Środa 17 Kwietnia 2024r. - 107 dz. roku,  Imieniny: Anicety, Klary, Rudolfina

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 14.07.17 - 10:16     Czytano: [1441]

Dział: Kresy w życiu Polski i narodu polskiego

Polskie dzieje Smoleńska

Należący dziś do Rosji Smoleńsk jest jednym z najstarszych miast Rusi i przez wieki był zamieszkiwany przez Rusinów - Krywiczan, którzy dzisiaj nazywani są Białorusinami. Miasto leży nad Dnieprem i na szlaku kolejowym z Warszawy do Moskwy. Smoleńsk należał do Rusi Kijowskiej, a później był stolicą Księstwa Smoleńskiego. W 1395 roku wielki książę Witold opanował Smoleńsk i miasto było pod protektoratem Wielkiego Księstwa Litewskiego, związanego od 1385 roku unią z Królestwem Polskim. W 1508 roku powstało województwo smoleńskie. Smoleńsk był najbardziej na wschód wysuniętym miastem wojewódzkim w I Rzeczypospolitej. Pierwszym wojewodą został Staniaław Kiszka, jednak jeszcze tego samego roku nowym wojewodą smoleńskim został Jerzy Hlebowicz 1508-14, a kolejnymi wojewodami byli: Jerzy Sołłohub 1514 (po nim nastąpił długi wakat), Bazyli Tyszkiewicz 1569-71, Grzegorz Wołłowicz 1571-77, Jerzy Ościk 1578-79, Jan Wołmiński 1588-1595, Jan Abranowicz 1596-1602, Piotr Dorohostajski 1605-11, Mikołaj Hlebowicz 1611-21, Andrzej Sapieha 1621, Michał Drucki-Sokoliński 1621-22, Jan Hołubicki-Korsak 1625 (nie potwierdzony w źródłach), Aleksander Korwin Gosiewski 1625-39, Krzysztof Korwin Gosiewski 1639-43, Jerzy Karol Hlebowicz 1643-53, Filip Kazimierz Obuchowicz 1653-56, Adam Maciej Sakowicz 1658-62, Michał Kazimierz Pac 1663-67, Grzegorz Kazimierz Podbereski 1667-77, Krzysztof Jesman 1677-87, Stefan Konstanty Piaseczyński 1687-91m Adam Tarło 1691-1710, Jan Koss 1710-12, Aleksander Jan Potocki 1712-14, Franciszek Cetner 1714-32, Michał Zdzisław Zamoyski 1732-35, Stanisław potocki 1735-44, Piotr Paweł Sapieha 1744-71, Józef Sylwester Sosnowski 1771-75, Józef Skumin Tyszkiewicz 1775-1790 i ostatnim Franciszek Ksawery Sapieha 1791-93.

Jednoczyciel ziem ruskim pod egidą Moskwy – wielki książę moskiewski Iwan Srogi po raz pierwszy wyciągnął ręce po Smoleńsk w 1502 roku, lecz został po przegranej wojnie w następnym roku musiał odstąpić od miasta. Ponownie obległ Smoleńsk w 1513 roku i po długotrwałym oblężeniu zajął miasto 31 lipca 1514 roku i włączył do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Moskale zbudowali tu wielką twierdzę (liczna załoga, 170 dział, magazyny broni i Ĺźywności). W 1609 roku doszło do wojny polsko-moskiewskiej, ktĂłra trwała do 1618 roku. W wrześniu 1609 roku 13-tys. armia polska, w tym tylko 4 tys. piechoty, pod wodzą samego krĂłla Zygmunta III Wazy podeszła pod Smoleńsk. Trudno było z tak małą ilością piechoty zdobyć szturmem tak potężną twierdzę, toteĹź jej oblężenie trwało ponad 1,5 roku. Dopiero 13 czerwca 1611 roku udało się wojskom krĂłlewskim przełamać opĂłr obrońcĂłw. Pierwszy wpadł na mury twierdzy Ĺźołnierze pułku Jakuba Potockiego. DowĂłdca obrony Smoleńska, wojewoda Michał Szein, został zmuszony do poddania miasta.

Zdobycie Smoleńska przez PolakĂłw umoĹźliwiła niefortunna konstrukcja zachodniej części twierdzy, ktĂłra pozwoliła na podkładanie min. Dlatego po zdobyciu twierdzy wojewoda smoleński Aleksander Gosiewski przystąpił do przebudowy tej części twierdzy. W latach 1629–31 wyburzono ten odcinek murĂłw wraz z dwiema basztami, a na jego miejscu wybudowano wzorowaną na nowoczesnych fortyfikacjach holenderskich pięcioramienną murowano-ziemną konstrukcję, znaną pod nazwą Fortalicją Zygmuntowską, ktĂłra przetrwała do dziś, będąc zapewne najstarszą pamiątką polską w mieście. Twierdza miała być teraz nie do zdobycia.

6 listopada 1611 roku król Zygmunt III nadał Smoleńskowi miejskie prawo magdeburskie. Król ustanowił 2 jarmarki dwutygodniowe i targi w niedzielę, pozwolił na wagę miejską, składy towarów, dwór gościnny dla kupców, łaźnię miejską, kazał zakładać cechy rzemieślnicze i wybudować ratusz z kamieni, a przywilejem z 1624 roku nadał miastu szereg gruntów, łąk i lasów. Król Zygmunt III nadał Smoleńskowi herb, przedstawiający Michała Archanioła w żelaznej zbroi, trzymającego w prawicy miecz goły i depczącego czerwonego smoka w czerwonym polu. W 1635 roku Smoleńsk szacowano na 6000 mieszkańców i około 1000 domów. W mieście zaczęli osiedlać się polscy kupcy i rzemieślnicy, szczególnie w czasie przebudowy twierdzy smoleńskiej. Stąd w mieście znalazła się duża kolonia polska.

Moskwa nie dawała za wygraną. Była zdeterminowana odzyskać Smoleńsk. Zaraz po otrzymaniu wiadomości o śmierci krĂłla Zygmunta II Wazy, bez wypowiedzenia wojny w pierwszej połowie paĹşdziernika 1632 roku dowodzone ponownie przez Michała Szeina wojska moskiewskie w sile 23 700 ludzi ze 158 działami przybyły pod Smoleńsk i przystąpiły do jego oblężenia, tworząc pierścień wokół miasta złoĹźony z kilku obozĂłw. Twierdzy broniło 170 armat oraz jej garnizon w sile 1650 Ĺźołnierzy i kilkaset okolicznej szlachty pod dowĂłdztwem Stanisława WojewĂłdzkiego. W kwietniu 1633 roku Moskale rozpoczęli prace minerskie i bombardowanie miasta. W lipcu, po wysadzeniu jednej z baszt, ruszyli do ataku, ktĂłry został odparty. Niebawem dotarła pod Smoleńsk odsiecz polska – 22 tysiące ludzi, pod dowĂłdztwem krĂłla Władysława IV. Pierwszym zadaniem odsieczy było dostarczenie do twierdzy niezbędnych posiłkĂłw – ludzi, broni i amunicji oraz Ĺźywności. 7 września duĹźy oddział wojska polskiego (7 tys. ludzi) dowodzony przez hetmana polskiego Krzysztofa Radziwiłł uderzył na północny obĂłz moskiewski, dowodzony przez Jerzego Matissona oraz na strzegący mostu na Dnieprze obĂłz Siemiona Prozorowskiego. Jednoczesny wypad załogi twierdzy na jedną z redut moskiewskich pozwoliło na wprowadzenie do twierdzy regimentu piechoty i wozĂłw z prochem. 21 września Polacy przystąpili do głównej fazy bitwy – do uwolnienia Smoleńska od oblężenia. 16 tys. Ĺźołnierzy uderzyło całą siłą ponownie na obozy Matissona i Prozorowskiego. Sukces odniosła dywizja hetmana polskiego koronnego Marcina Kazanowskiego, ktĂłra obeszła prawe skrzydło wojsk moskiewskich i wdarła się głęboko w ich ugrupowanie. Natychmiast zbudowano szańce i prowadzono skuteczny ogień artyleryjski. Kontrataki moskiewskie były odrzucane i Matisson był zmuszony wycofać swoje oddziały na lewy brzeg Dniepru, co nastąpiło w nocy z 22 na 23 września. Tym samym miasto zostało odblokowane. Polacy przystąpili teraz do osaczenia i zniszczenia głównego obozu moskiewskiego. Po dwudniowym skrytym marszu wzdłuĹź prawego brzegu Dniepru odziały polskie wyszły niespodziewanie na tyły obozu Szeina, przecinając mu w ten sposĂłb drogę zaopatrzenia i odwrotu. Szien podejmował desperackie prĂłby rozbicia pierścienia polskiego okalającego jego obĂłz, ktĂłre kończyły się fiaskiem. Pozostała mu obrona obozu. Jego blokada trwała 4 miesiące. Brak Ĺźywności i choroby dziesiątkowały wojska moskiewskie, a oddziały złoĹźone z cudzoziemcĂłw zaczęły przechodzić na polską stronę. Sziain 7 stycznia 1634 roku podjął rozpaczliwą prĂłbę przebicia się przez polski kordon, ktĂłra i tym razem zakończyła się niepowodzeniem. Pozostała mu honorowa kapitulacja, ktĂłrą podpisał 25 lutego 1634 roku. Spod Smoleńska wyprowadził zaledwie 8056 Ĺźołnierzy. PokĂłj wieczysty w Polanowie (koło WiaĹşmy) zawarty pomiędzy Rzeczpospolitą a Carstwem Rosyjskim 14 czerwca 1634 roku zakończył wojnę smoleńską.

Oblężenie Smoleńska utrwaliły obrazy: Władysław IV Waza odbierający hołd Michaiła Szeina po zwycięstwie pod Smoleńskiem (nieznany malarz polski, 1634), Kapitulacja Michała Szeina pod Smoleńskiem, Jan Matejko Król Władysław IV pod Smoleńskiem (1893, zaginiony podczas II wojny światowej) oraz medal złoty (26 dukatów) upamiętniający zwycięstwo Władysława IV pod Smoleńskiem w 1634 roku

Po odzyskaniu przez Rzeczypospolitą Smoleńszczyzny zaistniała sprawa uregulowania katolickiej administracji kościelnej na tym terytorium, ktĂłre przed 1514 rokiem wchodziło w skład katolickiej diecezji kijowskiej. KrĂłl Zygmunt III Waza postanowił załoĹźyć biskupstwo smoleńskie, co uczynił w 1611 roku. Decyzję krĂłla zatwierdził w 1618 roku Sejm, przeznaczając liczne dobra na jej uposaĹźenie. Jednak z powodu bardzo małej ilości katolikĂłw na terenie Smoleńszczyzny, przez pierwsze 20 lat nie powoływano biskupa, zarząd diecezji pozostawał w rękach administratorĂłw. Dopiero krĂłl Władysław IV po podpisaniu pokoju w Polanowie zajął się sprawą ostatecznego załatwienia sprawy diecezji smoleńskiej. Z jego inicjatywy papieĹź Urban VIII 1 września 1636 roku erygował katolickie biskupstwo smoleńskie dla terenĂłw polskiej Smoleńszczyzny z katedrą w Smoleńsku i włączył je do metropolii gnieĹşnieńskiej. Jako najmłodszy, biskup smoleński zasiadał na siedemnastym miejscu w Senacie. Pierwszym biskupem smoleńskim został w 1636 roku Piotr Parczewski, ktĂłry sprawował ten urząd do 1649 roku. Jego następcami byli: Franciszek Dołmont-Isajkowski 1650-54, Hieronim Władysław Sanguszko 1655-57, Jerzy Białłozor 1658-61, Kazimierz Pac 1664-67, Gotthard Jan Tyzenhauz 1668-69, Konstanty Brzostowski 1685-87, Eustachy Kotowicz 1688-1704, Jan Mikołaj Zgierski 1706-1710, Aleksander Mikołaj Horain 1711-16, Ludwik Karol Ogiński 1717-18, Karol Piotr Pancerzyński 1721-24, Bogusław Korwin Gosiewski 1725-44, Jerzy Mikołaj Hylzen 1745-63, Gabriel Wodzyński 1772-88, Adam Stanisław Naruszewicz 1788-90, Tymoteusz Paweł Gorzeński 1790-1809; biskupami koadiutorami byli: Gabriel Wodziński 1759-72 i Adam Stanisław Naruszewicz 1775-88. Ostatni biskup smoleński Tymoteusz Gorzeński w latach 1821-25 był arcybiskupem gnieĹşnieńskim – prymasem Polski. Biskupowi Parczewskiemu udało się zorganizować około 10 parafii, poza Smoleńskiem m.in. w Dorogoburzu, Krasnym, Papowej GĂłrze. Po zajęciu Smoleńska w 1654 roku Polacy otrzymali ultimatum albo wyjazd do Polski albo przyjęcie obywatelstwa i religii prawosławnej z jednoczesnym zachowaniem swoich dĂłbr i przywilejĂłw. Smoleńsk stał fortem zabezpieczającym prawosławnym Rosję przed „niechcianym przenikaniem katolicyzmu”. Po ostatecznym zajęciu Smoleńszczyzny przez Rosjan w wyniku zawarcia rozejmu z Moskwą w Andruszowie 30 stycznia 1667 roku, terytorium biskupstwa skurczyło się do czterech parafii, a pozbawiony znaczenia biskup z roczną pensją 20 000 złp, stale odtąd rezydował w Wilnie, a następnie w Warszawie. Biskupstwo smoleńskie zostało formalnie zniesione po utworzeniu katolickiego arcybiskupstwa w Mohylewie na wschodniej Białorusi, ktĂłre stało się metropolią dla wszystkich polskich diecezji katolickich na Kresach.

W Smoleńsku zostały założone katolickie klasztory: bernardynów z prowincji polskiej a następnie małopolskiej, dominikanów ze Lwowa i misjonarzy, a za czasów Władysława IV i Jana Kazimierza istniało tu kolegium jezuickie. Również benedyktynki z Chełmna na Pomorzu założyły tu swój klasztor.

Pierwsi pojawili się w Smoleńsku bernardyni i oni odegrali największą rolę w historii katolicyzmu w tym mieście. Przybyło tu kilku zakonników razem z wojskiem polski w 1611 roku. Założyli placówkę misyjną w stopniu rezydencji, której przełożonym został Stanisław Bojanecki. Natomiast konwent powstał 27 października 1620 roku dzięki królowi Zygmuntowi III Wazie, w nagrodę za udział ich w wyprawie moskiewskiej i pełnienie gorliwie roli kapelanów. Wkrótce stanął drewniany klasztor i kościół św. Antoniego Padewskiego, w którym znajdował się łaskami słynący obraz Matki Boskiej; w klasztorze przebywało 20 zakonników. Król bogato uposażył konwent, przeznaczając na jego utrzymanie wsie w pobliżu Smoleńska: Jackowo, Hlinniki, Orzechino, Kołupajowo i Mieszczyno. Bernardyni pełnili rolę kapelanów garnizonu twierdzy oraz obsługiwali także kościółek św. Michała przy szpitalu wojskowym w Smoleńsku. Po zajęciu Smoleńska w 1654 roku Moskale wysiedlili zakonników na tereny zajmowane przez Polaków, zatrzymali jednak cudowny obraz Matki Bożej i bogatą bibliotekę konwentu.

W tym samym czasie co bernardyni przybyli do Smoleńska jezuici. W 1623 roku powstało w Smoleńsku krĂłlewskie kolegium jezuickie, ktĂłre przetrwało do 1654 roku. W kolegium tym wykładano filozofię, matematykę, gramatykę, etykę i retorykę. Według historycznych dokumentĂłw mieszkańcy Smoleńska chętnie oddawali swoich synĂłw opiece zakonnikĂłw, w celu zdobycia przez nich wykształcenia. W Smoleńsku zmarł 28 sierpnia 1635 roku Wawrzyniec Bartilius, jezuita polski, urodzony w Tarnowie w 1569 roku, filozof i teolog, autor dzieł ascetycznych, mistrz – spowiednik św. Andrzeja Boboli w nowicjacie.

W 1654 roku Rosja ponownie napadła na Polskę i 3 paĹşdziernika tego roku wojska cara Aleksego I Michaiłowicza zdobyły Smoleńsk. Polacy-katolicy otrzymali ultimatum, albo wyjazd z miasta do Polski albo przyjęcie obywatelstwa i religii prawosławnej. Prawie wszyscy Polacy-katolicy opuścili Smoleńsk. Miasto stało się fortem zabezpieczającym Rosję przed „nie chcianym przenikaniem katolicyzmu”.

W 1735 roku carat ogłosił ukaz gwarantujący swobodę prowadzenia naboĹźeństw wszystkim wyznaniom w Rosji. W Smoleńsku przetrwała mała grupa katolikĂłw, a do miasta przybywali katoliccy kupcy. Dlatego ok. 1748 roku przybyli do miasta ponownie polscy bernardyni. Nowa ich rezydencja była w innym miejscu niĹź poprzednia. W okresie późniejszym bernardyni prowadzili pracę duszpasterską w małym kościółku pw. Matki BoĹźej Anielskiej, ktĂłry znajdował się na miejscu obecnego kościoła. W wyniku I rozbioru Polski w 1772 roku wschodnie tereny Rzeczypospolitej zostały zajęte przez Rosję i sporo PolakĂłw-katolikĂłw z tych czy innych powodĂłw przeniosło się do gubernialnego Smoleńska. W czasie działań wojennych w 1812 roku (wyprawa Napoleona na Moskwę) budynek kościółka został zniszczony, ale juĹź w roku następnym był odbudowany. Kościółek ten istniał do 1838 roku, kiedy to za pozwoleniem rządu i katolickiego arcybiskupa metropolity Ignacego Ludwika Pawłowskiego oraz dzięki ofiarom parafian rozpoczęto budowę nowego kamiennego kościoła pw. Narodzenia NMP. Kościół ten został wybudowany w stylu rosyjskiego klasycyzmu. Zachował się jego szczegółowy opis umieszczony w warszawskim „Tygodniku Ilustrowanym” z 1870 roku (nr 148). Tygodnik opublikował fotografie kościoła wraz z opisem: „Kościół bogaty w ozdoby, kaĹźda rzecz, dar parafian. Przy tym odczuwa się troskę o porządek i symetrię – wszystko daje dobre odczucie. W obecnej chwili kościół utrzymuje się dzięki proboszczowi Denisiewiczowi… Sad i cmentarz jest pod opieka księdza Masalskiego i jest to jedno z piękniejszych miejsc Smoleńska…Wiele widzieliśmy kościołów i cmentarzy nigdzie jednak nie widzieliśmy takiego porządku jak w Smoleńsku”. Do parafii smoleńskiej naleĹźała kaplica w Stołobowie. Było tu dwĂłch kapłanĂłw i byli oni takĹźe kapelanami wojskowymi dla garnizonu w Smoleńsku i kilku innych pobliskich garnizonach, gdyĹź przebywali w nich rekruci-polscy katolicy. Rezydencja bernardynĂłw istniała do 1855 roku, kiedy to została zniesiona przez carat.

W 1867 roku w guberni smoleńskiej, głównie w Smoleńsku Ĺźyło 846 katolikĂłw, głównie PolakĂłw. W 1881 roku Ĺźyło w tej guberni juĹź 1572 katolikĂłw, wśrĂłd ktĂłrych było tylko 468 kobiet. Na początku lat dziewięćdziesiątych XIX w. kościół pw. Narodzenia NMP w skutek ciągłe powiększającej się liczby parafian (parafia smoleńska liczyła wĂłwczas 3015 wiernych – głównie PolakĂłw, a takĹźe LitwinĂłw i ŁotyszĂłw, a w samym Smoleńsku 956) nie mĂłgł spełniać swych zadań. Pojawiła się konieczność budowy nowego, bardziej obszernego kościoła. Do jego budowy przystąpił w czerwcu 1894 roku proboszcz smoleński Stefan Antoni Denisewicz (był on proboszczem smoleńskim w latach 1866-73 i 1877-98, w 1908 r. został biskupem sufraganem mohylewskim, na tym stanowisku walczył o prawa Kościoła katolickiego, za co w 1911 r. został pozbawiony przez władze carskie pełnienia tej funkcji, zamieszkał w Smoleńsku, gdzie zmarł 3 grudnia 1913 r.). W paĹşdzierniku 1896 roku wielki – na 6000 parafian dwuwieĹźowy neogotycki kościół (autorem projektu był Michał Miejszer) był był wykończony z zewnątrz i po części w środku. Miał 5 ołtarzy i piękne kolorowe witraĹźe. 13 paĹşdziernika 1896 roku odbyło się pierwsze naboĹźeństwo w nowej świątyni, a 29 czerwca 1898 roku, w dzień Apostołów Piotra i Pawła, odbyła się konsekracja kościoła przez metropolitę mohylewskiego Szymona Marcina Kozłowskiego. Według carskich danych w 1897 roku 79,9% ludności Smoleńska stanowili Rosjanie, 8,9% Ĺťydzi 6,45% Polacy. Przed rewolucją bolszewicką w 1917 roku do parafii smoleńskiej naleĹźało 8000 wiernych, głównie uchodĹşcĂłw przed wojskiem niemieckim podczas I wojny światowej. Parafia posiadała ok. 8 ha ziemi i wiele nieruchomości. Przy parafii działy trzy ochronki, dwa domy starcĂłw dla mężczyzn kobiet, a takĹźe warsztaty gdzie młodzieĹź mogła uczyć się rzemiosła. Od 1898 przy kościele działało Katolickie Towarzystwo Dobroczynności”, ktĂłre niosło róşnoraką pomoc biednym parafianom. Jednym z głównych sponsorĂłw działalności charytatywnej organizowanej przez parafię była szlachecka rodzina Komorowskich. W ochronkach pracowały zakonnice z zgromadzenia o. Honorata KoĹşmińskiego CĂłrki Najczystszego Serca NMP.

W grudniu 1917 roku powstał katolicki dekanat smoleński w archidiecezji mohylewskiej, w skład ktĂłrego wchodziły parafie w guberni smoleńskiej: Mazalcewo, Rosławl, Smoleńsk, WiaĹşma. Dziekanem został o. Antoni Około-Kułak. ZagroĹźony uwięzieniem i rozstrzelaniem za współpracę z wojskowymi władzami polskimi w Mohylewie, udał się w 1918 roku. do Polski, gdzie w czasie wojny polsko-bolszewickiej był członkiem Komitetu Obrony Państwa, a po wojnie załoĹźył Ligę Antybolszewicką, był wiceprezesem Towarzystwa Misyjnego oraz współzałoĹźycielem i kierownikiem Instytutu Misyjnego w Lublinie, a przebywającego na wygnaniu w Warszawie metropolita mohylewskiego, abpa Edward Ropp mianował go jego wikariuszem generalnym; pełniąc to zaszczytną funkcję zorganizował Sekretariat Arcybiskupa Mohylewskiego w Warszawie. Po rewolucji bolszewickiej zostały skonfiskowane przez CZEKA smoleńskie metrykalne księgi parafialne. Z kościoła zabrano wszystkie złote i srebrne przedmioty – dary parafian. Odebrano wszystkie budynki będące własnością parafii smoleńskiej, w tym takĹźe budynki ochronek, a z plebanii wyrzuceni zostali proboszcz i wikary (w części budynku parafialnego urządzono warsztat produkujący szczotki, a w drugą część budynku oddano pod kwatery mieszkalne. W 1936 roku został aresztowany proboszcz ks. Ignacy Ĺťołnarowicz, a w 1937 roku zakazano odprawiania naboĹźeństw i w tym oraz w następnym roku poddano represjom a później stracono wielu katolickich aktywistĂłw. W końcu 1939 roku katolicka parafia smoleńska nie istniała. 14 stycznia 1940 roku kościół został zamknięty, a budynek przekazano na archiwum NKWD.

Parafia odrodziła się po upadku Związku Sowieckiego w listopadzie 1991 roku z pomocą polskich księży (od 1992 roku proboszczem jest franciszkanin o. Jacek Kuczmik OFM) oraz polskich siĂłstr orionistek. Władze Smoleńska nie zwrĂłciły katolikom kościoła, ale w 1997 roku przekazały prawie całkowicie zniszczony budynek Domu Księży przy ul. Urickiego (były klasztor franciszkanow-bernardynow), wybudowany jeszcze w XIX w., w ktĂłrym, po gruntownym remoncie, znalazł siedzibę dom parafialny i obszerna kaplica – siedziba parafii p.w. Niepokalanego Poczęcia Marii Dziewicy. Parafia smoleńska liczy dzisiaj ok. 400 wiernych kilku narodowości – największą grupę stanowią osoby polskiego pochodzenia. Msze odbywają się w języku rosyjskim. Raz w tygodniu (we wtorki) celebrowana jest raz w tygodniu msza święta w języku polskim. Przy kościele znajduje się takĹźe XIX-wieczny cmentarz parafialny. Jest na nim pochowanych około 2000 osĂłb. Zachowały się 142 groby w większości osĂłb polskiego pochodzenia.

W 1648 roku wybuchło na ZaporoĹźu powstanie Chmielnickiego, czyli powstanie KozakĂłw Zaporoskich, a później takĹźe i chłopstwa ruskiego pod przywĂłdztwem hetmana kozackiego Bohdana Chmielnickiego przeciwko Rzeczypospolitej. Nie mogąc wygrać ani militarnie, ani politycznie z Polską Chmielnicki postanowił związać się z Carstwem Rosyjskim. W tym celu wysłał misję dyplomatyczną do Moskwy, prosząc cara o pomoc. W paĹşdzierniku 1653 roku car Aleksy I zwołał SobĂłr Ziemski, ktĂłry podjął decyzję o zerwaniu wieczystego (!) traktatu pokojowego z Rzeczypospolitą z 1634 roku, wcieleniu Ukrainy Naddnieprzańskiej do Carstwa Rosyjskiego i o wojnie z Rzeczypospolitą. Car Aleksy I wysłał do Chmielnickiego swego pełnomocnika Wasyla Buturlina, ktĂłry 18 stycznia 1654 roku zawarł z Chmielnickim ugodę perejasławska, na mocy ktĂłrej Ukraina została poddana władzy cara Rosji. Ugoda perejasławska była podstawą dla Aleksego I do rozpoczęcia wojny przeciwko Rzeczypospolitej. Wynikało to z faktu, Ĺźe jeden z punktĂłw ugody przewidywał wprowadzenie garnizonu wojsk rosyjskich do Kijowa, a więc na terytorium Polski, co zostało bezzwłocznie przez Moskwę wykonane. Na przełomie maja i czerwca 1654 roku trzy armie rosyjskie, liczące łącznie około 70 tysięcy, przekroczyły granicę Rzeczypospolitej. W kierunku Smoleńska ruszyła dowodzona przez samego cara Aleksa I armia licząca 40 tys. ludzi, ktĂłra 7 lipca przystąpiła do oblegania Smoleńska. Obroną twierdzy smoleńskiej dowodził wojewoda smoleński Filip Obuchowicz. Niestety, pomimo bohaterskiej obrony, twierdza musiała skapitulować co nastąpiło 3 paĹşdziernika 1654 roku. Po zdobyciu miasta car dał miejscowym Polakom ultimatum: albo wyjazd do Polski, albo przyjęcie obywatelstwa i religii prawosławnej z jednoczesnym zachowaniem swoich dĂłbr i przywilejĂłw. Prawie wszyscy Polacy-katolicy opuścili Smoleńsk. Pozostała m.in. przybyła tu z Ziemi ŁomĹźyńskiej polska rodzina GlinkĂłw herbu Trzaska. Przyjęła poddaństwo rosyjskie i prawosławie. Carskie władze zachowały im w zamian przywileje szlacheckie w tym herb Trzaska oraz nadania krĂłlewskie jakie tu otrzymali. Wywodzący się z tejĹźe rodziny Michaił Glinka (ur. 1804 w Nowospasskoje koło Smoleńska, z. 1857 Berlin), uwaĹźany jest za twĂłrcę narodowej opery rosyjskiej. Wojna polsko-rosyjska – walki zbrojne trwały do 1667 roku, a ostatecznie zakończył ją traktat pokojowy – tzw. pokĂłj Grzymułtowskiego z Moskwą w 1686 roku, w ktĂłrym Polska zrzekła się ostatecznie m.in. Smoleńska na rzecz Rosji.

Po insurekcji kościuszkowskiej 1794 roku w klasztorze w Smoleńsku Rosjanie więzili polskiego oficera Józefa Kopcia (1762-1833), którego następnie zesłali na Sybir. Brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej w 1792 roku, po której został wcielony do wojska rosyjskiego. Kopeć wsławił się tym, że po wybuchu insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku jego oddział (brygada) wraz z kilkoma innymi szwadronami, które się do niego przyłączyły przedarł się spod Kijowa przez całą Ukrainę i linie rosyjskie, na Wołyń, by dołączyć do oddziałów Tadeusza Kościuszki. W ślad za nim podążyło kilkanaście tysięcy Polaków z innych jednostek rosyjskich. Za ten czyn Kopeć 8 maja 1794 roku został awansowany do stopnia wice brygadiera (obecnie pułkownik). Wkrótce potem został mianowany brygadierem. Kopeć brał udział w kilku bitwach, m.in. pod Chełmem, w obronie Warszawy i pod Maciejowicami, gdzie został ciężko ranny i wzięty do niewoli. Więziony w Kijowie, a następnie w klasztorze w Smoleńsku, został carskim ukazem z 20 czerwca 1795 roku skazany za dezercję na zesłanie z przymusowym osiedleniem na Kamczatkę. Tam zajmował się m.in. kolekcjonowaniem i opisywaniem kultury ludów dalekiej północy. Spisał też zeznania naocznych świadków buntu i brawurowej ucieczki z Kamczatki Maurycego Augusta Beniowskiego w 1771 roku. Ukazem cara Pawła I z 29 listopada 1796 roku, Kopeć został zwolniony z zesłania. We Wrocławiu w 1837 toku ukazała się jego książka Dziennik podróży..., w którym opisał m.in. Kamczatkę i życie jej mieszkańców.

Smoleńsk zaistniał ponownie w dziejach wojskowości polskiej w 1812 roku, podczas tzw. wyprawy Napoleona na Moskwę, w ktĂłrej u boku FrancuzĂłw brały udział polskie jednostki wojskowe. Dowodzony przez księcia JĂłzefa Poniatowskiego polski V korpus, działający w ramach prawego skrzydła „Wielkiej Armii”, uczestniczył pod Smoleńskiem w dniach 16-18 sierpnia 1812 roku w bitwie z połączonymi siłami rosyjskimi generała Michała Barclaya de Tolly i Piotra Bagrationa. Polacy szturmowali przedmieścia Raczeńskie i Nikolskie celem odcięcia zamkniętych w twierdzy sił rosyjskich od mostĂłw na Dnieprze. Natarcie przełamało jedynie zewnętrzną linię obrony. Po ciężkiej walce Rosjanie wycofali się nocą i siły polskie wkroczyły do miasta, a kilka godzin później francuskie. Niestety, w tej walce Francuzi stracili 9 tys. ludzi, w tym 2 tys. PolakĂłw, w tym gen. Michała Grabowskiego. Po bitwie Napoleon stwierdził, Ĺźe „wzięcie Smoleńska stanowi o losie Polski, ktĂłra, świetniejsza niĹź kiedykolwiek, świat zadziwi”. W tej bitwie wzięli udział m.in. tak znani dowĂłdcy w dziejach polskiej wojskowości jak: JĂłzef Poniatowski, JĂłzef Zajączek, Jan Krukowiecki, JĂłzef Sowiński, Jan Nepomucen Umiński, Franciszek Morawski, JĂłzef Antoni Kossakowski i Wojciech Chrzanowski.

We wsi Semerynki w powiecie łuckim na Wołyniu był obszerny dwĂłr, ktĂłry naleĹźał do Pruszyńskich. Jego zagładę przez miejscowe chłopstwo ukraińskie w 1917 roku opisała Zofia Kossak-Szczucka w książce “PoĹźoga. Wspomnienie z Wołynia 1917-1919” (KrakĂłw 1922). Zniszczeniu uległ wtedy m.in. album, ofiarowany kiedyś Napoleonowi przez miasto Warszawę. Znajdowały się tam mapy miniaturowo malowane, przedstawiające drogę od Warszawy do Smoleńska.

18 kilometrĂłw na zachĂłd od Smoleńska, nad Dnieprem znajduje się wieś Katyń. To miejsce zbrodni komunistycznej dokonanej na polskich jeńcach wojennych, zagarniętych przez Związek Sowiecki we wrześniu 1939 roku podczas wspĂłlnej z Niemcami hitlerowskimi agresji na Polskę. Wiosną 1940 roku funkcjonariusze NKWD rozstrzelali w znajdującym się tu Lasku Katyńskim (w latach 1896-1917 naleĹźał on do polskiej rodziny Lednickich) ponad 4,5 tysiąca polskich jeńcĂłw wojennych z obozu w Kozielsku, skąd byli oni przewoĹźeni pociągami do stacji kolejowej Gniezdowo, a następnie zabijani w Katyniu. To dlatego "Las Katyński" i "Katyń" są uĹźywane metonimicznie na określenie Zbrodni Katyńskiej jako ogółu mordĂłw dokonanych w 1940 roku na polskich oficerach przez Rosjan. W sumie zabito ich ponad 22 tysiące. ZabĂłjstw dokonano na podstawie tzw. decyzji katyńskiej podjętej przez najwyĹźsze władze Związku Radzieckiego zawartej w uchwale Biura Politycznego KC WKP z 5 marca 1940 roku. Dzisiaj w pobliskim Gniezdowie znajduje się obecnie Polski Cmentarz Wojenny, na ktĂłrym spoczywa 4421 oficerĂłw i podchorążych Wojska Polskiego - jeńcĂłw wojennych. Cmentarz został wzniesiony w latach 1999–2000 według projektu Zdzisława Pidka, a powstał z inicjatywy Federacji Rodzin Katyńskich. W 2000 ukazała się księga cmentarna cmentarza wojennego w Katyniu zawierająca listę pochowanych tam ofiar zbrodni katyńskiej wraz z krĂłtkimi biogramami (łącznie 4 406 nazwisk). Natomiast w 2007 roku został wyprodukowany polski film wojenny (dramat historyczny) pt. „Katyń” w reĹźyserii Andrzeja Wajdy, ktĂłry przedstawia zbrodnię katyńską. Uroczysta premiera filmu odbyła się 17 września 2007 w Warszawie, w rocznicę agresji sowieckiej na Polskę w 1939 roku. Film został nominowany do Oskara 2007 w kategorii Najlepszy film nieanglojęzyczny.

10 kwietnia 2010 roku o godzinie 8:41 czasu środkowoeuropejskiego letniego (CEST) w Smoleńsku, przy lądowaniu na lotnisku wojskowym Siewiernyj doszło do katastrofy polskiego samolotu Tu-154 z prezydentem RP Lechem Kaczyńskim z małżonką oraz z pozostałymi 94 pasaĹźerami i członkami załogi. Wszyscy uczestnicy lotu mieli wziąć udział w obchodach 70. rocznicy Zbrodni Katyńskiej. Wszyscy zginęli. OprĂłcz prezydenta wśrĂłd ofiar katastrofy były tak waĹźne osobistości jak: ostatni prezydent RP na emigracji Ryszard Kaczorowski, wicemarszałkowie Sejmu i Senatu, grupa parlamentarzystĂłw, dowĂłdcy wszystkich rodzajĂłw Sił Zbrojnych RP, pracownicy Kancelarii Prezydenta, szefowie instytucji państwowych, biskupi i duchowni, przedstawiciele ministerstw, organizacji kombatanckich i społecznych oraz osoby towarzyszące, stanowiący delegację polską na uroczystości katyńskie, a takĹźe załoga samolotu. Była to tragedia narodowa o wielkim wymiarze. Wzbudziła ona wiele kontrowersji w społeczeństwie polskim, tym bardziej, Ĺźe jej przyczyny ciągle są nieznane. Powstało wiele filmĂłw dokumentalnych poświęconych katastrofie oraz film fabularny „Smoleńsk” (2016) w reĹźyserii Antoniego Krauzego.

Jak podaje Agencja Konsularna RP w Smoleńsku, dzisiaj w obwodzie Smoleńskim, głównie w samym Smoleńsku mieszka 466 PolakĂłw czy osĂłb przyznających się do polskiego pochodzenia, jednak naleĹźy szacować, Ĺźe zamieszkuje go co najmniej ok. 1000 osĂłb polskiego pochodzenia. W dwĂłch organizacjach polonijnych w Smoleńsku skupionych jest około 400 osĂłb, z tego 350 w samym Smoleńsku. Są to: działająca od 1992 roku Regionalna Organizacja Społeczna „Dom Polski” oraz powstała w 2005 roku Smoleńska Organizacja „Szkoła Polska”. Regionalna Organizacja Społeczna „Dom Polski” prowadzi działalność kulturalno-oświatową. Nauczanie języka polskiego, a takĹźe spotkania polskiej diaspory odbywają się w Miejskim Domu Kultury „Szarm”. Przy „Domu Polskim” działają takĹźe dwa zespoły taneczne: „Krakowiacy” i „Czerwone jagody”. Organizacja „Szkoła Polska” takĹźe prowadzi działalność oświatową. Nauka języka polskiego odbywa się w Domu TwĂłrczości Dzieci i MłodzieĹźy. W Smoleńsku jest Konsulat RP. Według danych, ktĂłrymi dysponuje Zrzeszenie Międzynarodowych PrzewoĹşnikĂłw Drogowych co miesiąc przez obwĂłd smoleński przejeĹźdĹźa około 10.000 – 15.000 polskich kierowcĂłw. W okresie od marca do paĹşdziernika częste są przyjazdy obywateli polskich odwiedzających Katyń i miejsce katastrofy samolotu TU 154 10.04.2010 roku.

W Smoleńsku urodziło się bardzo dużo Polaków. Oto jeden z wielu przykładów na to. Przy kościele polskim w dzielnicy Hammersmith w Londynie jest malutki cmentarz. Niezwykle patriotyczne miejsce. Sporo tu żołnierzy od Andersa, akowców, powstańców warszawskich... Mnóstwo tu kresowiaków - są Wilnianie, są ci z kresów południowo-wschodnich, są Wołyniacy, są polscy Tatarzy, są Polacy urodzeni w... Smoleńsku!

Spośród znanych Polaków urodzonych w Smoleńsku należy wymienić m.in. Mieczysława Romualda Krzywickiego (ur. 19.2.1903, zm. 27.1.1988 Lublin), magistra inżyniera elektryka, jednego z współorganizatorów wyższego szkolnictwa technicznego w Lublinie, pierwszego dziekana Wydziału Elektrycznego Wieczorowej Szkoły Inżynierskiej w Lublinie (potem Wyższej Szkoły Inżynierskiej, a obecnie Politechniki Lubelskiej); Leona Szweda (ur. 1.1.1918. zm. 5.6.2003 Wrocław), poetę, prozaika, autor utworów dla dzieci, redaktora Polskiego Radia we Wrocławiu w latach 1948-58; Kazimierza Wejcherta (ur. 14.3.1912, zm. 3.5.1993 Warszawa), architekta, urbanistę, profesora Politechniki Warszawskiej, teoretyka i praktyka, który był uznanym autorytetem w kraju i za granicą, twórcę własnej szkoły kształtowania przestrzeni miasta.

Marian Kałuski
(Nr 156)

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt