Piątek 19 Kwietnia 2024r. - 110 dz. roku,  Imieniny: Alfa, Leonii, Tytusa

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 02.11.18 - 18:43     Czytano: [1112]

Dział: Kresy w życiu Polski i narodu polskiego

Książki kresowe Mariana Kałuskiego

W latach 2016-18 w wydawnictwie Oficyna Wydawnicza Kucharski w Toruniu zostały wydane 4 grube tomy (razem 2871 stron!) tekstĂłw, artykułów i prac o tematyce kresowej Mariana Kałuskiego zatytułowane „Sprawy kresowe bez cenzury”, ktĂłre są, jak napisał wydawca, jakby Biblią kresową oraz – jako ostatnia książka „Polskie Wilno 1919-1939”.

Co boli Rosjan?

Rosjanie są największym narodem słowiańskim, a Rosja największym państwem na świecie, no i od czasĂłw Związku Sowieckiego ma po Stanach Zjednoczonych i Chinach największą armię na świecie (pod względem gospodarczym jest jednak mało znaczącym pionkiem w gospodarce świata). Jednak na drodze do osiągnięcia pełnej satysfakcji Rosjan zachłyśniętych ich wielkością stanęła i stoi historia polsko-rosyjska. Przede wszystkim Rosja chciała być reprezentantem całej Słowiańszczyzny i prawosławia (stąd jednym z rosyjskich celĂłw w I wojnie światowej było zdobycie tureckiego Konstantynopola i przyłączenie go do Rosji), a co do PolakĂłw, to chcieli od nich przyjęcia nie tylko języka rosyjskiego, ale takĹźe religii prawosławnej i ich kultury. Polacy stanowczo to odrzucili. Stąd ich wściekłość i nienawidzenie nas. Nazywali i nazywają nas Judaszami Słowiańszczyzny. W historii stosunkĂłw polsko-rosyjskich bolą Rosjan przede wszystkim ich poraĹźki militarne w wojnach z Polakami. Bowiem Polscy jako jedyni w historii odnosili nad nimi militarne zwycięstwa. Bolą ich przegrane wojny z krĂłlem Stefanem Batorym (1579-81) i kolejna wojna w latach 1609–1618, kiedy to w 1610 roku po wcześniejszym wspaniałym zwycięstwie w bitwie po pod Kłuszynem, oddziały polskie pod wodzą hetmana Stanisława Żółkiewskiego wkroczyły do stolicy Rosji - Moskwy, okupując ją do 1612 roku oraz utrata Smoleńska w 1611 roku. Boli ich to, Ĺźe krĂłlewicz polski Władysław IV został wtedy wybrany na cara (1610-13), Ĺźe podczas wyprawy Napoleona na Moskwę w 1812 roku oddziały wojska polskiego pierwsze wkroczyły do Moskwy, Ĺźe Wojsko Polskie jako jedyne w dziejach pobiło bolszewicką Armię Czerwoną w wojnie w 1920 roku, Ĺźe polska „Solidarność” w duĹźym stopniu przyczyniła się do upadku Związku Sowieckiego w 1991 roku. Jakie to wszystko było dla nich poniĹźające, raniące ich dumę narodową i manię wielkości. Boli ich takĹźe historyczna wyĹźszość kultury polskiej. Najlepiej tą wyĹźszość przedstawiają „Tańce słowiańskie” czeskiego kompozytora AntonĂ­na Dvořáka (1878 i 1886), gdzie polski krĂłlewski polonez odróşnia się swym dostojeństwem w grupie innych - ludowych tańcĂłw słowiańskich, albo fakt, Ĺźe pierwszym największym poetą Słowiańszczyzny do XIX w. był Jan Kochanowski, Ĺźe pierwszą nagrodę literacką Nobla spośrĂłd pisarzy słowiańskich otrzymał w 1905 roku polski pisarz – Henryk Sienkiewicz, przedstawiciel kultury zachodniej. Boli ich takĹźe to, Ĺźe w Polsce powstało pierwsze w Europie ministerstwo oświaty – Komisja Edukacji Narodowej w 1773 roku, Ĺźe polska Konstytucja 3-maja 1791 roku była takĹźe pierwszą konstytucją europejską i Ĺźe Polak – kard. Karol Wojtyła został wybrany na papieĹźa w 1978 roku, jako pierwszy nie-Włoch od ponad 400 lat. Bolą ich wreszcie osiągnięcia nauki polskiej (m.in. giganci Kopernik, Maria Skłodowska-Curie, matematycy polscy w XX w.), fakt, Ĺźe kiedy w Polsce pierwszy uniwersytet został załoĹźony juĹź w 1364 roku, to w Rosji – Moskiewski dopiero w 1755 roku, Ĺźe polski Uniwersytet Wileński (1804-32) był największym uniwersytetem w Imperium Rosyjskim. Te fakty psują humor nacjonalistom rosyjskim. Dlatego Rosjanie w stosunku do PolakĂłw mają manię niĹźszości i to jest główny powĂłd, dlaczego nas nie lubią czy często wręcz nienawidzą i jak mają okazję niszczą nas.

Z polskich dziejĂłw Lwowa

W latach bezpośrednio poprzedzających wybuch I wojny światowej (1914-18) polski wówczas Lwów był centrum polskiej militarnej działalności niepodległościowej w Galicji. Tu zostały utworzone przez Józefa Piłsudskiego i Kazimierza Sosnkowskiego dwie paramilitarne organizacje, które odegrały znaczącą rolę w dziele walki o wolną Polskę - Związek Walki Czynnej (1908) i Związek Strzelecki (1910).

Literatura polska we Lwowie

Po uzyskaniu autonomii od Wiednia w 1867 roku władzę w Galicji przejęli od zaborczej austriackiej administracji Polacy. Od tej pory i do 1918 roku polski LwĂłw był obok Krakowa polskim ośrodkiem intelektualnym cieszącym się swobodą rozwoju polskiej kultury i nauki, w tym takĹźe literatury polskiej. Tu mieszkali i tworzyli wĂłwczas znani pisarze i poeci polscy: Maria BartusĂłwna, Władysław Bełza, Mikołaj Biernacki, Aleksander Fredro, Seweryn Goszczyński, Zygmunt Kaczkowski, Jan Kasprowicz, Maria Konopnicka, Wacław Koszczyc, Beata Obertyńska, Franciszek Rawita-Gawroński, Leopold Staff, Władysław Szancer, Aureli Urbański, Maryla Wolska, Jan Zahradnik, Gabriela Zapolska i wielu innych. We Lwowie działała prężna instytucja literacko-naukowa - Zakład Narodowy im. Ossolińskich, ktĂłra oprĂłcz bogatej w zbiory biblioteki posiadała takĹźe własne wydawnictwo od 1878 roku. Wychodziło tu wiele lokalnych gazet, wydawnictw i czasopism drukowanych w języku polskim. M.in. jako dodatek „Gazety Lwowskiej” ukazywał się „Przewodnik Naukowy i Literacki” (1874-1919). Katedrę polonistyki na Uniwersytecie Lwowskim prowadzili Antoni Małecki i Roman Pilat. W 1866 roku powstała Czytelnia Akademicka, w 1880 roku Koło Literackie, a w 1886 roku zasłuĹźone Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza. Powstały znane wydawnictwa polskie: w 1868 roku W. Gubrynowicza, w 1872 roku Księgarnia Polska A.D. Bartoszewicza, 1880 roku AltenbergĂłw, w 1889 roku B. Połonieckiego, ktĂłre wydały do 1939 roku kilka tysięcy tytułów wartościowych książek polskich.

„Zemsta” Aleksandra Fredry

Do kanonu literatury i teatru polskiego zaliczana jest komedia „Zemsta” Aleksandra Fredy, ktĂłry mieszkał i zmarł we Lwowie w 1876 r. (w 1839 r. otrzymał Honorowe Obywatelstwo Miasta Lwowa, w 1897 r. stanął pomnik Fredry we Lwowie, ktĂłry w 1950 r. został przeniesiony do Wrocławia, ktĂłry „stał się spadkobiercą i kontynuatorem polskich tradycji kulturalnych i naukowych Lwowa”). „Zemsta” – komedia w czterech aktach, została wydana po raz pierwszy w 1838 r. we Lwowie (rękopis przechowywany jest w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu). Prapremiera „Zemsty” odbyła się 17 lutego 1834 r. we Lwowie w teatrze Jana Nepomucena Kamińskiego z udziałem tak wybitnych aktorĂłw jak Jan Nepomucen Nowakowski - w roli Cześnika i Witalis Smochowski - w roli Rejenta. Od tej pory komedia była i jest wystawiana w wielu teatrach polskich w kraju i na obczyĹşnie. „Zemsta” została przetłumaczona na języki: angielski, czeski, francuski, niemiecki, rosyjski, rumuński i słowacki.

„Balladyna” Juliusza Słowackiego

„Balladyna” to często wystawiany w teatrach polskich dramat Juliusza Słowackiego napisany w ParyĹźu w roku 1839 (w epoce romantyzmu) i wystawiony po raz pierwszy przez teatr polski we Lwowie 7 marca 1862 roku. Jest to opowieść o żądzy władzy i o dorastaniu do roli zbrodniarza. Nie przypadkiem teĹź imię głównej bohaterki nawiązuje do ballady, w ktĂłrej zazwyczaj pojawiają się motywy fantastyczne i elementy wierzeń ludowych. UtwĂłr został przetłumaczony na języki: angielski, chorwacki, czeski, francuski, gruziński, niemiecki, rosyjski, rumuński, serbski, słowacki i ukraiński.

Polski NowogrĂłdek 1919-1939

Historyczny NowogrĂłdek znalazł się w granicach odrodzonego państwa polskiego w 1919 roku. Miasto zostało stolicą wojewĂłdztwa (było nią w okresie przedrozbiorowym), będąc najmniejszym miastem wojewĂłdzkim II Rzeczypospolitej. Pierwszym wojewodą nowogrĂłdzkim (1921–1924) został Władysław Raczkiewicz, późniejszy (1939–1947) prezydent Rzeczypospolitej. 13 maja 1922 roku NowogrĂłdek gościł sędziwego syna Adama Mickiewicza – Władysława, a 30 paĹşdziernika 1922 roku byłego Naczelnika Państwa marszałka JĂłzefa Piłsudskiego. Miasto gościło jeszcze prezydentĂłw Rzeczypospolitej: Stanisława Wojciechowskiego (25–27 maja 1924) oraz Ignacego Mościckiego (wrzesień 1929). 1 listopada 1922 roku poświęcono odbudowaną farę po zniszczeniach wojennych (był w niej ochrzczony A. Mickiewicz). W kolejnych latach zbudowano gmachy Urzędu WojewĂłdzkiego, Sądu WojewĂłdzkiego, kolonię urzędniczą w stylu dworkowym (1925, proj. Wilhelm Henneberg), dworek wojewody, przebudowano dawną elektrownię na teatr miejski. 11 września 1938 roku, po wyremontowaniu rodzinnego domu Mickiewicza otwarto Muzeum Adama Mickiewicza (m.in. fotel poety, notatki i książki oraz akta sądowe ojca). W latach 1926-39 w róşnych latach w NowogrĂłdku były wydawane 33 czasopisma polskie, w tym dziennik „Kurier Wileńsko-NowogrĂłdzki” (1932-39).

Kopiec A. Mickiewicza w NowogrĂłdku

Poza Muzeum Adama Mickiewicza w Nowogródku (był w tym mieście ochrzczony i chodził do szkoły) jest jeszcze Kopiec Mickiewicza usypany w latach 1924-31 przez Komitet Mickiewiczowski w hołdzie poecie. Kupiono wówczas plac na tzw. Małym Zamku obok wzgórza Zamkowego i po uroczystym wmurowaniu kamienia węgielnego 25 kwietnia 1924 r. przez prezydenta Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowskiego, który objął patronat nad budową, rozpoczęto sypanie kurhanu m.in. z ziemi przywiezionej ze wszystkich miejsc, w jakich przebywał podczas swej tułaczki po świecie Adam Mickiewicz. Brał w tym udział cały naród polski. Prace zakończono w 1931 r. Kopiec osiągnął 17 m wysokości i 30 m szerokości u podstawy. Kopiec istnieje do dziś, bo Białorusini nie byli takimi barbarzyńcami jak nacjonaliści ukraińscy, którzy niszczyli pomniki Adama Mickiewicza w miastach Małopolski Wschodniej.

Malarz sułtana

Pochodzący z Pokutyniec na Podolu polski malarz i podróşnik Stanisław Chlebowski (1835-1884), w latach 1864–76 był nadwornym malarzem sułtana Abd-ul-Aziza w Konstantynopolu. W 1881 roku wrĂłcił na stałe do Krakowa. Malował obrazy historyczno-batalistyczne z dziejĂłw Turcji, orientalne sceny rodzajowe, krajobrazy, portrety sułtana, m.in. „Wjazd Mehmeda II do Konstantynopola” (Muzeum Narodowe w Krakowie i tam kilka innych jego dzieł), „Bitwa pod Warną”, „Przy bramie miejskiej”, „Turecki wartownik”, „Grajek przed meczetem w Konstantynopolu”, „Czas modlitwy”, „Port nad Bosforem”, „Bitwa pod Mohaczem”, „Sułtan Bajazyt w niewoli u Tamerlana”. Jego obrazy są w zbiorach szeregu muzeĂłw na świecie, a w Polsce m.in. w Muzeum Narodowym w Krakowie, Muzeum Narodowym w Warszawie i Galerii Miejskiej we Lwowie (do 1945 r. własność polska).

Pierwszy polski przekład Hafiza

Hafez albo Hafiz, czyli Szamsuddin Mohammad Hafez Szirazi (1319-1389) to klasyk poezji perskiej i tadĹźyckiej, przez wiele lat nadworny poeta władcĂłw tego miasta Sziraza. W Polsce przekładało Hafeza z oryginału perskiego kilku tłumaczy. Pierwszym był polski orientalista JĂłzef Sękowski, ktĂłry ogłosił w „Dzienniku Wileńskim” (1820) przekład prozą trzech ghazalĂłw, ocenił takĹźe ich styl jako „ciągłe pasmo obrazĂłw i najśmielszych postaci”.

Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Wilnie i jego członkowie

NajwaĹźniejszym towarzystwem naukowym w Wilnie do 1940 roku było powstałe w styczniu 1907 roku z inicjatywy prof. Alfonsa Parczewskiego, Elizy Orzeszkowej, Władysława Tyszkiewicza, Władysława Zahorskiego i innych, zostało załoĹźone w Wilnie polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Była to najwaĹźniejsza polska placĂłwka naukowo-kulturalna nie tylko w Wilnie, ale takĹźe na wszystkich ziemiach byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Miało ono swoją siedzibę w budynku na ul. Lelewela 4, ufundowanym przez społeczeństwo polskie. Jednak jej pełny rozkwit nastąpił po 1919 roku – w odrodzonym państwie polskim, w ktĂłrego granicach znalazło się Wilno. Towarzystwo rozwinęło się wĂłwczas w powaĹźną instytucję naukową. Wskrzeszenie Uniwersytetu Wileńskiego w paĹşdzierniku 1919 roku przysporzyło Towarzystwu liczny zastęp uczonych członkĂłw w osobach profesorĂłw i pracownikĂłw naukowych wszechnicy. Zreorganizowano wĂłwczas Towarzystwo przez utworzenie trzech Wydziałów: I Filologii, Literatury i Sztuki (w 1931 r. w Wydziale powstała Sekcja Historii Sztuki), II Matematyczno-przyrodniczy, II Nauk Społeczno-historycznych i Filozoficznych. W 1933 roku Towarzystwo miało 391 członkĂłw, w tym 100 naleĹźało do Wydziałów: I – 37 członkĂłw, II – 41 i III – 22. Towarzystwo utrzymywało się z dochodĂłw własnych, darowizn osĂłb prywatnych (np. w 1933 r. Stanisława Jodko – 6000 zł, czy w 1932 r. francuskiego historyka sztuki Paula Marmotlana z sympatii dla narodu polskiego – 13 000 zł.) i innych instytucji, a przede wszystkim z rocznych dotacji Departamentu Nauki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i Funduszu Kultury Narodowej (75 000 zł w 1928 r.), Fundacji im. J. i S. Montwiłłów w Wilnie i z zapomĂłg udzielanych przez Wileński Bank Ziemski. Biblioteka, Archiwum i Muzeum Towarzystwa, powstałe głównie z darĂłw PolakĂłw z całej Polski i zagranicy, naleĹźały do powaĹźniejszych pod względem wartości naukowej w Polsce. Tak były cenne, Ĺźe z tego powodu zapoznał się z nimi prezydent RP Ignacy Mościcki podczas wizyty w Wilnie 16 czerwca 1936 roku. Biblioteka naukowa Towarzystwa liczyła ogółem 150 000 tomĂłw, cenny dział rękopisĂłw (archiwum) liczył 1200 pozycji, a bogate zbiory muzealne posiadały bardzo bogaty zbiĂłr przyrodniczy, etnograficzny i rzemiosła artystycznego oraz galerię malarstwa zachodniego i polskiego (117 wartościowych obrazĂłw). Towarzystwo wydawało „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie” oraz „Ateneum Wileńskie”.

Prezesami Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie byli: 1907–1916 Jan Kurczewski, 1916–1927 Władysław Zahorski, 1927–1933 prof. Alfons Parczewski, 1933–1938 prof. Marian Zdziechowski i 1938–1940 prof. Stanisław Kościałkowski (pełniący obowiązki prezesa). Przed wojną przewodniczącymi Wydziałów byli: I – prof. Manfred Kridl, II – prof. JĂłzef Trzebiński i III – prof. Bolesław Wilanowski, sekretarzem generalnym Aleksander Jodziewicz, skarbnikiem Oktawiusz Rackiewicz, kierownikiem Archiwum prof. Stanisław Kościałkowski, kierownikiem Biblioteki prof. Stanisław Zajączkowski, kustoszem Muzeum Michał Brensztejn, redaktorem wydawnictw ks. prof. Bolesław Wilanowski, kustoszem składnicy wydawnictw i ich wymiany doc. Jan Safarewicz, administratorem budynku Towarzystwa był Władysław Hołowina. WśrĂłd członkĂłw Towarzystwa było wielu znanych i wybitnych PolakĂłw, głównie jednak profesorowie Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie i kilku innych polskich uniwersytetĂłw, jak np.: Zofia AbramowiczĂłwna, Jan Adamus, prof. Oswald Balzer (LwĂłw), prof. Kazimierz Chodynicki (Wilno, Poznań), prof. Tadeusz CzeĹźowski, prof. Przemysław Dąbkowski (LwĂłw), prof. Władysław Dziewulski, prof. Stefan Ehrenkreutz, prof. Marian Eiger, biskup Michał Godlewski (Warszawa), prof. Bogumił Jasionowski, Michał Jastrzębski, prof. Ludwik Kolankowski (LwĂłw), prof. Wacław Komarnicki, doc. Ryszard Mienicki, JĂłzef Montwiłł, prof. Henryk Mościcki (Warszawa, KrakĂłw), prof. Henryk Niewodniczański, prof. Jan Oko, Eliza Orzeszkowa, prof. Stanisław Pigoń (Wilno, KrakĂłw), Maria Racięcka, prof. Maksymilian Rose, prof. Stefan Srebrny (Wilno, Warszawa – Wolna Wszechnica Polska), HadĹźi Seraja Szapszał, prof. JĂłzef Trzebiński, prof. Eugeniusz Waśkowski, prof. Bolesław Wilanowski, Bronisław WrĂłblewski, prof. Marian Zdziechowski, prof. Antoni Zygmunt.

Litwini w 1940 roku przywłaszczyli sobie zbiory Towarzystwa, ktĂłre, jak świadczą dokumenty, nigdy nie zostało zlikwidowane, a jego majątek nie uległ nacjonalizacji. W okresie „pierestrojki” w 1989 roku powstała w Wilnie Fundacja Kultury Polskiej im. JĂłzefa Montwiłła - wybitnego działacza społecznego, jednego ze współzałoĹźycieli przedwojennego polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie. Otrzymała ona w byłym budynku Towarzystwa jeden pokĂłj, o powierzchni 24 m2. Fundacja zobowiązała się do kontynuowania tradycji polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie i od początku istnienia ubiegała się, takĹźe drogą sądową, o budynek onegdaj należący do Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie. Niestety, zamiast spadku po TPN, fundacja – rozporządzeniem dyrektora muzeum sztuki Budrysa – w roku 1996, została wypędzona z jedynego pokoju, ktĂłry zajmowała w budynku Towarzystwa. Natomiast w 2012 roku w trakcie prac remontowych, realizowanych w ramach projektu unijnego, spod warstwy tynku i farby wydobyty historyczny polski napis na głównej fasadzie budynku –TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ NAUK – został potajemnie zniszczony. Tak to skomentowała strona polska: „Zacieranie śladĂłw polskich – wystarczy wspomnieć choćby Uniwersytet Wileński – odbywa się nie tylko w Wilnie, ale w całym kraju. Trwające od zarania Litwy Sowieckiej, szczegĂłlny rozmach przybrało w ostatnich dziesięcioleciach, kiedy walka ze wszystkim, co tchnie polskością została podniesiona do największej cnoty i stała się waĹźnym elementem polityki państwa. Konkretny fakt zamazania autentycznego napisu, wbrew obowiązującym zasadom, nie pozostawia nawet cienia wątpliwości co do intencji osĂłb zamieszanych w tym „europejskim” projekcie”.

Wydział Teologiczny USB w Wilnie

W latach 1919-39 na polskim Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie działał katolicki Wydział Teologiczny, zamknięty przez okupanta litewskiego w 1939 roku i w 1944 roku przez okupanta sowieckiego. Jednocześnie w 1945-46 107 000 Polaków z Wilna zostało wypędzonych przez Stalina do komunistycznej Polski. Próbę reaktywizacji półlegalnego Wydziału Teologicznego USB z siedzibą w Białymstoku, a więc w części archidiecezji wileńskiej, która znalazła się w granicach powojennej Polski, podjął ks. prof. Michał Klepacz, po wydaleniu z Wilna 30 kwietnia 1945 roku, tzw. transportem akademickim. Ks. prof. Klepacz (potem, a latach 1947-67 biskup diecezji łódzkiej), zastępujący ks. prymasa Stefana Wyszyńskiego podczas jego uwięzienia w latach 1953-56, został też ostatnim doktorem honoris causa (1947) uniwersytetu wileńskiego (ceremonia odbyła się półlegalnie w Białymstoku). Wydział Teologiczny USB został zlikwidowany przez reżym warszawski w 1948 roku.

Klasztory polskie w Pińsku

W wiekach XVII i XVIII w Pińsku na Polesiu zostało załoĹźonych szereg polskich z charakteru klasztorĂłw katolickich: w 1635 roku Stanisław Radziwiłł ufundował dom zakonny jezuitĂłw; dominikanĂłw sprowadziła w 1678 roku Maria Kopciowa, kasztelanowa trocka; Karol Dolski, marszałek wielkolitewski, na przedmieściu Karolin zbudował w 1695 roku konwent i kościół św. Karola Boremeusza dla księży komunistĂłw (bartolomici), ktĂłrzy w XVIII w. prowadzili tu przez krĂłtki czas – w latach 1727-50 seminarium duchowne; książę Michał Wiśniowiecki osadził w mieście bernardynĂłw w 1717 roku, a kościół św. Michała wzniesiono w 1786 roku; karmelitĂłw bosych sprowadził w 1734 roku Szymon Osowski, landwĂłjt piński; Stefan Turczynowicz ufundował klasztor siĂłstr mariawitek w 1756 roku.

Jezuici w Polsce w 1773 r.

W ParyĹźu w latach 1534-40 załoĹźony został zakon jezuitĂłw. Do Polski sprowadził ich biskup warmiński Stanisław Hozjusz w 1564 r., fundując im kolegium w Braniewie. W 1575 r. powstała prowincja polska, ktĂłrą w 1608 r. podzielono na prowincję polską i litewską (z domami na Mazowszu, m.in. w Warszawie, i na Warmii). W 1755 r. z prowincji polskiej wydzielono prowincję wielkopolską, a w 1759 r. z prowincji litewskiej wydzielono prowincję mazowiecką. W chwili rozwiązania zakonu przez papieĹźa Klemensa XIV w 1773 r., jezuici byli najliczniejszym zakonem w Polsce zarĂłwno co do liczby placĂłwek, jak i zakonnikĂłw. W 1773 jezuici w Polsce mieli 4 prowincje: Wielkopolską, Małopolską, Mazowiecką i Litewską (prowincjał rezydował w Wilnie), mieli 137 placĂłwek z 2362 zakonnikami (w tym 1177 kapłanĂłw, 599 klerykĂłw i 583 braci zakonnych), z czego na terenach zabranych po I rozbiorze ok. tysiąca. OgĂłlna liczba kolegiĂłw wynosiła 51, ktĂłrych koroną była Akademia Wileńska, rezydencji zakonnych było 18, domĂłw i stacji misyjnych przeszło 60, szkół 66 (w tym 23 szkoły wyĹźsze z filozofią i teologią,), konwiktĂłw szlacheckich 15 oraz 2 seminaria duchowne i 2 akademie – Wileńską i we Lwowie (od 1758 r. uniwersytet).

Polonizacja cerkwi unickiej

Cerkiew unicka na ziemiach Rzeczypospolitej złączona z Kościołem katolickim poprzez unię z Rzymem w 1596 roku z biegiem lat uległa silnej polonizacji. W Cerkwi bardzo wielu wiernych spośród szlachty uważało się za Polaków i powszechny w użyciu był język polski, a wielu jej duchownych było etnicznymi Polakami i podczas urodzenia katolikami obrządku rzymskiego. Szczególnie zakon bazylianów uległ silnej polonizacji. Polakami i katolikami z urodzenia było szereg biskupów unickich, jak np. arcybiskupi smoleńscy W. Drucki-Sokoliński i C. Stebnowski, połoccy (i metropolici) C.
Ĺťochowski i J. Smogorzewski, biskupi pińscy J. Ciechanowski, J. Bułhak i ostatni J. Horbacki (1784-93), włodzimierski K. Stołpowiecki-Lubecki, łuccy T. Rudnicki, S. Rudnicki i M. Stadnicki – koadiutor 1784-87, chełmscy F. Wołodkowicz i M. Ryłło, przemyski P. Chmielowski, kolejno turowski, brzeski i włodzimierski A. Młodowski. Tej liście niewątpliwie daleko do pełności.

Instytut Kresowy w Warszawie

W 2006 roku samorząd warszawski, zdominowany wówczas przez kilku członków Prawa i Sprawiedliwości, powołał do życia Instytut Kresowy w Warszawie, mający zajmować się badaniem, dokumentacją oraz popularyzacją tematyki byłych Kresów Wschodnich RP, które dzisiaj należą do Litwy, Łotwy, Białorusi i Ukrainy. Na początkową działalność Instytutu przeznaczono 100 000 zł z budżetu miasta. Dyrektorem Instytutu został Jan Tadeusz Karpiński.

Za wzĂłr stawiano podobną placĂłwkę powstałą za rządĂłw PiS – Muzeum Powstania Warszawskiego. Tak więc Instytut miał zajmować się dokumentowaniem i prowadzeniem badań nad historią i kulturą KresĂłw Wschodnich, upowszechnianiem wiedzy o dorobku polskiej kultury kresowej, a takĹźe działać w celu ochrony kresowego dziedzictwa kulturowego na terenie Warszawy.

Celem popularyzacji tematyki kresowej wśrĂłd warszawiakĂłw Instytut nawiązał kontakty z organizacjami kresowymi, przystąpił do organizowania wycieczek po miejscach stolicy i jej okolic związanych z Kresami (m.in. "Powązki kresowe", "Madonny kresowe w świątyniach Warszawy", "Epitafia kresowe w kościołach Warszawy", "Kresowy marszałek w SulejĂłwku", "Kresowiacy na Cmentarzu Wojskowym – Powązki", "Magnateria kresowa", "Muzeum katyńskie", "Powstanie listopadowe na kresach"). Jedną z form działalności Instytutu były warsztaty kulinarne, popularyzujące kuchnię kresową. PlacĂłwka przystąpiła rĂłwnieĹź do organizowania spotkań kresowych przy kawie i herbacie dla byłych mieszkańcĂłw Ziem Wschodnich, wystaw (w 2007 roku były to m.in. "Świątynie na Polesiu, Wołyniu i Kresach Południowo-Wschodnich", "Twierdze, pałace, dwory na Polesiu, Wołyniu i Kresach południowo-wschodnich"), wernisaĹźy (w 2007 roku wystawa prac pochodzącej z Litwy Kowieńskiej Ireny Zdanowicz-Dobrowolskiej), jak rĂłwnieĹź mini-konferencji z udziałem gości zagranicznych (m.in. wystąpienie ambasadora USA Victora Asha poświęcone Tadeuszowi Kościuszce czy wykład Wolhi Dadziomawej na temat Stanisława Moniuszki). SzczegĂłlną formą spotkań kresowiakĂłw miały być tzw. wigilie kresowe organizowane pod koniec grudnia kaĹźdego roku. W 2008 roku swą obecnością zaszczycił wieczĂłr wigilijny prymas Polski, kard. JĂłzef Glemp. Instytut przystąpił rĂłwnieĹź do gromadzenia róşnych kresowian.

Instytut spotkał się z krytyką pozostałych ugrupowań reprezentowanych w samorządzie Warszawy.

2 grudnia 2006 roku nowym prezydentem Warszawy została Hanna Gronkiewicz-Waltz z Platformy Obywatelskiej. Warszawska Rada Miejska, w ktĂłrej teraz dominującą pozycję zdobyli członkowie Platformy Obywatelskiej i LiD (postkomuniści) postanowiła zlikwidować Instytut Kresowy. Wysuwano głównie argumenty natury praktycznej (brak pieniędzy) oraz ideowej (twierdzono, Ĺźe Instytut będzie się koncentrował na polonocentrycznej wizji historii oraz pogorszy relacje Polski z Litwą, Ukrainą i Białorusią) i politycznej, Ĺźe to niby placĂłwka Prawa i Sprawiedliwości. Najbardziej zwalczała Instytut Kresowy „Gazeta Wyborcza”; na jej łamach Ĺťyd polski Seweryn Blumsztajn nazwał go bękartem PiS-owskiej polityki historycznej (28.2.2008). Podczas głosowania na posiedzeniu Rady Miejskiej 28 lutego 2008 tylko jednym głosem zdołano uratować Instytut przed faktyczną likwidacją. Instytut został uratowany dzięki szeroko zakrojonej akcji działaczy kresowych i niektĂłrych politykĂłw oraz interwencji u prezydenta Warszawy Hanny Gronkiewicz-Waltz. Radny PiS Marek Makuch powiedział po głosowaniu: „Mam nadzieję, Ĺźe wreszcie tak doniosła część naszej historii, traktowana dotychczas marginalnie, zostanie w sposĂłb właściwy dla jej rangi uhonorowana” (Nasz Dziennik 29.2.2008). Jednak koalicja PO-LiD dokonała radykalnych cięć w budĹźecie Instytutu, ktĂłre uniemoĹźliwiły mu normalne funkcjonowanie. Wreszcie w paĹşdzierniku 2008 roku dopięła swego, przyjmując uchwałę, na mocy ktĂłrej Instytut Kresowy przestał istnieć w kwietniu 2009 roku, a jego zbiory zostały przekazane Muzeum Katyńskiemu w Warszawie.

Niby patriotyczne Prawo i Sprawiedliwość po dojściu do władzy w 2015 roku nie wskrzesiło Instytutu Kresowego. Widać, Ĺźe Platforma Obywatelska i postkomuniści oraz Prawo i Sprawiedliwość uwaĹźają, Ĺźe Polacy powinni zapomnieć o Kresach, w tym takĹźe o arcypolskim Lwowie i Wilnie, czyli o trzecim i czwartym najwaĹźniejszym miastem w dziejach Polski i narodu polskiego – o ich roli przeogromnym wkładzie w Ĺźycie naszej ojczyzny i naszego narodu. W ogĂłle pojęcia Kresy i Polacy na Kresach są tym pseudo-Polakom wrogie. Czyli są to patrioci, ale z piekła rodem. Pogrobowcy albo gorzej wypierdki Stalina i jego Jałty. I taka jest prawda o tych ludziach, czy się to im i ich poplecznikom podoba czy nie. Tak przynajmniej oceni ich prawda historyczna.

Liga Morska i Kolonialna na Ziemiach Wschodnich

11 listopada 1918 roku, po 123 latach niewoli, odrodziło się Państwo polskie, w ktĂłrego skład weszły ziemie trzech zaborĂłw, w tym niemieckiego, ktĂłre przez Pomorze dały Polsce dostęp do Morza Bałtyckiego. Niestety, ze starego polskiego Gdańska alianci utworzyli Wolne Miasto Gdańsk. Przed narodem polskim stanął problem budowy własnego portu i własnej floty handlowej oraz marynarki wojennej. W celu propagowania zagadnień morskich wśrĂłd społeczeństwa polskiego powstała organizacja społeczna pod nazwą Ligi Ĺťeglugi Polskiej, ktĂłra 27 kwietnia 1924 roku przekształciła się w Ligę Morską i Rzeczną, a ta z kolei na swym III wolnym zjeĹşdzie 25-27 paĹşdziernika 1930 roku w Ligę Morską i Kolonialną (LMiK). Prezesem Ligi Morskiej i Kolonialnej został gen. Gustaw Dreszer „Orlicz”, a po jego tragicznej śmierci (w wypadku lotniczym) funkcję tę przejął gen. Stanisław Kwaśniewski (do 1939 r.). Liga Morska i Kolonialna działała na rzecz budowy wielkiego portu w Gdyni (największego na Bałtyku), działała na rzecz rozbudowy floty morskiej i rzecznej oraz działała na rzecz pozyskiwania terenĂłw pod osadnictwo lub kolonie dla Polski w Brazylii, Peru, Liberii oraz terytoriach zamorskich Francji. Generał Dreszer przekształcił LMiK w masową organizację społeczną i polityczną, kształtującą opinię publiczną. Myśl morsko-kolonialna miała być programem dla przyszłych pokoleń PolakĂłw; jednakĹźe wyraĹźała wolę, a nie siłę. Liga pragnęła przekształcić PolakĂłw w "twardych i śmiałych ludzi morza". Bardzo silne oddziaływanie prowadziły koła szkolne. Główny jej trzon stanowiła inteligencja i kadra oficerska. Liczba członkĂłw Ligi stale wzrastała: z 70 630 w 1933 roku, do 282 012 w 1935 roku, do 889 818 (w tym koła szkolne ok. 312 000 członkĂłw) w 1938 roku i do 992 780 członkĂłw 1 czerwca 1939 roku. Tym samym LMiK stała się drugą po Lidze Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej (2 mln. członkĂłw) największą organizacją społeczną w II RP. Głównymi pismami LMiK były miesięczniki „Morze” (228 000 egz.) i „Polska na morzu” (300 000 egz.). Działalność Ligi była wielokierunkowa (m.in. w 1931 r. zorganizowała dużą wystawę morską we Lwowie). Jednak głównym materialnym sukcesem Ligi i działającego w jej ramach Funduszu Obrony Morskiej był wielki wpływ na zbudowanie portu morskiego w Gdyni i zakup okrętu podwodnego ORP Orzeł, a duchowym powszechne zaszczepienie świadomości morskiej w społeczeństwie.

W działalności Ligi Morskiej i Kolonialnej stosunkowo dużą rolę odgrywały jej okręgi znajdujące się na Ziemiach Wschodnich. W domu moich rodzicĂłw w Polsce zachowało się kilka egzemplarzy miesięcznika „Morze” z 1935 i 1936 roku. Jeden z nich, z czerwca 1935 roku wziąłem ze sobą do Australii, gdyĹź jest w nim całostronicowy portret marsz. Piłsudskiego i takĹźe na całą stronę przedwojenna mapa Polski, ktĂłra w PRL nie była łatwo dostępna. Jest w nim obszerny artykuł pt. „LMK w latach 1933-35”, z ktĂłrego dowiadujemy się o działalności Ligi takĹźe na Ziemiach Wschodnich. I tak we Lwowie pierwszy oddział Ligi Morskiej i Rzecznej powstał w marcu 1925 roku, a jego prezesem, później takĹźe LMiK, był prof. Stanisław Niemczycki. Swoją działalnością objął wojewĂłdztwa lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie. Natomiast Okręg Lwowski LMiK jako pierwszy na Ziemiach Wschodnich, powstał 29 listopada 1931 roku i 1 stycznia 1935 roku liczył ogółem 8 obwodĂłw i 22 oddziały z ilością członkĂłw 12 475; kierowali nim prof. Stanisław Niemczycki, dr Aleksander Czołowski oraz inĹź. Kiberat Krasucki. Jako drugi powstał Okręg Wołyński – w kwietniu 1932 roku i w 1935 roku miał 29 oddziałów, 48 kół i 8910 członkĂłw; kierowali nim płk. dypl. Antoni Ĺťurakowski – prezes, dyr. Kazimierz Łukomski – wiceprezes i prokurator Kazimierz Nowosielski - sekretarz. Po lwowskim i wołyńskim kolejne Okręgi powstały: w styczniu 1933 roku Okręg Poleski, kierowany przez polskiego kuratora szkolnego R. Petrykowskiego, ktĂłry w 1935 roku miał 9 obwodĂłw, 18 oddziałów oraz 37 kół i 2670 członkĂłw; w paĹşdzierniku 1933 roku Okręg Stanisławowski, kierowany przez wiceprezesa Sądu Okręgowego w Stanisławowie Kazimierza Ćwiczyńskiego, mający w 1935 roku 4 obwody, 27 oddziałów oraz 80 kół i 6115 członkĂłw; w styczniu 1934 roku Okręg Tarnopolski, kierowany przez E. Kopcia, mający w 1935 roku 22 oddziały, 54 koła i 4978 członkĂłw; w kwietniu 1934 roku Okręg NowogrĂłdzki, kierowany przez wicewojewodę Kazimierza Fialę, mający w 1935 roku 19 oddziałów i 56 kół oraz 4459 członkĂłw; w maju 1934 roku Okręg Wileński, kierowany przez wojewodę Władysława Jaszczołta, mający w 1935 roku 30 oddziałów i 6166 członkĂłw. Od 1 stycznia 1935 do 1 czerwca 1939 roku ilość członkĂłw LMiK w całym kraju wzrosła 3,5 –krotnie. MoĹźna przypuszczać, Ĺźe ilość członkĂłw Ligi na Ziemiach Wschodnich wzrosła takĹźe co najmniej 3-krotnie, a więc z 45 773 do ok. 150 000 członkĂłw.

Polska częścią Litwy!

Taką rewelację historyczną usłyszałem w programie litewskim radia ABC Wiktoria 29 maja 1975 roku. Otóş spiker litewski wyjaśniając po angielsku, dlaczego litewskie pieśni ludowe są takie smutne, melancholijne stwierdził, Ĺźe ma to swoje podłoĹźe w historii Litwy. Powiedział m.in., Ĺźe kiedy powstawała Australia, w tym samym czasie Rosja, Prusy i Austria wymazali Litwę – państwo litewskie z mapy politycznej Europy na 123 lata.

Jeśli Litwin nie chciał „z przyjaĹşni” wspomnieć, Ĺźe powyĹźsze państwa dokonały rozbioru Polski (według Konstytucji 3 maja 1791 r. Polska i Litwa stanowiły jedno niepodzielne państwo!), po co wspomniał Austrię, ktĂłra nie przyłączyła do siebie Ĺźadnych ziem litewskich - chyba, Ĺźe według nacjonalistĂłw i polakoĹźercĂłw litewskich LwĂłw to takĹźe stary grĂłd litewski. Czy nie wystarczyło by wspomnieć, Ĺźe etniczne ziemie litewskie (nie państwo!) zajęły Rosja i Prusy.

Wolno Litwinom nie lubić PolakĂłw (chociaĹź to nie jest po chrześcijańsku!), ale nie wolno im fałszować historii. I tak nikt na świecie nie uwierzy, Ĺźe KRÓL LITEWSKI Jan III Sobieski (Jonas Sobieskis – słyszał kto o takim?) pokonał na czele wojsk litewskich TurkĂłw pod Wiedniem (nawiasem mĂłwiąc: w bitwie po Wiedniem brały udział tylko wojska koronne, czyli polskie).

Historia polsko-litewska w wersji sowieckiej

W 1972 roku ukazał się w Polsce w wydawnictwie PWN informator encyklopedyczny pt. „Związek Radziecki”. Oryginalne wydanie informatora ukazało się w Moskwie w roku 1967. Książka jest więc tłumaczeniem z języka rosyjskiego i jak się okazuje jest wiernym tłumaczeniem. Zdradza to specyficzny styl i język opracowanych haseł. Np. w Zarysie historycznym Litwy czytamy m.in., Ĺźe „…w paĹşdzierniku 1920 r. polskie legiony pod wodzą marszałka Piłsudskiego zajęły Wilno i okręg wileński”. Jeśli wojsko polskie historycy sowieccy uparcie chcą nazywać legionami, to konsekwentnie JĂłzef Piłsudski powinien być ciągle nazywany brygadierem, a nie Ĺźadnym marszałkiem. Poza tym marsz. Piłsudski nie dowodził wojskami polskimi, ktĂłre zajęły Wilno w paĹşdzierniku 1920 r.; na ich czele stał gen. Lucjan Ĺťeligowski.

Dużą sensacją jest twierdzenie, Ĺźe: „Przyjazna polityka ZSRR sprzyjała zjednoczeniu Kłajpedy z Litwą”. Wynikałoby z tego, Ĺźe władzę w Kłajpedzie sprawowali na przełomie 1923-24 Sowieciarze, ktĂłrzy wspaniałomyślnie przekazali to zupełnie niemieckie miasto Litwinom. Tymczasem Kłajpeda w okresie 1920-23 znajdowała się pod zarządem państw Ententy.

Natomiast historyka i czytelnika polskiego zainteresuje ustęp: „1 IX 1939 r. Niemcy napadły na Polskę. Rząd radziecki, pragnąc odgrodzić Litwę od faszystowskiej agresji i umocnić bezpieczeństwo granic ZSRR wystąpił do rządu Litwy z propozycją podpisania umowy o wzajemnej pomocy. Rząd litewski zaakceptował tę propozycję. Na podstawie podpisanej 10 X 1939 umowy radziecko-litewskiej, wyzwolony we wrześniu 1939 r. przez Armię radziecką okręg wileński został przekazany Litwie”.

Wyzwolony?! Od kogo? Od PolakĂłw czy od NiemcĂłw, ktĂłrzy napadli na Polskę? Wyzwolony? Czy raczej zagarnięty przez dzicz bolszewicką na podstawie umowy niemiecko-sowieckiej (Ribbentrop-Mołotow) z 23 sierpnia 1939 roku, ktĂłra umoĹźliwiła Niemcom napad na Polskę! A jeśli wyzwolony to tylko i wyłącznie z wolności osobistej mieszkańcĂłw kraju (Wilna i Wileńszczyzny), ktĂłrzy nie Ĺźyczyli sobie ani „oswobodzenia” ze wschodu, ani przejścia pod panowanie obcego i wrogiego dla nich państwa i obcych ludzi – LitwinĂłw. PrzecieĹź sam Mołotow w swoim expose na V Nadzwyczajnej Sesji Rady NajwyĹźszej ZSRR w dniu 31 paĹşdziernika 1939 roku stwierdził: „Związek Sowiecki poszedł na przekazanie miasta Wilna Republice Litewskiej nie dlatego, Ĺźe dominuje w nim ludność litewska. Nie, w Wilnie większość stanowi ludność nie-litewska…”.

Dowiadujemy się takĹźe, Ĺźe w walkach o wyzwolenie Wilna spod okupacji niemieckiej w 1944 roku uczestniczyli rzekomo jacyś partyzanci litewscy i ani słowa o tym, Ĺźe w Ăłwczesnej walce walczyły bardzo duĹźe oddziały polskiej Armii Krajowej pod dowĂłdztwem płka Aleksandra KrzyĹźanowskiego „Wilka”.

Te kłamstwa pokazują jak zależną od Kremla była komunistyczna Polska Ludowa.

Rzekome bezprawne polszczenie litewskich nazwisk

Litwinka o antypolskim nastawieniu, Wincenta Lozoraitis, Ĺźona Stasysa Lozoraitisa, litewskiego ministra spraw zagranicznych w latach 1934-38, w liście do redakcji paryskiej „Kultury” (nr 7/310 – 8/311) pisze m.in.: „W archiwach kościołów litewskich są tysiące aktĂłw ślubĂłw, chrzcin i zgonĂłw, w ktĂłrych Zwirblis raptem stawał się WrĂłblewskim, Poskus – Paszkiewiczem, Matulaitis – Matulewiczem itp. W jakim celu te nazwiska była polszczone?”.

Bezstronnie trzeba przyznać, Ĺźe nazwiska na Litwie i WileńszczyĹşnie były NIEKIEDY polszczone lub litwinizowane (bo i tak było!) nie tylko przez księży i nie tylko wbrew woli osĂłb tym dotkniętych. Polszczenie nazwisk, wcale nie takie masowe, jak to sugeruje Lozoraitis, następowało prawie w stu procentach za zgodą danej osoby czy rodzicĂłw dziecka. Natomiast litewinizowanie nazwisk było prawie w stu procentach dokonywane nielegalnie – w tajemnicy przed daną osobą czy osobami przez szowinistycznie nastawionych księży litewskich, ktĂłrzy od 2. połowy XIX wieku stanowili większość kleru na Litwie. Oto jakĹźe wymowny przykład na spolszczenie litewskiego nazwiska.

W biogramie Jerzego Bolesława Matulewicza (1871-1927), biskupa wileńskiego w latach 1918-25, zamieszczonym w „Hagiografii polskiej” (Poznań 1972), ktĂłry urodził się jako Matulaitis czytamy: „W r. 1889 odwiedził rodzinną wieś (Lugine, odległe 4 km od Mariampola na litewskiej SuwalszczyĹşnie) stryjeczny brat Jerzego, Jan Matulewicz, profesor greki i łaciny w gimnazjum państwowym oraz języka rosyjskiego w Seminarium Duchownym w Kielcach. Jerzy zwierzył się kuzynowi ze swego powołania i znalazł u niego zrozumienie i całkowite poparcie. Ten przekonał starszego brata i skłonił go do zgody na to, by Jerzy poszedł wybraną przez siebie drogą. W tym samym roku osiemnastoletni Jerzy podążył do Polski razem z Janem, ktĂłry wprowadzając Jerzego do gimnazjum w Kielcach zmienił pisownię jego litewskiego nazwiska Matulaitis na Matulewicz. Pod tym nazwiskiem ukończył Jerzy gimnazjum, a następnie Seminarium Duchowne, później juĹź stale (Z WŁASNEJ WOLI!) uĹźywał swego nazwiska w pisowni polskiej”. Bo czuł się Polakiem, chociaĹź urodził się Litwinem. Był kapłanem w Warszawie (tu takĹźe katolickim działaczem polskim) i polskim Wilnie, nigdy jednak litewskim.

Marian Kałuski
(Nr 188)

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt