dzień naszego tryumfu, uwaĹźają za dzień klęski i Ĺźałoby. Nie mogę nie wyciągnąć ręki nawołując do zgody i miłości. Nie mogę nie uwaĹźać ich za braci”.
Dlatego litewskie wprost maniackie twierdzenie, Ĺźe Polaka w latach 1920-39 okupowała Wilno jest niczym innym jak wyjątkowo podłym kłamstwem. Po prostu zwykłym łajdactwem, bowiem inaczej tego nie moĹźna nazwać! Rzeczą, ktĂłra cechuje współczesnych LitwinĂłw w odniesieniu do Polski, PolakĂłw i wszystkiego co polskie, a przede wszystkim do polskiej historii i polskiego dziedzictwa na terenie współczesnej Litwy czy raczej Lietuwy, bo tak ten kraj powinien być dzisiaj właściwie nazywany przez PolakĂłw. Bowiem niewiele ma on wspĂłlnego z historyczną Litwą i historycznymi Litwinami. Historyczni Litwini byli dla PolakĂłw braćmi, współcześni mieszkańcy Lietuwy – Lietuwisi należą do najbardziej zajadłych naszych wrogĂłw!
Z międzynarodowym uznaniem przynaleĹźności Wilna do Polski nie pogodziły się przesiąknięte głupotą i nienawiścią do Polski i PolakĂłw władze Litwy. ChociaĹź faktyczną siedzibą rządu litewskiego było Kowno – i trwało by to do końca świata, gdyby nie II wojna światowa i triumf międzynarodowego bezprawia sowiecko-amerykańsko-brytyjskiego w Jałcie w 1945 r., to za stolicę Litwy uwaĹźano prawnie polskie Wilno. Tak teĹź zostało to zapisane w konstytucji litewskiej z 1928 i 1938 r. (artykuł 6).
Czy jakiekolwiek państwo moĹźe okupować ziemie zamieszkane od kilkuset lat w zdecydowanej większości przez przedstawicieli tego państwa – ludzi tego samego pochodzenia etnicznego?! Czy Grecy mają dzisiaj prawo do odebrania Turcji czysto tureckiego Konstantynopola-Istambułu, ktĂłry jest ich od kilkuset lat tylko dlatego, Ĺźe w przeszłości przez ponad tysiąc lat i do 1453 r. była to stolica greckiego narodu i ciągle jest duchową stolicą greckiego prawosławia?! A Grecy do Konstantynopola mają sto razy większe prawo niĹź Litwini do Wilna! Dlatego Grecy bardzo ubolewają, Ĺźe tak się stało, ale nie domagali się i nie domagają przyłączenia Istambułu do Grecji i nie mają w swojej konstytucji artykułu mĂłwiącego, Ĺźe Konstantynopol jest stolicą Grecji. Zaakceptowali rzeczywistość czego w swej nacjonalistycznej głupocie nie potrafili uczynić – bez współczucia dla nie-LitwinĂłw Litwini. Ponoć katolicy! I jeszcze jedna uwaga: jeśli by nawet Polska okupowała Wilno w latach 1919-1939, to byłaby to zapewne jedyna w dziejach świata okupacja, z ktĂłrej zadowoleni byli mieszkańcy okupowanej ziemi.
Polacy wierzyli, Ĺźe tak bardzo polskie Wilno będzie juĹź zawsze polskie. Zapomniano czy nie chciano wierzyć w to, Ĺźe piekło, czyli krĂłlestwo Szatana, jest tutaj na ziemi, a nie gdzieś w przestworzach czy głęboko pod ziemią. Ĺťe na świecie zawsze triumfuje zło, Ĺźe człowiek człowiekowi jest wilkiem (wyjątki potwierdzają regułę). Dziewiętnaście lat później – w 1939 r. przyszło potwierdzenie tego.
W latach 1918-20 przez konflikt z Polską wykrystalizowała się litewska polityka zagraniczna. Najlepiej scharakteryzował ją polski minister spraw zagranicznych Aleksander Skrzyński (1924-26) mĂłwiąc, Ĺźe Litwa jest przedłuĹźeniem antypolskiego frontu juĹź to niemieckiego, juĹź to rosyjskiego, a właściwie połączeniem obu tych frontĂłw. Przez cały okres międzywojenny Kowno dbało o jak najlepsze stosunki z Berlinem i Moskwą, licząc jednocześnie na pogorszenie się koniunktury międzynarodowej Polski, do czego takĹźe sama starała się przyczyniać. W paryskiej „Kulturze” (Nr 3 1956) polski działach na Litwie Kowieńskiej, inĹź. Bolesław Lutyk napisał: „Będąc posłem z ramienia mniejszości polskiej w Litwie do Sejmu Litewskiego w Kownie w latach 1923-27, miałem sposobność zapoznania się z nastrojami, jakie panowały w politycznych stronnictwach litewskich… Prawica litewska: narodowcy (Smetona, Waldemaras) i chrześcijańska demokracja (ksiądz Purickas) pokładali nadzieje na dobrych stosunkach z Niemcami. Lewica: ludowcy (SleĹźevicius, Tolusis) oraz socjaldemokraci (PoĹźela) zerkali w stronę SowietĂłw. Stosunek do Polski wszystkich stronnictw był jednakowo negatywny. W roku 1926 SleĹźevicius doszedł do władzy i jako premier udał się natychmiast do Moskwy; wrĂłcił z triumfem, przywożąc traktat handlowy w ktĂłrym Sowiety, między innymi, uznawały prawa Litwy do Wilna i obiecały poparcie dyplomatyczne w tej sprawie. W praktyce jednakĹźe przyjaźń ta okazała się złudna…”. Tak Niemcy jak i Związek Sowiecki w ogĂłlnej swej polityce traktowały malutką i bez Ĺźadnego znaczenia Litwę instrumentalnie (Murzyn zrobił swoje, Murzyn moĹźe odejść, bo juĹź nam jest niepotrzebny). JuĹź w 1932 r. Związek Sowiecki zawierając z Polską pakt o nieagresji uznał przynaleĹźność Wilna do Polski, w marcu 1939 r. Niemcy w sposĂłb bezceremonialny (ultimatum) odebrali Litwie Kraj Kłajpedzki, a we wrześniu tego roku oddały Litwę Stalinowi na poĹźarcie, ktĂłry w czerwcu 1940 r. bezceremonialnie zlikwidował państwo litewskie, przyłączając Litwę do Związku Sowieckiego, z wszystkimi tego tragicznymi dla LitwinĂłw następstwami. Po napaści Niemiec na Związek Sowiecki w czerwcu 1941 r. Berlin ani myślał odbudować państwowość litewską, a organizatorzy zamachu na Hitlera 20 lipca 1944 r. mieli w planie oddanie Litwy Polsce. Zamach się nie udał i Stalin ponownie zajął Litwę w 1944/45 r.
Po ostatecznym przyłączeniu Wilna do Polski Litwę/LitwinĂłw ogarnęła wprost antypolska wścieklizna. Jej pierwszą ofiarą stali się Polacy mieszkający na Litwie. Nastąpił jeszcze większy wzrost ich prześladowania. Aresztowano wiele osĂłb, popełniając przy tym gwałty i naduĹźycia (R. Czarnecki). Czesław Miłosz pisał: „SzczegĂłlnie nieprzyjemnie jest, mając dziesięć lat, zostać złapanym przez litewskie straĹźe i siedzieć jako samotny więzień w chlewie”. Gdyby Litwini nie bali się reakcji Polski i świata to najchętniej wymordowaliby wszystkich PolakĂłw na Litwie. A Ĺźe było ich stać na taką zbrodnię potwierdzają ich potworne zbrodnie dokonane na Polakach podczas II wojny światowej (np. w Ponarach czy sugerowanie Niemcom, aby po likwidacji ĹťydĂłw z getta wileńskiego przesiedlić do niego PolakĂłw wileńskich i zlikwidować tak jak zlikwidowano ĹťydĂłw). Niestety, z winy Polski po dziś dzień zbrodnie litewskie nie zostały rozliczone, co jest dla LitwinĂłw zachętą do obecnego prześladowania PolakĂłw w Wilnie i na WileńszczyĹşnie.
Litwini tym razem zaczęli prowadzić nie tylko juĹź jawnie, ale takĹźe niczym juĹź niepohamowaną antypolską politykę, zgodną zresztą z ich politycznym credem, ktĂłrym tak w polityce zagranicznej jak i wewnętrznej był wprost wyjątkowo zaĹźarty i brutalny antypolonizm, stąd stosunki polsko-litewskie aĹź do marca 1938 r. były wyjątkowo bardzo złe. Odrzucano kaĹźdą prĂłbę Warszawy mającą na celu unormowanie stosunkĂłw między obu państwami, ostatnią podjętą w 1937 r. Nie dość na tym, Ĺźe polska delegacja w Gdańsku czekała nadaremnie przez trzy dni na przybycie delegacji litewskiej, ktĂłra miała przyjechać i prowadzić rozmowy ze stroną polską, to litewski minister spraw zagranicznych Łozorajtis zachował się wyjątkowo po chamsku, nie racząc poinformować Warszawę, Ĺźe rząd litewski postanowił w ostatniej chwili nie wysłać delegacji. Wyjątkowo złośliwy i grubiański karzeł myślał, Ĺźe moĹźe grać Warszawie w nieskończoność na nosie. WĂłwczas Kazimiera IłłakowiczĂłwna w obliczu zarysowującego się konfliktu światowego napisała wiersz Głos w sprawie Litwy, w ktĂłrym wołała: „Dziedzice podejrzliwi/Tradycji Witoldowej/Wolicie pod jarzmo Niemca/ Niebacznie poddać głowy”. I zgodnie ze stanowiskiem rządu litewskiego nic nigdy nie miało ich polepszyć. Stąd zrezygnowano z wysłania delegacji do Gdańska i jednocześnie, aby do polepszenia stosunkĂłw z Polską nie dopuścić, propaganda litewska ze zdwojoną siłą wmawiała Litwinom, Ĺźe Litwa jest w stanie wojny z Polską, ktĂłra chce podbić ich kraj, co trzymało LitwinĂłw w antypolskim napięciu. Polska mogła łatwo wygrać wojnę z maleńką Litwą, ale Warszawa przez lata wcale nie chciała podboju czy ukarania Litwy za jej wspieranie Związku Sowieckiego w wojnie z Polską. Zaniechała tego, pozwalając tym samym Litwie na prowadzenie wyjątkowo złośliwej antypolskiej polityki w Europie i na gorsze od pruskiego i rosyjskiego traktowanie tamtejszych PolakĂłw. Teraz jednak Warszawa postanowiła zaostrzyć politykę wobec Litwy. Czekano teraz na odpowiedni moment, aby poskromić litewskich polakoĹźercĂłw.
Bowiem Litwini stali się polakoĹźercami do ostatnich moĹźliwych granic. W tym upadku moralnym mogli konkurować jedynie z hitlerowcami okupującymi Polskę w latach 1939-1945. Polak na Litwie dla rządu litewskiego nie był człowiekiem. RĂłwnieĹź Polak-katolik dla Litwina-„katolika” takĹźe nie był człowiekiem i chyba katolikiem! Było to widoczne na kaĹźdym kroku w miejscach publicznych włącznie z kościołami, jeśli Litwin wiedział, Ĺźe ma do czynienia z Polakiem. SzczegĂłlnie widoczne to było w Sejmie litewskim (Seimas). Historyk Piotr Łossowski pisze: „Specyficzną izolacją, a poniekąd nawet oficjalnym bojkotem towarzyskim, objęci byli działacze polscy za Litwie. SzczegĂłlnie wyraĹşnie uwidoczniło się to w odniesieniu do członkĂłw polskiej frakcji poselskiej w Sejmie litewskim. Jak wspomina jej przewodniczący, poseł Wiktor Budzyński: „Nikt z LitwinĂłw (w Sejmie) nie witał się z nami, nie nawiązywał znajomości, nawet z najbliĹźszych sąsiadujących foteli. KaĹźdy omijał Frakcję naszą lub poszczegĂłlnych jej członkĂłw, spotykanych na korytarzach, w obawie o posądzenie go o jakąś znajomość” (P. Łossowski). Co więcej, polskich posłów nagminnie wyzywano, a nawet w 1922 r. pobito posła Śnielewskiego, a w ks. Bronisława Lausa rzucił krzesłem poseł Jonas BilduĹĄas. WśrĂłd posłów litewskich, ktĂłrzy bojkotowali posłów polskich w Sejmie litewskim była duĹźa gromadka litewskich księży katolickich. No i oczywiście nic nie zareagowali na pobicie posła Śnielewskiego i rzucenie krzesłem w księdza (!) Bronisława Lausa, uwaĹźając zapewne, Ĺźe księżom litewskim tak wolno postępować, Ĺźe mają na to pozwolenie od Boga. Gorzej, podczas posiedzenia litewskiego Sejmu Ustawodawczego 6 lipca 1921 r. działacz mniejszości polskiej w przedwojennej Litwie i poseł na ten Sejm z listy polskiej, ksiądz (!) Bronisław Laus został publicznie nazwany przez posła litewskiej chadecji, księdza Mykolasa Krupavičiusa "wszą"; podobnym epitetem ten ksiądz-poseł obdarzył wĂłwczas wszystkich PolakĂłw mieszkających na Litwie: wszy naszego litewskiego narodu. We wszystkich szkołach uczono juĹź najmłodsze dzieci i młodzieĹź nienawiści do Polski, PolakĂłw i wszystkiego co polskie. MoĹźna śmiało zaryzykować twierdzenie, Ĺźe w taki to sposĂłb dzieci tych dzieci wychowane w ten sposĂłb piły polakoĹźerstwo z mlekiem matki, zgodnie z tym co napisał Alfredas Bumblauskas. Dodatkowo nienawiść sączyły wszystkie czasopisma litewskie, wśrĂłd ktĂłrych prym wiodły tzw. czasopisma katolickie. Gazety i czasopisma litewskie bezustannie zamieszczały złośliwe, kpiące i szydercze teksty i wierszyki o Polsce i Polakach w ogĂłlnie, a w szczegĂłlności o Polakach na Litwie Kowieńskiej, ktĂłrych takĹźe nazywano „wszami narodu litewskiego”. Powszechnie uĹźywano połajanek: ropuze Lenkas - Polak to ropucha i isdarikas - zdrajca (Z.Sz. Brzozowski). „Ulubionym motywem było takĹźe stwierdzenie, Ĺźe Polacy na KowieńszczyĹşnie nie są Polakami, bo mĂłwią gwarą (nazywając ją złośliwie Ĺźargonem) i nie są w stanie zrozumieć języka polskiego” (historyk litewski L. Kondratas). Kubły pomyj lano na marsz. JĂłzefa Piłsudskiego. Głośna była sprawa Adama Jana Dowgirda (1913-1994 Białystok), polskiego studenta medycyny Uniwersytetu Kowieńskiego, ktĂłry spoliczkował w 1934 r. redaktora naczelnego gazety „Kuntaplis”, ktĂłra umieściła karykaturę marszałka JĂłzefa Piłsudskiego klęczącego w niedwuznacznej pozycji przed Adolfem Hitlerem, za co został relegowany z uczelni (Echa tych złośliwości pod adresem PolakĂłw i PolakĂłw na Litwie są widoczne w prasie litewskiej po dziś dzień!). Nawet antypolska propaganda niemiecka bledła przy polakoĹźerstwie pism litewskich! Do antypolskiej propagandy włączyła się rĂłwnieĹź większość litewskiej elity kulturalnej, m.in. pisarze i artyści. O jej zgniliĹşnie moralnej i polakoĹźerstwie moĹźe poświadczyć wiele przykładĂłw. Najwymowniejszym jest przykład znanego rzeĹşbiarza litewskiego Petrasa RimĹĄy (1881-1961), byłego studenta Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (1904-1905), ktĂłry później zaraĹźony przez nacjonalistĂłw litewskich nienawiścią do Polaki i PolakĂłw, bez Ĺźadnego wstydu pozwolił sobie na chamskie i wyjątkowo obrzydliwe – rasistowskie ataki na Polskę i PolakĂłw w swej twĂłrczości artystycznej: zaprezentował rzeĹşbę „Walka” przedstawiającą walkę litewskiej Pogoni z polskim Orłem Białym, a na wydanych przez siebie medalach wileńskich przedstawił Polskę jako świnię w rogatywce, przebitego włócznią polskiego smoka oraz nagą polską prostytutkę narzucającą się litewskiemu chłopu (The Medals of Petras Rimsa „The Numismatist” 96, str. 910–928). W 2006 r. Poczta Litewska, jak gdyby nic złego się nie stało, postanowiła uczcić tego polakoĹźercę wypuszczając znaczek pocztowy z podobizną tego „artysty”. Tym samym dzisiejsza Poczta Litewska poparła polakoĹźerczą działalność RimĹĄy. To tak, jakby Poczta Niemiecka uczciła dziś znaczkiem jakąś polakoĹźerczą wypowiedĹş hitlerowskiego ministra propagandy Goebbelsa.
Głupotą i skandalem wypływającym z nienawiści do Polski i PolakĂłw było przeredagowanie przez Mykolasa BirĹžiĹĄkę (1882-1962) poematu polskiego wieszcza narodowego Adama Mickiewicza (1798-1855) pt. Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie, ktĂłry jest powszechnie uwaĹźany za polską epopeję narodową. Litwini nie wiadomo z jakiego powodu uznawali go przez długie lata za poetę litewskiego, a obecnie uznają go za „poetę litewskiego i polskiego” (w tej kolejności – litewska Wikipedia w Internecie), chociaĹź Mickiewicz nie urodził się na Litwie, urodził się w polskiej rodzinie i sam uwaĹźał siebie za Polaka, nie znał języka litewskiego i wszystkie swoje utwory napisał po polsku oraz walczył o wolną Polskę, a nie Litwę. BirĹžiĹĄka był nacjonalistą litewskim, polakoĹźercą, historykiem literatury i przed wojną ministrem oświaty. Był tak wielkim polakoĹźercą, Ĺźe na tym stanowisku i jako wydawca jak ognia unikał słów „Polska” i „polski” i nie tylko ingerował w pracę tłumaczy, lecz własnoręcznie wykarczowywał z ich tekstĂłw wszystko, co się z polskością wiązało. W 1928 r. przygotował do druku to co Litwini przetłumaczyli z Pana Tadeusza, usuwając wszystkie wyrazy i zwroty, w ktĂłrych figurują słowa „Polska”, „polski” lub inne kojarzące się z Polską, jak np. Częstochowa czy mazurek oraz nazwiska PolakĂłw. Np. z koncertu Jankiela wiersze „Jeszcze Polska nie zginęła” i „Marsz Dąbrowski do Polski” usunął całkowicie; w innym miejscu nazwisko Dąbrowski zastąpił wyrazem „wĂłdz”, wiersz: „Takiej kawy jak w Polsce nie ma w Ĺźadnym kraju” przerobił na: „Takiej kawy nigdzie indziej nie zobaczysz”, itd., itd. (M. Jackiewicz). Jak juĹź wspomniałem, Litwini uwaĹźają dzisiaj Adama Mickiewicza za poetę litewskiego. Dlatego warto przypomnieć nieznany Polakom fakt, Ĺźe korzystając z upadku państwa polskiego we wrześniu 1939 r., w kwietniu 1940 r. władze Kowna zburzyły polską pamiątkę w tym mieście - dworek, w ktĂłrym mieszkał poeta podczas pobytu w Kownie w latach 1819-23. Bali się tego uczynić przed wojną.
Nacjonaliści litewscy uwaĹźali, Ĺźe mogą dowolnie zmieniać czyli fałszować teksty wielkich polskich pisarzy, ktĂłre świadczyły o ich polskości i później bezpodstawnie i bezwstydnie ogłupiać LitwinĂłw twierdzeniami, Ĺźe to są pisarze litewscy lub podsuwać im błędną myśl, Ĺźe to są Litwini, jak np. zrobiono (litewska Wikipedia) z bez wątpienia polskim poetą pochodzącym z Mazowsza Maciejem Sarbiewskim (1595-1640), ktĂłrego nazwano „litewskim poetą barokowym”, tylko dlatego, Ĺźe przez krĂłtki czas mieszkał w polskim Wilnie. Z Jana Kochanowskiego i Mikołaja Kopernika takĹźe zrobiono LitwinĂłw, chociaĹź w ich przypadku, nawet nigdy nie byli w Wilnie i na Litwie!
Od czasĂłw „Auszry” (1883-86) Litwini fałszowali historię Litwy, unii polsko-litewskiej i w ogĂłle takĹźe samą historię Polski. Jednak zakłamywanie historii Litwy przez samych LitwinĂłw doszło do zenitu w latach dyktatury Antanasa Smetony, czyli narodowcĂłw w latach 1926-40. Litewski historyk Alfredas Bumblauskas, profesor Uniwersytetu Wileńskiego twierdzi, Ĺźe narodowcy oraz ich nadworny – oficjalny historyk Litwy Adolfas Ĺ apoka (przed wojną profesor Uniwersytetu w Kownie) oraz narodowcy od lat dwudziestych i w zasadzie po dziś dzień tworzyli najbardziej zakłamaną i zajadłą antypolską wersję historii Litwy, w myśl ktĂłrej to Rosja uratowała litewskość przed dominacją kultury i języka polskiego. Profesor twierdzi, Ĺźe z tego sposobu postrzegania przeszłości wycofano się w nowej Historii Litwy, opracowanej przez profesorĂłw Alfredasa Bumlauskasa, Alfonsasa Eidintasa, Antanasa Kulakauskasa oraz Mindaugas TamoĹĄaitis i wydanej przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych Litwy w 2012 r., z okazji przygotowań Litwy do prezydencji w Unii Europejskiej. Książka opisuje w formie skrĂłtowej historię Litwy. Zapowiadano, Ĺźe zostanie ona przetłumaczona na inne języki i będzie dostępna rĂłwnieĹź dla cudzoziemcĂłw. Bumlauskas zauwaĹźa, Ĺźe od czasu Smetony i Ĺ apoki duch carycy Katarzyny (rozbiory Polski) nadal krąży po litewskich ziemiach. UwaĹźa się, Ĺźe tym samym Rosja uratowała litewskość. Mamy tu pełną sekwencję: Katarzyna, potem Murawjow, następnie wielki Lenin, wielki Stalin – bez tej czwĂłrki Litwa nie wyzwoliłaby się spod dominacji języka i kultury polskiej. „Właśnie tej idei ośmieliłem się przeciwstawić” - tłumaczył Bumblauskas. Zrobiono to w imię prawdy historycznej, ale takĹźe dlatego, Ĺźe historia Litwy w powszechnie przyjętej wersji litewskiej jest Ĺşle odbierana na Zachodzie: kraj, ktĂłry wyzwolił się z pętli sowieckiej okupacji, przedstawia w swej historii Rosję jako wybawiciela narodu litewskiego – jutrzenkę jego odrodzenia narodowego. Jednak juĹź w trakcie prezentacji tej książki minister spraw zagranicznych Litwy nacjonalista (zresztą, kto z LitwinĂłw nie jest nacjonalistą!) Audronius AĹžubalis w swoim przemĂłwieniu zacytował właśnie Ĺ apokę, ktĂłrego nazwał „kultowym litewskim historykiem”. Zapewne usprawiedliwiając AĹžubalisa profesor podkreślił, Ĺźe jedynej i jednolitej historii Litwy nigdy nie będzie, poniewaĹź zgodnie z trendami nauki historycznej obecnie współistnieją róşnorodne narracje historyczne, czyli opowieści, ktĂłre decydują o tym, jak postrzega się historię. „Jest zatem tak, Ĺźe od tatusiĂłw, mamusi, babć i cioteczek usłyszałeś jakąś tam wizję historii Litwy, przykładowo taką: po śmierci Witolda Litwy utonęła i wydobyła się na powierzchnię dopiero za Basanavičiusa. Są to trzy składniki - ogromny narratyw, znajdujący artykulację w jednym zdaniu. I to zdanie przytłacza - zatem naturalne jest, Ĺźe historycy zaczynają pisać według tego modelu” - stwierdził profesor Uniwersytetu Wileńskiego. Bowiem opowieści ojcĂłw i przyjaciół mogą zniewolić świadomość historyczną (Eglė SamoĹĄkaitė Bumblauskas: to narodowcy i Ĺ apoka stworzyli antypolską historię Litwy DELFI 31.8.2012). I właśnie w przypadku LitwinĂłw bzdurne i zakłamane opowieści ojcĂłw i przyjaciół w odniesieniu do Polski i PolakĂłw oraz historii polskiej zniewoliły i ciągle zniewalają świadomość historyczną LitwinĂłw.
Przez wprost zoologiczną nienawiść do PolakĂłw i wspĂłlnej historii, Litwini dokonywali rzeczy, ktĂłrych Ĺźaden normalny człowiek i normalne państwo nie robi. Na przykład w Kiejdanach 25 września 1927 r. władze litewskie oddały hołd prochom zdrajcy Litwy - księciu Januszowi Radziwiłłowi, ktĂłry podczas najazdu szwedzkiego na Rzeczypospolitą (Polskę i Litwę), kierując się prywatą (chciał zostać pierwszym z rodu Radziwiłłów władcą księstwa litewskiego pod protekcją Szwecji), 20 paĹşdziernika 1655 r. zawarł w Kiejdanach układ ze Szwedami, w ktĂłrym uznawał protektorat Szwecji nad Litwą, co oznaczało nie tylko zerwanie unii polsko-litewskiej, ale takĹźe godziło w samo Wielkie Księstwo Litewskie, bowiem układ ten był de facto jego rozbiorem, a z części radziwiłłowskiej tworzył kolonię Szwecji. Przeciwko Januszowi Radziwiłłowi wystąpiły rody litewskie na czele z Sapiehami (w tym takĹźe Radziwiłłowie z linii na Ołyce i NieświeĹźu) oraz szlachta litewska i zdrajca ten zszedł wkrĂłtce z tego świata w niesławie. I jako zdrajca był uwaĹźany na Litwie do czasu objęcia władzy przez nacjonalistĂłw i polakoĹźercĂłw litewskich, ktĂłrzy postanowili ogłosić go honorowym dowĂłdcą 1 pułku huzarĂłw armii litewskiej. Z kolei w grudniu 1929 r. na stacji kolejowej w Koszedarach nacjonaliści litewscy zorganizowali „sąd” na krĂłlem Władysławem Jagiełłą. Władcę oskarĹźono o zburzenie jedności narodu, przyłączenie Litwy do Polski oraz zamordowanie Kiejstuta (co było niezgodne z prawdą historyczną). Wyrok pozbawił Jagiełłę tytułu wielkiego księcia litewskiego i skazywał na wymazanie jego imienia z kart historii Litwy (H. Wisner). WmĂłwiono Litwinom, „Ĺźe wojsko litewskie pod Szyrwintami (jesienią 1920 r.) odniosło wielkie zwycięstwo nas armią polską i Ĺźe tylko interwencja Ligi NarodĂłw uniemoĹźliwiła Litwie zdobycie Wilna. Faktycznie „zwycięstwo” to polegało na tym, Ĺźe w podjazdowej potyczce został zabity jeden Ĺźołnierz polski” (Z.Sz. Brzozowski).
Z kolei w Muzeum Wojska w Kownie w jednej z sal postawiono nagrobek-obelisk tzw. Umowy Suwalskiej (w istocie rzeczy nie była to Ĺźadna umowa, ani tym bardziej traktat pokojowy) zawartej w Suwałkach 7 paĹşdziernika 1920 r. przez dowĂłdztwo polskie z dowĂłdztwem litewskim po przepędzeniu przez wojska polskie Armii Czerwonej z Wileńszczyzny, ale nie z Wilna, ktĂłre przekazały wojsku litewskiemu uciekająca wojska sowieckie. Miała ona ustanowić tymczasową linię demarkacyjną między wojskiem polskim a litewskim i obowiązywać miała od 10 paĹşdziernika. Tymczasem zwycięska Polska nie uznawała porozumienia sowiecko-litewskiego w sprawie Wilna, ktĂłre przed zajęciem miasta przez bolszewikĂłw naleĹźało juĹź do Polski i 8-9 paĹşdziernika wojska polskie zajęły Wilno. Włączenie Wilna do Polski nie mogło formalnie naruszyć tzw. umowy suwalskiej, gdyĹź nie weszła ona jeszcze w Ĺźycie. Tymczasem Litwini lekceważąc powyĹźsze fakty oskarĹźyli i ciągle oskarĹźają stronę polską, Ĺźe złamała tą umowę (P. Łossowski) i na tym nagrobku-obelisku w Muzeum Wojny umieścili epitafium z napisem po litewsku: „Litwinie! Pamiętaj, Ĺźe zdradziecki Polak (Lenkas) odebrał Tobie Wilno (Vilnius) – Twoją stolicę” (L. Mitkiewicz). I gnano do muzeum młodzieĹź z całej Litwy, aby zobaczyła ten nagrobek-obelisk i pogłębiła swoją nienawiść do Polski.
Litwa działając prowokacyjnie do swojej konstytucji wprowadziła paragraf stwierdzający, że stolicą Litwy jest Wilno, należące do Polski i zamieszkałe głównie przez Polaków, a najmniej przez Litwinów (stanowili w mieście mniej niż 1% ludności!). Założono skrajnie antypolską i histeryczną w swej działalności masową organizację Związek Wyzwolenia Wilna, mającą 27 tys. członków i 600 tys. zwolenników (wszyscy urzędnicy państwowi musieli należeć do Związku), kierowanego przez tak skrajnych polakożerców jak Mykolas Biržiška 1925-35 i Antanas Juška 1935-38 oraz Mečislovas Reinys, który w latach 1941-47 był bezprawnym arcybiskupem litewskim w Wilnie (prohitlerowski papież Pius XII mianował go wbrew zawartemu z Polską konkordatowi w 1925 r.!), który w latach 1940-47 dał się poznać jako wyjątkowo brutalny prześladowca polskich katolików w tym mieście.
Przez 19 lat Litwini pielęgnowali pamięć o utraconej stolicy. Co roku 9 października obchodzili żałobę narodową. W szkołach nazywa się go "dniem wiarołomnego zajęcia Wilna przez Polaków". Na mapach ziemia wileńska oznaczona była jako "część Litwy pod okupacją Polski". O utracie miasta powstawały książki i sztuki teatralne. W prasie, często je wyolbrzymiając, opisuje się antylitewskie incydenty w Wilnie. Propaganda tworzy wrażenie, że ludność Wilna z utęsknieniem czeka na oswobodzenie.
W 1924 r. rząd litewski wspĂłlnie z biskupami litewskimi planował urządzać nielegalne pielgrzymki „religijne” przez „zieloną” granicę do Polski, na czele ktĂłrych mieli iść księża w otoczeniu chmary dzieci, tak aby polska straĹź graniczna była bezradna w ich zatrzymaniu. Ingerował wĂłwczas Watykan i biskupowi kowieńskiemu Franciszkowi Karevicziusowi dano do zrozumienia, Ĺźe Stolica Apostolska jest stanowczo przeciwna „wykorzystywaniu praktyk religijnych dla celĂłw politycznych” i to z udziałem dzieci (P. Łossowski).
Litwa konsekwentnie odmawiała nawiązania stosunkĂłw dyplomatycznych z Polską, a tym samym oparcia obustronnych stosunkĂłw na prawie międzynarodowym. Ambasador Francji w Polsce w latach 1935-40 LĂŠon NoĂŤl w swoich wspomnieniach Agresja niemiecka na Polskę (1966) pisze: „Przez lat przeszło dwadzieścia istniała paradoksalna sytuacja, Ĺźe w centrum Europy, w okresie pokoju, dwa państwa graniczące ze sobą, będące członkami Ligi NarodĂłw, oba katolickie, naraĹźone na te same niebezpieczeństwa, a ktĂłre wspĂłlny los powinien był złączyć, były od siebie prawie całkowicie izolowane” – z winy Litwy, jej polakoĹźerczych politykĂłw nacjonalistycznych. To prymitywizm Litwy i kultury litewskiej oraz wiejskość jej społeczeństwa sprawiały, Ĺźe nacjonaliści litewscy tak panicznie bali się mniejszości polskiej na Litwie, ktĂłra przedstawiała sobą prawdziwą elitę kraju (dlatego postanowiono ją zniszczyć) oraz jakichkolwiek związkĂłw Litwy i LitwinĂłw z Polską. Jak głęboko była zakorzeniona obawa nacjonalistĂłw litewskich przed Polską i Polakami, świadczy relacja ambasadora NoĂŤla zamieszczona w jego pamiętnikach La Pologne de Pilsudski: souvenirs dune ambassade 1926–1935 (pol. Polska lat 1926–1935: wspomnienia ambasadora francuskiego) wydanych w ParyĹźu w 1953 r.: „Prezydent Smetona pozwolił sobie na powiedzenie posłowi szwedzkiemu (w Kownie): Wznowienie normalnych stosunkĂłw z Polską, byłoby końcem Litwy”. Bo jeszcze wĂłwczas większość LitwinĂłw starszego pokolenia chciała, aby Polacy i Litwini byli braćmi i dążąc do wyzwolenia się ze swojej prymitywnej wiejskiej kultury czerpać z kultury polskiej, po prostu zeuropeizować się.
Wielka Brytania, ktĂłra blisko współpracowała z Litwą (duĹźe powiązania gospodarcze i handlowe) w 1937 r. uznała, Ĺźe z punktu widzenia europejskiego waĹźne jest oparcie trzech państw bałtyckich (Litwa, Łotwa, Estonia) o Polskę za bardzo pożądany czynnik ogĂłlnej stabilizacji i dlatego podjęła z rządem litewskim rozmowy na ten temat, o czym minister spraw zagranicznych WB Anthony Eden poinformował polskiego ambasadora polskiego w ParyĹźu Juliusza Łukasiewicza. Warszawa wyraziła zainteresowanie inicjatywą brytyjsko-litewską i poinformowała Londyn, Ĺźe odnosi się pozytywnie, jeśli chodzi o meritum wszystkich punktĂłw przedstawionych przez LitwinĂłw. Natomiast uznała za absurd zupełne pominięcie przez Kowno sprawy nawiązania stosunkĂłw dyplomatycznych, bez ktĂłrych trudno budować inne relacje między obu państwami. Londyn przekazał Kownu polskie uwagi. Niestety, Litwini nie chcieli nawiązać stosunkĂłw dyplomatycznych z Polską i inicjatywa angielska – waĹźna i potrzebna przecieĹź dla Litwy spaliła na panewce (Diariusz i Teki Jana Szembeka t. III, Londyn 1969, str. 53). Problem zajadłości i głupoty litewskiej był i jest ciągle wręcz nieprawdopodobny.
Przez brak stosunków dyplomatycznych między Polską a Litwą, między obu państwami nie istniała nie tylko żadna współpraca gospodarcza czy kulturalna, ale także wszelkiego rodzaju komunikacja kolejowa (Litwini zerwali tor i drogę łączące Kowno z Wilnem), pocztowa (zawieszona była korespondencja pocztowa, kolportaż gazet i przesyłka książek polskich), telegraficzna, a przez to samo i jakiekolwiek stosunki międzyludzkie. Najdotkliwsze było zawieszenie korespondencji pocztowej, gdyż przez to Litwini uniemożliwiali rodzinom po obu stronnych granicy jakąkolwiek przesyłkę informacji, jak np. o śmierci rodziców. Jak bardzo trzeba być odczłowieczonym, aby tak postępować! Nawet hitlerowcy tak nie postępowali!
Takie postępowanie odpychało od Litwy i do LitwinĂłw nawet wielu PolakĂłw nastawionych pozytywnie do państwa litewskiego. Edmund Jakubowski, w latach 1936-39 redaktor wydawanego w Kownie „Dnia Polskiego”, w swoim cyklu gawęd o Polakach na Litwie Kowieńskiej pisze, Ĺźe jego ciotka Zofia, „ktĂłra większość Ĺźycia spędziła między Monachium, Rzymem a Szwajcarią, na starość znalazła się na Litwie. Poczuła się nagle Litwinką, a Ĺźe znała w słowie i piśmie kilka językĂłw zachodnio-europejskich (litewskiego dopiero zaczęła się uczyć), miała tytuł doktora filozofii i znajomość świata zachodniego, więc wobec braku Litwinek… z podobnymi kwalifikacjami, została pierwszą sekretarką pierwszego litewskiego ministra spraw zagranicznych, później głośnego dyktatora prof. Woldemarasa. Widocznie jednak tej malarce, filozofce… nie odpowiadało środowisko i atmosfera tworzącej się państwowości litewskiej, bo coś bez mała po roku, jakby się dziś powiedziało, wybrała wolność. Czmychnęła do Polski” („Tygodnik Polski” 2.4.1988, Melbourne). PolakoĹźerstwo litewskie oburzało takĹźe JĂłzefa Albina Herbaczewskiego (Juozapas Albinas Herbačiauskas 1876-1944 KrakĂłw), poetę litewskiego piszącego po litewsku i po polsku, twĂłrcę litewskiego ekspresjonizmu, a takĹźe dramaturga, krytyka literackiego, publicystę i tłumacza, 1924-35 na Uniwersytecie w Kownie lektora języka polskiego i wykładowcę literatury polskiej, gdyĹź mimo Ĺźe był zwolennikiem niepodległości Litwy, popierał zbliĹźenie polsko-litewskie. Edmund Jakubowski w swoich wspomnieniach z Litwy Kowieńskiej pisze: „…spotkałem w Warszawie znanego ze swej niesforności prof. Herbaczewskiego, ktĂłry po okresie bardzo aktywnej działalności w litewskim Ĺźyciu kulturalnym, zbrzydził sobie ten kraj i wyjechał do Polski”. Jakubowski pisze takĹźe: „Po kilku latach odbył się jedyny w ciągu w ciągu dwudziestolecia polski bal w Szawlach, w sali kinowej. WĂłwczas to przez dach dostali się jacyś „patrioci (litewscy)”. Wypróşnili na środek sali wiadro z nieczystościami i zdechłym psem. Salę uprzątnięto, poniektĂłrzy poszkodowani poszli się wykąpać i tańczono dalej. Jedyny bezpośrednio ugodzony tancerz, mocno juĹź zlitwinizowany, po tym „wyświęceniu” poczuł się ponoć znĂłw Polakiem. Albowiem trudno jest narzucić swą kulturę zawartością kloaki”.
Pochodzący z Litwy marsz. Józef Piłsudski, szczególnie jak był Naczelnikiem Państwa Polskiego (1919-22), podjął szereg pojednawczych kroków wobec Kowna, które zawsze były odrzucane (P. Łossowski). Wszystkie były bezowocne z winy Kowna.
Inspirowani przez Niemcy i pod antypolskimi hasłami 17 grudnia 1926 r. drogą zamachu wojskowego władzę na Litwie objęli skrajni nacjonaliści o zabarwieniu faszystowskim: A. Smetona (Śmietana) jako prezydent i A. Voldemaras jako premier. Rządy ich obrały jeszcze bardziej od obecnego antypolski kurs. Voldemaras ogłosił, Ĺźe Litwa jest w stanie wojny z Polską i Ĺźe Polska pragnąc zawładnąć Litwą, przygotowuje tam powstanie (na potwierdzenie czego nie było i nie ma Ĺźadnych dokumentĂłw historycznych!). Wobec tego jesienią 1927 r. rozpoczęło się na Litwie aresztowanie polskich działaczy oraz nauczycieli oraz przystąpienie do zamykania polskich szkół i stowarzyszeń, likwidacji ostatnich polskich naboĹźeństw. W odpowiedzi na to rząd polski nakazał zamknięcie litewskiego seminarium nauczycielskiego w Wilnie i kilkunastu szkół litewskich na prowincji oraz wydalił z granic państwa szereg działaczy litewskich, znanych ze swej polakoĹźerczej postawy. Voldemaras działając w sposĂłb wyjątkowo bezczelny wniĂłsł do Ligi NarodĂłw w Genewie (przedwojenny odpowiednik dzisiejszego ONZ) skargę na prześladowanie LitwinĂłw w Polsce i oskarĹźył Polskę o zamiar agresji. Marszałek JĂłzef Piłsudski udał się wĂłwczas go Genewy i na posiedzeniu Rady Ligi NarodĂłw 10 grudnia 1927 r. doszło do jego dramatycznego spotkania z Voldemarasem. Na powtĂłrzone zarzuty premiera Litwy wobec Polski marsz. Piłsudski odpowiedział zdecydowanym pytaniem skierowanym do Voldemarasa: „PokĂłj czy wojna?”. Zaskoczony litewski premier, ktĂłry spodziewał się długich negocjacji, odpowiedział: „pokĂłj” i przyznał, Ĺźe stan wojny między Litwą a Polską nie istnieje. Piłsudski oświadczył, Ĺźe jest wobec tego zadowolony, wraca do Warszawy, a resztę spraw pozostawia do załatwienia swojemu ministrowi spraw zagranicznych (Internet: Muzeum JĂłzefa Piłsudskiego w SulejĂłwku). Badający to wydarzenie historyk polski Stanisław Sierpowski potwierdził tę wersję wydarzenia pisząc: „…Piłsudski wymusił w sensie dosłownym na Voldemarasie oświadczenie, Ĺźe nie ma wojny między Litwą a Polską” (Piłsudski w Genewie. Dyplomatyczne spory o Wilno w roku 1927 Poznać 1990). Propaganda litewska poniosła dużą i bolesną poraĹźkę na arenie międzynarodowej. Rada Ligi zaleciła 10 grudnia Litwie i Polsce podjęcie rozmĂłw w celu uregulowania wzajemnych stosunkĂłw. Nie przyniosło to jednak poprawy połoĹźenia PolakĂłw na Litwie. Voldemaras, ktĂłry zarzucał Polsce w Lidze NarodĂłw prześladowanie LitwinĂłw w Polsce, sam nadal i to bardzo brutalnie prześladował PolakĂłw na Litwie. Jednak późniejsze polsko-litewskie konferencje w KrĂłlewcu z winy LitwinĂłw nie dały wynikĂłw. Potem Polska podejmowała rozmowy z Kownem w latach 1933 i 1934 r. – takĹźe bezowocne. Litwa jak jakiś uparty bachor, nie tylko za nic nie chciała poprawy stosunkĂłw z Polską, ale nadal prowokowała incydenty graniczne, szkodziła Polsce, gdzie tylko mogła i niemiłosiernie prześladowała PolakĂłw na Litwie.
Jako waĹźną historyczną ciekawostkę warto odnotować, Ĺźe w 1935 r. litewski minister spraw zagranicznych Stasys Lozoraitis w piśmie do Smetony proponował ułoĹźyć stosunki z Polską na zasadzie przyznania Litwinom w Polsce (ok. 90 tys.) autonomii kulturalnej oraz danie/sprezentowanie Litwie Sejn, Puńska i Święcian, pomijając całkowicie sprawę arcypolskiego Wilna, co wskazuje na to, Ĺźe niektĂłrzy Litwini zrozumieli, Ĺźe sprawa przynaleĹźności państwowej tego miasta jest juĹź przesądzona, tym bardziej, Ĺźe Niemcy, ktĂłre według politykĂłw litewskich miały dopomĂłc Litwie w jego zagarnięciu, wcale ten plan juĹź nie popierały (J. Ochmański). Potwierdza to fakt otwarcia w Wilnie w 1938 r. Konsulatu Generalnego Republiki Litewskiej, czego nie czyni Ĺźadne państwo na terenach spornych (samo nawiązanie stosunkĂłw dyplomatycznych w 1938 r. przez Polskę i Litwę stanowiło ostateczne uznanie istniejącej granicy polsko-litewskiej i przynaleĹźności państwowej Wilna i Wileńszczyzny do Polski przez Republikę Litewską). „Konflikt (z Polską) był nadal prowadzony przez władze litewskie dla ktĂłrych był on po prostu wygodny. Pozwalał bowiem ukryć przed własnym społeczeństwem prawdziwą przyczynę problemĂłw zewnętrznych i wewnętrznych Litwy. Wszelkie trudności były tłumaczone polską aneksją Wilna. Politycy litewscy „w kwestii wileńskiej” dostrzegali teĹź szansę na umocnienie litewskiej toĹźsamości konsolidowania państwa, a takĹźe pozbycia się wpływĂłw tych sił, ktĂłre wygłaszały jeszcze opinie o konieczności dogadywania się z Polską. „Kwestię Wileńską” Kowno wykorzystywało takĹźe do wyrugowania z Litwy, wciąż silnych jeszcze wpływĂłw polskiej kultury” (Marek A. Koprowski, Kresy.pl 25.6.2008).
W moim I tomie Spraw krajowych bez cenzury (Toruń 2016; takĹźe w Internecie: KWORUM 4.5.2012) zamieściłem obszerny artykuł pt. Wilno: litewska paranoja. Przykład Wrocławia i Wilna, czyli Litwini intruzami i okupantami w Wilnie, w ktĂłrym na początku na 18 stronach podałem polską historię Wrocławia – jego powiązania z Polską i narodem polskim na przestrzeni prawie tysiąca lat, ktĂłrą zakończyłem następująco: „Tak wygląda w telegraficznym skrĂłcie (bo jest bardziej bogata) polska historia Wrocławia. Pomimo tak bogatej polskiej historii Wrocławia w chwili odradzania się państwa polskiego po 123 latach niewoli rosyjsko-niemiecko-austriackiej w 1918 roku i w czasie walk o granice odrodzonej Polski (1918-21) ani Ĺźaden rząd polski, ani Ĺźadna licząca się polska partia polityczna nie wysuwała projektu odzyskania dla Polski Wrocławia, nie było w Polsce Ĺźadnej organizacji o nazwie Zawiązek Wyzwolenia Wrocławia i jego obsesyjnej i maniackiej akcji i propagandy wśrĂłd społeczeństwa, polegającej na wydawaniu szowinistycznej gadzinĂłwki „Nasz Wrocław”, organizowaniu odczytĂłw, wydawaniu broszur i ulotek, agitacji wśrĂłd młodzieĹźy i studentĂłw – co miało to słuĹźyć podtrzymaniu mitu wrocławskiego, ktĂłry by stał u podstaw konsolidacji narodowej PolakĂłw w okresie międzywojennym, budowanej na nienawiści do całego narodu niemieckiego. Przeciwnie, Polacy i rządy polskie, chociaĹź na pewno z bĂłlem serca, podeszli do sprawy racjonalnie, godząc się z tym niezbitym faktem, Ĺźe Wrocław i Dolny Śląsk A.D. 1918 to miasto i ziemia niemiecka i nie wysuwali do niego i do niej pretensji terytorialnych.
.....
Przypatrzmy się teraz litewskiej historii Wilna do 1900 r., a więc do czasu odrodzenia narodu litewskiego i wysuwania przez LitwinĂłw pretensji terytorialnych do Wilna, jako rzekomo ich historycznej stolicy. - Gdyby Litwini mogli podać takie same informacje o litewskości Wilna jakie ja podałem powyĹźej, a odnoszące się do polskiej historii Wrocławia, to ich walka o litewskie Wilno – o to, aby to miasto naleĹźało do utworzonej w 1918 r. Litwy Kowieńskiej była by w duĹźym stopniu, chociaĹź nie całkowicie z powodĂłw etnicznych, uzasadniona. Jednak Litwini tego uczynić nie mogą”, bowiem litewska historia Wilna jest więcej niĹź skromna i podałem na to fakty historyczne.
Litwa Kowieńska nie tylko nie chciała mieć stosunkĂłw dyplomatycznych z Polską i zrezygnowania z danego sobie prawa niemiłosiernego prześladowania PolakĂłw w tym kraju, ale takĹźe pragnęła szkodzić Polsce na kaĹźdym moĹźliwym dla niej kroku przez osłabianie sił Polski i znajdywanie słabych punktĂłw, dzięki ktĂłrym mogła by podwaĹźyć jej pozycje państwowe. Działalność ta miała juĹź swoje tradycje. Bowiem na arenie międzynarodowej jeszcze przez I wojną światową Litwini prowadzili stałe i obrzydliwe szkalowanie naszego kraju (takĹźe z pewnym sukcesem w germanofilskiej Kurii Rzymskiej/Stolica Apostolska), a podczas wojny np. późniejszy premier-dyktator Litwy Voldemaras brał udział w pierwszych rokowaniach sowiecko-niemiecko-austriackich w Brześciu Litewskim w 1918 r. jako… doradca delegacji ukraińskiej, wspierając jej roszczenia terytorialne wobec Chełmszczyzny (E. Jakubowski). Teraz mając własne państwo Litwini wkładali jeszcze więcej wysiłku w szkalowanie i szkodzenie Polsce na arenie międzynarodowej. Np. rząd litewski zamĂłwił i opłacił wydanie obrzydliwego antypolskiego paszkwilu piĂłra publicysty francuskiego Henri de Chambron (napisania na zamĂłwienie i za pieniądze obrzydliwego paszkwilu na jakieś państwo/narĂłd mĂłgł się podjąć najgorszy łajdak dla najgorszego łajdaka i zera moralnego; o Chambronie nie ma nic w Internecie). Dyplomacją litewską w latach 20. kierowali i reprezentowali ludzie, ktĂłrzy np. w ParyĹźu latach 1919-20 przez swe antypolskie prostackie zachowanie robili wraĹźenie dyplomatĂłw z operetki, ktĂłrzy niedostatecznie jeszcze nauczyli się swej roli i nie potrafili zamaskować swego zakłopotania i kompetencji w rozmowach politycznych z politykami zachodniej Europy (relacja posła RP M. Zamoyskiego; P. Łossowski). Litwa wspierana przez Berlin i Moskwę zachowywała się i prowokowała władze polskie, tak jakby była znaczącym państwem i rĂłwna militarnie Polsce (Litwa ok. 25 tys. wojska, Polska 350 tys.). Prowadziła skrajnie germanofilską i prosowiecką politykę, wymierzoną w polskie interesy, urządzała akcje zbrojne na granicy, wspierała antypolski terroryzm i kierowała wielkich rozmiarĂłw kontrabandą na granicy polsko-litewskiej. Oto dowody na to:
W paĹşdzierniku 1919 r. JĂłzef Piłsudski projektował zwołanie do Wilna konferencji Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy i Polski w celu utworzenia związku polsko-bałtyckiego i wspĂłlnego frontu przeciw-bolszewickiego. Litwa odmĂłwiła w niej udziału, wskutek czego związku nie udało się utworzyć (Jerzy Iwanowski „Kultura” Nr 1 1956, ParyĹź), chociaĹź taki związek słuĹźyłby takĹźe Litwie. Zamiast tego jako jedyne państwo europejskie sprzymierzyła się z bolszewikami przeciwko Polsce, wspierając militarnie pochĂłd Armii Czerwonej na Warszawę. 26 września 1926 r. Litwa podpisała pakt o nieagresji ze Związkiem Sowieckim, ktĂłry był wymierzony w polskie interesy.
Po przyłączeniu Wilna i Wileńszczyzny do Polski w 1922 r. w każdym niemal tygodniu dochodziło do starć zbrojnych między placówkami granicznymi Polski a oddziałami rzekomo litewskich partyzantów (pod tą nazwą Litwa ukrywała terrorystyczne akcje swoich żołnierzy na arenie międzynarodowej). Według sprawozdania Wojewódzkiej Komendy Straży Granicznej (SG) w Wilnie tylko w ostatnim kwartale 1922 r. Litwini ostrzelali placówki czy posterunki straży granicznej w Mejtunach (3 X), Maniciuszkach (10 X), rzucili granat na placówkę w nr 13 43 batalionu SG, uprowadzili 10 koni z majątku Komorowo (9 XI), ostrzelali posterunek 3 kompanii 4 batalionu Straży Granicznej, ostrzelali patrol 12 batalionu SG (12 XI) i patrol 4 kompanii 4 batalionu SG (28 XI), oddział litewski w sile 50 ludzi uderzył na placówkę SG w Krywałajcach: straty własne: 2 żołnierzy rannych, straty litewskie: 1 zabity i 4 rannych (14 XII), we wsi Przemysłówka patrol SG stoczył walkę z terrorystami litewskimi (26 XII), Litwini ostrzelali posterunek alarmowy 3 kompanii 4 batalionu SG (28 XII). Prowokacje litewskie na granicy polsko-litewskiej trwały do 1938 r. (H. Dominczak).
Rząd litewski wykorzystywał do antypolskich akcji przedstawicieli mniejszości litewskiej mieszkającej w Polsce (ok. 90 tys., mieszkającej głównie wzdłuĹź granicy polsko-litewskiej – rejon święciański i okolice Druskienik oraz okolice Sejn na SuwalszczyĹşnie). Organizowane były z Kowna konspiracyjne grupy dywersyjne, pod patronatem polakoĹźerczego Związku Wyzwolenia Wilna. Ich aktywność przejawiała się w działalności zarĂłwno wywiadowczej, jak i bojowej, np. niszczenie polskich obiektĂłw państwowych. Tylko w 1931 r. odnotowano pięć podpaleń polskich szkół. WśrĂłd zadań dywersyjnych było teĹź zwalczanie (poprze akty terrorystyczne) LitwinĂłw ugodowo nastawionych wobec polskich władz i PolakĂłw. Do 1933 r. w wojewĂłdztwie wileńskim kontrwywiad polski wykrył 14 takich zakonspirowanych oddziałów, liczących 61 członkĂłw. Kierownikiem akcji Związku Wyzwolenia Wilna stojącym na czele lokalnych oddziałów bojowych w powiecie święciańskim był wĂłwczas miejscowy nauczyciel litewski Michał Gudenas/Mykolas Gudenas (Paweł Rolicki Glinciszki i Dubinki Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2015).
Na konferencji pokojowej w Wersalu w 1919 r. Polska odzyskała dostęp do Morza Bałtyckiego i w polskiej polityce i gospodarce sprawy morskie odgrywały dużą rolę. Tymczasem Litwa, pomimo tego, że Polska popierała przyłączenie do Litwy niemieckiego portu Kłajpedy, wspierając antypolską politykę Niemiec przeszkadzała aktywnie polityce polskiej nad Bałtykiem.
Po klęsce Niemiec w I wojnie światowej (1914-18) Ententa w ParyĹźu oderwała od Prus Wschodnich ziemie na północ od Niemna wraz z portem Kłajpedą (zamieszkałe głównie przez NiemcĂłw), ktĂłre w latach 1919-23 z ramienia Ligi NarodĂłw administrowała Francja. Po nieprzyłączeniu Gdańska do Polski w 1919 r. Mocarstwa Sprzymierzone starały się zapewnić Polsce wolny tranzyt przez port kłajpedzki. Litwa pozbawiona dostępu do morza postanowiła zagarnąć ten teren. Po stronie litewskiej zaangaĹźowała się na konferencji wersalskiej delegacja polska z Romanem Dmowskim i Ignacym Paderewskim, licząc na ewentualne koncesje dla Polski w kłajpedzkim porcie. Litwini przerzucili sekretnie do okręgu kłajpedzkiego 1500 Ĺźołnierzy i policjantĂłw i 10 stycznia 1923 r. wywołali rzekome powstanie miejscowych LitwinĂłw. „Powstanie” posłuĹźyło jako pretekst do wkroczenia wojsk litewskich do okręgu w celu „pomocy umęczonym rodakom” (skopiował bezczelność LitwinĂłw Związek Sowiecki, kiedy napad na Polskę 17 września 1939 r. nazwał pochodem w celu udzielenia pomocy Białorusinom i Ukraińcom). 15 stycznia 1923 r. Litwini zajęli Kłajpedę. Anglia i Francja uznały ten zabĂłr, jednak nakazały Litwie przyznać Niemcom pełną autonomię i jednocześnie przyznały Polsce Wilno. W 1924 r. Litwa podpisała konwencję w sprawie Kraju Kłajpedzkiego. W dokumencie tym zawarte było zobowiązanie, iĹź rząd litewski zgodzi się na otwarcie spławu Niemnem do portu w Kłajpedzie wszystkim zainteresowanym tym państwom. Było to formalne przyrzeczenie międzynarodowe. Rząd litewski odmĂłwił jednak podjęcia rozmĂłw ze stroną polską w tej sprawie. Zmuszony jednak do ich podjęcia (rozmowy polsko-litewskie w Kopenhadze we wrześniu 1925 r. i w Lugano w paĹşdzierniku tego roku) i tak postawił na swoim: ostatecznie nie zgodził się nawet na przepuszczanie polskich flisakĂłw, co faktycznie spław ten uniemoĹźliwiło (P. Łossowski). Jednak to antypolskie pociągnięcie litewskie zaszkodziło tylko i wyłącznie biednej Litwie. Doprowadziło bowiem do upadku portu kłajpedzkiego i jego deficytowości, gdyĹź był to głównie port drzewny, a największym dostawcą tego surowca była od zawsze polska Wileńszczyzna. Polska wybudowała największy i najnowocześniejszy port nad Bałtykiem – w Gdyni i przestała interesować się Kłajpedą (Z. Brzozowski) – jej starym i małym portem. Jak się to mĂłwi: głupi podwĂłjnie traci.
Na Ziemiach Wschodnich RP w okresie międzywojennym obok PolakĂłw mieszkali takĹźe Ukraińcy i Białorusini oraz Ĺťydzi. Dlatego Litwa starała się popierać odśrodkowe dążenia nacjonalistĂłw białoruskich i ukraińskich. Na Litwie ich działacze – często terroryści znajdowali oni pomoc i schronienie. Władze litewskie stworzyły w Mereczu, Ucianie i Oranach tajne sztaby dla wspierania partyzantki na terenie Polski. W 1921 r. rząd litewski wyraził zgodę na przebywanie w Mereczu tajnego sztabu czwartej grupy operacyjnej podległej Białoruskiej Partii Socjalistyczno-Rewolucyjnej, ktĂłra dążyła do utworzenia niezaleĹźnej Republiki Białorusi na ziemiach polskich. DowĂłdcą grupy był Wiaczesław Razumowicz ps. „Chmara”. W składu sztabu wchodzili księża katoliccy ks. Bakszic i ks. Blazujelis, profesor gimnazjum Korczyński i Razumowicz. Grupa ta współpracowała ze sztabem generalnym armii litewskiej i w razie wojny Litwy z Polską miała współpracować z armią litewską. Organizacja ta została rozbita przez polską policję w marcu 1922 r. Jednocześnie rząd litewski subsydiował nastawione antypolsko organizacje białoruskie w Polsce: w 1924 r. otrzymały one 135 tys. złotych, a rok później aĹź 225 tys. zł. (R. Czarnecki). Białoruskie organizacje wywrotowe i terrorystyczne były jednak słabiutkie, więc Kowno wspierało przede wszystkim antypolskich terrorystĂłw ukraińskich z duĹźo liczniejszej Ukraińskiej Organizacji Wojskowej (UWO) 1920-33, a później jej następczyni Organizacji Ukraińskich NacjonalistĂłw (OUN). Litwa była bardzo biednym krajem, ale na wszelkie antypolskie akcje nie Ĺźałowała pieniędzy. Rząd litewski wspierał takĹźe i terrorystĂłw ukraińskich pokaĹşnymi sumami w dolarach. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Litwy wystawiało terrorystom ukraińskim fałszywe paszporty. Np. minister spraw zagranicznych Litwy Dovas Zaunius (1929-34) wystawił fałszywy paszport i legitymację korespondenta prasowego m.in. terroryście Jewhenowi Konowalcowi, komendantowi UWO w latach 1920-29 i w latach 1929-38 przewodniczącemu OUN, co umoĹźliwiało mu swobodne przekraczanie wszystkich granic w Europie i pobyt we wszystkich państwach. W celu zbierania pieniędzy na działalność terrorystyczną wśrĂłd emigrantĂłw ukraińskich otrzymał fałszywy paszport litewski na nazwisko „Biskauskas” inny terrorysta ukraiński, komendant UWO po odejściu Konowalca - Omelan Senyk. Paszport litewski otrzymał takĹźe terrorysta OUN Hryhoryj Maciejko, ktĂłry 15 czerwca 1934 r. zastrzelił w Warszawie polskiego ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego, ktĂłry dążył do zawarcia porozumienia polsko-ukraińskiego! Udało mu się zbiec z Polski – wyemigrował do Argentyny właśnie z pomocą litewskiego paszportu, ktĂłry był wystawiony na nazwisko Petro Knysz. Maciejko Ĺźył spokojnie w Argentynie do 1966 r. jako obywatel litewski. Dzisiaj „kochający” Polskę i PolakĂłw Ukraińcy uwaĹźają go za bohatera narodowego. Np. decyzją rady miejskiej w Konotopie w obwodzie sumskim na Ukrainie 1 grudnia 2015 r. jedna z ulic miasta otrzymała imię Hryhorija Maciejki. W głowach litewskich polakoĹźercĂłw rodziły się takĹźe pomysły o znacznie powaĹźniejszym charakterze. Np. w 1923 r. Juozas Purickis, jako dyrektor departamentu w litewskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych wystąpił z planem zorganizowania powstania mniejszości narodowych przeciwko Polsce. Celem powstania miało być odcięcie i rozbicie polskich garnizonĂłw wojskowych na Kresach, co utorowałoby drogę większemu powstaniu. Atak miał nastąpić ze strony Litwy, gdzie w miejscowościach przy granicy z Polską powstały tajne sztaby. Te skrajnie głupie mrzonki polakoĹźercĂłw litewskich nie doszły do skutku. Ujawniły one jednak krańcowo i przez to skrajnie głupie ukierunkowanie politykĂłw litewskich, dla ktĂłrych wszelkie środki walki z Polską były dobre (P. Łossowski). Nie ulega wątpliwości, Ĺźe gdyby doszło z jawnej inspiracji Litwy do atakĂłw na polskie garnizony, to wojsko polskie nie tylko rozbiłoby „armię” litewską, ale zrobiło by raz na zawsze porządek z polakoĹźerczą Litwą Kowieńską! Inną skrajnie niepowaĹźną i niebezpieczną prowokacją, ale tam razem ze strony polakoĹźerczego Kościoła litewskiego, była sugestia litewskich duchownych, aby poprowadzić w pielgrzymce do Ostrej Bramy w polskim Wilnie tysiące dzieci litewskich. Utrzymywali, Ĺźe przecieĹź Polacy nie będą na granicy strzelać do dzieci. Prowokację tę wstrzymał Watykan, zabraniający księżom w jej udziale.
Litwini byli germanofilami (E. Ĺťagiel, Z. Brzozowski) i Niemcy potrafili wykorzystywać to dla swoich wszystkich celĂłw, nie tylko w odniesieniu do Kłajpedy. Litwa Kowieńska w całym okresie międzywojennym współpracowała z niemieckim wywiadem – Abwehrą, ktĂłra miała swoją placĂłwkę w Kownie. Polski Sztab Generalny w 1927 r. stwierdzał, Ĺźe „wywiad litewski jest dosłownie w rękach niemieckich”. Tak było do 1940 r. Za zgodą Kowna Niemcy przez Litwę przerzucali do Polski swoich agentĂłw. Litwa przerzucała do Polski takĹźe swoich agentĂłw. Jednak i oni pracując dla wywiadu litewskiego pracowali jednocześnie dla Abwehry. SzczegĂłlnie aktywni byli na WileńszczyĹşnie i na Pomorzu. Zwerbowali tam do współpracy w 1934 r. Jana Bielawskiego, ktĂłry dostarczał Litwie i Niemcom dane wojskowe z tego terenu. Obywatel litewski Jonas Kutra, urzędnik litewskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, był współpracownikiem wywiadu litewskiego i niemieckiego. W 1936 r. mając paszport dyplomatyczny rozwijał aktywną działalność w rejonie manewrĂłw jednostek Wojska Polskiego. Tylko w tym roku polskie słuĹźby aresztowały kilku agentĂłw litewskich (L. Gondek).
Inną formą walki Litwy Kowieńskiej z Polską było popieranie przez rząd litewski wielkich rozmiarĂłw kontrabandy z Litwy do Polski. Władze litewskie popierające przemyt towarĂłw do Polski kierowały się nie tylko pobudkami natury ekonomicznej, ale takĹźe politycznej. Dawały w ten sposĂłb do zrozumienia własnej ludności, Ĺźe nie ma Ĺźadnej granicy polsko-litewskiej, Ĺźe za – tak nazywaną przez nich granicą polsko-litewską – „linią demarkacyjną” jest takĹźe ziemia litewska okupowana przez Polskę, a zatem Litwini ze strony litewskiej mają prawo handlować z „Litwinami” z Wileńszczyzny. Przemyt uprawiano w zasadzie na całym polsko-litewskim pograniczu. Za zgodą i poparciem władz litewskich na terenach przylegających do pogranicza polsko-litewskiego o długości 507 km w 1934 r. istniało 7 hurtowni, 22 składnice i 91 punktĂłw towarowych. Centrale dyspozycyjne znajdowały się w Kownie i Kłajpedzie, gdyĹź w kontrabandzie z Litwy do Polski uczestniczyli takĹźe Niemcy (to oni przemycali głównie do Polski artykuły kolonialne, spoĹźywcze, pieprz, ziele angielskie, liście laurowe, kwasek cytrynowy, sacharynę, wina, sardynki w puszkach, produkty rolne, papierosy, a więc produkty, ktĂłrych Litwa nie miała i na ktĂłre było w tym kraju małe zapotrzebowanie). Według ustaleń polskich organĂłw „wartość towarĂłw wprowadzonych nielegalnie z Litwy do Polski szła w dziesiątki milionĂłw złotych” (H. Dominiczak).
Litwa Kowieńska była małym państwem – tak pod względem powierzchni kraju jak i ludności. Poza tym leĹźy na obszarze Europy, ktĂłry w języku polskim określa się słowem „zadupie” (Słownik języka polskie PWN, nie jest zaliczane do wulgaryzmĂłw), a więc będącym z dala od waĹźnych w systemie europejskim linii kolejowych, drogowych, szlakĂłw morskich i lotniczych oraz europejskich szlakĂłw turystycznych, pozbawiona jest wszelkich surowcĂłw, była po Bułgarii najmniej uprzemysłowionym krajem, miała operetkową „armię” i była najbiedniejszym krajem w Europie. Stąd kraj ten nie miał i nadal nie ma Ĺźadnego znaczenia w Europie. Jedynymi państwami, dla ktĂłrych przedstawiała jakąś wartość polityczną były Niemcy i Rosja. Oba były sąsiadami Polski i jej odwiecznymi wrogami. I właśnie wspĂłlna wrogość do Polski łączyła Kowno, Berlin i Moskwę. Więcej. Jeśli osobie obeznanej z rzeczywistością Litwy Kowieńskiej postawimy pytanie: kto właściwie rządził Litwą Kowieńską? – bez wątpienia usłyszymy odpowiedĹş: Berlin i Moskwa. Takiego zdania był JĂłzef Albin Herbaczewski, Juozapas Albinas Herbačiauskas (1876-1944 KrakĂłw), poeta litewski piszący po litewsku i po polsku, twĂłrca litewskiego ekspresjonizmu, a takĹźe dramaturg, krytyk literacki, publicysta i tłumacz, 1924-35 na Uniwersytecie w Kownie lektor języka polskiego i wykładowca literatury polskiej, mimo Ĺźe był zwolennikiem niepodległości Litwy, popierał zbliĹźenie polsko-litewskie. Edmund Jakubowski w swoich wspomnieniach z Litwy Kowieńskiej pisze: „…spotkałem w Warszawie znanego ze swej niesforności prof. Herbaczewskiego, ktĂłry po okresie bardzo aktywnej działalności w litewskim Ĺźyciu kulturalnym, zbrzydził sobie ten kraj i wyjechał do Polski. Głosił on tezę, Ĺźe w małym państwie, jak Litwa, prezydenci i ministrowie są tylko figurantami, gdyĹź rzeczywiście krajem rządzą posłowie obcych mocarstw”. Jakubowski sam potwierdził, Ĺźe tak właśnie było z Litwą Kowieńską pisząc: „…Litewscy politycy chcieli traktować pierwszego szefa misji francuskiej w Kownie „jako podwładnego, tymczasem reprezentant Francji, w nieuznawanej jeszcze (oficjalnie) Litwie, miał waĹźki głos. Co on powiedział litewskiemu premierowi: Pan jest wielkim człowiekiem, ale za panem stoi małe państewko, ja jestem małym człowiekiem, ale reprezentuję mocarstwo”. Nie ulega wątpliwości, Ĺźe za antypolską polityką Litwy stały Berlin i Moskwa, grające kartą wileńską – oczywiście ku radości samych polakoĹźercĂłw litewskich.

© Marian Kałuski

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt