Sobota 20 Kwietnia 2024r. - 111 dz. roku,  Imieniny: Agnieszki, Amalii, Czecha

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 25.04.15 - 4:45     Czytano: [2271]

Dział: Kresy w życiu Polski i narodu polskiego

O mądrą politykę wschodnią

Chyba każdy naród - każde państwo ma zbrodnie na swoim sumieniu. Jedne mniej, inne więcej. Ale chyba najwięcej zbrodni na swoim sumieniu mają Rosjanie i Rosja. Jeśli jakiś naród/państwo był i jest narzędziem w rękach szatana - to dla mnie bez wątpienia takim narodem/państwem jest Rosja. To państwo, podobnie jak Ukraina i Białoruś, nigdy nie będzie państwem demokratycznym i praworządnym. Bo te trzy narody nie należą do kultury zachodniej (Zachodu). To państwa kultury turańskiej. W dużym stopniu dotyczy to także Litwinów/Litwy. Chrześcijaństwo (chociaż nominalnie Litwini są katolikami, przez kilka wieków byli pod silnym wpływem prawosławia i kultury turańskiej) nie wypleniło z nich barbarzyństwa i pogaństwa oraz wodzostwa.

Naszym nieszczęściem jest to, Ĺźe graniczymy z nimi. Dlatego Polska powinna jak najmocniej związać się z Zachodem i wypracować naprawdę dobrą dla Polski (a nie dla kogoś innego!) politykę wschodnią, a nie bujać w obłokach i bredzić o jakimś Międzymorzu (sto lat temu moĹźna było o tym dyskutować, ale dzisiaj to utopia - marzenie ściętej głowy) i strategicznym partnerstwie z Litwą i Ukrainą. Bo wody z ogniem nie da się połączyć. Ukraińcy i Litwini nigdy nie będą przyjaciółmi PolakĂłw, bo oba te narody swoją toĹźsamość narodową budują OTWARCIE na antypolonizmie. Ukraińcy są wierni słowom patriotycznej pieśni „Nie pora, nie pora, nie pora Moskalowi i Lachowi słuĹźyć” do słów XIX-wiecznego poety Iwana Franko, ktĂłrą śpiewano podczas uroczystej nadzwyczajnej sesji ukraińskiego parlamentu 16 lipca 2010 roku z okazji 20-tej rocznicy przyjęcia „Deklaracji o suwerenności Ukrainy” (EastBook.eu. 16.7.2010). Natomiast Litwini wysysają antypolonizm z mlekiem matki. KaĹźdy polityk polski powinien znać na pamięć to co powiedział współczesny historyk litewski Alfredas Bumblauskas. W audycji „Komentarze tygodnia” w prywatnej litewskiej stacji telewizyjnej TV3 powiedział: „Cała nasza litewska toĹźsamość jest antypolska. My, współczesny narĂłd litewski, urodziliśmy się jako antypolacy. NajwaĹźniejsi XIX-wieczni twĂłrcy naszej toĹźsamości narodowej mĂłwili, Ĺźe podstawowym dążeniem tworzącego się narodu litewskiego powinno być wyzwolenie się spod dominacji polskiej (zasianie nienawiści do Polski i PolakĂłw i wszystkiego co polskie)...”. Zdaniem Bumblauskasa kaĹźdy humanista i naukowiec litewski powinien zadać sobie pytanie, co osobiście zrobił, by przezwyciężyć te uformowane w okresie międzywojennym antypolskie stereotypy we wszystkich naukach, a w tym i w polityce. Jego zdaniem w tej dziedzinie nie zrobiono nic albo bardzo mało (Kresy24.pl 18.5.2011).

I taka jest – gorzka – prawda, panowie politycy polscy, głoszący, Ĺźe Litwa i Ukraina są strategicznym sojusznikiem Polski.

Polska sama stworzyła Prusy, ktĂłre w latach 1772-1795 zniszczyły państwo polskie. Nie twĂłrzmy dzisiaj banderowskiej Ukrainy, bo ona w dzisiejszych warunkach geopolitycznych moĹźe być większym dla nas zagroĹźeniem niĹź Rosja. Bo Rosja nie ma pretensji terytorialnych wobec Polski - Ukraina je ma! Nie tylko do Chełma i Przemyśla ale takĹźe do Krakowa: „KrakĂłw to stare ukraińskie miasto” – czytamy w książce ukraińskiego polityka nacjonalistycznego ze Lwowa Rostysława NowoĹźenca pt. „Ukraińskie miejsca w Polsce” („Rzeczpospolita” 2010.05.07).

Polacy, a przede wszystkim politycy Platformy Obywatelskiej i Prawa i Sprawiedliwości zacznijcie wreszcie trochę myśleć i troszczyć się przede wszystkim o swoją ojczyznę – o jej i PolakĂłw interes narodowy. Przestańcie martwić się o jakiś Krym i Donbas. Martwcie się o polski KrakĂłw, aby pogrobowcy UPA nie zaczęli wyciągać po niego swe łapy, zakrwawione od 1943-45 krwią PolakĂłw na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej.

Podłe szukanie wyjścia z polsko-litewskiego patu

Czy Polacy i Litwini mogą dojść do porozumienia w różniących ich kwestiach historycznych? Odpowiedzi na to i inne pytania szukali szef Fundacji Ośrodka Karta w Warszawie Zbigniew Gluza i kilku polskich publicystów w debacie zorganizowanej przez Ośrodek Karta w warszawskim Domu Spotkań z Historią 17 kwietnia 2015 roku.

Zbigniew Gluza, ktĂłrego głos otworzył piątkową debatę wyraził opinię, Ĺźe ze wszystkich sąsiadĂłw Polska ma najgorsze stosunki właśnie z Litwą, zaś dyskusja wokół kwestii zajęcia Wilna w 1920 r. pokazuje jak wiele spraw polsko-litewskich jest zaniedbanych oraz Ĺźe Polacy i Litwini nie potrafią o tym rozmawiać. Polska polityka wobec Litwy jest zdaniem redaktora „Karty” płytka i niemądra, a problemy związane z polską mniejszością na Litwie mają korzenie w historii i tym, co wydarzyło się przez ostatnie sto lat. Rozwiązaniem, zdaniem Gluzy, jest dialog, ale prowadzony tylko na zasadzie partnerstwa. Pierwszy krok powinna uczynić strona polska, poniewaĹź to Litwini czują się w tym sporze lekcewaĹźeni, zastraszeni, a ten strach wywołuje – zdaniem Gluzy – właśnie strona polska (Radio Wnet).

Każda debata o trudnych stosunkach polsko-litewskich w ostatnich 100 latach, wadach narodowych, o stereotypach i uprzedzeniach przez to zrodzonych może być pożyteczna. Tylko żeby taką debatę o winach i sumieniu prowadzić, potrzebna jest elementarna uczciwość, rzetelność, szacunek dla faktów, rozumienie historycznego procesu, zdolność wyjścia poza swój wąski punkt widzenia i dostrzeżenie, albo przynajmniej próba dostrzeżenia, kontekstu zaistniałych wydarzeń.

Nie przez PolakĂłw, bo ich mała Litwa, antypolscy Litwini i w gruncie rzeczy mało istotne sprawy polsko-litewskie wcale nie interesują (co najwyĹźej niektĂłrzy z nich są oburzeni niszczeniem PolakĂłw i polskości w Wilnie i na WileńszczyĹşnie), ale przez LitwinĂłw. Jednak na to nie moĹźna liczyć, z tego prostego powodu, Ĺźe WSZYSCY Litwini (wyjątki potwierdzają regułę!) wypijają antypolonizm z mlekiem matki, a dodatkowo przechodzą antypolskie pranie mĂłzgu w szkołach, przez antypolską politykę rządu i wspierające ich w tym media. Stwierdzenie to wspiera historyk litewski Alfredas Bumblauskas. W audycji „Komentarze tygodnia” w prywatnej litewskiej stacji telewizyjnej TV3 powiedział: „Cała nasza litewska toĹźsamość jest antypolska. My, współczesny narĂłd litewski, urodziliśmy się jako antypolacy. NajwaĹźniejsi XIX-wieczni twĂłrcy naszej toĹźsamości narodowej mĂłwili, Ĺźe podstawowym dążeniem tworzącego się narodu litewskiego powinno być wyzwolenie się spod dominacji polskiej (zasianie nienawiści do Polski i PolakĂłw i wszystkiego co polskie)...”. Zdaniem Bumblauskasa kaĹźdy humanista i naukowiec litewski powinien zadać sobie pytanie, co osobiście zrobił, by przezwyciężyć te uformowane w okresie międzywojennym antypolskie stereotypy we wszystkich naukach, a w tym i w polityce. Jego zdaniem w tej dziedzinie nie zrobiono nic albo bardzo mało (Kresy24.pl 18.5.2011).

Gluza nie rozumie jednej rzeczy: Litwini wiedzą, Ĺźe w sposĂłb nielegalny – sprzeczny z prawem międzynarodowym i z rąk superbandyty i imperialisty XX wieku Stalina dostali Wilno w 1939 i 1944 roku, Ĺźe są w tym POLSKIM mieście zwykłymi intruzami – przybłędami z Kowna. To ciężki garb na ich historii. Dlatego dążą do tego, aby sama Polska zgodziła się z ich strasznie głupią tezą, Ĺźe to przynaleĹźność Wilna do Polski w latach 1920-39 była okupacją.

Gluza jest więc rzecznikiem antypolskiej w swej wymowie sprawy litewskiej w społeczeństwie polskim. Pytanie jest: czy robi to za pieniądze czy przez głupotę?

I jeszcze jedno: uznanie przez Polskę, Ĺźe w latach 1920-1939 rzekomo okupowała Wilno NA PEWNO W NICZYM NIE ZMIENI NEGATYWNEGO – WRĘCZ OBRZYDLIWEGO STOSUNKU LITWINÓW DO POLSKI I POLAKÓW. A dodatkowo będzie traktowane przez LitwinĂłw i apologetĂłw Jałty jako skaza na historii Polski – obciążająca PolakĂłw o grzech, ktĂłrego nie popełnili: bo na pewno nie okupowali POLSKIEGO Wilna. Litwini będą triumfować i poniĹźać Polskę i PolakĂłw. Dostaną dodatkowy argument aby zniszczyć PolakĂłw (polskich okupantĂłw!) w Wilnie i na WileńszczyĹşnie. Tymczasem w 1920 roku Polska miała sto razy większe prawo do posiadania Wilna niĹź Litwa, gdyĹź miasto to zamieszkiwali Polacy (tylko 1% mieszkańcĂłw Wilna stanowili Litwini!!!) i przez kilkaset lat było związane z Polską i Polakami.

Czy strach przed Ukraińcami pcha nas w ich objęcia

W Salonie24.pl, na swoim tam blogu społeczno-politycznym Janusz Wojciechowski, poseł do Parlamentu Europejskiego z ramienia Prawa i Sprawiedliwości, zamieścił swĂłj komentarz polityczny pt. „LudobĂłjstwa UPA (na Wołyniu) potępiamy, wolną Ukrainę popieramy!”.

Kilka rzuconych przez niego myśli zasługuje na naszą uwagę. Pierwszą z nich jest sprawa stawiania przez UkraińcĂłw pomnikĂłw dla wielkiej skali mordercĂłw PolakĂłw podczas II wojny światowej, w tym Stepanowi Banderze. Wojciechowski pisze: „Boli nas to, ale mnie osobiście bardziej boli, gdy prezydent Polski, Bronisław Komorowski, przemawiając w ukraińskim parlamencie, stawia znak rĂłwności między polskimi i ukraińskimi krzywdami, nie wspomina o ludobĂłjstwie, tylko mĂłwi, Ĺźe to były „dawne swary”. Jakby skreślił w ten sposĂłb naszą polską pamięć i dał na banderowskie pomniki moralne przyzwolenie”. Ale czy takiego przyzwolenia nie daje takĹźe zdecydowana większość PolakĂłw, ktĂłra nie zauwaĹźyła tej wpadki Komorowskiego, a przez to samo gromko nie zaprotestowała przeciwko skandalicznemu pomniejszaniu winy bandytĂłw ukraińskich przez prezydenta Polski?!

Wojciechowski powołując się następnie na przepowiednię Lecha Kaczyńskiego z 2009 roku o parciu Rosji na ZachĂłd, pisze dalej: „Musimy popierać Ukrainę pomimo Wołynia, a moĹźe nawet ze względu na Wołyń... bo jeśli jutro zniknie wolna Ukraina (na ktĂłrej trwa wojna domowa), pojutrze zniknie wolna Polska, a wtedy i Katyń i Wołyń znĂłw będą moĹźliwe… I dodaje: Wolna Ukraina nam nie zagraĹźa, lecz zwiększa nasze bezpieczeństwo, bo odgradza nas od Rosji. Wolna Ukraina nam nie zagraĹźa. Nie napadnie nas, nie przekroczy naszych granic, bo nawet gdyby ktoś tam tego chciał, to nie znajdzie dość siły”.

Nie ulega wątpliwości, Ĺźe wolna Ukraina zwiększa bezpieczeństwo Polski od wschodu, bo nawet bez Krymu i Donbasu byłaby państwem większym obszarowo od dzisiejszej Polski i miała tyle samo ludności co Polska. Jednak Wojciechowski pisze bzdury, mĂłwiąc, Ĺźe wolna Ukraina „odgradza nas od Rosji”, bowiem Polska graniczy bezpośrednio z Rosją na odcinku mazurskim (wojewĂłdztwo warmińsko-mazurskie). Z tego rejonu (obwodu kaliningradzkiego) moĹźe prowadzić wojnę z Polską i sto razy silniejsza armia rosyjska mogła by urządzić defiladę wojskową w Warszawie na trzeci czy czwarty dzień po napadzie na Polskę. Poza tym gdyby doszło do wojny polsko-rosyjskiej, to nie ulega wątpliwości, Ĺźe atak na Polskę prowadzony byłby takĹźe z terenu związanej z Rosją Białorusi. Dziwne, Ĺźe prawie wszyscy politycy polscy nie dostrzegają wspĂłlnej granicy polsko-rosyjskiej i granicy polsko-białoruskiej będącej do dyspozycji Kremla i okłamują narĂłd potrzebą istnienia rzekomego buforu ukraińskiego między Rosją a Polską. Starczy po prostu przekonać PolakĂłw do tego, Ĺźe sam fakt istnienia wolnej Ukrainy zmniejsza ryzyko marszu Kremla na Polskę.

Osobnym zagadnieniem jest to czy wolna i nacjonalistyczna Ukraina na pewno nie będzie zagraĹźała Polsce. Nie ulega wątpliwości, Ĺźe dzisiejsza i w najbliĹźszych kilkudziesięciu latach Ukraina, będąca najbiedniejszym krajem w Europie, nie ma i nie będzie miała dość siły aby napaść na Polskę i oderwać od niej wszystkie tereny polskie, do ktĂłrych rości pretensje nacjonalizm ukraiński. Ale nie trzeba od razu prowadzić wojnę, aby szkodzić drugiemu państwu – swemu sąsiadowi, jak to ma miejsce na przykład między Indiami i Pakistanem czy między Turcją a Syrią. I tego – bardzo realnego – niebezpieczeństwa ze strony nacjonalistycznej Ukrainy nie moĹźemy i nie mamy prawa bagatelizować, tym bardziej, Ĺźe coraz więcej UkraińcĂłw o poglądach banderowskich osiedla się w Polsce. I oni są właśnie potencjalnym koniem trojańskim.

Niepoważne jest również straszenie Polaków, że z braku wolnej Ukrainy może dojść do nowej rzezi wołyńskiej, czyli masowego mordowania (ludobójstwa) Polaków przez Ukraińców, gdyż Wołyń należy dziś do Ukrainy i praktycznie nie ma tam Polaków. Z kolei na Chełmszczyźnie i Ziemi Przemyskiej nie ma dziś Ukraińców (wyjątki potwierdzają regułę), więc i tutaj nie może dokonać się rzeź Polaków przez Ukraińców, chyba, że obszar ten zajęły by wojska ukraińskie i one dokonywały rzezi.

A więc są to przysłowiowe „Strachy na Lachy”, aby PolakĂłw skłonić do akceptowania istnienia nacjonalistycznej Ukrainy.

Kończąc tę sprawę mam jedno, ale jakże ważkie pytanie do pana Wojciechowskiego: gdzie w tym jego rozumowaniu jest pamięć o zamordowanych Polakach i sprawiedliwość? Czy bieżąca polityka Platformy Obywatelskiej i Prawa i Sprawiedliwości ma to zasłonić?

Czy już do końca świata narodowi polskiemu ma być serwowana wybiórcza polityka historyczna?!

Na koniec za „Dziennikiem.pl” (16.4.2015) przytaczam fragment jakĹźe wymownej rozmowy przeprowadzonej przez „Dziennik Gazeta Prawna” z generałem Waldemarem Skrzypczakiem:

Będzie wojna?
Dlaczego pani straszy?

Ja? Przecież pan mówił, że mamy wspierać Ukrainę, że broń im dawać, szkolić.
Ale już nie mówię. Wycofuję się ze wszystkiego, co powiedziałem na temat Ukrainy, na temat wsparcia tego kraju.

Kilka dni temu prezydent Komorowski przemawiał w Najwyższej Radzie Ukrainy, gwarantował swoją przyjaźń.
A kilka godzin później ukraińscy parlamentarzyści uchwalili ustawę gloryfikującą UPA. W tym momencie zrozumiałem, Ĺźe Ukraina zupełnie nie liczy się z Polską. To, co się stało na Wołyniu, rzeĹş 100 tys. PolakĂłw przez UPA trzeba mieć z tyłu głowy. Mojego wuja UPA zamordowała, przybijając widłami do drzwi stodoły. Z tego, co wiem, trzy dni umierał. Ich bestialstwo przekracza ludzką wyobraĹşnię. Hitlerowscy Niemcy tego nie wymyślili, co robili Ukraińcy. (…) Zastanawiam się, na czym prezydent Poroszenko buduje przyszłość Ukrainy. Na krwioĹźerczym nacjonalizmie? Straszne to. Od dawna mĂłwię, Ĺźe Ukraińcy powinni wyzbyć się nacjonalizmĂłw, bo jak się nie wyzbędą, to współpraca z Polską będzie bardzo trudna, a w zasadzie niemoĹźliwa.

Politycy o tym w zasadzie nie mówią.
Bo zadeklarowali wsparcie. A Ukraina pokazuje, gdzie ma nasze wsparcie, gdzie ma rzeź wołyńską. Ja nie jestem politykiem. Mogę mówić to, co myślę. Trzeba poczekać na prawną interpretację przez stronę polską tej ustawy. Nasi politycy w większości żyją złudzeniami. Nie podejmują żadnej decyzji, która mogłaby być nawet w minimalnym stopniu kontrowersyjna...

Reakcja polskiego Lwowa na wiadomość o wybuchu I wojny światowej

Zaraz po wybuchu I wojny światowej w Europie 28 lipca 1914 roku, we Lwowie zawiązała się nowa polska formacja paramilitarna obejmująca Sokole DruĹźyny Polowe, DruĹźyny Bartoszowe (7 tys. członkĂłw) i DruĹźyny Strzeleckie działające we Lwowie i Wschodniej Galicji (Małopolsce Wschodniej). Politycznym opiekunem połączonych formacji stał się nowo utworzony we Lwowie (koniec lipca 1914) Centralny Komitet Narodowy (CKN), do ktĂłrego do 11 sierpnia 1914 roku weszły: Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne (reprezentowane w CKN przez Stanisława Głąbińskiego, podolacy (reprezentant Leon Piniński, były namiestnik Galicji), grupy „centrum” (Witold książę Czartoryski), Polskie Stronnictwo Ludowe – grupa „Piasta” (Wincenty Witos) oraz mniejsze partie i organizacje jak np.: Grupa Rzeczypospolitej, Stronnictwo AutonomistĂłw, Stronnictwo Katolicko-Narodowe, Lwowskie Stronnictwo Mieszczańskie, Związek Polskich Organizacji Narodowych, powiatowych, miejskich, duchowieństwo, Towarzystwo UczestnikĂłw Powstania 1863 roku. Wszedł do CKN rĂłwnieĹź dotychczasowy przewodniczący wspĂłlnego komitetu wyborczego polskich ugrupowań prawicowych we Wschodniej Galicji, tzw. Rady Narodowej, Tadeusz Cieński. Akces do lwowskiego CKN zgłosił rĂłwnieĹź Komitet Obywatelski w Cieszynie (Śląsk Cieszyński). 16 sierpnia 1914 roku nastąpiło połączenie lwowskiego CKN z krakowską Komisją Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych w wyniku czego powołano do Ĺźycia Naczelny Komitet Narodowy (NKN), składający się z dwĂłch części – krakowskiej i lwowskiej, a 27 sierpnia 1914 roku utworzono dwa Legiony Polskiego u boku armii austriackiej – Legion Zachodni w Zachodniej Galicji (KrakĂłw) i Legion Wschodni (LwĂłw). Przewodniczącym NKN został prezes Koła Polskiego w parlamencie austriackim we Wiedniu i prezydent Krakowa Juliusz Leo (rodem ze Stebnika koło Drohobycza we Wschodniej Galicji), a prezesem Sekcji Wschodniej (lwowskiej) został Tadeusz Cieński. DowĂłdcą Legionu Wschodniego (we wrześniu 1914 r. 6200 ludzi) został kpt. JĂłzef Haller. Wobec zajmowania Wschodniej Galicji przez wojska rosyjskie, decyzją władz, Legion wyruszył ze Lwowa na zachĂłd i 21 września 1914 roku w Mszanie Dolnej został rozwiązany, gdyĹź jego patriotycznie nastawieni Ĺźołnierze nie chcieli złoĹźyć przysięgi na wierność Austrii. Z legionistĂłw ktĂłrzy byli gotowi złoĹźyć przysięgę (800) oraz z ochotnikĂłw ze Śląsk Cieszyński (około 370) i Podhala (około 500) został utworzony 3 Pułk Piechoty LegionĂłw Polskich pod dowĂłdztwem ppłk Homińskiego.

Teatr polski we Lwowie 1780-1945

W polskim Lwowie w latach 1780-1945 kwitło bujnie polskie Ĺźycie teatralne – działały stałe i liczne teatry polskie: teatry dramatyczne, kabarety, operetka i opera (pierwszy skromny teatr ukraiński – Teatr Ruśkiej Besidy powstał we Lwowie dopiero w 1864 r.). Polski ośrodek teatralny w Krakowie często ustępował pierwszego miejsca polskiemu ośrodkowi teatralnemu we Lwowie, a w okresie międzywojennym scena lwowska należą do najlepszych w Polsce.

Pierwszy stały zawodowy teatr polski we Lwowie załoĹźyli w sierpniu 1780 roku Tomasz i Agnieszka Truskolascy wespół z Kazimierzem Owsińskim (dla przykładu pierwszy stały teatr w Krakowie został załoĹźony w 1781 r.). Teatr ten działał do września 1783 roku. W latach 1795-99 teatr polski we Lwowie prowadził Wojciech Bogusławski, zwany „ojcem teatru polskiego”. Następnie przez 3 lata teatr amatorski prowadził Jan Nepomucen Kamiński, uczeń Bogusławskiego; niestety teatr ten zamknięto z nakazu zaborcy austriackiego. W 1809 roku Kamiński wrĂłcił do swego Lwowa i wznowił - nie bez przeszkĂłd ze strony zaborcy - trudną walkę o polską scenę, zakończoną sukcesem. Kamiński będąc dyrektorem teatru polskiego w latach 1809-42 połoĹźył wielkie zasługi dla polskiego Ĺźycia teatralnego we Lwowie. W załoĹźonym przez niego zespole znalazły się tak znakomite nazwiska, jak np. Antoni Bensa czy Jan Nepomucen Nowakowski, a w 1817 roku zadebiutował w nim Aleksander hrabia Fredro jako autor dramatyczny sztuką „Komedia naprędce”. Fredro wrĂłsł w teatr lwowski i pozostał mu wierny: na jego scenie miały miejsce pierwsze wykonania większości jego licznych komedii.

W tym czasie teatr miał swoją siedzibę w przerobionym na ten cel w 1787 roku kościele pofranciszkańskim. Z biegiem lat teatr polski we Lwowie utrwalił swĂłj byt dzięki energicznemu kierownictwu i społecznemu mecenatowi. Hrabia Stanisław Skarbek zbudował w 1842 roku własnym kosztem wielki budynek teatralny przy Krakowskim Przedmieściu. Teatr ten, zwany Teatrem Skarbkowskim, mający widownię dla 1460 osĂłb, w momencie jego otwarcia był największym teatrem w Europie. Budynek był przez fundatora oddany miastu w bezpłatne uĹźytkowanie na pięćdziesiąt lat. Zaborca austriacki, prowadzący wĂłwczas politykę germanizacyjną, w statucie teatru narzucił polskiemu teatrowi obowiązek wystawiania sztuk takĹźe w języku niemieckim, podczas ktĂłrych teatr świecił pustkami, gdyĹź niewielu NiemcĂłw mieszkało we Lwowie. Inauguracyjnym przedstawieniem była niemiecka sztuka Franza Grillparzera „Ĺťycie snem”, zaś następnego dnia polski zespół wystawił „Śluby panieńskie” Aleksandra Fredry. Polski zespół grał w poniedziałki, środy i piątki, zaś w pozostałe dni występował zespół niemiecki. Sytuacja taka trwała do 1871 roku, kiedy po uzyskaniu przez Galicję autonomii teatr został całkowicie objęty przez polski zespół teatralny (Wikipedia).

Jednak i przed 1871 rokiem teatr polski - Teatr Skarbkowski był skarbnicą i szermierzem polskości w mieście. Na przykład Ăłwczesny LwĂłw zapoczątkował wystawianie dramatĂłw Juliusza Słowackiego na ziemiach polskich, wystawiając 7 marca 1862 roku „Balladynę” i w tym samym roku „Marię Stuart”, a 23 czerwca 1863 roku „Lille Wenedę”, a później dramaty Juliusza Słowackiego zawsze były w repertuarze teatrĂłw lwowskich. Podczas pobytu marsz. JĂłzefa Piłsudskiego we Lwowie 22 listopada 1920 roku z okazji drugiej rocznicy wyzwolenia arcypolskiego miasta z rąk ukraińskich intruzĂłw, w ramach bogatego programu uroczystości, specjalnie dla Marszałka w Teatrze Wielkim wystawiono I akt Kordiana Juliusza Słowackiego.

W 1872 roku w teatrze załoĹźona została polska scena opery i operetki, wĂłwczas jedyna w Galicji (koncertowali tu m.in. Franciszek Liszt i Niccolo Paganini). ChociaĹź w operze lwowskiej wystawiano opery wielu wielkich kompozytorĂłw europejskich, jednak jej głównym celem było otworzenie swojej sceny dla twĂłrczości polskich kompozytorĂłw. Wystawiane tu przed 1918 rokiem polskie opery (jak np. „Straszny dwĂłr” Stanisława Moniuszki w 1877 r. czy „Konrad Wallenrod” w 1885 r. i „Goplana” w 1897 r. Władysława Ĺťeleńskiego) pomagały czcić i pielęgnować historyczną pamięć narodu polskiego. To w operze lwowskiej w 1900 roku premierami „Janka” Władysława Ĺťeleńskiego (1837-1921) i w 1901 roku „Manru” Ignacego Jana Paderewskiego (1860-1941) opera polska wkroczyła w XX wiek; takĹźe tutaj w 1909 roku odbyła się premiera opery Ludomira Róşyckiego (1883-1953) „Bolesław Śmiały” z librettem według Stanisława Wyspiańskiego. Około 1870 roku powstało we Lwowie Towarzystwo Przyjaciół Sceny Polskiej, ktĂłre załoĹźyło szkołę dramatyczną, ktĂłrą ukończyło wielu polskich wybitnych aktorĂłw teatralnych.

Po prawie 60 latach uĹźytkowania Teatru Skarbkowskiego teatr lwowski potrzebował nowej i bardziej nowoczesnej sceny. Ten nowy, jeszcze wspanialszy gmach teatralny (i operowy) otrzymał LwĂłw w 1900 roku (gmach ma powierzchnię ponad 3000 m², kształt prostopadłościanu o wymiarach 45x95 m, a budowlę wieńczy znajdująca się nad sceną miedziana kopuła, widownia ma 1200 miejsc, piękna główna kurtyna jest, tak jak w krakowskim Teatrze im. J. Słowackiego, dziełem artysty-malarza Henryka Siemiradzkiego); był to do 1945 roku najpiękniejszy budynek teatralny w Polsce i jest to jeden z najpiękniejszych budynkĂłw miasta. W okresie międzywojennym był nazywany Teatrem Wielkim. Zbudowany w centrum miasta (kończył w kierunku północnym sławne Wały Hetmańskie) według planu wybitnego polskiego architekta Zygmunta Gorgolewskiego, a upiększony został przez znanych polskich malarzy i rzeĹşbiarzy. 4 paĹşdziernika 1900 roku odbyło się uroczyste otwarcie teatru roku w obecności gości honorowych – Henryka Sienkiewicza, Ignacego Paderewskiego, Henryka Siemiradzkiego, prezydenta miasta Godzimira Małachowskiego, namiestnika galicyjskiego Leona Ponińskiego, marszałka krajowego galicyjskiego Stanisława Badeniego oraz delegacji z Pragi czeskiej z burmistrzem Vladimirem Srbem i byłym dyrektorem Narodowego Divadla FrantiĹĄkiem Adolfem Ĺ ubertem. Odegrano hymny: polski, austriacki i czeski. W programie inauguracyjnym wystawiono: widowisko poetycko-choreograficzne „Baśń nocy świętojańskiej” ze słowami Jana Kasprowicza i oprawą muzyczną Seweryna Bersona, operę Władysława Ĺťeleńskiego „Janek” (specjalnie na tę okazję zamĂłwioną i skomponowaną) oraz komedię Aleksandra Fredry „Odludki”.

W latach 1900-06 teatrem polskim we Lwowie kierował Tadeusz Pawlikowski, a w latach 1906-18 Ludwik Heller. Pawlikowski i Heller zebrali świetny zespół (m.in. Irena Solska, Paulina Wojnowska, Anna Gostyńska, Kazimierz Kamiński, Ludwik Solski, Karol Adwentowicz). Wtedy to teatr lwowski uzyskał poziom zachodnioeuropejski. W 1906 i w 1910 roku teatr lwowski występował z powodzeniem we Wiedniu, a w 1913 roku w ParyĹźu, gdzie Heller otrzymał za poziom gry zespołu palmy akademickie. W okresie międzywojennym wybitnymi dyrektorami Teatru Wielkiego byli Leon Schiller (1930-31) i Wilam Horzyca (1932-37). To właśnie we Lwowie Leon Schiller rozwijał swoją koncepcję „teatru monumentalnego”, ktĂłra zaowocowała m.in. realizacjami utworĂłw wielkich romantykĂłw polskich – najsławniejsze jego inscenizacje: „Kordian” w 1930 i „Sen srebrny Salomei” w 1932 roku Juliusza Słowackiego, „Dziady” Adama Mickiewicza w 1932 roku. Horzyca inscenizował m.in. „Wyzwolenie” Stanisława Wyspiańskiego (1935), a za jego dyrekcji odbyła się - co warto odnotować - prapremiera „Kleopatry” Cypriana Kamila Norwida (1933). W teatrze lwowskim dojrzał wielki talent scenograficzny Andrzeja Pronaszki i Władysława Daszewskiego, inscenizatorski Wilama Horzycy, za ktĂłrego dyrektorstwa teatr monumentalny doszedł do niebywałego rozkwitu, a jednocześnie powstał aktualny teatr polityczny (np. „Krzyczcie Chiny” S. Tretiakowa w inscenizacji Schillera, 1932), ktĂłry nasunął nowy styl, neorealizm, widoczny potem w twĂłrczości młodszych inscenizatorĂłw (A. Węgierko, E. Wierciński). ToteĹź juĹź po pierwszym sezonie Horzycy stwierdzono, Ĺźe „moĹźna mĂłwić o specjalnie lwowskim stylu kształtowania rzeczywistości teatralnej” (S. Kawyn „Wiadomości Literackie” 1934, nr 7).

W polskim teatrze we Lwowie wystawiono po raz pierwszy w Polsce wiele sztuk i dramatĂłw, m.in. „Hamleta” Szekspira (1798), „Otwartą tajemnicę” (1824) i „Lekarza swojego honoru” Calderona, „Ucznia diabła” Bernarda Shaw (1903), „Ojca” Augustyna Strindberga (1908); teatr lwowski w latach 1906-14 wystawił największą liczbę utworĂłw wielkiego dramatopisarza norweskiego Henrika Ibsena prezentowanych w teatrach w Polsce. RĂłwnieĹź wiele polskich sztuk i komedii wystawiono we Lwowie po raz pierwszy w Polsce, m.in. nieśmiertelną komedię „Zemstę” Aleksandra Fredry (1834) i 15 innych jego komedii, „Legendę” Stanisława Wyspiańskiego (1904), „Moralność pani Dulskiej” (1907, jej akcja toczy się we Lwowie), „Ich czworo” (1907) i „Panna Maliczewska” (1910) Gabrieli Zapolskiej, „Kleopatrę Cypriana Norwida (1933). W teatrze lwowskim odbyły się debiuty autorskie znakomitych pisarzy, m.in. JĂłzefa Korzeniowskiego („Dymitr i Maria” 1831), Tadeusza Rittnera („Sąsiadki” 1901), Włodzimierza Perzyńskiego („Lekkomyślna siostra” 1904). Podczas gdy we Lwowie „Dziady” Adama Mickiewicza wystawiono po raz pierwszy w 1906 roku, to w Warszawie dopiero w 1909 roku, „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego we Lwowie w 1901 roku (razem z Krakowem), a w Warszawie w 1902 roku.

W latach 1780-1945 we Lwowie w róşnym okresie czasu działało aĹź kilkadziesiąt polskich teatrĂłw lub zespołów teatralnych. W 1931 roku działały we Lwowie 3 duĹźe teatry polskie (nie licząc kilka innych mniejszych i kabaretĂłw) posiadające własne budynki teatralne. Na scenie tych teatrĂłw grali prawie wszyscy wybitni aktorzy i aktorki polskie z Heleną Modrzejewską na czele. Wydany w Warszawie w 1973 roku „Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965” wymienia aĹź 1451 aktorĂłw i aktorek, ktĂłrzy występowali do 1945 roku w teatrach polskich we Lwowie. W 1936 roku teatry polskie we Lwowie sprzedały 227 biletĂłw teatralnych.

Wiele kabaretĂłw polskich działało we Lwowie od pierwszych lat XX wieku do 1939 roku. Najbardziej znane to kabaret artystyczny Semafor i literacki „Ul”. To głównie kabarety sprawiły, Ĺźe tylko LwĂłw i Warszawa posiadały do 1939 roku z wszystkich polskich miast i posiadają do dzisiaj tak wielki wybĂłr utworĂłw: piosenek wierszy, anegdot, poświęconych miastu, ktĂłrych treścią jest nie tylko historia ale i codzienne Ĺźycie jego mieszkańcĂłw. PrĂłcz scen dla inteligencji powstał we Lwowie w 1901 roku tani teatr polski zwany ludowym.

Jeden teatr polski działał we Lwowie także podczas sowieckiej okupacji miasta w latach 1939-41. Odrodzony w 1944 roku, po trzyletniej przerwie podczas okupacji niemieckiej miasta, teatr polski został w 1945 roku przymusowo ewakuowany do Katowic przez władze sowieckie.

Teatry polskie we Lwowie, obok teatrów Warszawy i Krakowa, odegrały największą rolę w dziejach teatru polskiego.

Polski popularyzator piękna Gorganów w Małopolsce Wschodniej

Gorgany to pasmo gĂłrskie w południowo-wschodniej części BeskidĂłw Wschodnich, między rzekami Świcą na zachodzie i Prutem na wschodzie. Część ich, zwana Beskidami Lesistymi, jest ich najdzikszą częścią. Gorgany, zbudowane głównie z piaskowcĂłw, charakteryzują duĹźe róşnice wysokości względnych; poszczegĂłlne grupy gĂłrskie oddzielone są od siebie głębokimi dolinami rzek: największe Opor, Łomnica). Stoki gĂłr są porośnięte gęstymi lasami a wyĹźej gęstą i wysoką kosodrzewiną. W partiach szczytowych są rumowiska głazĂłw, zwanych tutaj gorganami (stąd nazwa gĂłr). NajwyĹźszymi szczytami GorganĂłw są: Sywula (1836 m), Ihrowiec (1807 m), Wysoka (1805 m), Doboszanka (1754). Głównym grzbietem GorganĂłw przebiegała historyczna – przez całe wieki i do 1919 roku granica polsko-węgierska, w latach 1919-39 polsko-czechosłowacka i ponownie w 1939 roku polsko-węgierska, o ktĂłrej ciągle przypominają przedwojenne słupki graniczne, jak np. na szczycie Popadia (1740 m); Gorgany leĹźały na terenie wojewĂłdztwa stanisławowskiego – powiaty: stryjski, doliński i nadwĂłrniański. Od 1945 roku Gorgany, z woli Stalina, leżą na terenie Ukrainy.

Obszar GorganĂłw zawsze był i jest bardzo słabo zaludniony i uwaĹźany był i jest za najdzikszy obszar gĂłrski w Europie. Rzadko tu zaglądali miłośnicy gĂłr i turyści przed I wojną światową. Rozreklamował Gorgany i otworzył je dla turystĂłw w okresie międzywojennym Adam AmbroĹźy Lenkiewicz (1888-ok. 1942), lwowski nauczyciel gimnazjalny, artysta fotografiki działacz turystyczny, ktĂłrego w 1940 roku wywiĂłzł na Sybir okupant sowiecki, gdzie zginął. W 1921 roku Lenkiewicz zorganizował Oddział Lwowski Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (PTT), był jego wiceprezesem, a w latach 1928-39 prezesem. Zakochany w Groganach zaczął prowadzić tam wycieczki. We Lwowie wydał szereg publikacji turystycznych związanych z Gorganami: w 1923 roku „Gorgany Zachodnie”, w 1925 roku „Historia jednej wycieczki (Z GorganĂłw)”, w 1936 roku książkę „Gorgany” i w 1937 roku „Przewodnik historyczno-turystyczny po Gorganach” – rozdziały z 2 tomu „Przewodnika po Polsce” 1937. W 1927 roku opracował i wydał mapę GorganĂłw w skali 1:100 000, a w 1932 roku w skali 1:75 000. W 1930 roku wspĂłlnie z drem Wacławem Majewskim wykonał film pt. „Karpaty Wschodnie”, a w 1936 roku nakręcił film pt. „Gorgany”. Z inicjatywy Lenkiewicza wybudowano lub adoptowano w tych gĂłrach schroniska turystyczne: w 1926 roku „na Jalu” i w Ryzarni za Osmołodą, w 1936 roku przy klauzie Świcy, a do 1937 roku takĹźe schroniska w Mołodzie, na Przełęczy Wyszkowskiej i na Ruszczynie pod Sywulą (oddział PTT w Stanisławowie wybudował w 1929 roku schronisko pod Doboszanką). Lenkiewicz wytyczył i udostępnił Polakom, gdyĹź głównie to oni tu przybywali, nowe szlaki turystyczne w Gorganach.

Ukraińskie Gorgany popadły znowu w niebyt. Turystykę w Europie w tamtych czasach, czyli jeszcze długo po II wojnie światowej, uprawiały osoby dobrze sytuowane i inteligentne. W sowieckiej Małopolsce Wschodniej, dzisiaj nazywanej Zachodnią Ukrainą, takich ludzi było i jest bardzo mało. Stąd dzisiaj w Gorganach brakuje zagospodarowania turystycznego - po wszystkich przedwojennych polskich schroniskach pozostały tylko ruiny, a turystyką górską nie interesuje się wielu Ukraińców. Dopiero od niedawna zaczęto skromnie znakować szlaki turystyczne, dlatego jednymi z najlepszych punktów orientacyjnych pozostają ciągle przedwojenne polskie słupki graniczne.

Akcja budowy kościołów katolickich na Wołyniu w 1939 roku

W katolickiej diecezji łuckiej, ktĂłra obejmowała cały Wołyń, w wyniku prowadzonych tutaj na szeroką skalę przez carat w latach 1831-1905 akcji antykatolickich, połączonych z likwidacją klasztorĂłw i zazwyczaj przyklasztornych kościołów oraz zakazem budowy nowych kościołów, odczuwano dotkliwy brak tak kościołów jak i parafii, chociaĹź w okresie międzywojennym załoĹźono tu prawie 80 nowych parafii. ToteĹź kuria biskupia przebadała tę sprawę i opracowała publikację pt. „Projekty erygowania nowych parafii, budowy lub remontĂłw kościołów i kaplic oraz prefektur objazdowych” (Drukarnia Kurii Biskupiej, Łuck, luty 1939).

W odpowiedzi na tę publikację biskup ordynariusz łucki, ks. bp Adolf Szelążek, uzyskał poparcie materialne m.in. od państwa, ale przede wszystkim od ziemian wołyńskich, którzy przez wieki zawsze wspierali materialnie działalność Kościoła na Kresach. I tak np. na budowę kościoła w Kiryłówce Państwowy Bank Rolny wyasygnował kwotę 1000 zł, księżna Lubomirska przeznaczyła na ten cel drewno wartości 1411 zł, Stefan Hlar ofiarował kwotę 900 zł, a Adela Łaskiewiczowa z Kiryłówki darowała działkę o powierzchni 1,5 ha. Na budowę kościoła w Smordwie książę Aleksander Ledóchowski ofiarował parcelę wielkości 0,5 ha oraz cegłę, dając równocześnie cegłę na budowę Domu Katolickiego w Młynowie (obie miejscowości w powiecie dubieńskim). W Berezowie książę Karol Radziwiłł z Maniewicz koło Stolina obiecał wybudować plebanię i zapewnić proboszczowi częściowe utrzymanie. W parafii Pulemiec w powiecie lubomelskim ziemianie: Wawrzykowscy i Szumoska przeznaczyli dla parafii 10 morgów ziemi poleśnej. Podobnie 10 morgów ziemi poleśnej przeznaczył na ten cel Karol Grotka z majątku Wólka Chrypska. Na budowę kościoła w Hucie Stepańskiej była prezydentowa Maria Wojciechowska (żona prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego) ofiarowała kwotę 5000 zł. W Małyńsku w powiecie kostopolskim ziemianin Dzięciołowski z Polan obiecał zbudować kościół, a Państwowy Bank Rolny w Warszawie ofiarował dla plebanii 17 ha ziemi i 100 m sześc. drewna budulcowego.

Z innych poważniejszych subwencji można tu jeszcze wymienić ofiarowanie pałacu wraz z 12 ha ziemi parafii w Długoszyjach w powiecie dubieńskim przez Zofię Boguszową, który to pałac został szybko przerobiony na kościół; subwencję hrabiego Małyńskiego z Żurnego w sumie 2500 zł na budowę kościoła w Nastopolu; ofiarowanie przez ziemianina Steckiego z Międzyrzecza Koreckiego budulca (drewno) na budowę kościoła w Ludwipolu w powiecie kostopolskim; przekazanie przez hrabinę Ledóchowską cegły na budowę kościoła w Nowym Gnieźnie w powiecie horochowskim; przekazanie przez hrabiego Zygmunta Krasickiego 800 m kw. ziemi na budowę kaplicy w Marianówce w powiecie horochowskim oraz wybudowanie i wyposażenie przez Karola Kadeckiego-Milenbiera kaplicy we wsi Bielska Wola w powiecie sarneńskim; uzyskanie przez Kościół dzięki hojności hrabiego Kaszkowskiego kościoła zaopatrzonego w aparaty kościelne; ofiarowanie przez hrabinę Rzewuską z Borsuk działki o powierzchni 1 ha pod budowę kościoła i plebanii we wsi Szpile Radeckiego, a we wsi Buda Gruszewska w powiecie rówieńskim kaplicy (przeznaczonej na kościół parafialny) i szereg innych podobnych subwencji.

Polska Holandia na Polesiu Szczęsnego Leona Poniatowskiego

Polesie to nizinna kraina geograficzna pełna błot, torfowisk, łąk i pastwisk. Przed I wojną światową polscy ziemianie z Polesia Wołyńskiego zrzeszeni w Wołyńskim Ziemstwie Gubernialnym w 1912 roku rzucili myśl załoĹźenia w Sarnach stacji badawczej łąkowo-błotnej. Najbardziej zabiegał o jej powstanie Szczęsny Leon Poniatowski (1857-1936), prawnik z zawodu, działacz społeczny i polityczny – poseł ziemi wołyńskiej do rosyjskiej I Dumy Państwowej w Petersburgu, ale takĹźe rolnik, właściciel duĹźego majątku ziemskiego w Cepcewiczach na Polesiu Wołyńskim. Uzyskał w rosyjskim ministerstwie rolnictwa zgodę na jej załoĹźenie i finansowanie przez ministerstwo. W 1913 roku na teren stacji przeznaczono 14 100 hektarĂłw gruntĂłw państwowych pod Sarnami na torfowisku Czemerne; stacja miała być filią Instytutu Błotnego w Mińsku. Prace jej obejmowały waĹźne dla Polesia zagadnienia melioracyjne oraz ekologiczne i meteorologiczne. W szybkim tempie pobudowano potrzebne budynki do ich prowadzenia. Działalność stacji przerwała I wojna światowa (1914-18), a następnie wojna polsko-bolszewicka 1919-20. Po zwycięskiej dla Polski wojnie polsko-bolszewickiej w granicach odrodzonego państwa polskiego znalazło się Polesie Wołyńskie wraz z torfowiskiem Czemerne. WĂłwczas Szczęsny Leon Poniatowski załoĹźył w Sarnach w 1922 roku Towarzystwo Rolnicze, ktĂłrego został prezesem. Towarzystwo to przystąpiło do reaktywowania przedwojennej stacji badawczej łąkowo-błotnej w Saranach, ktĂłra to inicjatywa znalazła poparcie tym razem polskiego Ministerstwa Rolnictwa, gdyĹź w odrodzonej Polsce dużą wagę przywiązywano do rolniczego zagospodarowania torfowisk, szacowanych na przeszło 4 mln ha (10% powierzchni kraju). W 1923-24 roku uruchomiono ją w dawnych budynkach stacji jako samodzielny Zakład Doświadczalny Uprawy Torfowisk, ktĂłrego pierwszym kierownikiem został inĹźynier rolny Bronisław Chamiec, właściciel pobliskiego majątku Andruga i znany hodowca rolny; kolejnym kierownikiem, od 1930 roku, był wybitny uczony, doc. dr Bolesław Świętochowski. Poniatowski aĹź do swej śmierci w 1936 roku był członkiem zarządu Zakładu, ktĂłry rozwinął się w największą w Polsce placĂłwkę badania uprawy i melioracji torfowisk, łąk i pastwisk. Na temat działalności Zakładu i melioracji Polesia pisał artykuły w „Gazecie Rolniczej”, m.in. „Polesie, przyszła polska Holandia (R. 66: 1926) i „W sprawie osuszenia Polesia” (R. 68: 1928).

Tak dzięki staraniom Szczęsnego Leona Poniatowskiego Zakład Doświadczalny Uprawy Torfowisk (1924-39) w Sarnach, związany z Wydziałem Rolniczo-Leśnym Politechniki Lwowskiej (Dublany k. Lwowa) stał się znaczącą placĂłwką naukową i odegrał dużą rolę w dziejach polskiej melioracji oraz polskiego łąkarstwa i torfoznawstwa. Tutaj w okresie międzywojennym działał pierwszy w Polsce Instytut Torfowy oraz pierwszy w Polsce zakład i stacje doświadczalne melioracyjne. Współczesne łąkarstwo polskie wiele zawdzięcza pracom prowadzonym w tym wielkim ośrodku wiedzy łąkarskiej. Tutaj wydawano pierwsze polskie czasopismo łąkarskie „Łąka i Torfowisko” (Warszawa-Sarny 1934-39) oraz szkolono pierwszych instruktorĂłw łąkarskich; tutaj utworzono takĹźe Polskie Stowarzyszenie Łąkarzy, działające do 1939 roku. Czasopisma „Łąka i Torfowisko” oraz „Rocznik Łąkowy i Torfowy” (1935-37) były organami Polskiego Stowarzyszenia Łąkarzy; wydawcą obu czasopism był Zakład Doświadczalny Uprawy Torfowisk w Sarnach; Zakład wydawał takĹźe rocznik „Sprawozdanie z działalności Zakładu Doświadczalnego Kultury Torfowisk pod Sarnami” (1926-1933/35). Sarneńska placĂłwka naukowa była związana takĹźe z Wołyńską Izbą Rolniczą w Łucku, ktĂłra wydawała „Sprawozdanie Zakładu Doświadczalnego Uprawy Torfowisk Wołyńskiej Izby Rolniczej pod Sarnami za rok....” (Puławy-Sarny 1931, 1933, 1935).

Polskie Sopoćkinie na Białorusi

Sopoćkinie to miasteczko leżące do 1945 roku na polskiej Suwalszczyźnie (powiat augustowski, woj. białostockie), należące dzisiaj do Białorusi: północno-zachodni cypel przy granicy z Polską, obwód grodzieński.

Do końca XIII w. tereny te zamieszkiwali pogańscy Jaćwingowie – lud prusko-litewski. Wytępili ich KrzyĹźacy i długi czas krĂłlowała tu dzika puszcza. KrzyĹźacy nie zajęli tej ziemi, więc formalnie naleĹźała do Wielkiego Księstwa Litewskiego, będącego w unii z Polską od 1385 roku. W XV w. te dziewicze tereny zaczęli zasiedlać Polacy i Białorusini; kolonizacji litewskiej na większą skalę tu raczej nie było. W 1514 roku teren wokół osady Święck nadał krĂłl Zygmunt I Stary Szymkowi Sopoćko, ktĂłra stała się główną miejscowością tych terenĂłw. W 1560 roku stała się ona miasteczkiem o nazwie Sopoćkinie. Dla katolikĂłw (PolakĂłw) nowy właściciel tutejszych dĂłbr Jan Wołłowicz ufundował w 1612 roku kościół katolicki (jego płyta nagrobna wmurowana jest w ścianę kościoła), natomiast Jan Gosiewski w 1780 roku cerkiew dla unitĂłw (BiałorusinĂłw i PolakĂłw). Z biegiem lat ludność białoruska (unicka) uległa polonizacji. Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Sopoćkinie naleĹźały do Prus, w latach 1807-15 leĹźały w granicach Księstwa Warszawskiego, a w 1815-1915 roku do KrĂłlestwa Polskiego (KongresĂłwka), będącego pod zaborem rosyjskim. Za carskich czasĂłw (1815-1915) odebrano Sopoćkiniom prawa miejskie, a katolikom zabrano kościół. W 1890 roku w Sopoćkiniach mieszkało 2457 osĂłb. W okresie międzywojennym katolicy odzyskali kościół. W Sopoćkiniach 22 września 1939 roku został zamordowany przez ĹźołdakĂłw armii sowieckiej dowĂłdca obrony Grodna przed najeĹşdĹşcą sowieckim w dniach od 20 do 22 września generał JĂłzef Olszyna-Wilczyński. W latach 1939-41 ziemia sopoćkińska była okupowana przez Związek Sowiecki, a w 1941-44 przez Niemcy, po czym ponownie zjawił się tu okupant sowiecki.

W dniach od 4 do 11 lutego 1945 roku w Jałcie na Krymie odbyła się konferencja szefĂłw rządĂłw trzech mocarstw sojuszniczych w II wojnie światowej: J. Stalina (Związek Sowiecki), F.D. Roosevelta (USA) i W. Churchilla (Wielka Brytania), na ktĂłrej tych trzech łobuzĂłw za plecami Polski i narodu polskiego wytyczyli nową wschodnią granicę Polski, ktĂłra odrywała od naszej Ojczyzny całe Ziemie Wschodnie, włącznie z tak arcypolskimi miastami jak LwĂłw i Wilno. Uchwalono tam, Ĺźe wschodnia granica Polski ma przebiegać wzdłuĹź tzw. linii Curzona, z moĹźliwością odchyleń 5-8 km na korzyść Polski („Jałtańska Konferencja” w: Wielka Encyklopedia PWN, t. 5, Warszawa 1965). Na mocy tego postanowienia, władze sowieckie zobowiązały się do zwrotu Polsce terytoriĂłw na zachĂłd od linii Curzona, ktĂłra w rejonie Sopoćkiń przebiega wzdłuĹź Niemna. Ziemia sopoćkińska znajduje się na zachĂłd od tej linii, ponadto zamieszkana była prawie wyłącznie przez PolakĂłw. Mimo to, zapadła decyzja na Kremlu o pozostawieniu jej w składzie Białoruskiej SRR. Tym samym Stalin złamał umowę jałtańską, a jednocześnie udowodnił, Ĺźe zabĂłr Ziem Wschodnich nie miał podłoĹźa etnicznego. Bowiem odrywano od Polski nie tylko ziemie zamieszkałe w większości przez UkraińcĂłw i BiałorusinĂłw, ale takĹźe tereny zamieszkałe głównie przez PolakĂłw lub ziemie etnicznie czysto polskie.

W odpowiedzi na ten zamach na terytorium polskie, mieszkańcy Sopoćkiń i pobliskich miejscowości utworzyli komitet, ktĂłry 15 lipca 1945 roku skierował list do „Pana Posła Poselstwa Polskiego w Moskwie” z prośbą o pomoc i interwencję na rzecz zmiany decyzji, pisząc: „...wobec tego Ĺźe rejon sopoćkiński zamieszkały jest w 100% przez PolakĂłw i na podstawie Krymskiej konferencji granica powinna być przemieszczona po linii Kerzona, a linia ta przechodzi po rzece Niemen i dlatego cały rejon sopoćkiński przypadnie Polsce i dlatego nie naleĹźało by rujnować ludzi materialnie w tym rejonie, a szczegĂłlnie teraz przed Ĺźniwami, dlatego i prosimy Pana Posła o terminową interwencję zatrzymania wywozu PolakĂłw z tego rejonu oraz roztoczenie opieki nad nami”. Ambasada Polska, będąc jednak w pełni uzaleĹźniona od woli Związku Sowieckiego, nie była w stanie podjąć Ĺźadnych krokĂłw w tym kierunku. W rezultacie Sopoćkinie i cała ziemia sopoćkińska pozostały w granicach Białoruskiej SRR (Wikipedia). Sopoćkinie (1300 mieszkańcĂłw) i ziemię sopoćkińską nadal zamieszkują głównie Polacy, a Sopoćkinie są jedynym miastem na Białorusi, gdzie dopuszczono dwujęzyczne polsko-białoruskie nazwy ulic.

Powiązania złotnicze polsko-wileńskie

Wileński ośrodek złotniczy, istniejący od XV do XVIII wieku, pozostawał w bezpośrednim związku z innymi ośrodkami złotniczymi Rzeczypospolitej Obojga NarodĂłw i tworzyli go, poza Polakami, złotnicy róşnych narodowości, ktĂłrych wyroby były zazwyczaj nabywane przez PolakĂłw i polskie instytucje. Był to względnie duĹźy ośrodek złotniczy, a o jego dość duĹźym poziomie świadczy to, Ĺźe rodowity gdańszczanin Reinhold Uphagen nie kształcił się w swoim rodzinnym mieście, ktĂłre było największym ośrodkiem złotniczym w Rzeczypospolitej, lecz w Wilnie. ChociaĹź dziś Wilno naleĹźy do Litwy i przez ten fakt Litwini jego dawne złotnictwo włączają do historii sztuki litewskiej i nachalnie prĂłbują je litwinizować wbrew faktom historycznym i zdrowemu rozsądkowi, to tak naprawdę złotnictwo wileńskie naleĹźy duszą i ciałem do polskiego obszaru artystycznego – do polskiego dziedzictwa narodowego, gdyĹź w jego historii etniczny element litewski prawie zupełnie nie istniał.

Do 1939 roku w arcypolskiej w swych dziejach katedrze wileńskiej z gotyckich wyrobów ze złota na uwagę zasługiwały: tzw. monstrancja gieranońska z 1535 roku, która jest dziełem złotników krakowskich, relikwiarz polskiego świętego Stanisława Biskupa w kształcie ręki i jeden z kielichów, które świadczą o ekspansji złotnictwa polskich Prus Królewskich (Pomorze Gdańskie) na Litwę oraz kielich z podobizną polskiej świętej Jadwigi, wykonany w Wilnie w XVII w.; jest tu także wiele przedmiotów związanych z kultem polskiego królewicza, św. Kazimierza. Skarbiec katedry wileńskiej wskazuje na ścisłe związki jego kosztowności z Krakowem. Roboty złotników wileńskich jest również relikwiarz z 1637 roku zawierający relikwie w schowku na piersiach dwugłowego orła i w szeregu puszeczek rozmieszczonych na ujmującej go owalnej obręczy, po bokach której stoją postacie św. Władysława i św. Cecylii. Aluzja to do króla polskiego Władysława IV i jego pierwszej żony, Cecylii Renaty, której ten relikwiarz ofiarował Rafał Korczak, unicki metropolita kijowski i halicki, ona zaś przekazała go krakowskim dominikanom.

Bogaty skarbiec katedry wileńskiej, stworzony głównie przez polski katolicyzm, przez swe bogactwo i zgromadzone relikwie, był porĂłwnywalny ze skarbcami wawelskim i jasnogĂłrskim. Razem z nimi naleĹźał do grupy najbogatszych skarbcĂłw kościelnych w Europie środkowej. Po wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku, zawartość skarbca liczącego wĂłwczas 270 przedmiotĂłw zgodnie z decyzją arcybiskupa wileńskiego Romualda Jałbrzykowskiego została zamurowana w podziemiach katedry. Podczas prac remontowych w katedrze Litwini odnaleĹşli skarbiec w 1985 roku i oczywiście to polskie dziedzictwo narodowe nie tylko, Ĺźe sobie przywłaszczyli ale przedstawiają je jako... litewskie dziedzictwo narodowe (!). Część tych zbiorĂłw (100 sztuk) była prezentowana na wystawie „Skarbiec katedry wileńskiej” na Zamku KrĂłlewskim w Warszawie 2 VII – 28 IX 2008 i na Zamku KrĂłlewskim na Wawelu 15 X 2008 – 15 I 2009. Polacy mogli oglądać i podziwiać m.in. tak bliskie im, jako Polakom, eksponaty jak: wspaniałe dzieła złotnicze fundacji wybitnych postaci historycznych i dostojnikĂłw zarĂłwno świeckich (np. srebrny relikwiarz w kształcie figury św. Kazimierza fundacji Ewy Gosiewskiej, wojewodziny smoleńskiej, z 1637 r.), jak i duchownych (np. złoty kielich i patena ofiarowany przez bpa Konstantego Pawła Brzostowskiego przed 1712 r., czy złota monstrancja, fundacji bpa Jerzego Tyszkiewicza z lat 1649 – 55), lecz takĹźe dary wotywne zwykłych Wilnian – PolakĂłw (no bo LitwinĂłw w tym mieście przez całe wieki było tyle „co kot napłakał”), dowody ich głębokiej wiary. Wspaniałe vasa sacra – złote i srebrne kielichy, monstrancje, puszki na hostie, a takĹźe relikwiarze (wśrĂłd nich relikwiarz ręki św. Stanisława, relikwiarze figuralne św. Stanisława i Kazimierza, czy relikwiarz św. Magdaleny de Pazzi), pastorały, krucyfiksy, a w końcu róşnorodne wota oraz tkaniny liturgiczne, często z herbami fundatorĂłw.

W Muzeum Narodowym w Warszawie przechowywane są tzw. srebra podskarbiowskie roboty Andrzeja Mackensena (zm. 1677), złotnika krakowskiego i gdańskiego, które król Jan Kazimierz ofiarował podskarbiemu koronnemu Janowi Kazimierzowi Krasińskiemu z okazji zaślubin jego syna Jana Bonawentury z kasztelanką wileńską Teresą Chodkiewiczówną. Ta okazała zastawa stołowa, należąca do najcenniejszych dzieł złotnictwa gdańskiego, składa się z dwunastu talerzy, czy raczej pater w kształcie talerzy, wspartych na okrągłych stopach za pośrednictwem pełnoplastycznych orłów polskich. Na zwierciadle każdego z talerzy wykuł Mackensen popiersie jednego z królów polskich, od Władysława Jagiełły począwszy, a na Janie Kazimierzu skończywszy. Spośród szeregu innych powiązań złotniczych powiązań polsko-wileńskich należy wspomnieć bardzo cenną łyżkę wileńską z 1. tercji XVII wieku w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie pochodząca z kolekcji Hutten-Czapskiego. Oprócz płaskiego, profilowanego trzonu z dekoracją w trójkątnym polu i zwieńczenia w formie puklowanej szyszki ze sterczyną, łyżka posiada od spodu czerpaka podobny rytowany małżowinowy kartusz. Z najnowszych dziejów złotnictwa wileńskiego należy wspomnieć, że insygnia rektorskie polskiego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1919-39) projektował polski artysta z Wilna Ferdynand Ruszczyc, a piękne insygnia rektorskie i dziekańskie założonego w 1945 roku Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, który nawiązuje do tradycji Uniwersytetu Wileńskiego, wykonał wypędzony z Wilna w 1945 roku przez okupanta sowieckiego artysta Jerzy Hoppen.

Polscy żołnierze i policjanci internowani na Litwie 1939-40

1 września 1939 roku Niemcy hitlerowskie a 17 września tego roku Związek Sowiecki napadł zbrojnie na Polskę. Sowieci zajęli całe polskie Ziemie Wschodnie wraz z Wilnem. Pewna część jednostek Wojska Polskiego operujących na terenach graniczących z Litwą przekroczyła granicę polsko-litewską. Pierwsi internowani Ĺźołnierze przekroczyli granicę polsko-litewską 18 września 1939 roku. Według danych litewskich do 26 września 1939 roku zostało internowanych 12 767 Ĺźołnierzy i policjantĂłw polskich. Umieszczono ich w kilku obozach: w Połądze, Rakiszkach, Wiłkomierzu, Kownie, Kalwarii i Wyłkowyszkach, z ktĂłrych największy był w Połądze – ok. 4000 internowanych.

Wojna toczyła się do pierwszych dni paĹşdziernika, dlatego władze litewskie i społeczeństwo litewskie zachowywali się na ogół poprawnie wobec internowanych Ĺźołnierzy. W kilku miejscach doszło jednak do atakĂłw na nich. Np. we wspomnieniach Stanisława Jankowskiego „Agatona” pt. „Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie” (Warszawa 1980), w rozdziale „Litwa, ojczyzna nie moja” czytamy o tym, Ĺźe oddział Ĺźołnierzy polskich, w ktĂłrym znajdował się Jankowski, wieziony przez LitwinĂłw do obozu jenieckiego w Połądze, został w PoniewieĹźu wrogo przyjęty przez miejscową ludność: „Otoczyli nas gestykulując i wykrzykując. WygraĹźali nam pięściami. Ktoś rzucił kamieniem w nasz samochĂłd... Wyratował nas z opresji dowĂłdca szaulisĂłw, zaalarmowany zbiegowiskiem na rynku. Przecisnął się do nas z kilku swoimi ludĹşmi. Coś tłumaczył, przekonywał. Gdy to nie poskutkowało, szaulisi zdjęli karabiny przewieszone przez plecy. Kamieniem nikt więcej nie rzucił, ale nienawistne okrzyki wtĂłrowały nam, gdyśmy pod eskortą przejeĹźdĹźali przez wrogi szpaler”.
Jednak po klęsce Polski i jej okupacji przez Niemcy i Związek Sowiecki ich stosunek do internowanych Ĺźołnierzy i w ogĂłle polskich uchodĹşcĂłw zmienił się diametralnie. Po podpisaniu traktatu litewsko-sowieckiego 10 paĹşdziernika 1939 roku, w Kownie odbyła się masowa demonstracja nacjonalistĂłw litewskich. Przed Muzeum Wojskowym przemĂłwił do tłumĂłw gen. Vladas Negavicius, ktĂłry „pozwolił sobie w tragicznej dla PolakĂłw chwili, na słowa szyderstwa i ciężkiej obrazy narodu polskiego”, Ĺźe po upadku Polski „Polacy płaczliwie Ĺźebrzą o kawałek chleba, buty i kawałek dachu nad głową tu, na Litwie, jako uchodĹşcy” (Leon Mitkiewicz „Wspomnienia kowieńskie 1938-39” Londyn 1968). TakĹźe w gazetach litewskich, w tym takĹźe katolickich (!), „mnoĹźyły się szyderstwa i kpiny z tragedii bratniego przez wieki narodu” polskiego (Marceli Kosman „Orzeł i Pogoń” 1992). Litwini okazywali teraz jawnie swe polakoĹźercze oblicze. W obozie w Rakiszkach jego władze siały wrogość między oficerami polskimi a Ĺźołnierzami niepolskiego pochodzenia, do doprowadziło 25 paĹşdziernika 1939 roku do wybuchu zamieszek między polskimi oficerami i kadetami a niepolskimi Ĺźołnierzami. Rozporządzenia litewskie ograniczały w istotny sposĂłb prawa internowanych polskich Ĺźołnierzy i cywilĂłw, a dla protestujących stworzyły obĂłz koncentracyjny, ktĂłry został otwarty 1 czerwca 1940 roku w Podbrodziu/Padbrade (Gintautas Surgailis „UchodĹşcy wojenni i polscy Ĺźołnierze internowani na Litwie” 2013). Rząd litewski starał się, by jak największa część uchodĹşcĂłw wyjechała z Litwy. Przez palce patrzono na ucieczkę internowanych PolakĂłw. Ogółem około 2500 internowanych Ĺźołnierzy i policjantĂłw polskich uciekło z obozĂłw; wielu z nich wydostało się z Litwy i dołączyło do formowanych we Francji i Anglii polskich jednostek wojskowych.

Byli politycy litewscy, jak np. Ăłwczesny poseł litewski w Berlinie, a w 1938 roku w Warszawie Kazys Ĺ kirpa, ktĂłrzy proponowali swemu rządowi, by stworzyć internowanym Ĺźołnierzom i uchodĹşcom polskim takie warunki, by sami poprosili o wyjazd z Litwy do okupowanej przez Niemcy części Polski. Jak zauwaĹźa Gintautas Surgailis: „Wysnuta z osobistej inicjatyw K. Ĺ kirpy koncepcja przymusowego zwrotu wszystkich uchodĹşcĂłw i internowanych niestety nie była moĹźliwa do przyjęcia przez neutralną Litwę. Przede wszystkim polscy Ĺźołnierze poddając się władzom Litwy wiedzieli, Ĺźe zostaną internowani i zgodnie z prawem międzynarodowy mieli pozostać internowani na neutralnej Litwie do końca wojny. (…) Przymusowy zwrot internowanych oznaczałby naruszenie przez Litwę zasad neutralności, bowiem zwracając internowanych wsparłaby jedną z wojujących stron”.

Z zagranicy napływała natomiast pomoc dla uchodźców, organizowana m.in. przez środowiska polskie i żydowskie w Stanach Zjednoczonych. Ogólnie na pomoc uchodźcom Polacy i Żydzi na Litwie i za granicą zebrali ponad 7,2 mln. litów. Internowanym żołnierzom starali się pomagać miejscowi Polacy.

15 czerwca 1940 roku Związek Sowiecki rozpoczął okupację Litwy, a w lipcu 1940 roku NKWD przejęło z litewskich obozów 4767 internowanych Polaków, w tym 859 oficerów, z których 2172 osoby przebywały w obozie w Wyłkowyszkach, 1198 osób w obozie w Wiłkomierzu, 925 w Kalwarii koło Wilna i 472 osoby w Kownie - w V Forcie Kowieńskim. Wszyscy zostali wywiezieni w głąb Związku Sowieckiego.

W 2013 roku ukazała się w Warszawie w polskim tłumaczeniu książka dyrektora Instytutu Nauk Wojskowych Litewskiej Akademii Wojskowej (szumna nazwa wielkiego zera, gdyĹź litewskie wojsko prawie nie istnieje!) Gintautasa Surgailisa pt. „UchodĹşcy wojenni i polscy Ĺźołnierze internowani na Litwie”. Jest ona nie tylko tendencyjna, ale po prostu paszkwilem na internowanych polskich Ĺźołnierzy i nieudolną prĂłbą wybielenia grzechĂłw popełnionych wobec polskich Ĺźołnierzy przez LitwinĂłw. Oczywiście polscy historycy nabrali wodę w usta, aby nie naraĹźać się rządowi polskiemu, ktĂłry kłania się w pas Litwinom, a nic nie znaczącą pod kaĹźdym względem Litwę uwaĹźa za strategicznego partnera Polski.

Marian Kałuski
(Nr 109)

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt