Piątek 29 Marca 2024r. - 89 dz. roku,  Imieniny: Marka, Wiktoryny, Zenona

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 09.03.19 - 12:56     Czytano: [1840]

Litwa Kowieńska: tam była Polska

Dykcjonarzyk geograficzno-historyczny (6)

KOZAKISZKI – Kazokiskes
, wieś na Litwie, w okręgu wileńskim, na Litwie Kowieńskiej, 7 km na pn. od Jewia. Wieś tę założył w 1609 r. Stanisław Beynart. W latach 1782-90 wzniesiono tu barokowo-klasycystyczny kościół zaprojektowany przez Augustyna Kossakowskiego z bogato zdobioną fasadą i attykowym szczytem udekorowanym artystycznie kutym krzyżem. Wewnątrz znajdują się klasycystyczne organy, sześć klasycystycznych ołtarzy oraz kilka cennych obrazów. W kościele jest portret patrona Polski św. Kazimierza królewicza i fundatora wsi.
KOZLISZKI – Kazliškiai, miejscowość w okręgu mariampolskim, koło Kozłowej Rudy. 1815-1915 w granicach Królestwa Polskiego. Urodził się tu Szymon Katyli (1835-1912 Kraków), rzeźbiarz (studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie), współorganizator z Mikołajem Akielewiczem słynnej kowieńskiej procesji dla uczczenia rocznicy unii Polski z Litwą 12 sierpnia 1861 r., po ogłoszeniu przez carat branki do wojska w Królestwie Polskim w styczniu 1863 r. dokonał w Mariampolu śmiałego uwolnienia poborowych, następnie uczestnik Powstania Styczniowego 1863 najpierw na Suwalszczyźnie Litewskiej, a następnie na Mazowszu, uczestnik szeregu bitew i potyczek, m.in. Czystą Budą (2 II), Balwierzyszkami (23 V), Olitą (20 VI), Stragiszkami (21 VI), 1864-70 przebywał na zesłaniu na Syberii, po zwolnieniu przeniósł się do Galicji, gdzie mieszkał w Krakowie i Lwowie, gdzie był inżynierem, autor pamiętnika z okresu powstania, częściowo drukowanego we Lwowie w 1903 r. i Warszawie w 1963 r.
KOZŁOWA RUDA - Kazlų Rūda, miasto w okręgu mariampolskim. 1807-15 w granicach Księstwa Warszawskiego i 1815-1915 Królestwa Polskiego (Kongresówki). Podczas polskiego Powstania Styczniowego 1863 doszło tu 1 IV i 21 VII do bitwy 200-osobowego oddziału powstańców Walerego Kamińskiego z wojskiem rosyjskim, zakończonej rozbiciem roty rosyjskiej. Miastami partnerskim Kozłowej Rudy są Frombork i Lwówek. Urodził się tu Andrzej Hollak (1802-1860), ksiądz katolicki, rektor polskiego seminarium duchownego w Sejnach i kanonik sejneński.
KOŹLISZKI – Kazliškiai, dawna wieś, dzisiaj w granicach Kowna w okręgu kowieńskim. Urodził się tu Leopold Pac Pomarnacki (1907-1992), polski leśnik, ornitolog, pisarz, Sybirak, żołnierz Armii Andersa i uczestnik walk o Monte Cassino. Gimnazjum i liceum w Wilnie kończył razem z Czesławem Miłoszem. Autor licznych artykułów i monografii o tematyce łowieckiej i przyrodniczej oraz 3 książek, przyczynił się do powstania ogrodu zoologicznego w Wilnie.
KRAKINÓW - Krekenava, miasteczko w okręgu i rejonie poniewieskim. W 1897 r. parafia krakinowska miała 5500 parafian, wśród których 40% było Polakami. W roku szkolnym 1926/27 za zgodą rządu litewskiego ludowo-socjaldemokratycznego nastawionego lepiej do Polaków, otwarta została tu polska szkoła podstawowa, do której uczęszczało 65 dzieci. Zamknięta w następnym roku przez nacjonalistów litewskich, którzy doszli do władzy w wyniku zamachu stanu, dokonanego w grudniu 1926 r. Na cmentarzu katolickim zachowało się jeszcze trochę starych polskich nagrobków. Na wschód od Krakinowa znajdują się 3 miejscowości znane z powieści „Potop” (1886) Henryka Sienkiewicza - oddalone o 9 km Mitruny i o 16 km Pacunele oraz oddalone o 13 km Wodokty.
KRAKOPOL – Krokialaukis, miasteczko w okręgu olickim, na Suwalszczyźnie litewskiej. 1807-15 w granicach Księstwa Warszawskiego i 1815-1915 Królestwa Polskiego (Kongresówki). W 1872 r. wzniesiono tu nowy kościół katolicki, którego plan wykonał znany architekt polski Wojciech Bobiński (co przemilcza litewska Wikipedia).
KRAKWIANY, majątek polski w dawnym powiecie poniewieskim. Urodził się tu Janusz Jagmin (1896-1948 Poznań), inżynier rolnik, specjalista uprawy lnu, 1929 r. założyciel i do 1939 r. dyrektor Lniarskiej Stacji Doświadczalnej, docent i 1937-39 profesor polskiego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, a po wojnie Uniwersytetu Poznańskiego, 1945-48 dyrektor Lniarsko-Konopnej Stacji Doświadczalnej, autor 135 prac naukowych i artykułów.
KRAWNISZKI – Kriauniške, wieś w okręgu mariampolskim, koło Kołzowej Rudy, na Suwalszczyźnie litewskiej. 1815-1915 w granicach Królestwa Polskiego (Kongresówki). Urodził się tu Józef Hollak (1812-1890), polski duchowny katolicki, 1837-55 nauczyciel religii w Instytucie Głuchoniemych w Warszawie, następnie proboszcz w archidiecezji warszawskiej (Radzymin, Solec, Warszawa), od 1883 r. biskup pomocniczy augustowski i jednocześnie proboszcz w Wyłkowyszkach, autor pracy „Słownik mimiczny dla głuchoniemych i osób z nimi styczność mających” (1879).
KRETYNGA - Kretinga, miasto w okręgu kłajpedzkim, w pobliżu Połągi. Rodowici Polacy wcześnie zaistnieli w historii Kretyngi. Np. jej właścicielem był horodniczy wileński Wojciech Przetocki (zm. 1598), wywodzący się z Korony, czyli z Polski. Po nim tutejsze dobra należały do Chodkiewiczów. W 1602 r. hetman Jan Karol Chodkiewicz (bohater spod Kircholmu 1605) sprowadził tu polskich bernardynów, dla których ufundował kościół (bogato urządzone wnętrze) i klasztor bernardynów jako wotum za zwycięstwo w bitwie pod Kircholmem. Klasztor należał kolejno do zakonnej prowincji polskiej, od 1637 r. małopolskiej i od 1731 r. do (polsko-) litewskiej. Po polskim Powstaniu Styczniowym 1863-64 władze carskie w ramach represji zniosły wszystkie polskie klasztory na Litwie. Zostawiono czynny jedynie klasztor w Kretyndze, który został tzw. konwentem etatowym na utrzymaniu państwowym, do którego zwożono zakonników na wymarcie z innych skasowanych klasztorów. Ostatni polski zakonnik – Hieronim Berżawski zmarł w 1909 r., a przełożonym klasztoru został wówczas ksiądz litewski; klasztor zlikwidowali Sowieci w 1945 roku. Był tu zakonnikiem i wykładowcą w polskiej szkole klasztornej Jerzy Pabreża (1771-1849), polsko-żmudzki botanik i poeta. Księgozbiór klasztoru liczył 14 000 woluminów, w tym bardzo dużo polskich starodruków. W podziemiach klasztoru mauzoleum Chodkiewiczów. Kretynga wielokrotnie zmieniała właścicieli. W 2. poł XVII w. przeszła w ręce Sapiehów, w połowie XVIII w. Massaliskich (m.in. była we władaniu biskupa wieleńskiego Ignacego Massalskiego, w 1795 r. Potockich, w 1806 r. przeszła w ręce rosyjskie, by w 1875 roku powrócić w polskie ręce – Tyszkiewiczów (do 1940 r.). Józef Tyszkiewicza, który wzniósł tu okazały zespół pałacowy. Przebudowano dwa stare budynki łącząc je ogromną oranżerią, w której Józef Tyszkiewicz urządził sławny na całą Europę ogród zimowy z sadzawkami, wodospadem, grotami (w jednej z nich mogło biesiadować 100 osób) i rzadkimi roślinami. Obecnie w pałacu jest muzeum pełne poloników (m.in. przedmioty z pałaców Tyszkiewiczów w Kretyndzie i Połądze, obrazy znanego portrecisty polskiego Kazimierza Mordasewicza (1859-1923)) często skradzionych Polakom w okresie Litwy Kowieńskiej i za władzy sowieckiej. Biblioteka pałacowa składała się głównie z dzieł polskich i francuskich. Przy parku resztki wielkiego kiedyś parku (300 ha), w którym są dęby z czasów Chodkiewicza; jest tu pomnik pułkownika Berka Joselewicza oraz cmentarz ze starymi polskimi grobami. W Kretyndze urodzili się: Bonawentura Butkiewicz (1795-1871), duchowny katolicki, teolog, w latach 1842-51 i 1856-61 rektor Akademii Duchownej w Warszawie; Berek Joselewicz (1764 Kretynga – 1809 pod Kockiem), sławny pułkownik Wojska Polskiego pochodzenia żydowskiego, podczas powstania kościuszkowskiego w 1794 organizował w Warszawie Pułk Lekkokonny Starozakonny (żydowski) – obrońca Pragi, oficer Legionów Polskich we Włoszech - dowódca polskiego oddziału w wielu bitwach napoleońskich, odznaczony orderem Virtuti Militari, zginął w walce pod Kockiem, upamiętniają go nazwy ulic w wielu miastach Polski, a w 200 rocznicę śmierci Joselewicza Poczta Polska wydała znaczek pocztowy z jego postacią; Hipolit Pasierbski (1807-1895), po wybuchu Powstania Listopadowego 1830 r., obok wielu tysięcy osób, 22 stycznia 1831 r. podpisał adres mieszkańców Litwy, Wołynia, Podola i Ukrainy do sejmu Królestwa Polskiego, podkreślający więź tych ziem z Polską, walczył w Augustowskiem w oddziale Teofila Mirskiego (otrzymał Złoty Krzyż Virtuti Militari), po upadku powstania działacz emigracji polskiej we Francji (Towarzystwo Demokratyczne Polskie, Zjednoczenie Emigracji Polskiej), w 1848 r. wysłany na Litwę z innymi emisariuszami w celu przygotowania powstania, aresztowany przez Rosja i zesłany na 12 lat na Sybir, po powrocie z Sybiru brał udział w Powstaniu Styczniowym 1863 r.
KREWNO – Kriaunos, miejscowość w okręgu poniewieskim, koło Abel. 1570-85 własność kardynała Jerzego Radziwiłła, biskupa wileńskiego, następnie krawkowskiego, potem Rudominów, Sulistrowskich i Roemerów; w 1867 roku rząd carski w ramach walki z polskością na Litwie nakazał sprzedaż tutejszych dóbr. Urodził się tu Maurycy Kleczkowski (1829-1897 Warszawa), polski lekarz, powstaniec 1863 r. na Żmudzi, następnie na emigracji w Paryżu, gdzie był wiceprezesem Towarzystwa Lekarzy Polskich, po powrocie do kraju w 1883 roku pracował jako lekarz w Wilnie, następnie w Warszawie, jego biblioteka została przekazana polskiemu Wileńskiemu Towarzystwu Lekarskiemu.
KROKI - Krakės, miasteczko w okręgu kowieńskim, koło Kiejdan. Leży na terenie byłej polskiej enklawy zwanej Laudą (liczne polskie zaścianki szlacheckie). Mieszkańcy Kroków wzięli masowy udział w Powstaniu Styczniowym 1863. W 1897 parafia krocka miała 8439 parafian, wśród których 40% było Polakami. Cmentarz katolicki ze starymi polskimi grobami.
KRONIE – Kruonis, miasteczko w okręgu kowieńskim, koło Koszedar. W tutejszym kościele zachowały się nagrobki Bohdana (zm. 1625) i Samuela Lwa Ogińskich (zm. 1657). Na nagrobku Bohdana Ogińskiego w zachowanej XVII-wiecznej inskrypcji polskiej czytamy: Ktoś ktokolwiek jest to wiedzieć pragnie o tym Panie / Ogińskim de CozielskoPrzezacnym Bod Danie / Mąż był wiedz wszelkich cnót Pan Mądry w pokoju / Biegły w dziełach rycerskich mężny w krwawim boiu / Ten bił Niemcy Rebelles Ten bił zamorczyki / Ten z armatą w Inflanciech tłumił gęste sziki / Ten moskala hardego po zapiekłych rolach / Krwią skropiwszy podeptał ten y w Dzikich Polach / Naliwaika Łobode wziął w łyki swawolnych / Ten od gwałtów morderstwa wielu czynił wolnych / Tego ciało w tym grobie dusza w niebie sława / Nieśmiertelna na wieki w Pamięci zostawa.
KROŻE - Kražiai, miasteczko w sercu Żmudzi, w okręgu szawelskim, pomiędzy Worniami i Rosieniami. Kiedy Witold w 1398 r. oddał Żmudź Krzyżakom, rezydował tu ich zarządca. Kroże dzięki polskim staraniom (pokój toruński) powróciło do Litwy w 1413 r. Parafię w Krożach należącą do najstarszych na Żmudzi, założyli w 1413 (lub wg innych źródeł w 1416) król polski Władysław Jagiełło i książę Witold; była to najbogatsza parafia na Żmudzi. Były tu domy zakonne polskich zgromadzeń: jezuitów (1614-1773) i karmelitów (1797-1817) oraz benedyktynek (1639-1891) i mariawitek (kasata 1842). Jest tu pojezuicki kościół i klasztor. Barokowy kościół wzniósł w latach 1757-63 polski architekt Tomasz Żebrowski. Kościół upamiętnił się jako miejsce wydarzeń w 1893 r. znanych jako tzw. "rzeź kroska", kiedy to carscy Kozacy dokonali rzezi wiernych, broniących kościoła przed przebudową na cerkiew. Zginęło 9 osób, 50 było rannych, 71 aresztowano z czego 35 skazano na więzienie, w tym 4 otrzymało zesłanie na 10 lat katorgi. Wydarzenia odbiły się szerokim echem w Europie i spowodowały złagodzenie polityki carskiej wobec Kościoła katolickiego. Świątynię zwrócono wiernym dopiero w 1908 r.
W latach 1570-1740 było tu seminarium duchowne diecezji żmudzkiej prowadzone przez polskich jezuitów.
Działało tutaj jedno z najwybitniejszych kolegiów jezuickich w Rzeczypospolitej - zwane Atenami żmudzkimi, ufundowane w 1614 r. przez hetmana Karola Chodkiewicza; m.in. wykładał tu w latach 1617-20 Maciej Kazimierz Sarbiewski (1595 Sarbiewo na Mazowszu – 1640 Warszawa), jezuita, światowej sławy polski poeta neołaciński, nazywany sarmackim Horacjuszem, laureat najwyższej ówczesnej nagrody literackiej "laur poetycki" o prestiżu porównywanym z literacką nagrodą Nobla, który otrzymał od papieża Urbana VIII w 1622 r., jeden z najbardziej popularnych i najczęściej wydawanych polskich autorów za granicą, obok Henryka Sienkiewicza i Ferdynanda Ossendowskiego, kaznodzieja nadworny króla Władysława IV. Po kasacie zakonu jezuitów (1773) szkołę polską prowadzili tu karmelici, w 1817 r. zamieniono ją na polskie gimnazjum, którym opiekował się polski Uniwersytet Wileński; w 1824 r. miało ono 359 uczniów. W 1823 r. w gimnazjum powstało tajne patriotyczne antyrosyjskie stowarzyszenie polskich uczniów Czarnych Braci (założyciele Jan Prosper Witkiewicz i Cyprian Janczewski), którego celem było wywoływanie zamieszek w gimnazjum krożańskim i w innych szkołach i zakładach naukowych na Litwie. Liczono, że w ten sposób zwiększy się liczbę "winowajców" i przez to władze carskie złagodzą karę „promienistym”, czyli członkom polskiego Towarzystwa Przyjaciół Pożytecznej Zabawy – studentom Uniwersytetu Wileńskiego, założonego w maju 1820 w Wilnie przez studenta Wydziału Matematyczno-fizycznego, Tomasza Zana. Wykryte przez władze carskie i poddane represjom. Witkiewicza i Janczewskiego aresztowano i skazano na śmierć. Witkiewiczowi w drodze łaski zamieniono karę na dożywotnią służbę w batalionie liniowym w Orsku koło Orenburga – bez prawa awansu; odebrano mu także szlachectwo. 8 marca 1824 r. wywieziono go z Wilna do Moskwy, skąd etapami, zakuty w kajdany szedł przez długie miesiące do miejsca przeznaczenia. Absolwentem gimnazjum w Krożach był m.in. Jan Narkiewicz (1806-1886 Kraków), polski ksiądz katolicki, działacz, autor książek religijnych, sybirak, nauczyciel w kolegiach w Lubieszowie i Rosieniach, 1854-58 proboszcz i dziekan w Kobryniu, gdzie wespół z Aleksanderm Mickiewiczem, bratem Adama, założył czytelnię polską i szpital, 1858-66 proboszcz w Jeziorosach, gdzie wzniósł pierwszy w tej miejscowości murowany kościół; oskarżony o to, że jest „przywódcą polskiego ruchu narodowego” i o wspieranie polskiego Powstania Styczniowego 1863 na Litwie, aresztowany i zesłany na Sybir, zwolniony w 1875 roku, udał się do Krakowa, cennym jest jego „Pamiętnik księdza wygnańca” (Lwów 1876). Do szkoły w Krożach chodził Józef Wincenty Piotr Piłsudski (1833-1902), ojciec marszałka Polski Józefa Piłsudskiego (1867-1925). W 1842 r. gimnazjum przeniesiono do gubernialnego Kowna. W Krożach zachował się tu budynek dawnej bursy kollegium jezuickiego, w którym od 2009 r. ma siedzibę Kražių Motiejaus Kazimiero Sarbievijaus Kultūros Centras (pol. Centrum Kultury im. Macieja Kazimierza Sarbiewskiego) oraz fundamenty kościoła jezuickiego. Podczas polskiego Powstania Styczniowego 1863 doszło tu 9 X do bitwy powstańców z wojskiem rosyjskim. Jest tu cmentarz ze starymi polskimi grobami. Został tu pochowany m.in. zmarły w Warszawie w 1869 roku Adolf Przeciszewski, jeden z najbogatszych polskich ziemian na Litwie etnicznej. Zachowała się kaplica przykościelną Chrząstowskich. Jeden z najbogatszych polskich ziemian na Żmudzi Adolf Przeciszewski założył tu w latach 40. XIX w. tkalnię płótna.
KRUKI - Kriūkai, miasteczko w okręgu mariampolskim, koło Szaków. 1815-1915 w granicach Królestwa Polskiego (Kongresówki). Od 1907 r. w Krukach istniała kaplica domowa parafii mariawickiej w Kownie. Później wybudowano murowany kościół. Mariawityzm, powstały w Polsce pod koniec XIX w., jest wybitnie polską grupą wyznaniową. Świadczy to o tym jak duże były wpływy polskie na ówczesnej Litwie.
KRUWONDY, dawna polska okolica szlachecka w okręgu kowieńskim, koło Czekiszek. W roku szkolnym 1926/27 za zgodą rządu litewskiego ludowo-socjaldemokratycznego nastawionego lepiej do Polaków, otwarta została tu polska szkoła podstawowa, do której uczęszczało 46 dzieci. Zamknięta w następnym roku przez nacjonalistów litewskich, którzy doszli do władzy w wyniku zamachu stanu, dokonanego w grudniu 1926 r.
KRYNICZYN – Krinčinas, miasteczko w okręgu poniewieskim, koło Pozwola. Urodził się tu Tadeusz Kunicz (1747-1829), duchowny katolicki, 1780-1803 profesor matematyki w polskiej Szkole Głównej Litewskiej w Wilnie, od 1809 r. kanonik inflancki i wileński, od 1815 r. biskup sufragan trocki w diecezji wileńskiej, 1810-12 jej wikariusz generalny i administrator, autor „Gramatyki francuskiej krótko zebranej” dla polskich szkół (kilkanaście wydać w latach 1802-28).
KRYNKISZKI, miejscowość w okręgu kowieńskim, koło Rosień. Podczas polskiego Powstania Styczniowego 1863 doszło tu 26 lipca do bitwy powstańców z wojskiem rosyjskim.
KRZEWIN, teren dawnego folwarku szlacheckiego w okręgu poniewiskim, koło Poniewieża. Własność Siemaszków. Urodził się tu Antoni Józef Siemaszko (1861-1924), aktor i reżyser związany z teatrami Warszawy, Krakowa, Lwowa, Kijowa i Łodzi, zagralł w trzech filmach polskich, autor kilku sztuk teatralnych, w czasie I wojny światowej kapitan II Brygady Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego.
KULWA – Kulva, wieś w okręgu kowieńskim, koło Janowa. Było to gniazdo Kulwieciów, którzy byli odgałęzieniem bojarskiego rodu litewskiego Ginwiłłów, którzy przyjęli nazwisko od tej miejscowości. Pierwotnie nazywali się Kulwiet lub Kulwietis, a uległszy polonizacji zaczęli podpisywać się Kulwieć. Pierwszy kościół katolicki Matki Boskiej ufundował tu 1650 roku Jan Parczewski. Urodził się tu Abraham Kulwieć (ok. 1510-1546 Kulwa), absolwent Akademii Krakowskiej, grecysta i hebraista, pionier reformacji (ewangelickiej) na Litwie, profesor uniwersytetu w Królewcu (Prusy Książęce), współpracował przy tworzeniu litewskiego Kancjonału Mażvida „Gesmes Chrikszczioniszkai” (wyd. 1566 – 70), do którego dostarczył poetyckie parafrazy psalmów i tłumaczenia polskich pieśni. Opodal dawnego dworu Kulwieciów znajduje się jego grób, a na południe od niego na pagórku pomnik go upamiętniający.
KUMELANY – Kumelionys, wieś w okręgu mariampolskim, koło Mariampola. Urodził się tu Pius Weloński (1848-1931 Warszawa), polski bardzo znany rzeźbiarz, a także malarz (studiował w Warszawie, Petersburgu, we Włoszech, Francji i w Niemczech), tworzący głównie kompozycje o tematyce alegorycznej, religijnej, nagrobki oraz portrety, profesor i dyrektor Szkoły Rysunkowej w Warszawie, honorowy dyrektor warszawskiego Muzeum Sztuk Pięknych, dyrektor prywatnej Szkoły Sztuk Pięknych im. Wojciecha Gersona w Warszawie, honorowy profesor Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, autor m.in. znanej rzeźby Gladiator, nagrobka kardynała Jerzego Radziwiłła w katedrze wawelskiej oraz 14 monumentalnych rzeźb przedstawiających stacje Drogi Krzyżowej przy klasztorze jasnogórskim w Częstochowie.
KUMIECISZKI - Kumečiai, miejscowość w okręgu mariampolskim, koło Kalwarii. 1815-1915 w granicach Królestwa Polskiego. Urodził się tu Jerzy Aleksandrowicz (1819-1894), polski botanik, od 1864 r. dyrektor ogrodu botanicznego w Warszawie, 1862-69 profesor Szkoły Głównej w Warszawie, następnie Uniwersytetu Warszawskiego (1869-78), w 1869 r. założyciel pierwszej w Polsce szkoły ogrodniczej, w 1884 r. założycieli pierwszy prezes Warszawskiego Towarzystwa Ogrodniczego.
KUNIGISZKI - Kunigiškiai, wieś w okręgu kowieńskim, koło Janowa. W roku szkolnym 1926/27 za zgodą rządu litewskiego ludowo-socjaldemokratycznego nastawionego lepiej do Polaków, otwarta została tu polska szkoła podstawowa, do której uczęszczało w tym roku 85 dzieci. W grudniu 1926 r. doszli do władzy w wyniku zamachu stanu nacjonaliści litewscy, którzy już w następnym roku zamknęli 57 szkół polskich. W Kunigiszkach przetrwała chyba do 1940 r., jako szkoła „pokazowa” – miała pokazywać światu, że rząd litewski nie prześladuje mniejszości narodowych. Jednak prześladowano na różny sposób tak miejscowych Polaków, że się bali posyłać swe dzieci do tej szkoły. Dlatego w roku szkolnym 1936/37 uczęszczało do niej już tylko 14 dzieci – cierpiących prześladowanie rodziców, ale niezłomnych patriotów polskich.
KUPISZKI - Kupiškis, miasto w okręgu poniewieskim. W 1480 roku rozpoczął studia na Akademii Krakowskiej Stanislaus Johannis de Cupyschky – Stanisław Jan z Kupiszek. Pierwszy kościół katolicki w Kupiszkach ufundował król polski Zygmunt III Waza. Obecny, z lat 1900-14, zaprojektował w stylu neogotyckim znany polski architekt i rzeźbiarz Konstanty Rączewski (zm. 1935); bardzo dużo kościołów i innych okazałych budynków na Litwie Kowieńskiej zaplanowali lub wznieśli polscy architekci, co dzisiaj przemilczają wszystkie publikacje litewskie: albo nie podaje się nazwiska architekta, albo podaje się jego nazwisko w litewskiej pisowni bez podania jego narodowości, jak np. w przypadku kościoła w Kupiszkach: np. litewska Wikipedia podaje, że jego plan wykonał Konstantinas Rončevskis, co Litwini mają odbierać i odbierają, że był on architektem litewskim. Od 1657 roku tutejsze dobra ziemskie posiadali Tyzenhauzowie, od 1771 roku Czartoryscy i od 1812 roku Tyszkiewiczowie. Podczas wyprawy Napoleona na Rosję w 1812 roku, w której w ramach armii francuskiej były czysto polskie oddziały wojskowe, w Kupiszkach sformowany został 17 Pułk Ułanów Księstwa Warszawskiego, który liczył 1109 oficerów i żołnierzy pod dowództwem najpierw płk Michała Tyszkiewicza od 13 lipca 1812, potem płka Franciszka Brzechwy od 1 marca 1813. Do pułku w lipcu 1812 roku trafiło m.in. 70 polskich dezerterów i jeńców z armii carskiej. Pułk brał udział w walkach w Rosji w 1812 roku i kampanii 1813 roku (Tylża 28 XII 1812), Labiau (29 XII 1812), Królewiec (30 XII 1812), Brandenburg (4 II 1813), Sierakowo (12 XII 1813), Lubeka (2 XII 1813), Bornheli (8 XII 1813), Zeesladi (10 XII 1813). W pobliżu Kupiszek znajduje się muzeum etnograficzne założone przez Adama Piotrowskiego (lit. Adomas Petrauskas) i położone na posiadłościach jego założyciela. Miastem partnerskim Kupiszek jest Zgierz. W Kupiszkach urodzili się: Kazimierz Łapczyński (1823-1892 Warszawa), inżynier komunikacji, etnograf i botanik, za działalność niepodległościową w latach 1846-57 na zesłaniu w Dagestanie, autor publikacji o góralach, Pieninach i Tatrach, opowiadań i wspomnień z Dagestanu oraz 20 prac botanicznych – pionier polskiej fitogeografii, odkrył kilkanaście stanowisk roślin nowych w Polsce; Michał Twardowski (1844-1921), polski działacz niepodległościowy i dziennikarz; uczestnik polskiego Powstania Styczniowego 1863-64 po upadku którego udał się do Paryża, skąd w 1867 roku wyjechał do USA, gdzie wobec zarysowującego się konfliktu polsko-litewskiego, w latach 1879-82 wydawał pierwszy w Ameryce tygodnik litewski „Gazeta Lietuviszka”, stojący na gruncie dalszego trwania unii polsko-litewskiej; w 1905 roku zaczął wydawać tygodnik polski pt. „Emigrant Polski”.
KUPRYSZKI – Kupriškiai, wieś w okręgu uciańskim, koło Giedrojć, przy przedwojennej granicy polsko-litewskiej. Właścicielem tutejszego majątku był Antoni Kiersnowski – ojciec Marii Wojciechowskiej (1869-1959), żony prezydenta Polski Stanisława Wojciechowskiego (1922-26).
KURCIENISZKI – Kurtiniškės, miejscowość w okręgu olickim, koło Mirosławia. 1807-15 w granicach Księstwa Warszawskiego i 1815-1915 Królestwa Polskiego (powiat kalwaryjski, gubernia suwalska). Urodził się tu Mieczysław Mackiewicz (1880-1954), generał brygady Wojska Polskiego, 1918-20 organizator i dowódca 41 Suwalskiego Pułku Piechoty, w 1919 r. zdobył Lidę dla Polski, maj – czerwiec 1919 r. szef polskiej Misji Politycznej w Kownie (uważany przez Piłsudskiego za specjalistę od spraw litewskich), podczas wojny polsko-bolszewickiej 1920 r. p.o. dowódca 2 Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Podczas II wojny światowej w II Korpusie Polskim gen. W. Andersa; jego syn Władysław poległ w walkach pod Monte Cassino (1944).
KURDYMOKSZTY, dawny folwark w okręgu olickim koło Świętojezior. Urodził się tu Aleksander Bakinowski (1839-1917), jeden z pionierów nowoczesnej medycyny na Suwalszczyźnie, m.in. lekarz miejski w Suwałkach i prezes tamtejszego Towarzystwa Lekarskiego.
KURKLE - Kurkliai, miejscowość w okręgu uciańskim, koło Kowaryszek. W I Rzeczypospolitej jeden z ośrodków polskiego kalwinizmu (zbór, szkoła). Od 1. poł. XVIII w. do 1832 roku był tu dom zakonny polskich marków z Krakowa. Urodził się tu Mieczysław Siesicki (1829-1899 Warszawa), uczestnik Powstania Styczniowego 1863-64 – organizator i naczelnik powiatu poniewieskiego, aresztowany przez Rosjan i skazany na śmierć, którąa została zamieniona na 20 lat ciężkich robót na Syberii (Usole k. Irkucka, na Syberii towarzyszyła mu żona), zwolniony w 1871 r. Nie otrzymał pozwolenia na powrót na Kowieńszczyznę i zamieszkał w Warszawie, gdzie został załużonym działaczem społecznym (Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności – Bezpłatne Czytelnie).
KURSZANY - Kuršėnai, miasto w okręgu szawelskim. W 1564 roku król Zygmunt II August nadał tutejsze dobra Despot-Zenowiczowi, potem były w rękach Paców, a następnie Grużewskich, którzy władali nimi do II wojny światowej (Litwini bardzo okroili im majątek). Ostatni właściciel Jerzy Grużewski został zamordowany w niemieckim obozie koncentracyjnym na Majdanku koło Lublina. Zachował się dwór Grużewskich. W czasie polskiego Powstania Listopadowego w 1831 doszło tu do zwycięskiej bitwy powstańców z Rosjanami, za co otrzymał Krzyż Virtuti Militari Henryk Kałussowski (1806-1894), organizator Polonii amerykańskiej, założyciel Biblioteki Związku Narodowego Polskiego w Waszyngtonie. Podczas polskiego Powstania Styczniowego 1863 doszło tu 1 marca do bitwy powstańców z wojskiem rosyjskim. Urodzili się tu: Jan Grankowski (1898 – po 1 IX 1939), polski lekkoatleta, który specjalizował się w rzucie oszczepem, pchnięciem kulą i trójskokiem, zdobywca srebrnego medalu w rzucie oszczepem i brązowego w trójskoku podczas seniorskich mistrzostw Polski we Lwowie w 1921; Jan Grużewski (ur. 1928), polski dziennikarz, uczestnik Powstania Warszawskiego 1944 w szeregach Armii Krajowej, 1952-60 dziennikarz w wydawanym w Warszawie tygodniku „Świat”, od 196o r. we Francji: 1962-74 dziennikarz polskiej sekcji Radia Francuskiego w Paryżu, 1982-99 paryski korespondent radia Głos Ameryki w Waszyngtonie, ze Stanisławem Kopfem autor albumu „Dni Powstania” (Warszawa 1957); Aleksander Izenszmid (1800-1883), podczas polskiego Powstania Listopadowego 1830-31 dowódca powstania w powiecie wiłkomierskim: bił się z Rosjanami pod Prestowianami i Powerdeniem, podczas europejskiej Wiosny Ludów ostatni dowódca polskiego Legionu Mickiewicza we Włoszech, następnie generał w armii włoskiej.
KURTOWIANY - Kurtuvėnai miasteczko w okręgu szawelskim. Powstała tu jedna z najstarszych parafii katolickich na Żmudzi, a pierwszy kościół został zbudowany w 1495 r. W okresie reformacji (od schyłku XVI w. do 1614 r. parafia kurtowiańska znajdowała się w rękach kalwinów. W latach 1785–1796 zbudowano istniejący do dzisiaj kościół św. Jakuba wg projektu Marcina Knackfusa, architekta króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, prekursora klasycyzmu na ziemiach polskich. W 1573 r. Kurtowiany otrzymały prawa miejskie od króla polskiego, a w 1766 r. od króla Stanisława Augusta przywilej na jarmark. W XVIII w. miejscowość była własnością rodziny Nagurskich (Nagórskich), a następnie Platerów. Od nich w XIX w. Kurtowiany nabył hrabia Henryk Plater-Zyberk (1811–1903). W 1894 r. syn Henryka, Ludwik, wzniósł tu nowy okazały dwór. Liczni potomkowie Henryka Platera stworzyli w Kurtowianach ośrodek kultury polskiej, m.in. wychowywała się Elżbieta Popowska, podczas wojny członkini Korpusu Obrońców Polski, więźniarka Pawiaka i niemieckich obozów koncentracyjnych. Ostatnim właścicielem majątku Kurtowiany był syn Ludwika, Stanisław Eugeniusz Plater-Zyberk (1889-1955), wieloletni więzień łagrów sowieckich. W czasie Powstania Listopadowego w 1831 r. w okolicach miasteczka operowały wojska polskie i rosyjskie generała P.A. Tołstoja. W powstaniu uczestniczyli mieszkańcy miasteczka (m.in. żydowscy mieszczanie). W 1905 r. miały tu miejsce antycarskie manifestacje. Urodzili się tu: Jan Nagurski (ok. 1760-1796), poseł żmudzki na Sejm Czteroletni (Wielki) 1788-92, jako członek Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej prowadził za konstytucją agitację na Żmudzi, w czasie powstania kościuszkowskiego 1794 r. generał-major Księstwa Żmudzkiego, dowódca 1 pułku konnego Księstwa Żmudzkiego; Kajetan Nagurski (po 1760-1801), działacz patriotyczny, zwolennik Konstytucji 3-maja, podczas powstania kościuszkowskiego członek Rady najwyższej Narodowej Litewskiej, swoim sumptem wystawił duży oddział zbrojny i na cele powstania oddał duże ilości słota i srebra, w 1797 r. przystąpił do wileńskiej „Asocjacji” związanej z niepodległościową Centralizacją Lwowską, za był chwilowo aresztowany przez Rosjan, ostatni tego nazwiska dziedzic Kurtowian; Antoni Plater-Zybrek (1901-1977 Warszawa), polski hrabia, ekonomista, ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. w tzw. «Czołówce» ks. Władysława Korniłowicza, działacz społeczny przed wojną w Poznaniu, a po wojnie we Wrocławiu (członek zarządu «Caritasu» przy Kurii Arcybiskupiej) i Warszawie, podczas wojny najbliższy współpracownik Adama Ronikiera w Radzie Głównej Opiekuńczej (RGO) w Krakowie i łącznik między kierownictwem RGO i dowództwem Okręgu Krakowskiego Armii Krajowej; Stefan Plater-Zyberk (1891-1943), polski hrabia, fotografik, artysta malarz, podczas studiów na Politechnice Ryskiej (1912-16) działacz polskiej akademickiej korporacji Arkonia, malarstwo studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, członek Polskiej Organizacji Wojskowej w Kownie w 1919, aresztowany i więziony przez władze litewskie, jeden z czołowych fotografików warszawskich (wystawy, członek Fotoklubu Polskiego), właściciel firmy fotograficznej Photo-Plat w Warszawie, zginął w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz.
KUŻE - Kužiai), miasteczko w okręgu szawelskim, koło Szawel. Jest tu drewniany kościół ufundowany w XVII w. przez szlachcica Jana Kazimierza Godlewskiego.
KWETKI - Kvetkai, miejscowość w okręgu poniewieskim, przy granicy z Łotwą. Od 1. poł. XVIII w. do 1832 r. był tu dom zakonny polskich marków z Krakowa.

LAUDA - Liaudė), jak podaje Wikipedia – Lauda to region etnograficzno-historyczny położony na północ od Kowna, którego nazwa pochodzi od zajmującej centralne miejsce niewielkiej rzeczki Laudy, prawego dopływu Niewiaży. Rozciągał się między Niemnem, Wilią a rzeką Dubissą, za którą zaczynała się etniczna Żmudź (historyczna i administracyjna granica Żmudzi przebiegała wzdłuż Niewiaży). W szerokim znaczeniu (Lauda – Kowieńszczyzna) obejmowała około 6500 km².
Obszar ten do drugiej wojny światowej zamieszkiwali Polacy, w głównej mierze potomkowie słynnej sienkiewiczowskiej szlachty laudańskiej (Potop, Henryk Sienkiewicz), którzy stanowili tu w 1920 r. 55% ogółu ludności. Na samej Laudzie właściwej, w parafiach (gminach) takich jak Kiejdany, Wędziagoła, Łopie, Skorule, Pacunele i Wodokty Polacy stanowili 80-90% wszystkich tutejszych mieszkańców, w położonych bardziej na południe od Laudy parafiach: Datnów (Dotnuva), Żejmy, Janów, Bopty, Łobunów i Kowno 70-80%. Sytuację tę przypomina tutejsze powiedzenie o tym, że: „od Datnowa do Janowa wszędzie słychać polska mowa”. Nawet tendencyjny spis ludności przeprowadzony w 1916 r. przez Niemców okupujących Litwę, dążących do maksymalnego „ograniczenia” liczby ludności polskiej i faworyzujący Litwinów wykazał, że Polacy stanowili 34,5% mieszkańców samego Kowna (drugą grupę stanowili Żydzi, a trzecią Litwini). Według innych danych Polacy stanowili nawet 45% mieszkańców, Żydzi 30%, a Litwini 18%. W sumie językiem polskim posługiwało się około 80% mieszkańców miasta a ślady języka polskiego jeszcze długo utrzymywały się w litewskiej gwarze kowieńskiej. Dzisiaj mieszka w tym mieście około 2,5 tysiąca Polaków, co stanowi zaledwie 0,6% mieszkańców. Odsetek Polaków we wspomnianych wyżej rejonach wynosi obecnie: w kowieńskim i kiejdańskim po 0,9%, w janowskim 1,7%, koszedarskim 0,8%.
Zanik polskości spowodowały represje i szykany litewskie w okresie międzywojennym (lituanizacja), powojenne wyjazdy w nowe granice Polski, wywózki na Wschód oraz eliminowanie wszelkich form polskiego szkolnictwa i życia kulturalnego w okresie międzywojennym i powojennym.
Lauda stanowi temat centralnej części poematu Czesława Miłosza Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada. Według Elżbiety Kiślak poeta przypomina w niej "własny rodowód, wprowadza obszerne przypisy o historycznej Laudzie i Świętobrości, przytacza dokument z 1595 roku, wyciąg z litewskiej encyklopedii, inwentarz pałacu w Opitołokach, wiersz Teodora Bujnickiego, hasła z Nowego Korbuta i z leksykonu polskich filozofów, a w poetyckich fragmentach przywołuje swoją wileńską młodość. Tytuł oznacza litewską krainę i zarazem pieśń pochwalną, tutaj wysławiającą porządek bytu i codzienność, przez tradycję podniesioną do rytuału".
Wiemy, że na Kowieńszczyźnie, na której leży Lauda, urodzili się m.in. Czesław Miłosz, Aleksander Meysztowicz, Walerian Meysztowicz, Tadeusz Jasudowicz, Stanisław Michalkiewicz, Władysław Tomkiewicz, Zdzisław Ludkiewicz, Seweryn Ludkiewicz, Marian Zyndram-Kościałkowski, Tadeusz Romer. W samym Kownie natomiast: Konrad Billewicz, Adolf Giżyński, Ignacy Jasiukowicz, Wojciech Wijuk Kojałowicz, Władysław Komar, Tadeusz Kognowicki, Gustaw Lutkiewicz, Wiktor Sukiennicki, Stanisław Karol Władyczko, Henryk Bukowski czy Kazimierz Wołkowycki. Na terenie Laudy, jednak nie wiadomo dokładnie(nie prowadzono wówczas dokładnych aktów urodzenia) w jakiej miejscowości, urodziło się szereg Polaków, którzy zapisali się w historii Polski lub narodu polskiego albo doszli do wysokich stanowisk w Rosji, jak np.: Stanisław Kazimierz Olędzki (1832-1900 Izabelin), rosyjski podpułkownik, szef sztabu dywizji, utrzymujący kontakt z krajem i Polakami.
LEJPUNY – Leipalingis, miasteczko w okręgu olickim, niedaleko Druskiennik. 1807-15 Lejpuny należały do Księstwa Warszawskiego, a 1815-1915 do Królestwa Polskiego. Klasycystyczny pałac z przełomu XVIII i XIX wieku, według projektu Marcina Knackfusa. W oficynie pałacu obecnie znajduje się muzeum krajoznawcze. Kościół pw. Wniebowzięcia NMP wybudowany w latach 1806-1826 przez właściciela majątku, marszałka sejneńskiego Antoniego Kruszewskiego, w miejsce kościoła z 1520 roku wzniesionego przez Sapiehów, który spłonął w 1785 r.
LELAJCIE – Lėlaičiai, wieś w okręgu telszewskim, koło Możajek. Urodził się tu Dionizy Paszkiewicz (1764-1830), urzędnik ziemski rosieński, poeta (pisał wiersze satyryczne i dydaktyczne, a także ody, elegie, panegiryki i epigramy), filolog, archeolog-kolekcjoner i historyk, tworzący w językach polskim i litewskim. Pod wpływem dwóch książek, wydanych w Warszawie w roku 1808: ks. Franciszka Ksawerego Bohusza „O początkach narodu i języka litewskiego” oraz Joachima Lelewela „Rzut oka na dawność litewskich narodów i związki ich z Herulami” w swoich utworach zaczął propagować kulturę i tradycje Żmudzi. Opracował słownik litewsko-polsko-łaciński (oparty na polskim słowniku Samuela Bogumiła Lindego). W 1820 r. ściął ponoć tysiącletni dąb „Baublis” rosnący niedaleko jego majątku Bordzie-Bijaty koło Kroż, przenieść pień w pobliże swego domu i w wydrążonym pniu urządzić muzeum historyczne, które wspomina Adam Mickiewicz w „Panu Tadeuszu”.
LELEKAŃCE, dawny folwark polski w okręgu uciańskim, koło Widziniszek. 30 X 1920 doszło tu do krwawej potyczki wojsk polskich Litwy Środkowej z wojskiem litewskim. Urodził się tu Wacław Łastowski (1880-1954 Poznań), polski botanik, fenolog i znawca nauk rolnych, 1906-41 kierownik Wileńską Rolniczą Stację Doświadczalną w Bieniakoniach, koło Woronowa w powiecie lidzkim, w woj. nowogródzkim I jednocześnie w latach 1929-39 profesor i pierwszy dziekan Wydziału Rolniczego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, a po wojnie profesor Uniwersytetu Poznańskiego.
LELUNY - Leliūnai, wieś w okręgu uciańskim, koła Ucian. Podczas polskiego Powstania Styczniowego 1863 doszło tu 1 sierpnia do bitwy powstańców z wojskiem rosyjskim. Na tutejszym rozległym cmentarzu ładnie utrzymany niewiele już zachowało się grobów z napisami polskimi. Urodził się tu Alfred Krajewski (1858-1920 Łódź), lekarz weterynaryjny (Instytut Weterynaryjny w Dorpacie), po długoletnie pracy naukowej w Rosji, w 1897 r. przeniósł się do kraju inspektor weterynaryjny guberni kaliskiej, i zasłużony działacz społeczny w Kaliszu (Tow. Dobroczynności, Tow. Higieniczne, Tow. Opieki nad Zwierzętami), współpracownik lwowskiego „Przeglądu Weterynaryjnego”, autor prac naukowych, w 1918 r. zorganizował w Warszawie pierwszą polską centralną komórkę administracyjno-weterynaryjną.
LEŃCZE - Lenčiai, wieś w okręgu kowieńskim, koło Kiejdan. Podczas polskiego Powstania Styczniowego 1863 doszło tu 1 kwietnia do bitwy powstańców z wojskiem rosyjskim.
LEŃKOWCE - Linkavičiai, dawna wieś w okręgu poniewieskim, koło Krakinowa. Urodził się tu Donat Malkiewicz (1832-1906 Warszawa), polski lekarz, długoletni lekarz ordynacji Radziwiłłów w Nieświeżu.
LEPSZYSZKI - Lepšiškiai, wieś w okręgu kowieńskim, koło Kowna. W roku szkolnym 1926/27 za zgodą rządu litewskiego ludowo-socjaldemokratycznego nastawionego lepiej do Polaków, otwarta została tu polska szkoła podstawowa, do której uczęszczało 43 dzieci. Zamknięta w następnym roku przez nacjonalistów litewskich, którzy doszli do władzy w wyniku zamachu stanu, dokonanego w grudniu 1926 r.
LEŚNA, dawny majątek szlachecki w okręgu kowieńskim, koło Sapieżyszek, blisko Kowna, w dawnym powiecie mariampolskim, na Suwalszczyźnie litewskiej. 1807-15 w granicach Księstwa Warszawskiego i 1815-1915 Królestwa Polskiego (Kongresówki). Urodził się tu Stefan Marian Strzemieński (1885-1955), generał brygady Wojska Polskiego, podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1919 r. dowodził w zastępstwie Frontem Poleskim a w 1920 r. II Brygadą Jazdy, po wojnie dowódca VIII Brygady Jazdy w Białymstoku, XII Brygady Kawalerii w Ostrołęce, I Brygady Kawalerii i jednocześnie 2 Dywizji Kawalerii w Warszawie i na koniec, w latach 1931-32, komendant garnizonu i placu miasta stołecznego Warszawy, 1933-39 organizator polskiej osady Morska Wola (7 tys. ha) w dorzeczu rzeki Ivai w brazylijskim stanie Parana, podczas kampanii wrześniowej 1939 dowódca Grupy Dubno na Wołyniu: 21 września stoczył pomyślną walkę z wydzielonym oddziałem niemieckiej 4 Dywizji Lekkiej, po kapitulacji w Rumunii, a następnie w oflagu w Niemczech, a po wojnie zamieszkał w Anglii.
LIBERYSZKI – Liberiškis, niewielka wieś w okręgu poniewieskim, koło Nowego Miasta. W 1595 r. właścicielem Liberyszek był Jan Abramowicz (1540-1602), wojewoda smoleński i miński, związany z Radziwiłłami linii birżańskiej, następnie jego syn, Mikołaj (1600-1651), wojewoda trocki i mścisławski, generał artylerii wielkolitewskiej. Po nim znanym właścicielem Liberyszek był Wincenty Hieronim ks. Radziwiłł (1759-1786), podkomorzy wielkolitewski, starosta miński, ordynat na Klecku, a następnie jego syn, Dominik Hieronim (1786-1813), ordynat na Nieświeżu i Ołyce. Od niego w 1805 r. kupił tutejsze włości Ignacy Karp (1780-1809), uczestnik insurekcji kościuszkowskiej 1794. Po nim majątek odziedziczył krewny, Eustachy Karp (1785-1848), marszałek guberni wileńskiej. Po jego śmierci dziedzicem Liberyszek został jego syn Franciszek Felicjan (1814-1872), uczestnik Powstania Listopadowego, adiutant generała Henryka Dembińskiego, a po nim syn - Maurycy Józef Franciszek (1858-1905). Ostatnim właścicielem majątku Karpiów został w 1905 r. starszy brat Maurycego Józefa, Benedykt Jakub Ignacy (1857-1926), ożeniony w 1881 r. z Marianną Karp, wnuczką Eustachego Karpia. Po jego śmierci majątek, okrojony w 1922 r. przez wymierzoną w polską własność reformę rolną rządu litewskiego (zabierano ziemię bez żadnego odszkodowania) do 80 hektarów, prowadziła do 1940 r. owdowiała Marianna Karp. Kiedy Litwę zajął Związek Sowiecki w 1940 r., resztówka jej została znacjonalizowana, podczas okupacji niemieckiej (1941-44) administrowali ją Niemcy, a po wojnie weszła w skład kołchozu.
LIDOWIANY – Lyduvėnai, miasteczko w okręgu kowieńskim koło Rosień. Dawniej miejscowość stanowiła własność Chodkiewiczów, Radzimińskich, Szemiottów i Staniewiczów. Tym ostatnim Rosjanie skonfiskowali majątek w 1831 r. za popieranie polskiego Powstania Listopadowego 1830-31. Z kolei podczas polskiego Powstania Styczniowego 1863 doszło tu 7 kwietnia do bitwy powstańców z wojskiem rosyjskim. Urodził się tu Jan Ludwik Sylwester Staniewicz (1823-1904), który wychowywał się we Francji, następnie zaciągnął się w szeregi Legii Cudzoziemskiej (1. Pułk), dochodząc do stopnia sierżanta, w 1848 wyjechał z Algierii do Poznania i wziął udział - wraz z braćmi Pawłem (ur. 1825) i Ignacym (ur. 1835) - w Powstaniu wielkopolskim, pod koniec roku pojechał w strony rodzinne, gdzie został za służbę w obcej armii w 1851 karnie skierowany Korpusu Kaukaskiego, po odbyciu służby wrócił na Litwę, gdzie po wybuchu Powstania Styczniowego 1863 został naczelnikiem wojskowym na powiat szawelski, bazą jego oddziału był folwark w Bielaniszkach, który zdobyli Rosjanie 11 kwietnia 1863, jednak powiększający się jego oddział (200, następnie 400 ludzi) ponownie go zajął, ufortyfikował i 28 kwietnia skutecznie go obronił, potem po bitwie z Rosjanami pod Tryszkami (21 V) jego oddział połączył się z oddziałami I. Laskowskiego, A. Mackiewicza i P. Bohdanowicza, jednak przewaga Rosjan uszczuplała oddziały partyzanckie i pod koniec listopada zdecydował się, wraz z resztką partyzantów przekroczyć granicę pruską i udać się na emigrację do Francji, Rosjanie skonfiskowali mu majątek Kownatów, a żonę zesłali do Rosji, ale po kilku latach pozwolono jej na osiedlenie się w Warszawie, skąd zbiegła do Krakowa, gdzie zamieszkała z mężem i dopiero w 1896 r. oboje powrócili na Żmudź.
LIGISZKI - Likiškis, wieś w okręgu uciańskim, koło Molet. Urodził się tu Tytus Paszkowski (ok. 1860-1894), aptekarz, działacz rewolucyjny, 1882-84 działacz Proletariatu w Warszawie, a potem Wilnie, gdzie współpracował z Bolesławem Piłsudskim, bratem Józefa Piłsudskiego; brał udział w przygotowaniu zamachu na cara Aleksandra III, aresztowany w mieszkaniu Piłsudskiego, skazany na karę śmierci, zamienioną na 10 lat katorgi na Syberii, gdzie popełnił samobójstwo.
LINKÓW – Linkuva, miejscowość w okręgu szawelskim, koło Pokroju. Wcześniej własność Białłozorów a w XVII w. Młodzianowskich. Linków był w XVI-XVIII w. jednym z centrów polsko-litewskiego kalwinizmu (zbór, szkoła). Białłozorowie w miejsce drewnianego kościoła katolickiego z 1593 r. wybudowali tu renesansowy zbór ewangelicki, który przejęli katolicy w 1606 r. W latach 1634-1832 był tu klasztor polskich karmelitów trzewiczkowych, których sprowadził biskup Jerzy Tyszkiewicz; zakonnicy dokonali rozbudowy i przebudowy zespołu kościelno-klasztornego w 1754 r.; klasztor skasowały władze carskie w ramach represji za polskie Powstanie Listopadowe 1830-31. Z czasów polskich pozostał zabytkowy kościół MB Szkaplerznej (1661). Podczas polskiego Powstania Styczniowego 1863 doszło tu 25 czerwca do bitwy powstańców z wojskiem rosyjskim. Znalezione tu w XIX w. starożytne przedmioty znajdują się dzisiaj w Muzeum Archeologicznym w Warszawie. Urodził się tu Andrzej Młodzianowski (1626-1686), jezuita, pisarz nowołaciński – dramatopisarz, związany z teatrem jezuickim, członek wielkolitewskiej szkoły barokowej, która wprowadziła w Polsce nowe formy dramatu elegorycznego.
LISAJCIE, dawny majątek polski na Żmudzi. Urodził się tu Aleksander Girdwoyń (1852-1922), wybitny pomolog polski, od 1880 r. wykładowca w Szkole Ogrodniczej w Warszawie, założyciel w 1898 r. szkółek sadowniczych w Ołtarzewie koło Warszawy, gdzie wyhodował nowe odmiany jabłoni, oraz kilkaset wzorowych sadów na terenie Polski, Litwy, Ukrainy i Rosji, był jednym z inicjatorów założenia spółdzielni finansowej ogrodników warszawskich wraz z Marcelim Różańskim i Arturem Machlejdem, co dało początek obecnemu Warszawskiemu Bankowi Spółdzielczemu.
LISZKÓW albo Liszkawa – Liškiava, wieś nad Niemnem, w okręgu olickim, koło Oran. Jest tu kościół św. Trójcy z 1741 r. (wzorowany na kościele sakramentek z warszawskiego Nowego Miasta) i klasztor, ufundowane w 1694 r. przez wojskiego trockiego Jerzego Kosiłło, który sprowadził tu polskich dominikanów z Sejn; klasztor zamknięty przez Prusaków w 1796 r. i zamieniony przez Rosjan w 1836 r. na więzienie dla księży, które w 1849 r. zostało przeniesione do dawnego opactwa na Św. Krzyżu w Świętokrzyskiem; kościół od 1812 r. jest kościołem parafialnym. 1815-1915 w granicach Królestwa Polskiego (Kongresówki). W 1940 r. Litwini więzili tu polskich księży z Wilna za działalność patriotyczną: Adama Kuleszę, Witolda Pietkuna, Lucjana Pereświet-Sołtana, Piotra Wojno-Orańskiego, Wiktora Szymczukiewicza.
LITWA - LITWA KOWIEŃSKA: Nazwa „Litwa Kowieńska” ma dwa znaczenia. Pierwsze to obszar etnicznych ziem narodu litewskiego przed wybuchem I wojny światowej w 1914 r., a drugie to państwo litewskie powstałe tylko na tych ziemiach – Republika Litewska (Lietuvos Respublika) w okresie 1918-1940 ze stolicą w Kownie, czyli pomiędzy ogłoszeniem niepodległości a okupacją kraju przez Związek Sowiecki zapoczątkowaną w czerwcu 1940 roku. Tak Litwa ze stolicą w Kownie była określana w międzywojennej Polsce i bardzo często także i dzisiaj, szczególnie w publicystyce i literaturze.

Na Litwie Kowieńskiej, jednak nie wiadomo dokładnie w jakiej miejscowości (nie prowadzono wówczas dokładnych metryk urodzenia), urodziło się szereg znanych dzisiaj Polaków – ludzi, którzy zapisali się w historii Polski lub narodu polskiego, m.in.: Ignacy Abłamowicz (1787-1848), polski fizyk, wykładowca fizyki w słynnym polskim Liceum Krzemienieckim na Wołyniu, następnie profesor na polskim Uniwersytecie Wileńskim, był właścicielem majątku Justianów (obecnie na Litwie); Paweł Abramowicz (ur. ok. 1853 - ?), polski działacz socjalistyczny: pochodził z rodziny szlacheckiej, podczas studiów medycznych w Petersburgu związał się z grupą polskich socjalistów i nawiązał współpracę z Ludwikiem Waryńskim, po zamieszkaniu w Warszawie w 1878 r. jego mieszkanie stało się centralnym lokalem konspiracyjnym socjalistów w stolicy, 16 września 1878 r. żandarmeria carska dokonała rewizji mieszkania i zagarnęła drukarnię, nielegalną literaturę, sfałszowane paszporty i materiały sekretariatu kółka socjalistycznego, osadzony w Cytadeli warszawskiej, został zesłany do Minusińska na Syberii, skąd w 1886 wrócił do Królestwa Polskiego; Aldona Anna (ur. ok. 1311-1339 Kraków), księżniczka litewska, królowa Polski, córka wielkiego księcia litewskiego Giedymina, 16 października 1325r. wyszła za mąż za królewicza polskiego Kazimierza i 25 kwietnia 1333 r. została królową Polski, zmarła prawdopodobnie 25 maja 1339 r. i została pochowana w katedrze wawelskiej; Anna Danuta (zm. 1448), córka księcia litewskiego Kiejstuta i Biruty, siostra księcia Witolda, w 1376 r. wyszła za mąż za Janusza I, księcia mazowieckiego, razem z mężem ufundowała w 1409 r. kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny na warszawskim Nowym Mieście, który jest jednym z najstarszych kościołów stolicy; Tekla Biesiekierska (1801-1850 Warszawa), autorka utworów dla młodzieży, powieściopisarka, współpracowała z czasopismami warszawskim „Pielgrzym” i „Zorza”; Jan Borkowski (1831–1890 Petersburg), generał porucznik armii rosyjskiej, w której zajmował się logistyką i kwatermistrzostwem, członek Komitetu Technicznego Zarządu Intendentury Armii Rosyjskiej, 1876 naczelnik działu statystycznego ministerstwa komunikacji i 1877-82 redaktor jego branżowego pisma, nigdy nie wyrzekł się polskości, utrzymując kontakt z Polakami w Petersburgu; Zdzisław Chrząstowski (1891-1939 Łódź), pułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego, szef sztabu 1 Dywizji Kawalerii w Białymstoku, zastępca dowódcy 1 Pułku Ułanów Krechowieckich, 1936-38 dowódca 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich w Wilnie, zginął podczas kampanii wrześniowej 1939 będąc sztabowym oficerem do zleceń dowódcy Armii „Łódź”, gen. dyw. Juliusza Rómmla; Bronisław Dowgiałło (1848–1909), jako 15-letni chłopiec wziął udział w polskim Powstaniu Styczniowym 1863 na Litwie, po jego upadku udał się na emigrację, w 1866 wrócił nielegalnie do kraju i zamieszkał w gminie Kompina koło Łowicza, później przeniósł się do Warszawy i należał do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), w jego domu znajdował się magazyn broni Organizacji Bojowej PPS, po wykryciu jego przez żandarmerię w 1906 został wraz z całą rodziną aresztowany i wszyscy zostali straszliwie zmasakrowani (nigdy nie wrócił do zdrowia), skazany na 10 lat katorgi do Tobolska, zmarł w szpitalu więziennym w Tarze, w 1930 odznaczony pośmiertnie polskim Krzyżem Niepodległości; Rafał Downar (1771-1854), polski duchowny kalwiński, nauczyciel i działacz społeczny, 1797-1821 nauczyciel kalwińskiego gimnazjum polskiego w Kiejdanach 1845-54, superintendent generalny polskiej Jednoty Litewskiej w Wilnie i budowniczy nowej świątyni kalwińskiej w tym mieście (1836) oraz w latach 1826-53 kurator alumnów Uniwersytetu Wileńskiego; Bogusław Montwiłł Ejtminowicz (1830-1864), kapitan wojska rosyjskiego, po wybuchu polskiego Powstania Styczniowego 1863 zdezerterował i przystąpił do powstańców, dowódca oddziału powstańczego w stopniu majora, stoczył wiele bitew i potyczek na Podlasiu, zginął w bitwie pod Uścimowem 6 stycznia 1864 r., 3 października 2009 r. odsłonięto pomnik na jego grobie w Łęcznej; Faustyn Grodzicki (ur. 1709 zm. ?), jezuita, matematyk, wykładowca i rektor szeregu kolegiów jezuickich w całym kraju (m.in. Brześć, Jarosław, Przemyśl, Sandomierz), organizator i dyrektor studium matematycznego w kolegium akademickim we Lwowie (1743-49), zapoczątkował nowy kierunek nauczania matematyki w Polsce i wykształcił 12 nauczycieli matematyków jezuitów, wśród których wybili się czynni później na tym polu T. Siekierzyński we Lwowie oraz I. Biegański i I. Trąpczyński w Poznaniu, był w Porycku na Wołyniu pierwszym nauczycielem Tadeusza Czackiego, twórcy słynnego Liceum Krzemienieckiego; Seweryn Gross (1852-ok. 1895 Galicja), ukończył prawo na Uniwersytecie Petersburskim, 1878-81 jeden z czołowych polskich działaczy socjalistycznych w Warszawie i Wilnie, aresztowany w Warszawie 12 kwietnia 1881 i skazany na 5 lat zesłania na Syberii, po uwolnieniu zamieszkać w Kownie, potem przeniósł się do Galicji; Maria Ike-Dunikowska (1900-1944), aktorka dramatyczna w Warszawie, uczestniczka walki o niepodległość Polski, pracownik Biura Studiów i Łączności Oddziału Informacyjno-Wywiadowczego Komendy Głównej Armii Krajowe w Warszawie, aresztowana przez gestapo i rozstrzelana 16 marca 1944 w ruinach getta w grupie 6 kobiet i 180 mężczyzn; Józef Jagmin (ok. 1810–1877 Szumen, Bułgaria), wojskowy, działacz niepodległościowy, uczestnik Powstania Listopadowego 1830-31, następnie na emigracji we Francji – działacz Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, w czasie Wiosny Ludów 1848 działał w Galicji, następnie walczył w powstaniu węgierskim w szeregach Legionu Polskiego (1849), po jego upadku w Turcji, oficer armii tureckiej, uczestnik wojny krymskiej 1853-56, po wybuchu Powstania Styczniowego 1863 dowódca stworzonego w Turcji polskiego oddziału wojskowego, który chciał przedostać się na teren zaboru rosyjskiego lecz został rozbity w bitwie pod Konstanglią (15 VII 1863), poległ, walcząc w szeregach Legionu Polskiego podczas wojny turecko-rosyjskiej w 1877; Antoni Jasieński (1822-1877), oficer wojsk rosyjskich, po wybuchu Powstania Styczniowego 1863 r. przyłączył się do oddziału E. Ludobrońskiego-Lutkiewicza (250-300 ludzi) w powiecie poniewieskim, brał udział w bitwach pod Korsakiszkami i Świrplenami, a w oddziale B. Dłuskiego-Jabłonowskiego pod Drabiniami i pod Strumiłą, po powstaniu na emigracji w Paryżu, współorganizator i wykładowca w polskiej szkole wojennej A. Zabielskiego w Tuluzie, uczestnik Komuny Paryskiej 1871; Jan Alfons Lacki (zm. 1646), pochodził z rodziny bojarskiej, która uciekła z Wielkiego Księstwa Moskiewskiego w 1535 r. i osiadła na Litwie i uległa polonizacji, co jest kolejnym dowodem na to, że nie wszyscy Polacy na Litwie są litewskiego pochodzenia, co twierdzą nacjonaliści litewscy, dworzanin króla Zygmunta III, uczestnik kampanii smoleńskiej 1609-11 i chocimskiej 1621 r. oraz wojen polsko-szwedzkich 1621-26, kasztelan miński od 1630 r., żmudzki, starosta generalny żmudzki od 1643 r., poseł i senator, bliski współpracownik króla Władysława IV, który wziął udział w jego pogrzebie w Wysokim Dworze koło Kowna 15 stycznia 1647 r., fundator i restaurator wielu kościołów na Litwie, m.in. w Wysokim Dworze, Łopieni, i Solecznikach oraz klasztoru dominikanów w Wysokim Dworze; Jan Ławrynowicz (XIX w.), aktor, w latach 1820-62 grał w teatrach w Warszawie (31 VIII 1824 debiut w Teatrze Narodowym), Wilnie i Suwałkach; Antoni Mackiewicz (1875-1939), lekarz weterynaryjny (ukończył Warszawski Instytut Weterynaryjny), do 1923 r. inspektor weterynaryjny województwa nowogródzkiego i 1923-31 miasta Warszawy, 1935-39 prezes Zrzeszenia Lekarzy Weterynaryjnych RP, autor prac z zakresu administracji, ustawodawstwa i nadzoru lekarsko-weterynaryjnego; Wincenty Marewicz (1755 woj. trockie - 1822 Warszawa), poeta, dramatopisarz debiutował na łamach „Magazynu Warszawskiego”, liczne publikacje w pismach warszawskich i wydane osobno, kilka jego utworów było wystawionych w teatrach Wilna i Warszawy swoją publicystyką wpierał reformy Sejmu Czteroletniego; Jan Matulewicz (1883-1961), ksiądz katolicki pracujący w Wilnie, autor publikacji z dziedziny liturgicznej i trzeźwościowej, działacz antyalkoholowy, 1936-39 sekretarz generalny do spraw walki z alkoholizmem i szerzenia abstynencji w archidiecezji wileńskiej, 1937-39 redaktor ukazującego się w Wilnie periodyku polskiego „Pomoc Misyjna”; Franciszek Morze (1802-1852 Warszawa), polski prawnik, autor rozpraw naukowych, podczas studiów w Wilnie członek filaretów, po ich procesie zamieszkał w Warszawie, był zwolennikiem tezy, iż prawo rzymskie oddziaływało na prawo polskie przede wszystkim za pośrednictwem prawa miejskiego i kanonicznego, w 1826 r. w „Dzienniku Warszawskim” opublikował pracę „O wpływie prawodawstwa rzymskiego na prawo polskie i litewskie”, którą wysoko ocenił Joachim Lelewel; Maria Orczewska (1890-1911 Warszawa), aktorka Teatru Małego w Warszawie, zapowiadała się jako utalentowana wykonawczyni ról amantek; Piotr Pielgrzymowski (zm. 1604), pisarz wielkolitewski, pamiętnikarz, wierszopis, uczestnik bitew z Moskwą króla Stefana Batorego i komisarz królewski w Inflantach Polskich i współorganizator polskiej administracji tamże, wydał szereg publikacji; Zenon Pilecki (1815-1890 Białystok), lekarz wojskowy armii rosyjskiej, po przejściu na emeryturę zamieszkał w Warszawie, gdzie zajmował się działalnością charytatywną: otaczał opieką ubogą, kształcącą się młodzież – leczył ją bezpłatnie, wspierał materialnie, w testamencie swoim zapisał aż 40 000 zł reńskich Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie i 21 915 rubli Kasie im. Mianowskiego w Warszawie, na publikowanie prac z historii Polski, języka polskiego, historii literatury polskiej, prawa oraz matematyczno-przyrodniczych; Ludwik Roszkowski (1736-1781), jezuita, profesor filozofii i matematyki w Akademii Wileńskiej, dyrektor polskiej szkoły wojewódzkiej w Kownie, działacz Komisji Edukacji Narodowej w Warszawie – rektor jej wydziału kowieńskiego; Stefan Rudziński (1894-po 1 IX 1939), polityk, działacz samorządowy i społeczny, 1938-39 poseł na Sejm RP; Hipolit Rumbowicz (1798-1838 Białystok), matematyk, 1823-31 profesor polskiego Uniwersytetu Wileńskiego, autor „Geometrya wykreślna, czyli wykład rzutowych i obrazowych wykreśleń z dodatkiem prawideł oznaczania cieni i stopniowania światła, tak w rzutach jako też i w perspektywie, napisana dla użytku uczniów uniwersyteckich” (Wilno 1829); Ludwik Sakowicz (1840-1902 Konstantynopol), inżynier, uczestnik Powstania Styczniowego 1863-64 po którym zbiegł do Turcji, wzniósł szereg budynków w Turcji, m.in. siedzibę władz administracyjnych w Diarbekirze, opiekował się przebywającymi w Turcji Polakami; Ezechiel Staniewicz (ok. 1796-1855 Bruksela), jeden z najbogatszych ziemian na Żmudzi, marszałek szlachty powiatu rosieńskiego 1826-30, po wybuchu polskiego Powstania Listopadowego 1830-31 zorganizował duży oddział zbrojny i stojąc na jego czele 10 kwietnia 1831 r. zdobył Rosienie, po wkroczeniu na Żmudź regularnych formacji Wojska Polskiego, jego oddział przyłączył się do 19 Pułku Piechoty gen. Józefa Szymanowskiego, odznaczony Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari, po upadku powstania na emigracji we Francji a następnie w Belgii, od 1832 r. działacz Komitetu Narodowego Polski i Ziem Zabranych; Marian Zygmunt Strumiłło (1866-po 1 IX 1939), adwokat, 1915-17 działacz Komitetu Obywatelskiego Wileńsko-Kowieńskiego,1920-34 dziekan Rady Adwokackiej w Wilnie i członek Naczelnej Rady Adwokackiej w Warszawie, 1935 senator RP; Henryk Witold Jan Włodkowicz - Henri le Beau (1766-1825), oficer w wojsku polskim na Litwie, uczestnik powstania kościuszkowskiego 1794, po którego upadku wyjechał do Francji, gdzie wstąpił do służby francuskiej, walczył w kampaniach włoskich (odznaczył się pod Morengo) i wypełniał tajne zadania specjalne (as wywiadu), od 1799 generał francuski, 1806-07 jako dowódca 2 Legii Północnej, złożonej w większości z Polaków odbył kampanię pruską na Pomorzu i zastępował chorego J. H. Dąbrowskiego dowodząc Dywizją Piechoty podczas walk o Gdańsk, następnie generał brygady Księstwa Warszawskiego, w 1812 wziął udział w wyprawie Napoleona na Moskwę, dostał się do niewoli rosyjskiej i do 1814 przebywał na zesłaniu na Syberii, jednocześnie carat skonfiskował mu dobra na Litwie, uhonorowany inskrypcją na Łuku Triumfalnym w Paryżu za wybitne zasługi wojskowe dla Francji; Adam Wojtkiewicz (1796–1870) – polski duchowny katolicki, od 1845 r. kanonik mohylewski, od 1849 r. rektor seminarium duchownego w Mińsku, 1852-69 biskup miński, to jest do likwidacji diecezji przez carat w ramach represji po polskim Powstaniu Styczniowym 1863-64.
LOKAJCIE – Lekėčiai, miasteczko w okręgu mariampolskim, koło Szak. 1807-15 w granicach Księstwa Warszawskiego i 1815-1915 Królestwa Polskiego. Kościół parafialny pod wezwaniem św. Kazimierza – polskiego królewicza. Podczas polskiego Powstania Styczniowego 1863 doszło tu 9 IV do bitwy powstańców z wojskiem rosyjskim.
LUBÓW - Liubavas, miasteczko w okręgu mariampolskim, koło Kalwarii, przy samej granicy z Polską. Prawa miejskie otrzymało od króla Augusta III w 1734 roku. Miasteczko posiada kościół zbudowany w 1770 r. przez ks. J. A. Kozłowskiego. 1815-1915 w granicach Królestwa Polskiego (Kongresówki). Ludność miasteczka w 1897 r. wynosiła 964 osoby, w 1923 r. 593 osoby (ubytek spowodowany w dużej części wyjazdem Polaków zaangażowanych w opór zbrojny przeciw włączeniu miasteczka w granice Republiki Litewskiej). Po polskim powstaniu sejneńskim w 1919 r., mającym na celu przyłączenie Ziemi Sejneńskiej do Polski, Lubów znajdował się w pasie neutralnym. Ludność polska, która w miasteczku przeważała a w gminie lubawskiej stanowiła około połowy mieszkańców zwracała się do władz o przyłączenie do Polski. W listopadzie 1920 r. sterroryzowani przez bojówki litewskie okoliczni Polacy rozbroili posterunek policji litewskiej w Lubowie, wyparli z miasteczka nieregularne formacje litewskie i utworzyli uzbrojoną samoobronę. Jednak w 1923 r. rejon ten został przyłączony do Litwy Kowieńskiej, a ludność polska została poddana prześladowaniom przez władze i Kościół litewski.
LUDWINÓW - Liudvinavas, miasteczko w okręgu mariampolskim, koło Mariampola. Nazwa pochodzi od założyciela miasteczka Ludwika Konstantego Pocieja (zm. 1730), kasztelana wileńskiego i hetmana wielkolitewskiego Rzeczypospolitej. W 1715 roku ufundował on tu kościół parafialny. Prawa miejskie Ludwinowi nadał król August II Mocny w 1719 r. Herb miasteczku nadał król Stanisław August Poniatowski w 1791 roku. W latach 1807-15 w granicach Księstwa Warszawskiego i 1815-1915 Królestwa Polskiego (Kongresówki). Dobra majoratu przejęte przez państwo rosyjskie w 1835 roku i nadało Fiodorowi Bergowi (1794-1874) za udział w wojnie z Polską w 1831 roku (dowodził szturmem na Warszawę); w latach 1863-74 był on ostatnim namiestnikiem
Królestwa Polskiego, stłumił Powstanie Styczniowe 1863-64, prowadził politykę rusyfikacji Polski.
Urodzili się tu: Stanisław Gruszczyński (1891-1959 Milanówek), polski artysta, śpiewak operowy (tenor), związany z Teatrem Wielkim w Warszawie (1916-31), który, podczas licznych występów za granicą, zyskał miano jednego z najsławniejszych śpiewaków operowych pierwszej połowy XX w. oraz Jerzy Ręczyński (1805-1899), oficer w Powstaniu Listopadowym 1830-31, po powstaniu działacz polski w Wielkiej Brytanii, członek polskiego Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu, pisarz, pedagog (wykładowca kolegiów w Londonderry), konstruktor i popularyzator urządzeń technicznych.
LUGINE – Lūginė, miejscowość w okręgu mariampolskim, koło Szumska. 1807-15 w granicach Księstwa Warszawskiego i 1815-1915 Królestwa Polskiego (Kongresówki). Urodził się tu Jerzy Bolesław Matulewicz właśc. Jurgis Matulaitis (1871-1927), polsko-litewski duchowny katolicki, marianin, biskup wileński 1918-25, błogosławiony Kościoła katolickiego. Kiedy Jerzy/Jurgis Matulaitis wstępował w 1889 r. do gimnazjum w Kielcach, jego stryjeczny brat Jan Matulewicz, profesor w tym gimnazjum, zmienił - spolszczył mu nazwisko na Jerzy Matulewicz, które w tej pisowni używał on do końca życia; dlatego podawanie dzisiaj przez Litwinów wyłącznie zlitwinizowanej (zlituanizowanej) formy jego nazwiska (np. litewska Wikipedia) i przestawianie go wyłącznie jako Litwina jest niezgodne z prawdą i przejawem szowinizmu narodowego, wręcz rasizmu. Maturę uzyskał w Warszawie. Studiował następnie w seminariach duchownych w Kielcach i Warszawie, w polskiej Akademii Duchownej w Petersburgu i na uniwersytecie we Fryburgu (Szwajcaria). Święcenia biskupie otrzymał 31 XII 1898 z rąk polskiego biskupa Karola Niedziałkowskiego i został kapłanem diecezji kieleckiej. 1902-04 nauczał w Seminarium Duchownym w Kielcach. 1905-07 mieszkał w Warszawie, gdzie był zaangażowany w posługę polskiej młodzieży i tworzenie polskiej chrześcijańskiej demokracji. W 1909 odnowiciel i generał (1911-27) polskiego zakonu marianów w Mariampolu na Suwalszczyźnie (gdzie był ich ostatni klasztor); zakon ma obecnie charakter wielonarodowy, chociaż nadal dominują w nim Polacy. 1907-11 wykładowca Akademii Duchownej w Petersburgu. W czasie wojny (1914-18) pracował w Warszawie, zajmując się działaniami charytatywno-wychowawczymi oraz założył Zgromadzenie Sióstr Ubogich od Niepokalanego Poczęcia. Na sugestię biskupów polskich w 1918 roku został mianowany przez papieża Benedykta XV biskupem wileńskim. Służył tam Polakom i nielicznym w diecezji wileńskiej Litwinom (w samym Wilnie było tylko 2000 Litwinów na 200 000 mieszkańców, czyli stanowili oni zaledwie 1% ludności miasta). 1925-27 skierowany przez papieża Piusa XI na Litwę jako wizytator apostolski w celu uporządkowania spraw Kościoła litewskiego i naprawienia jego współpracy z rządem. Z braku dobrych chirurgów na Litwie zmarł w Kownie 27 I 1927 po operacji wyrostka robaczkowego. 28 VI 1987 roku beatyfikowany przez „polskiego” papieża Jana Pawła II. W 2006 roku w Warszawie na ul. Wileńskiej 69 została otwarta Sala Pamięci Bł. Jerzego Matulewicza biskupa. (ekspozycje zawierają przedmioty należące do Jerzego Matulewicza z okresu jego biskupstwa w Wilnie, które zachowały się w Polsce. Mają one wartość relikwii II stopnia. W Pasłęku na Mazurach i w Koninie w Wielkopolsce znajdują się Kościoły pod wezwaniem bł. Jerzego Matulewicza. Dzisiaj na Litwie z bł. Jerzego Matulewicza robi się Litwina (został ogłoszony patronem Litwy) i używa niepoprawnego – zlitaunizowanego nazwiska - Jurgis Matulevičius - Matulaitis.

(Poprzednie odcinki „Litwa Kowieńska: tam była Polska. Dykcjonarzyk geograficzno-historyczny” ukazały się w numerach: 106, 107, 110, 118, 125 „Kresów w życiu Polski i narodu polskiego” (KWORUM).

Marian Kałuski
(Nr 196)

Wersja do druku

Barbara - 31.03.19 16:27
witam,

bardzo proszę o wszelkie informacje na temat Pren ( Prienai)i ruin zamku Butlerów, które tam zostały,
Łączność z Litwą jest trudna i prawie nic nie ma na internecie a jak tylko jest to komputer blokuje jako niezabezpieczone strony.
Tworzymy teraz w Miedznej Izbę Pamięci tego rodu i bardzo mi zależy na wszelkich informacjach.
serdecznie dziękuję za jakąkolwiek pomoc

Barbara Modzelewska

Jan Orawicz - 09.03.19 23:59
Szanowny Panie historyku Kałuski, gratuluję tego wspaniałego
materiału historycznego o Kresach wschodnich Rzeczypospolitej
Polskiej! Młode pokolenia nas Polaków nie zna tej historii o Kre-
sach Wschodnich RP. W czasie PRL-u tam był Kraj Rad,który o
mały figiel całą Polskę by zjadł Pozdrawiam i czekam na dalsze
takie Pana wspaniałe prace!

Wszystkich komentarzy: (2)   

Publikowane komentarze są prywatnymi opiniami naszych Czytelników. Gazeta Internetowa KWORUM nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

29 Marca 1937 roku
Zmarł Karol Szymanowski, polski kompozytor. Obok F. Chopina, uznawany za najwybitniejszego kompozytora (ur. 1882)


29 Marca 1983 roku
Uruchomiono pierwszy komputer typu laptop


Zobacz więcej