Sobota 20 Kwietnia 2024r. - 110 dz. roku,  Imieniny: Agnieszki, Amalii, Czecha

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 19.02.17 - 0:00     Czytano: [4293]

Dział: Kresy w życiu Polski i narodu polskiego

Polski Tarnopol (1)

Polski Tarnopol i powiat tarnopolski

Ruś Halicko-Wołyńska, czyli późniejsza Małopolska Wschodnia, na której obszarze leży Tarnopol i leżał powiat tarnopolski, należała do Polski od 1340 roku. Nie została podbita przez Polskę, a tylko weszła w skład Królestwa Polskiego zgodnie z testamentem ostatniego władcy księstwo Halicko-Wołyńskiego Jerzego II, który był Piastem mazowieckim. Należała do Polski, jako województwo ruskie (lwowskie), do 1772 roku, tj. do I rozbioru Polski. Została zagarnięta przez Austrię, która okupowała ją do listopada 1918 roku. Jedynie Tarnopolszczyzna w latach 1809-15 należała przejściowo do Rosji. Z biegiem wieków województwo ruskie (lwowskie) stało się ziemią rodzinną Polaków, Rusinów i Ukraińców oraz Żydów, z tym, że w całych dziejach Małopolski Wschodniej dominował we wszystkich dziedzinach życia krajowego i ludzkiego element polski (polski język i polska kultura).

11 listopada 1918 roku odrodziło się państwo polskie. Państwo bez ustalonych granic. O nie musieliśmy walczyć z kilkoma naszymi sąsiadami. Ukraińcy z pomocą upadającej Austrii dokanali 1 listopada 1918 roku, a więc przed odrodzeniem Polski, zamachu stanu we Wschodniej Galicji/Małopolsce Wschodniej (ziemie te naleĹźały do Polski od 1340 roku). W zaistniałej wojnie polsko-ukraińskiej wojsko polskie odzyskało tę historyczną dzielnicę polską w lipcu 1919 roku – Tarnopol zajęły wojska polskie 15 lipca. Podczas wojny polsko-bolszewickiej Tarnopol został przejściowo zajęty latem 1920 roku przez czerwoną zarazę, ktĂłrą przepędzili z miasta polscy Ĺźołnierze juĹź 19 sierpnia tego roku. 21 marca 1921 roku wizytował miasto Naczelnik Państwa Polskiego, marszałek JĂłzef Piłsudski. 24 kwietnia 1920 roku ukraiński rząd atamana Semena Petlury uznał przynaleĹźność Małopolski Wschodniej do Polski, 18 marca 1921 roku Związek Sowiecki i Sowiecka Ukraina, a 15 marca 1923 roku Małopolska naleĹźała do Polski zgodnie z prawem międzynarodowym. W świetle tych faktĂłw Polska w okresie międzywojennym nie była okupantem Małopolski Wschodniej i jej przynaleĹźność do Polski miała międzynarodowe uznanie prawne (o polskiej okupacji Małopolski Wschodniej ignorując prawdę historyczną mĂłwią i piszą do znudzenia Ukraińcy, jak np. internetowa ukraińska Wikipedia). Oderwana od Polski oficjalnie 16 sierpnia 1945 roku na konferencjach w Jałcie i Poczdamie w tymĹźe roku przez Stalina i za zgodą prezydenta USA F. Roosevelta i premiera brytyjskiego W. Churchilla de facto była okupowana przez Związek Sowiecki aĹź do upadku Związku Sowieckiego w 1991 roku i do czasu usankcjonowania granicy jałtańskiej w „Traktacie między Rzeczypospolitą Polską a Ukrainą o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy” podpisanym 18 maja 1992 roku w Warszawie, ktĂłry w ogĂłle nie wziął pod uwagę polską rację stanu i polskie interesy narodowe – był całkowitą kapitulacją rządu polskiego wobec żądań i jednostronnych decyzji Ukrainy. Nie tylko bez Ĺźadnego sprzeciwu ale nawet BEZ NAJMNIEJSZEJ PRÓBY (!) osiągnięcia jakiegokolwiek kompromisu w sprawach istotnych dla Polski (np. zwrot polskiego dziedzictwa narodowego) Warszawa przyjęła dyktat jałtański i ukraiński! To był jeden z największych kretynizmĂłw w bogatych dziejach głupoty polskiej. Sam Ăłwczesny minister spraw zagranicznych Ukrainy powiedział po podpisaniu traktatu, Ĺźe strona ukraińska spodziewała się domagania się przez Warszawę załatwienia pewnych spraw polsko-lwowskich. Niestety, rząd „solidarnościowcĂłw” miał je w nosie!

23 grudnia 1920 roku zostało ze wschodniej części Małopolski Wschodniej utworzone wojewĂłdztwo tarnopolskie, ze stolicą w centralnie połoĹźonym Tarnopolu. WojewĂłdztwo miało obszar 16 533 km kw. i w 1931 roku zamieszkiwało je 1 600 406 osĂłb. Skład narodowościowy wojewĂłdztwa w 1931 roku (powszechny spis ludności) przedstawiał się następująco: Polacy - 789,1 tys. (49,3%), Ukraińcy i Rusini - 728,1 tys (45,5%), Ĺťydzi - 78,9 tys. (4,93%), Niemcy - 2,7 tys. (0,17%). Polska miała więc większe prawo do posiadania Tarnopolszczyzny niĹź Ukraińcy/Ukraina! Kolejnymi wojewodami tarnopolskimi byli: Karol Olpiński (od 1921), Lucjan Zawistowski (1923), Mikołaj Kwaśniewski (1927), Kazimierz Moszczyński (1928), Artur Maruszewski (1933), Alfred Biłyk, Tomasz Malicki (1938). WojewĂłdztwo zostało podzielone na 17 powiatĂłw – w tym powiat tarnopolski. Miał on powierzchnię 1231 km kw. i zamieszkiwało go 142 220 osĂłb, wśrĂłd ktĂłrych było 93 874 PolakĂłw (66,01%; tyle ludzi zadeklarowało język polski jako język ojczysty), 42 374 UkraińcĂłw i RusinĂłw (29,79%: 23 044 UkraińcĂłw i 20 330 RusinĂłw), 5836 ĹťydĂłw (4,1%) i 34 NiemcĂłw; powiat miał więc charakter polski. Inaczej wyglądał skład religijny ludności powiatu tarnopolskiego: 63 286 osĂłb deklarowało wyznanie rzymskokatolickie, 60 870 grekokatolickie, 17 684 mojĹźeszowe a 380 osĂłb było innego wyznania lub bezwyznaniowcami. Miastami były: Tarnopol, ktĂłry był siedzibą powiatu i wojewĂłdztwa oraz Mikulińce; powiat był podzielony na 15 gmin wiejskich: BaworĂłw, Berezowica Wielka, Borki Wielkie, CebrĂłw, ChodaczkĂłw Wielki, Hłuboczek Wielki, Ihrowica, Jankowce, JanĂłwka, Jastrzębowo, Kozłów I, Kozłów II, Łozowa, Mikulińce, NastasĂłw.

Tarnopol jako miasto i zamek Korony Polskiej założył 15 kwietnia 1540 roku hetman wielki koronny (polski) Jan Amor Tarnowski (stąd historyczna nazwa miasta, którą sowieccy Ukraińcy zmienili na Ternopil, aby nazwę miasta odseparować od polskiego rodu Tarnowskich), a w 1548 roku król Zygmunt I Stary nadał Tarnopolowi prawa miejskie; zwolnił mieszkańców na 20 lat od wszelkich powinności i podatków. W 1544 roku zamek odparł pierwszy atak Tatarów, a drugi w 1549 roku. Ostatni raz Tatarzy oblegali miasto w 1694 roku.

Podróşujący po Polsce w latach 1670-72 pochodzący z Fryzji (Niemcy) Ulryk Werdum tak pisał o tarnopolskiej warowni zbudowanej nad Seretem, dopływem Dniestru, ktĂłra broniła miasta i ziemię tarnopolską przed napadami tatarsko-wołoskimi: Zamek połoĹźony na północnym- zachodzie od miasta posiadał dość spore budynki postawione z kamienia w stylu włoskim. WieĹźe i wybudowane mury otaczały zamek od południowego zachodu, nawet od strony jeziora. Zamek obrĂłcił w gruzy w 1675 roku turecki wĂłdz Ibrahim-Pasza. Został odbudowany przez Sobieskich – nowych właścicieli miasta. Zamieszkała w nim w 1690 roku Maria Kazimiera, Ĺźona krĂłla Polski Jana III Sobieskiego a po niej do 1737 roku krĂłlewscy synowie: Konstynty Sobieski i Jakub Sobieski. W XIX w. przebudował zamek Franciszek Korytowski, a w okresie międzywojennym odrestaurowały go władze wojskowe; stał się atrakcją turystyczną miasta. Obok tego zamku wznosi się nowy zamek – „Fundacja Strzałkowskich”, w ktĂłrym przed wojną mieściło się m.in. regionalne Muzeum Podolskie (zał. w 1907 r.) i biblioteka naukowa. NaleĹźy wspomnieć, Ĺźe w zamku tarnopolskim więziony był Bohun w Sienkiewiczowskim „Ogniem i mieczem”; tu teĹź odbyło się huczne wesele Skrzetuskiego, bohatera spod ZbaraĹźa, z piękną Heleną KurcewiczĂłwną.

W biegu dziejĂłw Tarnopol wraz z okolicznymi dobrami ziemskimi naleĹźał następnie do Ostrogskich (od 1567), Zamoyskich (od 1623), Koniecpolskich (od ok. 1672), Sobieskich (od 1690), Potockich (od 1737), na pocz. XIX w. miasto wykupuje od Potockich Franciszek Korytowski, a od nich w 1840 roku jego ostatni właściciel Tadeusz Turkułł, ktĂłry w 1843 zrezygnował ze swoich praw majątkowych do miasta – Tarnopol wykupiło miasto. Tarnopol był w 1672 i 1675 roku terenem walk polsko-tureckich; z 420 domĂłw w mieście pozostało zaledwie 46. W Tarnopolu i powiecie, ktĂłrego ludność często uprowadzali w jasyr Tatarzy, a przez to ogałacanym z ludności, osiedlało się duĹźo PolakĂłw, bo Ĺźycie – pomimo róşnych klęsk zawsze toczy się dalej. Polacy zasiedlając pustkowia nie dokonywali więc rugĂłw RusinĂłw. Pierwsza parafia katolicka w Tarnopolu została ufundowana 3 maja 1623 roku przez Tomasza Zamoyskiego. Piękny kościół pod wezwaniem św. Wincentego Ferrari dla polskich dominikanĂłw (ktĂłrzy tu przebywali do 1945 r.), ktĂłrych sprowadził tu w 1647 roku, ufundował hetman wielki koronny JĂłzef Potocki. WzniĂłsł go w latach 1749-79 architekt August Moszyński, szambelan krĂłja Stanisława Augusta Poniatowskiego i dyrektor budowli krĂłlewskich w Warszawie; w kościele jest pomnik fundatora, wykonany przez znanego rzeĹşbiarza i sztukatora lwowskiego Jana Obrockiego. Kościół został ozdobiony pięknymi freskami (1777) przez Stanisława Stroińskiego, artystę-malarza lwowskiego i konsekrowany (1779) przez Kryspina Cieszkowskiego, biskupa lwowskiego. Za cesarza JĂłzefa II (zm. 1790) rozebrano stary kościół i kościół dominikański został kościołem parafialnym. W 1820 roku kancelaria cesarska w Wiedniu nakazała dominikanom oddać kościół jezuitom polskim przybyłym go Galicji z Rosji, skąd zostali wypędzeni; dominikanie zostali wypędzeni do Żółkwi; w większości byli to profesorowie z kolegium jezuickiego z Połocka. Przyczyniają się oni do burzliwego rozwoju szkolnictwa. W 1821 roku otworzyli gimnazjum (394 uczniĂłw – prawie samych PolakĂłw;), a w 1823 roku otworzyli wydział filozofii - wyĹźszą szkołę przygotowawczą z prawem publiczności (70 uczniĂłw). Uczniem gimnazjum był m.in. Wincenty Pol (1807-1872 KrakĂłw), później znany poeta, prozaik i geograf. Wychowawcą i opiekunem młodzieĹźy w kolegium jezuickim był w latach 1874-75 między innymi ks. Jan Beyzym SJ (1830–1912), późniejszy misjonarz - „posługacz trędowatych” na Madagaskarze, wyniesiony jako błogosławiony na ołtarze Kościoła Powszechnego przez papieĹźa Jana Pawła II w Krakowie 18 sierpnia 2002 roku. WśrĂłd grona rektorĂłw tarnopolskiego kolegium był wybitny teolog, filozof uniwersytecki, od 1901 roku profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego hr. Marian Ignacy Morawski (1845-1901). Jezuici zainicjowali w 1838 roku pierwsze w Polsce naboĹźeństwo majowe, popularne dzisiaj w całej Polsce. Podczas rewolucji Wiosny LudĂłw jezuici zostali wypędzeni z Tarnopola w maju 1848 roku, a prowadzone przez nich szkoły upaństwowione, jednak juĹź w 1856 roku powrĂłcili do miasta. Późną jesienią 1879 roku Adam Chmielowski (kanonizowany później jako św. Albert) odprawiał rekolekcje w konwikcie w Tarnopolu. W 1886 roku tarnopolskie kolegium jezuickie przeniesiono do Chyrowa koło Przemyśla, ktĂłre do 1939 roku było jedną z najlepszych szkół w Polsce. W latach 1898-1902 wybudowali tu sobie własny kościół pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej, kolegium i konwikt, przy ktĂłrym działał teatr szkolny (ukraińscy komuniści zamienili kościół na fabrykę). Do jego budowy w znacznym stopniu przyczynił się hr. Wacław Baworowski z Kołtowa. Dominikanie objęli ponownie w swe posiadanie kościół w 1903 roku; uroczysty ingres do swojej świątyni odbył się 17 kwietnia 1904 roku. W kościele znajdował się słynący łaskami obraz Matki BoĹźej Róşańcowej (szkoła włoska XVIII w.), zwanej Tarnopolską. 29 września 1930 roku papieĹź Pius XI udzielił odpustu 300 dniowego za kaĹźde wezwanie: “Pani Nasza Tarnopolska, mĂłdl się za nami!” Obraz został wywieziony w 1945 roku przez parafian do Polski i jest dzisiaj czczony w kościele dominikanĂłw w Poznaniu. 19 września 1939 roku kościół został celowo uszkodzony przez wkraczające do Tarnopola wojska sowieckie, ktĂłrzy z armatek ostrzeliwali jego fasadę i wieĹźe. Odremontowany kościół ponownie został zniszczony podczas sowiecko-niemieckich walk o Tarnopol we wrześniu 1944 roku. Dopiero w 1957 roku rozpoczęto usuwanie zniszczeń, nie podejmując nawet prĂłby ocalenia (w części zachowanych) wspaniałych freskĂłw barokowych. Został magazynem dekoracji teatralnych, a w 1978 roku galerią obrazĂłw. Dzisiaj kościół dominikański, pomimo tego, Ĺźe w mieście mieszka według danych ukraińskich około 1500 PolakĂłw, a kościół parafialny rozebrali sowieci, nie został zwrĂłcony katolikom, a tylko oddany w 1991 roku Ukraińcom na sobĂłr grekokatolicki. W latach 1903–08, za probostwa późniejszego arcybiskupa lwowskiego Bolesława Twardowskiego (1923-44), został wzniesiony w mieście - na pl. św. Tekli u wylotu ul. Mickiewicza monumentalny piękny neorenesansowy kościół MB Nieustającej Pomocy, ktĂłry pierwotnie miał stanąć na miejscu kościoła św. ElĹźbiety we Lwowie. Architektem obu kościołów był znany architekt polski Teodor Talowski. 11 paĹşdziernika 1908 roku odbyła się konsekracja kościoła parafialnego przez arcybiskupa lwowskiego, św. JĂłzefa Bilczewskiego. Podczas wojny kościół został trochę uszkodzony, jednak zniszczenia szybko naprawiono i nadal słuĹźył wiernym. Ostatnim proboszczem kościoła parafialnego był ksiądz dziekan Apolinary Wałęga (1888–1958), bratanek lwowskiego biskupa Leona Wałęgi (1853–1933). Ksiądz proboszcz wraz z dwoma wikariuszami do ostatniej chwili pobytu w Tarnopolu, tj. do dnia ekspatriacji (23 maja 1946 r.), sprawowali posługę duszpasterską. Po aneksji Tarnopola przez Związek Sowiecki i wypędzeniu do jałtańskiej Polski prawie wszystkich PolakĂłw z Tarnopola, tak piękny kościół, ktĂłry byłby chlubą kaĹźdego miasta na Zachodzie, był opuszczony i został przez barbarzyńcĂłw ukraińsko-sowieckich wyburzony w 1954 roku, bo przypominał polską historię miasta. Jezuici i dominikanie byli w mieście do 1945 roku. 29 czerwca 1904 roku nastąpiło uroczyste poświęcenie Ochronki Polskiej przy ul. Ostrogskiego; 29 osieroconymi dziewczętami opiekowały się S.S. SłuĹźebniczki sprowadzone ze Starej Wsi koło Brzozowa (woj. podkarpackie).

Podczas powstania Chmielnickiego w połowie XVII w. (1653) miasto zniszczyli kozacy (którym to czynem potwierdzili, że Tarnopol nie był ruskim/ukraińskim miastem!), a Żydów wymordowano. W 1672 roku w Tarnopolu był zamek, kościół, cerkiew, bóżnica żydowska, rynek, 13 ulic, 12 kamienic, 420 domów drewnianych, a miasto miało 2500 mieszkańców w tym 420 Żydów - reszta to Polacy i Rusini. W 1808 roku Tarnopol miał 7093 mieszkańców. W 1866 roku w mieście było 1700 domów, 3442 rodziny, 16167 mieszkańców: 3032 katolików obrządku łacińskiego (Polacy), 3485 obrządku grekokatolickiego (Rusini i Polacy) i 9632 Żydów; było 43 duchownych, 215 urzędników, 12 wojskowych, 25 literatów i artystów, 11 adwokatów, 39 lekarzy, 258 właścicieli gruntów, 751 właścicieli domów, 984 rzemieślników z 263 pomocnikami, 344 handlarzy i kupców z 28 pomocnikami, 7 rybaków, 14 pomocników gospodarstw, 396 sług, 446 najemników. Z kolei w 1880 roku Tarnopol miał już 25.819 mieszkańców, w tym wg narodowości: 7929 Polaków, 6037 Rusinów, 11.799 Żydów, a według wyznania: 6170 katolików, 6023 grekokatolików, 13 468 izraelitów i 158 osób innego wyznania.

Oderwani przez AustriakĂłw od Polski w 1772 roku tarnopolanie nie myśleli pogodzić się z tym losem – chcieli powrotu do Polski. Wojny napoleońskie w Europie otwierały moĹźliwość zrealizowania tego pragnienia. 27 maja 1809 roku, podczas wojny polsko-austriackiej i marszu spod Zamościa oraz po wejściu do Galicji (26 maja wojska polskie zajęły LwĂłw), oddział płk Piotra StrzyĹźewskiego ruszył na południe na Tarnopol i zdobył miasto bez walki. StrzyĹźewski nominował miejscowe władze z prezesem Michałem Konopką i z wiceprezesem Zabilskim. W Tarnopolu zgłosili się do StrzyĹźewskiego chorąży krzemieniecki Gabriel Rzyszczewski wraz z 300-osobowym zbrojnym oddziałem, hr. Marcin Tarnowski z 60-osobowym zbrojnym oddziałem, hr. Adam Potocki z 200 konnymi ochotnikami oraz JĂłzef Dwernicki, hr. Dulski i Augustyn Trzecieski – kaĹźdy ze 100 zbrojnymi ludĹşmi. Organizacją piechoty zajął się JĂłzef Marchocki oraz przystąpiono do formowania batalionu strzelcĂłw. W sumie oddział StrzyĹźewskiego liczył ok. 1200 ludzi, nie licząc formującej się piechoty. Do powstańczego miasta zdążały rĂłwnieĹź piesze i konne oddziały z cyrkułów sytryjskiego i samborskiego, zorganizowane przez kpt. Terleckiego. Powstańcy polscy dowodzeni przez StrzyĹźewskiego odnieśli kilka drobnych zwycięstw w potyczkach z Austriakami. Niestety, z pomocą Austriakom przyszli Rosjanie i okupowali miasto do 1815 roku. W 1867 roku władza w Galicji, ktĂłra uzyskała autonomię w ramach cesarstwa austriackiego, znalazła się w rękach PolakĂłw. Oczywiście takĹźe w Tarnopolu. W 1870 roku Tarnopol uzyskał połączenie kolejowe ze Lwowem, a rok później do granicy państwowej austriacko-rosyjskiej w Podwołoczyskach, w 1885 roku z BrzeĹźanmi, w 1896 roku z Kopyczyńcami, w 1897 roku z Podwysokiem i w 1906 roku ze ZbaraĹźem, co stało się katalizatorem rozwoju miasta centralnie połoĹźonego na TarnopolszczyĹşnie (waĹźny węzeł kolejowy). W 1880 roku ludność Tarnopola wzrosła do około 26 tysięcy (do rozwijającego się miasta napływali Ĺťydzi, ktĂłrzy wkrĂłtce zaczęli stanowić połowę ludności miasta; większość z nich uległa jednak polonizacji językowej i kulturalnej, niektĂłrzy z nich stali się znanymi i zasłuĹźonymi Polakami). W latach 1872-84 zbudowano nowy, duĹźy ratusz, w 1899 uruchomiono ambulans nr 498 przewożący pocztę na trasie KrakĂłw – Tarnopol, w 1897 roku zbudowano elektrownię, a w 1901 roku oddano do uĹźytku miejską sieć elektryczną oraz w tym samym roku rozpoczęto budowę systemu kanalizacyjnego, według wg projektu inĹź. Janusza Zakrzewskiego. W mieście zbudowano szereg okazałych budynkĂłw i kamienic elektrycznych. W 1870 roku załoĹźono Miejską Kasę Oszczędności. 16 września 1901 roku oddano do uĹźytku gmach polskiej WyĹźszej Szkoły Realnej przy ul. Strzeleckiej. 1 grudnia 1885 roku powstało w Tarnopolu duĹźe gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, a w 1887 roku Towarzystwo Przyjaciół Muzyki, w ramach ktĂłrego działały chĂłry męski i Ĺźeński, szkoła muzyczna i scena teatralna. Miasto bardzo często odwiedzały będące na wysokim poziomie polskie wędrowne zespoły teatralne; w 1927 roku wystąpił tu słynny Teatr „Reduta” genialnego Juliusza Osterwy. 20 paĹşdziernika 1895 roku na skrzyĹźowaniu ulic Mickiewicza, Świętojańskiej i Agenora odsłonięto na 3 metrowym piedestale wysoki na 220 cm pomnik Adama Mickiewicza dłuta lwowskiego rzeĹşbiarza Tomasza Dykasa, wykonany z białego tarnopolskiego kamienia.

W 1864 roku zaczęło ukazywać się w Tarnopolu pierwsze polskie czasopismo – „Towarzysz Duchowieństwa Katolickiego”; drugim czasopismem polskim było „Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Szkoły Realnej w Tarnopolu za rok szkolny...” 1875-1933/34, trzecim „Podolanin” 1878, czwartym „Świt” 1879-80. Ogółem w latach 1864-1939 w Tarnopolu było wydawanych 37 czasopism polskich. NajdłuĹźej wydawane były: „Sprawozdanie c.k. Szkoły Realnej w Tarnopolu za rok szkolny...” 1875-1934; „Sprawozdanie c.k. Tarnopolskiego Gimnazjum za ro szkolny...” 1883-1939, tygodnik „Głos Polski” 1904-39, „Sprawozdanie Zarządu Koła Towarzystwa Szkoły Ludowej w Tarnopolu 1903-34, „Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Gimnazjum II z językiem wykładowym polskim w Tarnopolu za rok szkolny...” 1908-1937, „Głos Podola” 1895-1913, „Dziennik Urzędowy WojewĂłdztwa Tarnopolskiego” 1921-39, „Tygodnik Podolski” 1903-13, „Echo Nauczycielskie” 1931-39, a przed samą wojną najwaĹźniejszym i o największym nakładzie pismem polskim wydawanym w Tarnopolu był tygodnik „Gazeta Podolska” 1937-39.

Austriacki spis ludności z 1880 roku wykazał na terenie powiatu tarnopolskiego 108 670 osób, z których 30 302 podały się za rzymskokatolików, a 31 542 podało że używa na co dzień języka polskiego, grekokatolików było 58 925, 19 027 izraelitów i 415 osób innych wyznań.

Miejscowościami z największą ilością Polaków-katolików w tym powiecie były wówczas:
BaworĂłw – 378, Biała – 214, BiałoskĂłrka – 256, Borki Wielkie – 790, BucniĂłw – 685, ChodaczkĂłw Wielki – 1527, Czartorya – 212, CzernielĂłw Mazowiecki – 905, CzernielĂłw Ruski – 108, Dołżanka – 347, DraganĂłwka – 1191, DyczkĂłw – 124, Grabowiec – 348, Hłuboczek – 205, Ihrowica – 412, IwanĂłwka – 550, IwaszkĂłw Dolny – 125, JĂłzefĂłwka – 279, KaczanĂłwka – 485, KonopkĂłwka – 198, Krzywki – 105, Kupczyńce – 262, LudwikĂłwka – 265, Ładyczyn – 284, Łozowa – 600, Łuczka – 203, Łuka – 230, MagdalĂłwka – 235, Maryanka – 169, Mikulińce – 926, Mysłowa – 247, Myszkowice – 321, NastasĂłw – 439, Orzechowice – 805, OstrĂłw – 236, PetrykĂłw – 248, Płotycza – 655, Poczapińce – 774, RomanĂłwka – 332, Smykowce – 120, Stechnikowce – 143, Stupki – 231, Szlachcińce – 100, Tarnopol – 6170, Toustoług – 264, Wola Mazowiecka – 217, ZadniszĂłwka – 884, Zagrobela – 855, Zaścianka – 288, Zastawie – 304. – Do 1939 roku znacznie wzrosła liczba PolakĂłw w tych i wielu innych miejscowościach powiatu tarnopolskiego. Np. ludność polska Tarnopola wzrosła z 6170 osĂłb do 14 611 osĂłb, a wraz z polskojęzycznymi Ĺťydami wynosiła 27 712 osĂłb.

W 1880 roku na terenie powiatu tarnopolskiego było 9 parafii katolickich: w Baworowie, Czernielowie Mazowieckim, DraganĂłwce, Kozłowie, Łozowej, Mikulińcach, Nastasowie, Płotyczy i Tranopolu. Natomiast w 1938 roku na terenie tego powiatu było juĹź 20 polskich parafii rzymskokatolickich, ktĂłre naleĹźały do archidiecezji lwowskiej (rok załoĹźenia kościoła/parafii i liczba wiernych): 1. BaworĂłw – zał. 1522 r., 3563 wier.; 2. Borki Wielkie – zał. po 1900 r., 1742 wier; 3. BucniĂłw – zał. po 1900 r., 2352 wier.; 4. ChodaczkĂłw Wielki – zał. 1919 r., 3011 wier.; 5. CzernielĂłw Mazowiecki – zał. 1827 r., 3000 wier.; 6. Dołżanka – zał. w latach 30. XX w., 500 wier.; 7. DraganĂłwka – zał. 1852 r., 3031 wier.; 8. Horodyszcze Wielkie – zał. 1907 r., 1727 wier.; 9. Ihrowica – zał. po 1900 r., 1420 wier.; 10. Kokutkowce – zał. po 1900 r., 1770 wier.; 11. Kozłów – zał. 1733 r., 3834 wier.; 12. Ładyczyn – zał. po 1900 r., 1334 wier.; 13. Łozowa – zał. 1852 r., 980 wier.; 14. Mikulińce – zał. przed 1715 r., 1814 wier.; 15. Myszkowice – zał. zał. po 1900 r., 1155 wier.; 16. NastasĂłw – zał. przed 1701 r., 2795 wier.; 17. Obarzańce – zał. po 1900 r., 1235 wier.; 18. Płotycz – zał. 1868 r., 2006 wier.; 19. Tarnopol – zał. 1623 r., 14 802 wier.; 20. Zabojki – zał. po 1900 r., 1213 wiernych. Do dekanatu tarnopolskiego archidiecezji lwowskiej naleĹźały 22 parafie: w Baworowie, Borkach Wielkich, Bucniowie, Czernielewie Mazowieckim, DraganĂłwce, Łozowej, Obarzańcach, Opryłowcach, Płotyczy, Tarnopolu, ZbaraĹźu, Zabojkach oraz parafie spoza powiatu tarnopolskiego: Berezowica Mała (1628 parafian), Jacowce 1168 par.), Kretowce (2300 par.), Kujdańce (1428 par.), MagdalĂłwka (906 par.), MaksymĂłwka (1598 par.), Sieniawa (1250 par.), Sorocko (1920 par.), StryjĂłwka (2493 par.), Zarudeczko (460 par.).

Podczas I wojny światowej Tarnopol w latach 1914-17 okupowały wojska rosyjskie, ktĂłre opuszczając miasto puściły je z dymem. Okupację niemiecką zastąpiła okupacja niemiecko-austriacka, a od listopada 1918 do lipca 1919 roku okupacja ukraińska. Okupanci ukraińscy sprawowali władzę w etnicznie polskim Tarnopolu za pomocą terroru. M.in. w 1919 roku rozstrzelali Rudolfa Popiela i Jerzego Dmytrowa za przynaleĹźność do Polskiej Organizacji Wojskowej, a wielu PolakĂłw zesłano do obozu koncentracyjnego w Mikulińcach koło Tarnopola (Ukraińcy naleĹźeli do pionierĂłw zakładających obozy koncentracyjne na świecie). Od czasu I wojny światowej działało w mieście takĹźe tajne Stowarzyszenie Polskie, załoĹźone przez Włodzimierza Remigiusza Lenkiewicza-Ipohorskiego (1878-1966), w latach 1911-31 dyrektora II Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Tarnopolu, ktĂłry podczas wojny polsko-ukraińskiej był internowany przez UkraińcĂłw w 1919 roku, a ktĂłry po przyłączeniu Tarnopola dla Polski był w latach 1920-26 komisarzem rządowym miasta Tarnopola, w latach 1921-27 prezesem klubu sportowego Kresy Tarnopol, w 1933 roku został wiceprezesem komitetu budowy pomnika Marszałka JĂłzefa Piłsudskiego Tarnopolu. W 1926 roku tarnopolska Rada Miejska nadała mu wĂłwczas tytuł honorowego obywatela miasta. Ostatnim burmistrzem Tarnopola – w latach 1934-39 – był Stanisław Zygmunt Widacki (1883-1940), pułkownik Wojska Polskiego, samorządowiec, poseł na Sejm RP 1935-38.

W 1931 roku w Tarnopolu mieszkało 35 644 osoby, z ktĂłrych 27 712 było Polakami (posługiwało się językiem polskim na co dzień), 5002 ĹťydĂłw, 1743 UkraińcĂłw i 1151 RusinĂłw; do 1939 roku ludność Tarnopola wzrosła do 40 000. Jeśli chodzi o wyznanie, to 14 611 mieszkańcĂłw było katolikami, 13 999 wyznania mojĹźeszowego, a 6849 grekokatolikami. Tarnopol duĹźo zyskał przez stanie się miastem wojewĂłdzkim. Zbudowano szereg budynkĂłw uĹźyteczności publicznej, m.in. Urzędu WojewĂłdzki, oddziału Banku Polskiego. W mieście w 1935 roku były: duĹźa elektrownia miejska, Bank Polski, Państwowy Bank Rolny, Komunalna Kasa Oszczędności oraz cztery banki prywatne (m.in. Bank Ziemiański), 4 gimnazja państwowe (3 męskie i Ĺźeńskie, 2 gimnazja prywatne Ĺźeńskie, 3 seminaria nauczycielskie, Państwowa Szkoła Ślusarstwa Maszynowego i 6 innych szkół zawodowych, szkoła rolnicza, 3 przedszkola i 13 szkół podstawowych. Było Muzeum Podolskie, Zakład Naukowy im. Baworowskich (przed I wojną światową działało polskie Tarnopolskie Kółko Naukowe), w latach 1929-35 działał tu oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego, w 1937 roku powstało Podolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (w 1938 r. wydało pierwszy tom „Rocznik Podolski”), była duĹźa Biblioteka Miejska i druga naukowa, w 1934 roku został załoĹźony teatr, były dwa kina, miało tu swoją siedzibę (własny budynek) Podolskie Towarzystwo Turystyczne, mające oddziały w miastach powiatowych; był oddział warszawskiego Biura Podróşy „Orbis”, stacja obsługi samochodĂłw „Polski Fiat” oraz 3 stacje benzynowe: „Galicja”, „Karpaty” i „Polmin”, jak rĂłwnieĹź hotele; „Podolski” i „Polonia” z wyborną restauracją i kawiarnią oraz Kasyno Oficerskie. Działały aktywnie m.in. „Sokół” (własny budynek) i Towarzystwo Szkoły Ludowej (własny budynek). Działał od 1907 roku klub sportowy WCKS "Kresy" Tarnopol (pierwotnie Klub Piłki NoĹźnej "Kresy"), ktĂłry załoĹźyli: profesor gimnazjalny Aleksander Medyńskiego, instruktor „Sokoła” Mieczysław Kulikowski i akademik Maksymilian Belemer. Około św. Anny odbywały się w mieście doroczne Targi Podolskie, oraz do 1939 roku doroczne słynne jarmarki na konie, trwające cały tydzień i ściągające do miasta tysiące gospodarzy wiejskich, a w 1931 roku urządzono dużą WojewĂłdzką wystawę regionalną i rolniczą. W 1935 roku odsłonięto w mieście pierwszy w Polsce i monumentalny (na koniu) pomnik marszałka JĂłzefa Piłsudskiego dłuta Apolinarego Głowińskiego (wysadzony przez sowietĂłw w 1939 r.). W 1938 roku rząd polski prowadził rozmowy z Watykanem w sprawie utworzenia z części katolickiej archidiecezji lwowskiej biskupstwa tarnopolskiego. Tarnopol stanowił duĹźy garnizon Wojska Polskiego: znajdowało się tu dowĂłdztwo 12 Dywizji Piechoty, 54 Pułk Piechoty StrzelcĂłw Kresowych, 12 Pułk Artylerii i I dywizjon detaszowany 12 Pułku Artylerii Lekkiej w Złoczowie, Ośrodek Sapersko-Pionierski 12 DP i Kompania Łączności 12 DP. W połowie lat trzydziestych inĹź. Jerzy Drzewiecki sformułował koncepcje budowy samolotu akrobacyjnego wzorowanego na RWD-8, samolot ten otrzymał oznaczenie RWD-17. Projekt konstrukcyjny wykonał inĹź. Bronisław Ĺťurakowski, a prototyp zbudowano ze składek społeczeństwa tarnopolskiego. Pierwszy prototyp o znakach rejestracyjnych SP-BMX (samolot na kadłubie miał wymalowaną nazwę "Tarnopol") został oblatany 14.08.1937 r. przez pilota Doświadczalnych WarsztatĂłw Lotniczych (DWL) Eugeniusza Przysieckiego.
(Internet: Fundacja Deo et Patriae: Tarnopol - District of Podole)

17 września 1939 roku Związek Sowiecki napadł na Polskę i zajął całe Kresy Wschodnie i okupował je do lipca 1941 roku. Był to okres strasznego terroru i walki z polskością KresĂłw. Planowo niszczono naukę i kulturę polską, a przedstawicieli inteligencji, Kościoła, wojska, działaczy społecznych i politycznych zsyłano na Sybir – do obozĂłw Gułagu lub po prostu mordowano na miejscu. Ostatni burmistrz Tarnopola w latach 1934-39 Stanisław Zygmunt Widacki został zamordowany w kwietniu 1940 roku w więzieniu w Kijowie. W 1940 roku urządzono pokazowy proces polskiej patriotycznej młodzieĹźy tarnopolskiej. Zabito ok. 700 PolakĂłw z Tarnopola i powiatu tarnopolskiego, na Sybir i do Kazachstanu wysiedlono kilka tysięcy PolakĂłw oraz zlikwidowano polskie Ĺźycie narodowe (pozostały chwilowo kościoły i niektĂłre szkoły polskie). Warto tu wspomnieć mało znany fakt, Ĺźe po zamknięciu i konfiskacie wszystkich bibliotek polskich w Tarnopolu, załoĹźona przez okupanta sowieckiego nowa Biblioteka Obłasti Tarnopolskiej miała w dniu swego załoĹźenia 35 tysięcy tomĂłw, wśrĂłd ktĂłrych 84% stanowiły książki w języku polskim, 10% ukraińskim, 4% jidysz i 2% w innych językach (ukraińska Wikipedia), co potwierdza w czyich rękach była nauka i kultura w Tarnopolu. TuĹź przed zajęciem Tarnopola przez NiemcĂłw, NKWD wyprowadziło z tamtejszego więzienia kolumnę ponad tysiąca więźniĂłw. Było wśrĂłd nich wielu przedstawicieli – niedobitki polskiej inteligencji, aresztowanych juĹź po 22 czerwca 1941 roku. Według świadectwa polskiego, nie wytrzymujących tempa marszu mordowano. Mordy rozpoczęły się juĹź na ulicach Tarnopola. Pozostałych więźniĂłw, głównie nacjonalistĂłw ukraińskich jako potencjalnych sprzymierzeńcĂłw Hitlera, NKWD zamordowało. Ogółem zamordowano kilkuset więźniĂłw. 2 lipca 1941 roku Tarnopol zajęły wojska niemieckie, a dwa dni później w mieście z inspiracji niemieckiej wybuchł trwający tydzień pogrom ĹťydĂłw polskojęzycznych i ortodoksyjnych (1600-2000 ofiar), pozostałych przy Ĺźyciu zamknęli w getcie i potem wymordowano w obozie zagłady w Bełżcu. Kilkudziesięciu ĹťydĂłw uratowali Polacy. Niemcy okupowali Tarnopolszczyznę do 15 kwietnia 1944 roku. RĂłwnieĹź i wĂłwczas ludność polska Tarnopolszczyzny poniosła duĹźe straty. Bandy ukraińskie mordowały w sposĂłb wyjątkowo bestialski PolakĂłw (największe rzezie PolakĂłw w dekanacie tarnopolskim: Berezowica Mała 22/23.2.1944 - 131 ofiar, Łozowa 28/29 grudnia 1944 – 100 ofiar, Ihrowica 24.12.1944 – 89 ofiar, Płotycza 8.3.1944 - 43 ofiar), a Niemcy z pomocą UkraińcĂłw wiele tysięcy PolakĂłw wywieĹşli na roboty przymusowe do Niemiec. Tysiące innych PolakĂłw szukało ratunku w centralnej Polsce, uciekając przed bandami ukraińskimi. 15 kwietnia Armia Czerwona zajęła Tarnopol i od tej pory do 1991 roku miasto było pod okupacją sowiecką. Stalin postanowił zdepolonizaować Kresy, wysiedlając pozostałych tu PolakĂłw do jałtańskiej (komunistycznej) Polski. Z tarnopolskiego okręgu wysiedleńczego wypędzono do komunistycznej Polski 83 023 PolakĂłw. Pierwszy pociąg z wypędzanymi Polakami wyjechał w Tarnopola juĹź w 1944 roku a ostatni w 1946 roku. Polacy ci musieli zostawić bez Ĺźadnego odszkodowania często cały swĂłj majątek – dorobek Ĺźycia lub wielu pokoleń. Polsko-Ĺźydowskie od wiekĂłw miasto przeszło w łapy ukraińskie. Dla UkraińcĂłw polsko-Ĺźydowska historia Tarnopola w ogĂłle nie istnieje, czego najlepszym dowodem na to jest hasło „Tarnopol” w internetowej ukraińskiej Wikipedii. Czytelnik jego odniesie wraĹźenie, Ĺźe było to zawsze miasto ukraińskie i bez jakiś tam PolakĂłw czy ĹťydĂłw. Gorzej, czci się w nim bandytĂłw, ktĂłrzy mordowali PolakĂłw i ĹťydĂłw. Są tu m.in. ulice Jewhena Konowalca (przywĂłdca OUN – Organizacja Ukraińskich NacjonalistĂłw) i Stepana Bandery (przywĂłdca OUN-B frakcja banderowcĂłw, główny organizator pogromĂłw ludności polskiej na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej w latach 1943-44). Na skrzyĹźowaniu tych ulic stoi polski kościół katolicki pod wezwaniem BoĹźego Miłosierdzia i Matki BoĹźej Nieustającej Pomocy!

W Tarnopolu pozostało po 1946 roku kilka tysięcy PolakĂłw, z ktĂłrych większość wyjechała do Polski Ludowej podczas drugiego wysiedlania PolakĂłw w latach 1957-58. Dzisiaj na terenie przedwojennego powiatu tarnopolskiego mieszka ponad 2000 PolakĂłw, z tego ponad 1000 w samym Tarnopolu. Po upadku Związku Sowieckiego w 1991 roku i powstaniu po raz pierwszy w historii państwa ukraińskiego, odrodziło się polskie Ĺźycie narodowe w Tarnopolu: m.in. w 1990 roku powstało Polskie Towarzystwo Kulturalno-Oświatowe, zbudowano nowy kościół i odrodził się „Sokół” (ma 110 członkĂłw, jednak nie oddano mu jego budynku w mieście). W Tarnopolskim Regionalnym Muzeum Sztuki jest wiele eksponatĂłw (duĹźy zbiĂłr obrazĂłw malarzy polskich, byłe zbiory Potockich i Koziebrodzkich), ktĂłre do 1939 roku były własnością PolakĂłw, a po zajęciu KresĂłw przez Związek Sowiecki w 1939 roku im skonfiskowane-ukradzine. Na Cmentarzu Mikulinieckim, załoĹźonym w 1840 roku, do dziś dnia zachowało się ok. 400 grobĂłw polskich, w tym 65 grobowcĂłw rodzinnych. Obecne – ukraińskie władze Tarnopola nie tylko fałszują historię miasta, ale takĹźe aktywnie działają na rzecz całkowitej depolonizacji miasta – niszcząc wszystko co jest polskie czy przypomina polskie czasy. AĹź dziw bierze, Ĺźe z łaski pozostawili polskie nazwy ulic: Kopernika, Szopena i Moniuszki. Chyba tylko dlatego, Ĺźe były one za sowietĂłw i trudno dzisiaj zmieniać takie nazwy ulic.

Tarnopol ma trwałe, choć dziś zapomniane miejsce w polskich dziejach i polskiej kulturze.

Poza Tarnopolem jedynym miastem w powiecie tarnoploskim były Mikulińce. Były tu ruiny obronnego zamku z XVI w. wzniesionego przez Annę z Sieniawskich Jordanową. Potem w Mikulińcach i okoliczne ziemie należały do znanych polskich rodów: Koniecpolskich, Sieniawskich, Lubomirskich, Mniszchów, Konopków i Rejów. Prawo magdeburskie nadał Mikulińcom w 1595 roku król Zygmunt III Waza. Jest tu piękny barokowy kościół pw. Trójcy Przenajświętszej wzniesiony przez znanego polskiego architekta Augusta Moszyńskiego w latach 1761-79, a wybudowany i uposażony przez Ludwikę z Mniszchów Potocką, wdowę po hetmanie wielkim koronnym (polskim) Józefie Potockim; zamknięty za sowietów został zwrócony Polakom w 1991 roku. Na przykościelnym cmentarzu zachowały się stare groby polskie. W dużym pałacu Konopków a następnie Reyów mieści się obecnie sanatorium.

Inne miejscowości powiatu tarnopolskiego:
Berezowica Wielka: Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1474 roku, a więc już z czasów polskich. W pobliskiej Berezowicy Małej była polska parafia katolicka (1628 parafian). Podczas wojny polsko-bolszewickiej 4 lutego 1920 w Berezowicy Wielkiej ponieśli śmierć polscy lotnicy wojskowi: Kazimierz Swoszowski i Feliks Błaszkiewicz. W okresie międzywojennym Berezowica była popularnym miejscem letniskowym wśród mieszkańców Tarnopola. W 1936 roku zbudowano tu cukrownię, która jest czynna do dziś. Jest tu dwór w stylu klasycystycznym zbudowany na początku XIX wieku, który do 1939 roku należał do Korytowskich. Zrabowane przez okupanta sowieckiego w 1939 roku zbiory sztuki znajdujące się we dworze znajdują się dzisiaj w Muzeum Sztuki w Tarnopolu.

Borki Wielkie: załoĹźone rĂłwnieĹź za czasĂłw polskich – w 1410 roku, otrzymały prawo miejskie w 1530 roku od krĂłla Zygmunta Starego. W Borkach Wielkich była polska parafia katolicka (1742 parafian). W 1880 roku wśrĂłd 1656 mieszkańcĂłw było 790 PolakĂłw/katolikĂłw, 770 grekokatolikĂłw – RusinĂłw i PolakĂłw oraz 96 ĹťydĂłw; natomiast w 1921 roku wśrĂłd 2251 mieszkańcĂłw było: 1183 UkraińcĂłw i RusinĂłw, 1052 PolakĂłw i 16 ĹťydĂłw. Podczas masowego i wyjątkowo brutalnego mordowania PolakĂłw przez bandy ukraińskich nacjonalistĂłw w latach 1944-45 Borki Wielkie były miejscem, do ktĂłrego ściągali uchodĹşcy z okolicznych wsi. Bowiem w miejscowości stacjonował batalion niszczycielski, w ktĂłrym słuĹźyli Polacy, dbający o bezpieczeństwo rodakĂłw. Po włączeniu Tarnopolszczyzny do Związku Sowieckiego do końca 1945 roku wypędzono stąd ludność polską do komunistycznej (jałtańskiej) Polski.

Cebrów: został założony w 1546 roku. Był tu polski dwór w stylu klasycystycznym z końca XVIII w., który przetrwał do 1989 roku, należący do rodziny Garapich. Urodził się tu Paweł Garapich, w okresie międzywojennym wojewoda łódzki i lwowski.

Chodaczków Wielki: wieś założona w 1758 roku w 1921 roku miała 500 zagród i 2949 mieszkańców w tym 2492 Polaków, 417 Rusinów i 40 Żydów. Była tu polska parafia katolicka (3011 parafian). W kwietniu 1944 wieś została spalona przez 4 pułk policji, złożony z ukraińskich ochotników pod dowództwem niemieckim. Zamordowano od 250 do ponad 850 Polaków. Ocaleni z pogromu Polacy zostali wysiedleni do stalinowskiej-jałtańskiej Polski, z których duża część zamieszkała w Gajkowie koło Wrocławia.

Ihrowica: Była tu parafia katolicka (polska), mająca 1420 parafian. Podczas niemieckiej okupacji Małopolski Wschodniej (1941-1944) okupanci zorganizowali we wsi policję ukraińską. Po rozpoczęciu masowych mordĂłw PolakĂłw przez nacjonalistyczne bandy ukraińskie wiosną 1943 roku powstał tu polski ośrodek samoobrony, będący pod kontrolą Armii Krajowej. Jego komendantem był Antoni Drzewiecki, a po jego śmierci (22.1.1944) kierownictwo samoobrony objął Kazimierz Biskupski. Pomimo tego, Ĺźe wieś zajęła 7 marca 1944 Armia Czerwona i wiadomym juĹź było, Ĺźe Polacy z Małopolski Wschodniej będą wypędzeni za Bug, nacjonaliści ukraińscy ciągle żądni krwi polskiej postanowili napić się jej. 24 grudnia 1944 roku, a więc w dniu wigilijnym i podczas wieczerzy wigilijnej, sotnia Ukraińskiej Powstańczej Armii „Burłaky”, ktĂłrą dowodził Iwan Semczyszyn „Czorny” wsparta przez członkĂłw ukraińskiej samoobrony (SKW), napadła na wieś i zamordowała 89 PolakĂłw, w tym proboszcza ks. Stanisława Szczepankiewicza. PoniĂłsł śmierć męczeńską razem z matką, siostrą i bratem, zarąbany siekierami. Wydarzenia z tego dnia są określane jako „krwawa podolska wigilia w Ihrowicy”. Pozostałych przez Ĺźyciu PolakĂłw władze sowieckie wypędziły do jałtańskiej Polski.

Kozłów: wieś założona przez Polaków w 1467 roku; mieszkało tu i w okolicy dużo Polaków dla których w 1733 roku założona została parafia katolicka (3834 wiernych w 1938 r.).
Łozowa: we wsi i w okolicy mieszkało sporo PolakĂłw i w 1852 roku została tu załoĹźona parafia katolicka. Po dokonaniu pogromu PolakĂłw w Ihrowicy 24 grudnia 1944 roku, sotnia „Burłaky” Ukraińskiej Powstańczej Armii w nocy z 28 na 29 grudnia napadła na Łozową mordując 101 PolakĂłw i kilku UkraińcĂłw pomagających polskim sąsiadom.

Marian Kałuski
(Nr 145)

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt