Wtorek 16 Kwietnia 2024r. - 107 dz. roku,  Imieniny: Bernarda, Biruty, Erwina

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 30.05.20 - 22:45     Czytano: [1045]

Dział: Kresy w życiu Polski i narodu polskiego

Polskość Litwy Kowieńskiej

„’Litwin jestem’ – mĂłwił Kościuszko, ‘Litwo Ojczyzno moja’ – pisał Mickiewicz. Wszyscy uwaĹźaliśmy siebie za LitwinĂłw i za PolakĂłw rĂłwnocześnie” – napisał w swoich wspomnieniach pochodzący spod PoniewieĹźa (Litwa) ksiądz profesor Walerian Meysztowicz (Gawędy o czasach i ludziach Londyn-Łomianki 2008). Wszyscy oni byli Polakami – i za nich się uwaĹźali. Nie pozostawił co do tego Ĺźadnych wątpliwości Adam Mickiewicz pisząc w Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego: „Litwin i Mazur bracia są; czyĹź kłócą się bracia o to, iĹź jednemu na imię Władysław, drugiemu Witowt? Nazwisko ich jedno jest, nazwisko PolakĂłw” (rozdz. XII). A historyk polski Marceli Kosman w swej Historii Białorusi (Wrocław 1979) wzmacnia twierdzenie Mickiewicza pisząc: „(JuĹź) W II połowie XVIII w. przez PolakĂłw rozumiano szlachtę całej Rzeczypospolitej, ‘Polska’ bowiem stała się pojęciem obejmującym Koronę i Wielkie Księstwo Litewskie”. Konstytucja 3 maja 1791 r. zniosła Wielkie Księstwo Litewskie – od tej pory była tylko Polska.

Litwa i ĹťmudĹş były Polską nie tylko do czwartego kwartału XIX w., ale w zasadzie aĹź do 1918 r., gdyĹź jak pisze historyk białoruski Aleksander Ćwikiewicz w odniesieniu do ziem białoruskich byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego, ktĂłre niczym nie róşniły się pod tym względem od ziem litewsko-Ĺźmudzkich: „O właścicielach i na ogół o przedstawicielach ekonomicznego Ĺźycia Białorusi w oderwaniu od PolakĂłw nie ma i o czym mĂłwić: stanowili oni główną, kardynalną siłę w kraju. Gospodarka, kultura, administracja – wszystko znajdowało się w rękach polskiej inteligencji, ktĂłra tym wszystkim kierowała. W tym sensie róşnica pomiędzy Białorusią i na przykład gubernią lubelską albo łomĹźyńską była bardzo nieznaczna – róşnica była tylko w masach ludowych, ktĂłre tu pozostawały białoruskie, a tam – polskie.” O sile polskiej inteligencji np. w Kownie, faktycznej stolicy Litwy w latach 1918-40, na progu niepodległej Litwy napisał litewski minister spraw wewnętrznych z czasĂłw dyktatora Antonasa Smetony (1926-40) Rapoalas Skipitis w swej książce Nepriklausoma Lietuva statant (1961, 1967), Ĺźe podczas wyborĂłw do samorządĂłw w 1919 r., a więc juĹź w czasie rządĂłw litewskich w mieście i na Litwie Kowieńskiej, do 71- osobowej Rady Miejskiej Kowna weszło aĹź 30 PolakĂłw, 22 ĹťydĂłw, tylko 12 LitwinĂłw, 6 NiemcĂłw i 1 Rosjanin. Jeśli chodzi o znajomość języka polskiego na obszarze późniejszej Litwy Kowieńskiej, to pomimo 100 lat od III rozbioru Polski w 1795 r. i stu lat panowania rosyjskiego tutaj, a przede wszystkim pomimo urzędowego carskiego zakazu uĹźywania języka polskiego w miejscach publicznych, język polski był tutaj nadal językiem powszechnie uĹźywanym. Potwierdził nie kto inny jak sam późniejszy prezydent, a następnie dyktator Litwy (1926-40) Antonas Smetona, ktĂłry wspominał, Ĺźe gdy w latach 1889-94 był w szkołach rosyjskich w Wiłkomierzu i Połądze (ĹťmudĹş) na stancjach uczniowskich mĂłwiono wyłącznie po polsku (A. Merkelis Antanas Smetona New York 1964). Litwa Kowieńska była częścią Polski aĹź do 1918 r. takĹźe i z tego powodu, Ĺźe aĹź do powstania państwa litewskiego, na Litwie i Ĺťmudzi wszystkie nazwy geograficzne (m.in. miasta, wsie, rzeki, jeziora itp.) miały nazwy jedynie polskie – nazwy, ktĂłre obowiązywały tu takĹźe podczas zaboru rosyjskiego (1795-1915, oczywiście w alfabecie rosyjskim, ale jednak polskie) i okupacji niemieckiej Litwy (1915-18). Nazwy litewskie wprowadzono dopiero w państwie litewskim i często nie miały one nic wspĂłlnego z nazwą historyczną danej miejscowości. Nie były one wynikiem badań naukowcĂłw, ale wymysłem maniakalnych polakoĹźercĂłw, dążących do odpolszczenia wszystkiego co było polskie (takĹźe nazwy) na Litwie Kowieńskiej (a po 1939/1945 r. takĹźe na WileńszczyĹşnie). Litwę Kowieńską moĹźemy nazywać Polską takĹźe i dlatego, Ĺźe większość kościołów katolickich i pałacĂłw, ktĂłre są najbardziej okazałymi budowlami na Litwie i cennymi zabytkami, jest fundacji polskiej lub zostało zbudowanych przez polskich architektĂłw (stąd Litwini w ich opisach rzadko podają nazwisko architekta), a pałace dla polskiej arystokracji. Wreszcie dowodem na to, Ĺźe Litwa Kowieńska była polską są jeszcze dziś dość licznie zachowane nagrobki polskie na starych cmentarzach.

Faktem jest, że jeśli mieszkaniec Litwy przed I wojną światową przeniósł się do Polski, był tam, i to z własnej woli, zawsze Polakiem od pierwszego dnia pobytu na etnicznych ziemiach polskich. A mowa o raczej wielu tysiącach takich osób. Ten fakt mówi także o polskości Litwy Kowieńskiej i o tym, że polskojęzyczni jej mieszkańcy nie byli żadnymi Litwinami w dzisiejszym znaczeniu tego wyrazu, a tylko Polakami.
RĂłwnieĹź fakt, Ĺźe z obszaru Litwy Kowieńskiej pochodziło bardzo wiele znanych dziś osĂłb, ktĂłre bez wątpienia były nikim innym jak Polakami i ktĂłre odegrały wielką czy dużą rolę w Ĺźyciu Polski i narodu polskiego jest dowodem na to, Ĺźe Litwa Kowieńska była polską ziemią. Bowiem na Ĺźadnych terytoriach etnicznych jakiegoś narodu czy obszarach okupowanych przez kogokolwiek nie rodzą się prezydenci, premierzy, ministrowie, ambasadorowie, senatorzy, posłowie na sejm, generałowie, biskupi, malarze, kompozytorzy, aktorzy, sportowcy i wielu uczonych – profesorĂłw uniwersytetĂłw – i to w tak duĹźej liczbie. Austria okupowała polską Galicję (kraj większy i ludniejszy od Litwy Kowieńskiej) w latach 1772-1918 i kolonizowała ją do 1868 r. Jednak na palcach najwyĹźej dwĂłch rąk moĹźna policzyć znanych AustriakĂłw urodzonych w zaborze austriackim. Tymczasem na Litwie Kowieńskiej urodziło się wiele setek znanych PolakĂłw (Polski Słownik Biograficzny).

Na terenie Litwy Kowieńskiej urodziły się m.in. tak ważne osoby w życiu politycznym, wojskowym, dyplomatycznym, sądowym i kościelnym przedwojennej Polsce (ograniczamy się tu tylko do tych trzech grup), jak m.in.: pierwszy prezydent odrodzonej Polski Gabriel Narutowicz (1922, także minister spraw zagranicznych), premier Polski Marian Zyndram-Kościałkowski (1935-36, także minister), ministrowie rządu: Seweryn Ludkiewicz, Zdzisław Ludkiewicz, Aleksander Meysztowicz i Tadeusz Romer (minister spraw zagranicznych i poseł i ambasador RP w Lizbonie, Tokio i Moskwie), konsul generalny RP w Królewcu i Monachium Konstanty Jeleński, senatorowie RP: Tadeusz Giedroyć, Józef Godlewski, Bronisław Krzyżanowski, Walery Roman, Marian Strumiłło i Piotr Zubowicz, posłowie na Sejm RP: Witold Bańkowski, Antoni Hałko, Wiktor Maleszewski, Zygmunt Nowicki, Kazimierz Okulicz, Stanisław Pławski, Feliks Raczkowski, Stefan Rudziński, Teofil Staniszkis, Marian Świechowski, Edward Taurogiński, Witold Żyborski i Bronisław Żongołłowicz, I prezes Sądu Najwyższego i przewodniczący Trybunału Stanu Franciszek Nowodworski, wojewodowie: Walery Roman i Marian Zyndram-Kościałkowski (i tymczasowy prezydent Warszawy), generałowie Wojska Polskiego: Antoni Baranowski, Aleksander Gabszewicz, Jerzy Jastrzębski, Piotr Koreywo, Mieczysław Mackiewicz, Maciej Józef Radziukinas, Kazimierz Rumsza, Stefan Marian Strzemieński, Antoni Towiański; biskupi katoliccy: sufragan wileński Kazimierz Michalkiewicz i sufragan warszawski Stanisław Ruszkiewicz.
To nie byli żadni Litwini czy nawet spolonizowani Litwini. To byli Polacy i tylko Polacy i to wówczas Polacy od wielu pokoleń. Inaczej można by było mówić, że Litwini, jeśli nie rządzili to na pewno współrządzili przedwojenną Polską (szczególnie po dodaniu Polaków rodem z Wilna i dzisiaj litewskiej części Wileńszczyzny z Naczelnikiem Państwa Polskiego, premierem i marszałkiem Józefem Piłsudskim, premierem i ministrem Aleksandrem Prystorem, 5 innymi ministrami oraz 23 posłami na Sejm RP, 6 senatorami RP oraz 14 generałami na czele). A to byłby czysty nonsens. Na początku XX w. wiele tysięcy Litwinów wyemigrowało do Stanów Zjednoczonych Ameryki. Dzisiaj ich potomkowie są Amerykanami bardzo często nie mającymi nic wspólnego ze swoim litewskim pochodzeniem. I zwykłą niedorzecznością byłoby mówić, że są to zamerykanizowani Litwini. A jeszcze głupszą rzeczą twierdzić, że powinni na nowo stać się Litwinami.

Nacjonaliści litewscy chcąc nie chcąc muszą uwaĹźać i uwaĹźają wyliczonych powyĹźej politykĂłw polskich za PolakĂłw. Jednak ich braci, siostry, kuzynĂłw i kuzynki, wujkĂłw i ciotki itd. nadal uwaĹźają za LitwinĂłw czy spolonizowanych LitwinĂłw. Np. brat prezydenta Polski Gabriela Narutowicza (1922) - Stanisław Narutowicz, ktĂłry uwaĹźał się za Polaka, jest przedstawiany jako Litwin (litewska Wikipedia). – Na zawodową głupotę nie ma lekarstwa.

Ale nie tylko polskojęzyczni mieszkańcy Litwy, ktĂłrzy przenieśli się do etnicznej Polski uwaĹźali się za PolakĂłw. Za PolakĂłw uwaĹźali się takĹźe ci polskojęzyczni mieszkańcy Litwy, ktĂłrzy wyemigrowali do Europy Zachodniej, Ameryki czy Australii. Na przykład „legenda Ĺťmudzi” – Adam Bitis, dowĂłdca 70-osobowego oddziału powstańczego w powiecie szawelskim w 1863 r. i zwycięzca kilku bitew z Rosjanami, ktĂłry po powstaniu wyemigrował do Francji – ParyĹźa, naleĹźał do polskiej emigracji politycznej, związanej z księciem Adamem Czartoryskim. Stąd, chociaĹź właśnie był on pochodzenia litewskiego, milczy o nim internetowa litewska Wikipedia, chociaĹź był bohaterem Powstania Styczniowego w powiecie szawelskim, a nacjonaliści litewscy uwaĹźają je przecieĹź za powstanie litewskie. Z kolei pochodzący rĂłwnieĹź ze Ĺťmudzi Zygmunt Witold Romaszkiewicz przybył do Australii w 1910 r. i trzy lata później w Brisbane załoĹźył pierwszą organizację polską na terenie stanu Queensland „Ognisko Polskie”.
Właśnie dlatego, Ĺźe Litwa Kowieńska – ĹťmudĹş były Polską, kraj ten został utrwalony na zawsze w literaturze polskiej i historii literatury polskiej, zanim pierwszy pisarz litewski zaczął pisać o tej ziemi. Ze skarbca znanych pozycji z literatury polskiej naleĹźy tu wymienić co najmniej dwie powieści: Potop (Warszawa 1886) Henryka Sienkiewicza i Dewajtis (Warszawa 1888) Marii RodziewiczĂłwny.
Tadeusz Katelbach (1897-1977), polski polityk, dziennikarz, publicysta, senator RP, działacz emigracji politycznej i Polonii w USA, znany piłsudczyk, w swoich wspomnieniach zatytułowanych Ciocia otwiera wrota do Litwy („Wiadomości” Londyn 20.2.1975) pisze, Ĺźe jego miłość do JĂłzefa Piłsudskiego zbiegała się z patriotycznym wychowaniem, ktĂłrego symbolem stała się lektura dzieł Henryka Sienkiewicza. Dzięki Trylogii/Potopowi poznał dzieje KresĂłw, spotykał teĹź "małą ojczyznę" Piłsudskiego. Pisał: „Był jeszcze jeden powĂłd chęci poznania (przez niego M.K.) Kowieńszczyzny. Bardzo polski. Od chwili, gdy zaczęliśmy połykać sienkiewiczowską Trylogię, znaliśmy nazwy wielu miejscowości tej właśnie części Litwy. Lauda, Kiejdany, Pacunele, Lubicz, Wodokty, PoniewieĹź, Wiłkomierz, Taurogi, Połąga, BirĹźe czy Telsze zapadły w naszej pamięci na zawsze. Mieszkali w nich, zaglądali do nich, bili się o nie bohaterowie sienkiewiczowscy - Kmicic, Wołodyjowski, Zagłoba czy imć pan Longinus Podbipięta. A obok bohaterĂłw, ktĂłrych zrodziła wyobraĹşnia wielkiego pisarza, spotykaliśmy w jego książkach autentyczne nazwiska Radziwiłłów, BillewiczĂłw, TyszkiewiczĂłw, ButrymĂłw, Chrapowickich, OskierkĂłw, Parczewskich”.
Tak, romantyczna legenda, jaką otoczył Sienkiewicz w Potopie Litwę Kowieńską, zroszona krwią jej synów, przelaną w służbie Rzeczypospolitej, podniecała wyobraźnię każdego Polaka.
Natomiast akcja popularnej powieści Marii RodziewiczĂłwny, umieszczona na Ĺťmudzi w okresie zaboru rosyjskiego, obraca się wokół problemu walki o utrzymanie ziemi – majątkĂłw i przetrwania polskości w tych apokaliptycznych dla polskości czasach na Litwie. Symbolem Ĺźywotności tamtejszej społeczności polskiej jest świadek wielowiekowej przeszłości – dąb Dewajtis. I ten dąb, symbol litewskiej (pamiętajmy, Ĺźe wtedy „litewski” znaczyło teĹź „polski”) dawnej przyrody i mitologii, towarzyszy bohaterowi powieści – Markowi Czertwanowi, młodemu szlachcicowi z zaścianka, strzec majątku OrwidĂłw. Po latach tej walki przyjeĹźdĹźa z Ameryki dziedziczka majątku Irena OrwidĂłwna, cĂłrka uczestnika polskiego Powstania Styczniowego na Litwie w 1863 r., ktĂłry po upadku powstania był zmuszony opuścić kraj i wspĂłlnie, potem jako małżeństwo, utrzymali majątek w polskich rękach. Książka głęboko polska i patriotyczna. Tymczasem Litwini – „Encyklopedia litewska” jako praca litewskich nacjonalistĂłw nie omieszkała złośliwie napisać o Polakach, sugerując, Ĺźe Czertwan jest apoteozą litewskiego szlachcica o polskiej kulturze, ktĂłre RodziewiczĂłwna stawia jako wzĂłr, poniewaĹź w społeczeństwie polskim takiego nie moĹźna znaleźć. Powieść została pozytywnie oceniona takĹźe poza Polską. Została przetłumaczona na języki: niemiecki, angielski, francuski, hiszpański, czeski, słowacki, chorwacki, serbski i węgierski oraz litewski. Czytając ją Litwini pojęli jak bardzo waĹźną rolę w podtrzymaniu polskości na Litwie mają polskie majątki. ToteĹź wkrĂłtce po uzyskaniu niepodległości, w 1922 r. uderzyli bezwzględnie w polską własność ziemską na Litwie: bez odszkodowania przejęli około 1 milion ha ziemi ornej i lasĂłw znajdujących się w polskich rękach; 2000 polskich rodzin pozbawiono, zgodnie z przyjętą antypolską ustawą o reformie rolnej, czyli w złodziejski sposĂłb 80% wartości ich ziemi.
Ĺťycie takĹźe znanego powieściopisarza polskiego JĂłzefa Weyssenhoffa, piewcy tradycji starego ziemiaństwa kresowego i łowĂłw, związane było z Litwą Kowieńską. Był m.in. kilka razy gościem RosenĂłw, właścicieli majątku i dworu w Gaczanach koło Rakiszek, gdzie napisał częściowo powieść Puszcza (1915). Tutaj toczy się akcja jego wcześniej wydanej powieści SobĂłl i panna (1911), Natomiast akcja jego powieści SobĂłl i panna (1911), w ktĂłrej znajdujemy opisy Ĺźycia ziemiańskiego na Litwie Kowieńskiej, opiewa urodę krajobrazĂłw litewskich, uroki łowiectwa i miłości Tytuł powieści nawiązuje do bardzo znanej staropolskiej pieśni myśliwskiej Pojedziemy na łów... („Tobie zając i sarna, a mnie sobĂłl i panna, towarzyszu mĂłj”). Powieść pięknie ilustrował kuzyn JĂłzefa Weyssenhoffa - Henryk Weyssenhoff (1859 - 1922), malarz, członek warszawskiej grupy artystycznej Pro Arte.

Polską literaturę o Litwie Kowieńskiej, a dokładnie samej Kowieńszczyźnie, wzbogaca także piękna i ciekawa książka Melchiora Wańkowicza (1892-1974) Szczenięce lata, wydana po raz pierwszy w 1934 r., opisująca nieistniejący już świat dworów na Kresach. Jest prawdziwą gawędą, pisaną piękną polszczyzną oraz kopalnią wiadomości na temat ówczesnych zwyczajów i tradycji. Tutaj jest m.in. opisany majątek babki autora, matczyne Nowotrzeby, położony w przepięknej dolinie Niewiaży i oddalony około 18 km od Kowna, który Wańkowiecze z Mińszczyzny (a więc nie wszyscy Polacy na Litwie Kowieńskiej byli spolonizowanymi Litwinami!) kupili ongiś od książąt Giedroyciów i który dzierżony był przez cztery pokolenia w rękach matriarchatu, tak się bowiem składało, że przechodził w linii kobiecej z matki na córkę, z babki na wnuczkę. A że dziedziczki żyły krzepko i długo, rękę zaś miały twardą i zwyczaje starodawne, zachował się w Nowotrzebach obyczaj żywcem przeniesiony z początków XVIII stulecia.

NaleĹźy tu wspomnieć takĹźe i to, Ĺźe Litwa Kowieńska wywarła decydujący wpływ na twĂłrczość pochodzącego z Szetejni koło Kiejdan nad Niewiażą poety polskiego – laureata literackiej nagrody Nobla 1980 Czesława Miłosza (1911-2004), ktĂłry w swej twĂłrczości literackiej często odwoływał się do wspomnień z dzieciństwa (np. autobiograficzna Dolina Issy 1955), a tradycje Wielkiego Księstwa Litewskiego, stosunki polsko-litewskie, kultura i historia są widoczne w jego eseistyce. NiewiaĹźa jest pierwowzorem rzeki Issy. Jest to poetycka powieść, niepozbawiona elementĂłw autobiograficznych, przedstawiająca dzieje dojrzewającego chłopca Tomasza Dilbina, przebywającego pod opieką dziadkĂłw SurkontĂłw we dworze polskim na Litwie Kowieńskiej - w rodzinnym Giniu (Miłoszowskich Szetejniach) nad rzeką Issą (Niewiażą). Tłem historycznym opowieści są konflikty narodowościowe i społeczne w niepodległej Litwie po I wojnie światowej, u progu lat dwudziestych XX wieku, reforma rolna brutalnie uderzająca w polską własność ziemską przejmowaną bez odszkodowania oraz powikłania wynikające z wytyczenia nowej granicy kraju, ktĂłra decyzją władz litewskich oddzieliła Litwę od Polski „chińskim murem”, a tym samym PolakĂłw litewskich od polskiej Macierzy. Polska liczna drobna szlachta znad NiewiaĹźy nie wiązała się z nową, chłopską Litwą: domowe tradycje i domowa polszczyzna okazywały się skuteczną zaporą (Andrzej Romanowski). Dla PolakĂłw w nacjonalistycznej Litwie nastały ciężkie czasy, gorsze od tych za carskiej Rosji. Dlatego matka Tomasza, ktĂłry jest głównym bohaterem powieści pragnie zabrać go do Polski, ktĂłra właśnie po 123 latach niewoli odzyskała niepodległość. Tomasz nie chce opuścić ukochanej i pięknej rodzinnej od setek lat ziemi (przestrzeń krajobrazową powieści tworzy urzekająca kraina lesistych wzgĂłrz, jezior, bagien i moczarĂłw). Ostatecznie Tomasz (Czesław Miłosz) wyjeĹźdĹźa z matką do polskiego Wilna.
Także Witold Gombrowicz (1904-1969), przez wielu uznawany za jednego z najwybitniejszych pisarzy polskiej literatury współczesnej, pochodził z rodziny litewskiej, czyli także rodziny polskiej. Jego przodkowie przez setki lat mieszkali na Żmudzi, w powiecie poniewieskim. Jeszcze w XVI wieku pisali dokumenty cyrylicą, zgodnie z panującym wówczas w Wielkim Księstwie Litewskim językiem ruskim, ale już w XVII wieku spolonizowali się. Należały do nich majątki w okolicach miasta Remigoła: Wysoki Dwór, Lenogiry i Mingajłów. Dziadek pisarza, Onufry Gombrowicz przed wybuchem Powstania Styczniowego 1863 r. został uwięziony za udział w spisku antycarskim; później zwolniono go, jednak nakazano mu sprzedanie swych włości i opuszczenie na zawsze Litwy; zamieszkał w Sandomierskiem.

W Poniemoniu koło Kowna 28 czerwca 1891 r. odbył się obchód 25-lecia pracy literackiej Elizy Orzeszkowej (1841 Milkowszczyzna koło Grodna - 1910 Grodno), jednej z największych powieściopisarek polskich, autorki m.in. nieśmiertelnej powieści Nad Niemnem (1888, w 1904 i 1909 r. kandydatka do literackiej nagrody Nobla,), która zadebiutowała w 1866 r. opowiadaniem Obrazek z lat głodowych. Obchód w Poniemoniu odbył się z udziałem m.in. Włodzimierza Spasowicza i deputacji miasta Grodna, gdzie pisarka mieszkała na stałe od 1869 r. Kobiety, warszawskie feministki, wysłały delegację, która wręczyła jubilatce ładną tacę (obecnie znajduje się ona bezprawnie, bo skradziona narodowi polskiemu przez Litwinów, w Muzeum w Wilnie, w dziale pamiątek po Orzeszkowej) z wymalowanym epizodem z powieści Orzeszkowej Marta (1873; o równouprawnieniu kobiet z mężczyznami) przez Bronisławę Poświkową.

Nawet dzisiaj ta romantyczna dawna polska ĹťmudĹş przyciąga kaĹźdego, kto interesuje się dziedzictwem kultury polskiej na Ĺťmudzi. Śladami polskimi na Ĺťmudzi podążyli mi.in. w grudniu 2012 r. wykładowcy i słuchacze Centrum Polonistycznego Uniwersytetu Wileńskiego, po ktĂłrej napisali w „Kurierze Wileńskim” (18.12.2012): „Nie od dziś wiadomo, Ĺźe na Ĺťmudzi tych śladĂłw polskości w historii miast zapisanych jest bardzo wiele, jednak w trakcie naszego wyjazdu zwracaliśmy szczegĂłlną uwagę na zachowane napisy polskojęzyczne, zwłaszcza na polskie inskrypcje nagrobne. ĹťmudĹş, ktĂłrą charakteryzował wysoki odsetek drobnej szlachty, w większości wykazującej polską toĹźsamość narodową, zachowała ich sporo”.

(Jest to część 2 pracy „Zagłada PolakĂłw na Litwie Kowieńskiej 1918-1968)

Marian Kałuski

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt