Piątek 19 Kwietnia 2024r. - 110 dz. roku,  Imieniny: Alfa, Leonii, Tytusa

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 13.02.15 - 21:53     Czytano: [2821]

Dział: Kresy w życiu Polski i narodu polskiego

To nie była ziemia ukraińska

Małopolska Wschodnia do 1945 roku nigdy nie była ukraińską ziemią etniczną

Nacjonaliści ukraińscy z uporem maniaka mówią i piszą gdzie tylko mogą, że Małopolska Wschodnia, czyli w okresie międzywojennym (1919-39) wschodnia część województwa lwowskiego i cały obszar województw stanisławowskiego i tarnopolskiego, czyli tzw. Zachodnia Ukraina, stworzona przez Stalina w 1945 roku, to od zawsze ziemia etnicznie ukraińska, co nie ma nic wspólnego z prawdą historyczną i rzeczywistością jaka tam panowała od 1340 do 1945 roku.

Przede wszystkim ziemie stanowiące dziś tzw. Zachodnią Ukrainę do końca XI wieku zamieszkiwało od kilkuset lat plemię lechickie, czyli zachodniosłowiańskie - Biali Chorwaci. Ze wschodnich LechitĂłw powstał narĂłd polski – Polacy. Stąd wszyscy Rusini, a więc takĹźe współcześni Ukraińcy nazywają PolakĂłw Lachami (Lechici to po ukraińsku Lachy). W XI-wiecznej kronice ruskiej mnicha Nestora z kijowskiej Ławry Peczerskiej („Powieść minionych lat” (1113 r.) nazwa „Lachy” obejmuje wszystkich Słowian Zachodnich z wyjątkiem CzechĂłw i plemion słowackich. Lachami byli takĹźe wspomniani wyĹźej Biali Chorwaci. Dlatego ich ziemia – dzisiejsza Lwowszczyzna znalazła się w granicach załoĹźyciela państwa polskiego – księcia Mieszka I (960-992). W tejĹźe kronice Nestor pisze, zgodnie z prawdą historyczną!, Ĺźe „w 981 roku poszedł (książę kijowski) Włodzimierz na LachĂłw i zajął im grody ich Przemyśl, Czerwień i inne grody mnogie, ktĂłre i do dziś są pod Rusią”. Podczas wypraw zbrojnych na Ruś Kijowską przywracali tę ziemię Polsce Bolesław Chrobry w 1018 roku (zbrojnie odebrane Polsce w 1031 r.) i Bolesław Śmiały w 1069 roku. Odebrane Polsce ponownie ok. 1090 roku weszły znowu w skład Rusi Kijowskiej i pod panowaniem ruskim (nie ukraińskim!) pozostawały do 1340 roku; po upadku Rusi Kijowskiej w 1241 roku ziemia ta naleĹźała do Rusi Halicko-Wołyńskiej. Władcy Rusi Kijowskiej narzucili Lechitom (Polakom) Lwowszczyzny wyznanie prawosławne, ktĂłre doprowadziło do ich wynarodowienia się. Stali się Rusinami. Tak więc w Ĺźyłach dzisiejszych UkraińcĂłw z tzw. Zachodniej Ukrainy jest bardzo duĹźo krwi lechickiej-polskiej! Ostatni książę Rusi Halicko-Wołyńskiej Jerzy II był Polakiem – pochodził z PiastĂłw mazowieckich i zanim został księciem ruskim był katolikiem i miał na imię Bolesław. Spadkobiercą swego księstwa Jerzy II uczynił krĂłla Polskiego Kazimierza Wielkiego. ToteĹź po śmierci Jerzego II w 1340 roku krĂłl wyruszył na Ruś w celu przyłączenia jej do Polski. Kazimierz Wielki przejmując Ruś Halicko-Włodzimierską pod swoje berło czuł się spadkobiercą zarĂłwno poprzednich polskich władcĂłw panujących na tym obszarze, jak i późniejszego tronu "krĂłlĂłw halickich" (Rex Galiciae et Lodomeriae). W jego osobie złączyła się krĂłlewska korona polska z książęcą koroną halicką. Aby uwydatnić fakt swego przywiązania do tronu halicko-wołyńskiego nazwał krĂłl lokowane przez siebie w 1356 roku nowe stołeczne miasto, obok ruin Lwowa księcia ruskiego Daniela, takĹźe Lwowem, aby nawiązać tym do tradycji tutejszych książąt, swoich poprzednikĂłw (historyczną stolicą Rusi Halicko-Wołyńskiej był Halicz, od ktĂłrego poszła nazwa księstwa). Jednak nowy LwĂłw poza nazwą nie miał juĹź nic wspĂłlnego z Rusinami i Rusią. Był od 1356 do 1945 roku polskim miastem z krwi i kości, ktĂłre odegrało wielką rolę w historii Polski i narodu polskiego i prawie Ĺźadną (bardzo marginalną) w Ĺźyciu RusinĂłw i UkraińcĂłw do 1939 roku. Był stolicą nowoutworzonej polskiej jednostki administracyjnej. Dawna Ruś Halicko-Wołyńska została podzielona na wojewĂłdztwa ruskie i bełzkie.

Ziemie często pustoszone przez najazdy Wołochów (Mołdawian) i Tatarów zasiedlali Polacy. Do miast, za zgodą królów polskich, do XV w. napływali koloniści niemieccy, którzy do połowy XVI w. ulegli całkowitej polonizacji. Również wiele Rusinów z różnych powodów z własnej woli (bo w I Rzeczypospolitej nikt nikogo nie wynaradawiał!) polonizowało się. Jednocześnie bardzo wiele chłopów polskich mieszkając wśród Rusinów zrutenizowało się, co dolało więcej krwi polskiej do żył współczesnych Ukraińców w Zachodniej Ukrainie. Od Odrodzenia w Polsce, a tym samym w woj. ruskim i bełzkim, zaczęła bardzo wzrastać liczba Żydów, którzy do XIX w. nie asymilowali się ani z Polakami, ani z Rusinami. Zaczęli polonizować się dopiero od kiedy Galicja uzyskała autonomię od Wiednia w 1867 roku; na palcach można policzyć Żydów, którzy zrutenizowali lub zukrainizowali się. Spolonizowanych Żydów były dwie grupy, czyli ci, którzy de facto stali się Polakami i odgrywali bardzo dużą rolę w polskim życiu w Małopolsce Wschodniej do 1939 roku oraz tych, którzy czuli się nadal Żydami, ale zaadoptowali język i kulturę polską.

600 lat ziem byłej Rusi Halicko-Wołyńskiej powiązanej z Polską i Polakami sprawiło, że kraj ten zmienił swe etniczne oblicze. Przestał być ruski. Stał się krajem wieloetnicznym, zamieszkałym w XIX i XX wieku przez Rusinów, Ukraińców, Polaków, Żydów, Niemców (koloniści z okresu zaboru austriackiego 1772-1918) i Ormian.

Na terenach Małopolski Wschodniej, która we wrześniu 1939 roku została przyłączona do Związku Sowieckiego, mieszkało w 1931 roku 5 036 186 ludzi, wśród których było 2 007 215 osób (39.7%) dla których język polski był językiem ojczystym, 2 650 997 (52.5%) osób posługujących się językiem ruskim i ukraińskim, dla 353 928 (7%) język jidysz, a dla 41 046 osób (0.8%) inny język.

W okresie tych 600 lat chyba w Ĺźadnym mieście, szczegĂłlnie większym, Rusini-Ukraińcy nie stanowili większości mieszkańcĂłw. Np. we Lwowie nigdy nie było ich więcej jak 20% (XV-XVII wiek), a w 1931 roku było ich juĹź tylko 11%. Np. w austriackim Lwowie w 1910 roku pod względem wyznaniowym wśrĂłd 206 574 mieszkańcĂłw było 101 267 rzymskokatolikĂłw (51.7%, prawie wszyscy Polacy), 34 454 grekokatolikĂłw (17.1%, Rusini, Ukraińcy, dość duĹźo PolakĂłw) i 56 751 ĹťydĂłw – osĂłb wyznania mojĹźeszowego. Natomiast jeśli chodzi o język ojczysty to dla 175 560 mieszkańcĂłw Lwowa był nim język polski (85.8%), dla 21 780 rusiński-ukraiński (10.8%) i dla 6825 język niemiecki. W 1931 roku język polski był ojczystym dla 198 212 (63.5) mieszkańcĂłw Lwowa, dla 35 137 mieszkańcĂłw był nim ruski i ukraiński (11.3%) i dla 75 316 mieszkańcĂłw język Ĺźydowski (jidysz i hebrajski) (wzrosła świadomość narodowa wśrĂłd ĹťydĂłw – syjonizm). W innych większych miastach Małopolski Wschodniej w 1931 roku skład narodowościowy przedstawiał się następująco: StanisławĂłw 59 960 mieszkańcĂłw: 43.7% Polacy, 38.3% Ĺťydzi, 15.6% Ukraińcy; Borysław 41 496 mieszk.: 55.4% Polacy, 25.4 Ĺťydzi, 18.5% Ukraińcy; Tarnopol 35 644 mieszk.: 77.8% Polacy, 14% Ĺťydzi, 8.1% Ukraińcy; Kołomyja 33 788 mieszk.: 65% Polacy, 20.1% Ĺťydzi, 11.1% Ukraińcy; Drohobycz 32 261 mieszk.: 58.4% Polacy, 24.8% Ĺťydzi, 16.2% Ukraińcy; Stryj 30 491 mieszk.: 42.3% Polacy, 31.4 Ĺťydzi, 24.6% Ukraińcy; Sambor 21 923 mieszk.: 61.9% Polacy, 24.3% Ĺťydzi, 13.2% Ukraińcy; CzortkĂłw 19 038 mieszk.: 55.2% Polacy, 25.5% Ĺťydzi, 19.1% Ukraińcy; Brody 17 905 mieszk.: 44.9% Polacy, 35% Ĺťydzi, 19.8% Ukraińcy. Ukraińcy mieszkający wĂłwczas i przez wszystkie wieki w Małopolsce Wschodniej byli narodem zdecydowanie wiejskim: ok. 95% ludności ukraińskiej Ĺźyło z roli, czyli na wsi.

Tak, Ukraińcy dominowali na wsi, ale nie wszędzie i nie w kaĹźdej wiosce, a nawet nie w kaĹźdym powiecie. W Małopolsce Wschodniej było kilkaset wiosek albo czysto polskich, albo mających większość ludności polskiej. Były powiaty, w ktĂłrych w ogĂłle dominowała polska ludność wiejska. Np. w powiecie lwowskiem 23 wsie były czy to polskimi lub mającymi ponad 90% ludności polskiej: Biłka KrĂłlewska (1132 mieszk.), Biłka Szlachecka (2080), Biłohorszcze (760), Czyszki (2429), DawidĂłw (2614), Ganczary (401), Kamienopol (661), KościejĂłw (661), Kozielniki (776), Krotoszyn (1172), Krzywczyce (1443), Maliczkowice (570), Pasieki Zubrzyckie (516), Prusy (1718), Rzęsna Polska (3511), SichĂłw (1298), SiemianĂłwka (2461), Sokolniki (3792), Winniczki (708), Zatudce (1379), Zimna Woda (2114), Zimna Wodka (1072), Zubrza (1513 mieszk.). Poza tym 19 wsi miało od 70 do 89% ludności polskiej, a 13 wiosek od 50 do 69% ludności polskiej, co zaprzecza komunistycznej propagandzie z okresu PRL, Ĺźe „LwĂłw był miastem polskim w morzu ukraińskim”.

W Małopolsce Wschodniej nie tylko było setki wsi, w których większość mieszkańców stanowili Polacy. Były także całe powiaty, w których przeważała ludność polska nad ukraińską i takie, w których Polacy, Żydzi i inni (głównie Niemcy) stanowili więcej ludności niż Ukraińcy.

Na obszarze Małopolski Wschodniej, ktĂłry w 1945 roku został oderwany od Polski i włączony do Związku Sowieckiego (od 1991 w państwie ukraińskim) były 42 powiaty: 13 w woj. lwowskim, 12 w woj. stanisławowskim i 17 w woj. tarnopolskim. Do 8 powiatĂłw, w ktĂłrych Polacy stanowili bezwzględną lub względną większość ludności naleĹźały: powiat lwowski 80 712 PolakĂłw - 56.5% ludności powiatu i powiat Mościska 49 989 - 55.9% w woj. lwowskim oraz powiaty: Kamionka Strumiłowa 41 693 PolakĂłw - 50.8% ludności powiatu, Przemyślany 52 269 - 58.1%, Skałat 60 091 - 67.4%, Tarnopol 93 874 - 66%, Trembowla 50 178 - 58.5% i ZbaraĹź 32 740 – 50% w woj. tarnopolskim. Do powiatĂłw, w ktĂłrych ludność polska i Ĺźydowska stanowiła większość ludności naleĹźało 7 powiatĂłw: BrzeĹźany 48 168 PolakĂłw – 46.4% ludności powiatu, 3716 Ĺťydzi – 3.6%, 183 inni – 0.2% - razem 50.2% ludności nieukraińskiej; CzortkĂłw 36 486 PolakĂłw – 43.3% ludności powiatu, 6474 ĹťydĂłw – 7.8%, 182 inni – 0.2% - razem 51.4% ludności nieukraińskiej; Drohobycz 91 935 PolakĂłw – 47.3%, 20 484 ĹťydĂłw – 10.5%, 2823 inni – 1.5% - razem 59.3% ludności nieukraińskiej; Podhajce 46 710 PolakĂłw – 48.8% ludności powiatu, 3464 ĹťydĂłw – 3.6%, 458 inni – 0.5% - razem 52.9% ludności nieukraińskiej; Rudki 38 417 PolakĂłw – 48.5%, 4247 ĹťydĂłw – 5.4%, 252 inni – 0.3% - razem 54.2% ludności nieukraińskiej; ZborĂłw 39 624 PolakĂłw – 48.7% ludności powiatu, 2522 ĹťydĂłw – 3.1%, 93 innych – 0.1% - razem 51.9% ludności nieukraińskiej; ZłoczĂłw 56 628 PolakĂłw – 47.7% ludności powiatu, 6066 ĹťydĂłw – 5.1%, 534 inni – 0.5% - razem 53.3% ludności nieukraińskiej. Poza tym w dalszych 4 powiatach Ukraińcy stanowili zaledwie względną większość ludności: BorszczĂłw 50.9% ludności ukraińskiej, Buczacz 50.6%, Kopyczyńce 51%, Sambor 51% ludności ukraińskiej, a w kolejnych 6 powiatach Ukraińcy stanowili mniej niĹź 60% ludności: Brody 55.3%, Dobromil 55.8%, GrĂłdek Jagielloński 56.2%, RadziechĂłw 57.7%, Zaleszczyki 57.1%, Żółkiew 58.7%.

ChociaĹź Rusini i Ukraińcy stanowili w 1931 roku 59% ogółu ludności Małopolski Wschodniej, a więc stanowili tu większość ludności, to w świetle faktĂłw historycznych i etnicznych doprawdy trudno mĂłwić, Ĺźe kraina ta naleĹźy do ziem etnicznie ukraińskich. Polacy stanowią większość ludności w rejonach wileńskim (60%) i solecznickim (80%) na dzisiejszej Litwie. Tak, ziemie te należą od 1945 roku do Litwy i przed wiekami były zamieszkałe przez ludność litewską. Czy na tej podstawie moĹźna twierdzić, Ĺźe rejony te to etniczne ziemie litewskie? Czy na przykład należąca do Hiszpanii Katalonia ze stolicą w Barcelonie, ktĂłrą zamieszkują w większości Katalończycy, to ziemie etnicznie hiszpańskie, a Szkocja w Wielkiej Brytanii zamieszkała przez SzkotĂłw to ziemie etnicznie angielskie? Na pewno nie. Dlatego powiaty w Małopolsce Wschodniej, ktĂłre przez 600 lat dzieliły los państwa i narodu polskiego i w ktĂłrych Polacy stanowili bezwzględną i względną większość ludności do 1945 roku na pewno nie były etnicznymi ziemiami ukraińskimi. Na pewno były to ziemie etnicznie mieszane – ziemią rodzinną i ojczyzną tak PolakĂłw jak i RusinĂłw, UkraińcĂłw, ĹťydĂłw, Ormian i NiemcĂłw. Do tej krainy największe prawa mieli Polacy, ktĂłrzy stanowili sĂłl tej ziemi. Prawie wszystko na co jest na niej było i jest w historii zapisane do 1939 roku jest związane z Polską i Polakami. Ukraińcy na tej ziemi mieszkali, ale jako ludność wiejska, biedna i ciemna, podobnie jak chłopstwo w tym czasie na całym świecie, nie odegrała w jej Ĺźyciu prawie Ĺźadnej roli. Na pewno Ukraińcy mieli mniejsze od PolakĂłw prawo do jej posiadania – jako swojej ojczyzny w sensie politycznym, ale mogli mieć i z biegiem czasu uzyskali by autonomię, gdyby ich przywĂłdcy prowadzili mądrą politykę, a nie tyką, w ktĂłrej wzywali swych rodakĂłw do przepędzenia stąd PolakĂłw i ĹťydĂłw, a nawet do ich eksterminacji. Prawie kaĹźde państwo w Europie ma autochtoniczną mniejszość czy nawet mniejszości narodowe i w cywilizowanych krajach nie ma z tym Ĺźadnego problemu. Ukraińcy w Małopolsce Wschodniej, kuszeni przez diabła, postawili na terror i złego konia – Ukrainę, z ktĂłrą od setek lat nie mieli nic wspĂłlnego (de facto „Ukraińcy” z Małopolski Wschodniej są jak Austriacy – niby Niemcy, a jednak inny narĂłd). I teraz razem z nią mają i będą mieć – bo wszystko na to wskazuje - pieskie Ĺźycie, Ĺźycie kraju trzeciego świata. Na pewno Ukraina nie będzie członkiem ani Unii Europejskiej, ani NATO! Taki jej pieski los. Będzie do końca świata cierpieć za grzech Perejesławia – za ślub z Rosją w 1654 roku.

Dzisiaj ziemie Małopolski Wschodniej należą do Ukrainy. Jednak nie dostały się pod jest panowanie w sposób naturalny i przez sprawiedliwość dziejową, a tylko przez ich podbój i imperializm Związku Sowieckiego, a konkretnie jego dyktatora Józefa Stalina. Są więc dzisiaj ukraińskie przez podeptanie przez tego sługę Szatana praw boskich i ludzkich, a przede wszystkim prawa narodów/międzynarodowego.

Związek Teatrów i Chórów Włościańskich we Lwowie

Od końca XIX wieku w wielu miasteczkach i wioskach Małopolski Wschodniej powstawały polskie amatorskie zespoły teatralne, zwane teatrami ludowymi oraz chĂłry włościańskie. Aby koordynować i rozwijać ich pracę postanowiono powołać do Ĺźycia Związek TeatrĂłw i ChĂłrĂłw Włościańskich. Powstał on we Lwowie w 1907 roku. W skład jego zarządu weszli m.in. Tadeusz Pawlikowski, prof. JĂłzef Kallembach, krytyk literacki i teatralny JĂłzef Flach i znana poetka lwowska Maria Wolska. W latach 1908-14 i 1921-23 ukazywał się we Lwowie „Poradnik TeatrĂłw i ChĂłrĂłw Włościańskich”. W miejsce
Związku TeatrĂłw i ChĂłrĂłw Włościańskich we Lwowie w odrodzonej Polsce – w Warszawie w 1919 roku został utworzony Związek TeatrĂłw Ludowych i w 1929 roku Instytut TeatrĂłw Ludowych, ktĂłrego aktywnym działaczem był m.in. Leon Schiller, dyrektor Teatru Polskie we Lwowie. Działające dzisiaj Towarzystwo Kultury Teatralnej w Warszawie jest najstarszą w Polsce i jedną z pierwszych w Europie organizacji ruchu teatrĂłw ludowych, ktĂłrej korzenie sięgają powstałego w roku 1907 Związku TeatrĂłw i ChĂłrĂłw Włościańskich we Lwowie.

Lwowski „Czasopism Naukowy Księgozbioru Publicznego Imienia Ossolińskich”

Rok 1828 przyniósł ważne wydarzenie w dziejach czasopiśmiennictwa polskiego i Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, zwanego popularnie Ossolineum (po II wojnie światowej działającego we Wrocławiu). Po uzyskaniu zgody od zaborcy austriackiego nakładem Ossolineum
ukazywać się zaczął, pod redakcją Franciszka Siarczyńskiego, pierwszego dyrektora Zakładu (1827-29), kwartalnik pt. „Czasopism Naukowy Księgozbioru Publicznego Imienia Ossolińskich”. W ciągu dwĂłch lat wydał on 7 zeszytĂłw. Było to pierwsze w dziejach czasopiśmiennictwo polskiego czasopismo humanistyczne, poświęcone zagadnieniom historycznym i literackim, o wyraĹşnym charakterze naukowym, adresowane wyłącznie do specjalnych badaczy.

Znani Polacy urodzeni w Buczaczu w Małopolsce Wschodniej

Buczacz był do 1945 roku miastem powiatowym w województwie tarnopolskim (obecnie Ukraina). Powstał tu jeden z pierwszych ośrodków polskich na przyłączonej do Polski w latach 1340-49 Rusi Halicko-Wołyńskiej. Bowiem parafia katolicka została tu założona już w 1379 roku; w 1938 roku miała aż 10 257 parafian i należała do jednych z największych na terenie województwa i w archidiecezji lwowskiej.

W mieście urodziło się wiele znanych PolakĂłw, a wśrĂłd nich m.in.: Jan Franciszek ADAMSKI (1923-2010), aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, takĹźe pisarz (prozaik); Michał CZEPITA (1884–po 1939), artysta malarz (ASP w Krakowie), wzięty portrecista działający w Warszawie; Ostap DŁUSKI, właśc. Adolf Langer (1892–1964 Warszawa), działacz komunistyczny, redaktor centralnego organu PPR „Głos Ludu”, dyrektor Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych; Rubin FELDSZUH (1900–po 1939), literat, dziennikarz, redaktor; Marek FRITZHAND (1913–1992), filozof marksistowski, profesor Uniwersytetu Warszawskiego; Adolf Władysław INLAENDER (1855–1920), działacz socjalistyczny, dziennikarz, literat, tłumacz; Irena Jadwiga KOZŁOWSKA (1912-1992), pisarka; Tadeusz LEN (1898–1977), samorządowiec, do 1939 starosta tarnobrzeski; Antoni OPOLSKI (1913-2014), fizyk, specjalizujący się w astronomii i astrofizyce, 1952-76 profesor i 1959-61 rektor WyĹźszej Szkoły Pedagogicznej w Opolu; Władysław OSTROWSKI (1883–1961), inĹźynier, do 1931 zasłuĹźony działacz społeczno-gospodarczy oraz oświatowy w Buczaczu, członek Rady Miejskiej m. Buczacza; jeden z czołowych działaczy Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast” – 1921-24 i 1927-30 członek jego Rady Naczelnej, a od 1927 Zarządu Głównego, 1922-27 poseł na Sejm RP; po 1931 działał we Lwowie; podczas okupacji niemieckiej przewodniczący WojewĂłdzkiego Kierownictwa Ruchu Ludowego i organizator BatalionĂłw Chłopskich w okręgu IX (Małopolska Wschodnia); 1944 aresztowany przez NKWD i więziony do 1948, po uwolnieniu zamieszkał w Gliwicach; Kazimiera PAJZDERSKA (ok. 1885–po 1939), artysta rzeĹşbiarz i malarka; Maksymilian POHORILLE (1915-2003), ekonomista, profesor Szkoły Głównej Planowania i Statystyki w Warszawie; Witold Kazimierz RATAYSKI (1899–po 1939), dr medycyny; działacz niepodległościowy (1918-19 więziony przez UkraińcĂłw w obozie „dla niebezpiecznych PolakĂłw” w Jazłowcu; dyrektor szpitala w Krzemieńcu i do 1939 w Kowlu; Emanuel RINGELBLUM (1900-1944), historyk, polityk i działacz społeczny pochodzenia Ĺźydowskiego w Warszawie; Jakub SALICKI (1865-1947), prawnik, tytularny generał brygady Wojska Polskiego; Zdzisław SIECZKOWSKI (1897-1939), legionista, pułkownik Wojska Polskiego; Tadeusz ŚLIWAK (1908 Buczacz-zm. w Kanadzie), tłumacz, lekkoatleta klubĂłw lwowskich i warszawskich, olimpijczyk z Berlina (1936) – sztafeta 4x400 m., naleĹźał do czołowych sprinterĂłw lat trzydziestych, 5-krotny rekordzista kraju i 8-krotny wicemistrz Polski w biegach na róşnych dystansach, podczas II wojny światowej w Anglii pilot polskiego 307 dywizjonu myśliwskiego; Tadeusz URBAŃSKI (1892 – po 1939), dr nauk rolniczych, inĹź. rolny, pedagog, 1918-21 z ramienia Ministerstwa Spraw Wojskowych brał udział w zakładaniu rolniczych osad dla byłych wojskowych na Kresach Wschodnich; JĂłzef WIDAJEWICZ (1889–1954), historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; Andrzej Stanisław ZABOROWSKI (1931-1991), etnograf i muzealnik, kustosz Muzeum Narodowego w Krakowie; Władysław ZYCH (1899–1981), paleontolog, geolog, docent Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, podczas sowieckiej okupacji Lwowa komendant Związku Walki Zbrojnej we Lwowie.

Sługa Boży o. Michał Nestorowski rodem z Małopolski Wschodniej

Staraniem Kurii Biskupiej w Gdańsku ukazała się w 1982 roku publikacja książkowa ks. Michała Milewskiego, poświęcona o. Michałowi Nestorowskiemu z zakonu oo. kapucynĂłw („Ojciec Zygmunt, Michał Nestorowski z Zakonu OjcĂłw KapucynĂłw 1915-1966: herold miłości Boga, bliĹşniego i cierpienia”). Ojciec Nestorowski urodził się w 1915 roku w Hucisku Oleskim w powiecie złoczowskim (woj. tarnopolskie, po 1945 Ukraina). W 1936 roku złoĹźył wieczyste śluby zakonne, a w 1939 roku otrzymał święcenia kapłańskie. W czasie wojny pracował z wielkim poświęceniem i odwagą jako duszpasterz w archidiecezji lwowskiej, terroryzowanej przez bandy nacjonalistĂłw ukraińskich, ktĂłrzy dokonywali masowych zbrodni na Polakach. Wypędzony przez władze sowieckie z Małopolski Wschodniej w 1945 roku przybył wraz ze swymi parafianami do Szprotawy w archidiecezji wrocławskiej. Później był m.in. w Bolkowie proboszczem parafii pw. św. Jadwigi Śląskiej. Zmarł w opinii świętości w 1966 roku.

Brzezińscy pochodzili z Krzemieńca na Wołyniu

W latach 1977-81 doradcą prezydenta StanĂłw Zjednoczonych Jimmy Cartera i szefem Rady Bezpieczeństwa Narodowego USA był Amerykanin polskiego pochodzenia, prof. Zbigniew Brzeziński (ur. 1928 w Warszawie). Rodzina Brzezińskich wywodzi się z Krzemieńca na Wołyniu (do 1945 w Polsce, obecnie Ukraina). Po Powstaniu Styczniowym 1863-64 pradziad Zbigniewa uszedł z Krzemieńca przed policją carską i zamieszkał w zaborze austriackim - w Żółkwi koło Lwowa, a jego dziadek w Przemyślu był sędzią apelacyjnym, działaczem „Sokoła” i długoletnim prezesem polskiego teatru „Fredreum”.

Dzieje klasztoru i kościoła oo. reformatów w Dederkałach Wielkich na Wołyniu

Klasztor wraz z kościołem oo. reformatĂłw w Dederkałach Wielkich w powiecie krzemienieckim, w woj. wołyńskim (od 1945 Ukraina), w miejscowości rodzinnej ks. Hugona Kołłątaja (1750-1812) – wielkiego Polaka i człowieka Oświecenia, w ktĂłrej do 1939 roku stacjonował Batalion KOP „Dederkały”, został zbudowany pod koniec XVIII wieku. Jak pisze w swoich wspomnieniach
ks. JĂłzef Kuczmański, ostatni administrator parafii w Dederkałach (w latach 1939-41 i 1943-44), sam kościół klasztorny nie był duĹźy, ale przepiękny. Było w nim siedem barokowych drewnianych ołtarzy oraz znajdował się w nim obraz Pana Jezusa, słynący poświadczonymi przez dokumenty cudami. Przed kościołem był wirydarz dla procesji. Natomiast zabudowania klasztorne były obszerne; klasztor miał 60 cel, kuchnię, refektarze i inne pomieszczenia gospodarcze, ktĂłre otaczał kilkunastohektarowy sad otoczony murem. W ramach represji po Powstaniu Listopadowym 1830-31 władze carskie skasowały klasztor w 1834 roku i nawet w niepodległej Polsce (1919-39) nie został reaktywowany. Ostatnim, do 1939 roku, proboszczem tutejszej parafii był ks. Leonard Samosenko. W latach 1941-42 administratorem parafii był ks. prałat Anzelm ZagĂłrski, do 1939 roku głośny kaznodzieja w Krzemieńcu. Pod koniec i na początku 1944 roku kościół i klasztor w Dederkałach stały się ośrodkiem samoobrony ludności polskiej, ktĂłra w liczbie ok. 400 osĂłb schroniła się tu i broniła, pod dowĂłdztwem ks. JĂłzefa Kuczmańskiego, przed bandami nacjonalistĂłw ukraińskich. Po wojnie i przyłączeniu Wołynia do Związku Sowieckiego wierni parafii dederkalskiej przenieśli się na Śląsk Opolski, zabierając ze sobą m.in. obraz Pana Jezusa, ktĂłry obecnie znajduje się w kościele w KrzywiĹşnie. Ks. Kuczmański pozostał, aby słuĹźyć pozostałym nielicznym Polakom na wschodnim Wołyniu/Ukrainie. W 1970 roku odwiedził on w KrzywiĹşnie swoich byłych parafian z Dederkał. WĂłwczas, 13 września 1970 roku, odbyła się w kościele krzywiĹşnieńskim wielka uroczystość religijna; proboszcz i parafianie ufundowali dwa wota za ocalenie od wymordowania z rąk UkraińcĂłw. Ks. Kuczyński wygłosił kazanie, w ktĂłrym zapoznał licznie zebranych wiernych – kresowian z początkami i dziejami kultu obrazu Pana Jezusa w kościele w Dederkałach oraz przekazał prośbę, aby takĹźe dzieci i wnuki byłych parafian z Dederkał dowiadywały się i wspominały o tych strasznych wydarzeniach z okresu ostatniej wojny i o cudownej wĂłwczas opiece Pana Jezusa w obrazie dederkalskim nad Polakami, ktĂłrzy szukali schronienia w murach kościoła i klasztoru u boku swojego Pana Jezusa.

Pogrzeb marsz. Józefa Piłsudskiego w Wilnie

W swoim testamencie marszałek JĂłzef Piłsudski napisał: „Nie wiem czy nie zechcą mnie pochować na Wawelu. Niech! Niech tylko moje serce wtedy zamknięte schowają w Wilnie, gdzie leżą moi Ĺźołnierze, co w kwietniu 1919 roku mnie jako wodzowi Wilno jako prezent pod nogi rzucili”.

Marsz. JĂłzef Piłsudski zmarł w Warszawie 12 maja 1935 o godz. 20.45. Zwłoki pochodzącego z Zułowa koło Święcian na WileńszczyĹşnie Marszałka zostały 18 maja złoĹźone przy biciu dzwonu Zygmunta w krypcie św. Leonarda (od 1937 r. są w krypcie „Srebrnych DzwonĂłw”) w katedrze wawelskiej – bo krĂłlom był rĂłwny. W pogrzebie w Krakowie wzięło udział 250 000 PolakĂłw z całej Polski oraz przedstawiciele 16 państw. Natomiast serce, zgodnie z jego ostatnią wolą zostało umieszczone z srebrnej urnie i 30 maja 1935 roku uroczyście przewiezione do Wilna i prowizorycznie umieszczone w niszy kościoła św. Teresy przy Ostrej Bramie. Urnę tę w pierwszą rocznicę śmierci Marszałka złoĹźono uroczyście wraz ze sprowadzonymi z Litwy szczątkami matki Marszałka, Marii Piłsudskiej (zmarła 1 września 1884 w Wilnie, jednak została pochowana w rodzinnych Sugintach na Ĺťmudzi) do specjalnie zbudowanego mauzoleum Matka i Serce Syna na cmentarzu na Rossie w Wilnie, a na czarnej granitowej płycie nagrobnej na ktĂłrej po dziś dzień (chociaĹź Litwini kilka razy targali się na grĂłb) zgodnie z wolą zmarłego wykuto cytaty z „Wacława” (u gĂłry) i „Beniowskiego” (u dołu) Juliusza Słowackiego:
u gĂłry:
Ty wiesz, że dumni nieszczęściem nie mogą
Za innych śladem iść tą samą drogą.
u dołu:
Kto mogąc wybrać, wybrał zamiast domu
Gniazdo na skałach orła, niechaj umie
Spać, gdy źrenice czerwone od gromu
I słychać jęk szatanów w sosen szumie.
Tak żyłem.
między nimi bardzo dużymi literami:
Matka i Serce Syna.

Uroczystości pogrzebowe w Wilnie trwały dwa dni – 11 i 12 maja 1936 roku, a ich przebieg był następujący:

Otworzyła je 11 maja o godz. 18 wystawa p.t. „Marszałek Piłsudski a Wilno” w Bibliotece Uniwersytetu Stefana Batorego. O godz. 20 rozpoczął się capstrzyk Ĺźałobny po ulicach miasta. Oświetlono GĂłrę Zamkową, Trzykrzyską, kościół Św. Teresy, Ostrą Bramę, ratusz, wieżę Jańską, kościoły św. Anny i św. Katarzyny, katedrę św. Stanisława, dziedziniec Piotra Skargi w Uniwersytecie. O godz. 20.30 odbył się apel oddziałów wojskowych, dowodzonych przez pułk. W. Kowalskiego, na placu Łukiskim, w czasie ktĂłrego zostały odczytane nazwiska straconych na placu Łukiskim za Polskę i Wilno, powstańcĂłw 1863 roku, oraz Ĺźołnierzy poległych w roku 1919-1920 przy zdobywaniu i obronie Wilna. O godz. 20.45 oddano 21 strzałów armatnich i zakończono apel. RĂłwnocześnie reflektory skupiły światło nad kościołem św. Teresy, w ktĂłrym odbywało się krĂłtkie naboĹźeństwo połączone z wyniesieniem trumny Matki Marszałka z krypty kościoła do jego głównej nawy oraz z odmurowaniem i ustawieniem w lektyce u stĂłp trumny Matki urny z Sercem Marszałka. Przed kościołem kompanja chorągwiana 1 pułku LegjonĂłw oddała honory wojskowe w czasie wnoszenia trumny Matki Marszałka do kościoła. KrĂłtkie modły odbywały się w tym samym czasie we wszystkich kościołach i świątyniach Wilna, połączone z biciem dzwonĂłw. Oświetlenie reflektorami Kościoła św. Teresy trwało całą noc do świtu.

12 maja o godz. 8 rano rozpoczęło się uroczyste nabożeństwo żałobne w kościele św. Teresy, celebrowane przez metropolitę wileńskiego, abpa Romualda Jałbrzykowskiego w obecności Pana Prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego, marsz. Edwarda Rydza-Śmiegłego, członków rządu, przedstawicieli Senatu i Sejmu, miasta Wilna, Uniwersytetu Wileńskiego i innych wyższych szkół i Towarzystwa Przyjaciół Nauk, przedstawicieli władz wojskowych i cywilnych oraz delegacji różnych zrzeszeń i organizacji. Po nabożeństwie uformował się wielotysięczny pochód pogrzebowy zdążający na cmentarz na Rossie. Szły wojskowe poczty sztandarowe i oddział niosący wieńce, urnę z Sercem i trumnę ze Zwłokami Matki poprzedzało liczne duchowieństwo, a za lawetą postępowała Pani Marszałkowa Józefowa Piłsudska, prowadzona przez Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych marsz. Edwarda Rydza-Śmiegłego i najbliższa rodzina Marszałka, a za nimi Prezydent Rzeczypospolitej, generalicja, rząd RP, powstańcy 1863 roku, przedstawiciele Uniwersytetu Wileńskiego i miasta Wilna, delegacje i wszyscy członkowie instytucji miejscowych i z całej Polski oraz mrowie wilnian i przybysze z całej Polski. Trasa pochodu prowadziła od kościoła św. Teresy, ulicą Ostrobramską, Wielką, Zamkową przez plac Katedralny, ul. Mickiewicza, Wileńską, Niemiecką, Ostrobramską z Ostrej Bramy w lewo, ul. Piwną i następnie ul. Rossa na cmentarz na Rossie.

Chwilę zbliżania się głównej części pochodu do cmentarza sygnalizowały dzwony katedralne, a wraz z nimi biły dzwony wszystkich kilkudziesięciu świątyń wileńskich aż do czasu ukończenia salwy armatniej. Lektykę z urną wnosili na cmentarz: wojewoda wileński Ludwik Bociański, dowódca I Dywizji generał Stanisław Skwarczyński, rektor Uniwersytetu Wileńskiego Witold Staniewicz i prezydent Wilna Wiktor Maleszewski. Trumnę Matki wnosili generałowie Wojska Polskiego. Orszaki wieńcowe składały wieńce przed murem mauzoleum.

Przy mauzoleum przemówił Prezydent Rzeczypospolitej, po czym odprawione zostały modły żałobne duchowieństwa katolickiego, a następnie nastąpił moment złożenia Serca i Zwłok Matki do Mauzoleum oraz jego zamknięcie.

W czasie wnoszenia Serca i Zwłok Matki do wnętrza Mauzoleum Polskie Radio w transmisji na całą Polskę, a megafony w Wilnie na całe miasto wzywały obywateli do uczczenia tej chwili trzyminutową ciszą. W czasie zaś właściwego składania Zwłok i Serca, baterie ustawione w innej części miasta oddały 101 strzałów, a orkiestra przy cmentarzu odegrała hymn państwowy. Straż honorową przy mauzoleum w czasie głównej części uroczystości pełniła generalicja, a po jej skończeniu warta żołnierska. Kompania chorągwiana oddała honory na cmentarzu Rossa przed mauzoleum. Odegrano marsz żałobny, następnie werbel żałobny. Bateria z góry Trzykrzyskiej oddała 101 strzałów armatnich. Kompania piechoty przechodzi oddzielnymi plutonami przez ulice miasta, poprzedzanymi przez orkiestry, bijące werbel żałobny.

Po zakończeniu uroczystości pogrzebowych przy mauzoleum, przepływała przed nim sprawnie cała fala ludzi biorących udział w pogrzebie, kierując się następnie na ulicę Listopadową, a z niej przez ulicę Dunajkę na ul. Beliny, Kolejową i Gościnną, gdzie ludzie się rozeszli.

Wilno pożegnało swego wiernego syna.

Polskie poetyckie Wilno wciąż żyje

W 1945 roku dyktator Związku Sowieckiego Józef Stalin prawem silniejszego oderwał od Polski arcypolskie Wilno, włączając do sowieckiej Republiki Litewskiej, a z miasta wypędził prawie wszystkich Polaków do komunistycznej Polski. Z przyłączonej do Litwy etnicznie polskiej Wileńszczyzny sowieci nie mogli wypędzić wszystkich Polaków, gdyż wówczas kraj ten stałby się prawie że bezludną pustynią, a zaraz po wojnie ani Rosja ani Litwa nie miała do dyspozycji za wielu kolonistów. Większość Polaków została tu siłą zatrzymana (chęć wyjazdu stąd do jałtańskiej Polski wyraziło 379 498 Polaków, a pozwolono wyjechać zaledwie 171 158 osobom, z tego 107 000 z Wilna) i dlatego w rejonach (powiatach) wileńskim i solecznickim większość ludności po dziś dzień stanowią Polscy, chociaż od prawie 25 lat wolna Litwa prowadzi tu ostrą politykę litwinizacji. Wielu Polaków z prowincji przeniosło się do rozbudowywanego przez władze sowieckie Wilna i w ten sposób ludność polska w Wilnie wzrosła do 100 tysięcy.

WśrĂłd 250 tysięcy PolakĂłw w Wilnie i litewskiej dziś WileńszczyĹşnie pojawiły się nowe polskie talenty literackie, m.in. nowi poeci. Do pierestrojki za Gorbaczowa byli oni zmuszeni pisać wiersze sobie i muzom, czyli, jak się to mĂłwiło, „do biurka”. Pierestrojka przyniosła większą wolność takĹźe dla tamtejszych PolakĂłw i ich działalności. Dzięki niej w Wilnie w 1986 roku ukazał się almanach poetycki pt. „Sponad Wilii cichych fal” (inne ĹşrĂłdła podają tytuł „Sponad Wilii czystych fal” i miejsce i rok wydania Kowno 1985). Był to pierwszy od 1945 roku wydany zbiĂłr poezji 15 współczesnych poetĂłw polskich z Wilna i Wileńszczyzny, ktĂłrzy swoje wiersze przedtem mogli drukować, jeśli je przepuściła cenzura, jedynie w polskojęzycznym dzienniku sowieckim ukazującym się w Wilnie „Czerwony Sztandar”. Wyboru wierszy dokonali Stanisław Jakutis i Jadwiga Kudirko.

Ukazanie się almanachu „Sponad Wilii cichych fal” poprzedziło opracowanie krytycznoliterackie pt. „Polska literatura Wileńszczyzny 1944-1984”, ktĂłre ukazało się jako publikacja Oddziału Krakowskiego Polskiej Akademii Nauk, a wydawcą pracy było w 1985 roku wrocławskie Ossolineum.

Natomiast nakładem Lubuskiej Oficyny Wydawniczej w Zielonej GĂłrze w 1995 roku ukazał się „Słownik polskich pisarzy współczesnych Wileńszczyzny” opracowany przez Eugeniusza Kurzawę. Publikacja ta wymienia wszystkich pisarzy polskich, urodzony w większości w Wilnie i na WileńszczyĹşnie i działających w tym mieście lub na litewskiej WileńszczyĹşnie albo związanych z Wilnem po 1945 roku. Oto oni: Władysław Abramowicz (1909-1965 Wilno), poeta, krytyk literacki, tłumacz; Jadwiga Bębnowska (1916-1993 Wilno), poetka, tłumaczka; Jan Bill (ur. 1953 LwĂłw), poeta; Lucyna Łucja Bukowska (ur. 1973), poetka; Jan Ciechanowicz (ur. 1946), tłumacz, aforysta; Leonard Gogiel (ur. w BirĹźach), poeta; Antoni Kacynel (ur. 1920), poeta; Leokadia Komajszko (ur. 1963), poetka; Jan Kozicz (ur. 1945 Wilno), poeta; Dominik Kuzinkiewicz (ur. 1956 Wilno), felietonista; Alina Lassota (ur. 1962 Wilno), poetka, publicystka; Maria Łotocka (ur. 1944 LwĂłw), poetka, dziennikarka; Zbigniew Maciejewski (ur. 1960 Wilno), poeta, tłumacz, dramaturg; Alina Małaszkina-Morka (ur. 1948 Wilno), poetka; Henryk MaĹźul (ur. 1953), poeta, dziennikarz, redaktor naczelny „Naszej Gazety”; Romuald Mieczkowski (ur. 1950 Wilno), poeta, prozaik, wydawca; Wojciech Piotrowicz (ur. 1940), poeta; Alicja Rybałko (ur. 1960 Wilno), poetka, tłumaczka; Lubomir Sobański, poeta; Aleksander Sokołowski (ur. 1935), poeta, tłumacz; Matylda Stempkowska (ur. 1925), tłumaczka, poetka; Jerzy Surwiłło (ur. 1941 Wilno), publicysta, autor książek o polskim Wilnie; JĂłzef Szostakowski (ur. 1953), poeta; Aleksander ŚnieĹźko (ur. 1945), poeta; Dariusz Wierbajtis/Wierzbiewski (ur. 1973), poeta; Mirosława Wojszwiłło (ur. 1941), poetka; Michał Wołosewicz (ur. 1925), poeta; Sławomir Worotyński (1942-1983), poeta.

Na przekór Litwinom, polskie literackie Wilno wciąż żyje.

W Nieświeżu powstał pierwszy w Polsce teatr amatorski

W latach 1746-62 działał na zamku Radziwiłłów w Nieświeżu (przed wojną woj. nowogródzkie, obecnie Białoruś) stały teatr amatorski utrzymywany przez książąt Radziwiłłów. Grał on zimą w sali zamkowej, latem na dziedzińcu zamkowym pod gołym niebem, a od czasu do czasu występował w teatrach magnackich w Żółkwi koło Lwoa, Ołyce na Wołyniu i Białej Radziwiłłowskiej (dzisiejsza Biała Podlaska). Teatr ten zajmuje ważne miejsce w dziejach kultury polskiej i polskiego teatru, gdyż był pierwszym systematycznie prowadzonym polskim teatrem amatorskim i polegał z początku wyłącznie na oryginalnym repertuarze pióra Franciszki Urszuli Radziwiłłowej (1705-1753), polskiej dramatopisarki i poetki późnego baroku. W teatrze nieświeskim wystawiono następujące jej komedie: Miłość dowcipna. Komedia (w 2 aktach), wystawiona 13 czerwca 1746 roku, Opatrzności Boskiej dzieło. Tragedia (w 7 aktach), wyst. 13 czerwca 1746, Interesowany sędzia miłość. Komedia (w 6 aktach) , wyst. 3 sierpnia 1747, Tragedia trzech sióstr: Agappy, Chiony, Ireny, męczenniczek za Dioklecjana cesarza (w 3 aktach), wyst. 4 marca 1748, Z oczu się miłość rodzi. Komedia, wyst. 14 czerwca 1749, Przejźrzane nie mija. Komedia (w 5 aktach), wyst. 24 czerwca 1749, Miłość wspaniała. Tragedia (komedia w 5 aktach), wyst. 13 stycznia 1750, Konsolacja po kłopotach. Komedia (w 4 aktach), wyst. 3 września 1750, Igrzysko fortuny. Komedia (w 5 aktach), wyst. 24 grudnia 1750, Banut i Aruja. Tragedia (komedia w 2 aktach), wyst. 27 lutego 1751, wydano (pt. Niecnota w sidłach), Sędzia od rozumu odsądzony. Komedia (w 4 aktach) , wyst. 9 marca 1751, Miłość mistrzyni doskonała. Komedia (w 5 aktach), wyst. 15 sierpnia 1752, Szczęśliwe nieszczęście. Opera (w 5 scenach), wyst. 15 sierpnia 1752, Komedia wytwornych i śmiesznych dziwaczek (w 1 akcie), wyst. 23 września 1752, Miłość ślepa nie patrzy na koniec. Opera (w 7 scenach), wyst. 20 listopada 1752, Gwałtem medyk. Komedia (w 3 aktach), wyst. 23 listopada 1752 roku.

Ubytek ludności polskiej na Polesiu w latach 1939-1944

Polesie, ktĂłre weszło w skład odrodzonego w 1918 roku państwa polskiego, było w okresie zaboru rosyjskiego 1795-1915 najbardziej zaniedbaną przez carat ziemią tak pod względem gospodarczym, jak i kulturalnym i oświatowym. Obszarem, ktĂłry brutalnie rusyfikowały nie tylko władze carskie (po Powstaniu Styczniowym 1863 do 1905 Polacy nie mieli prawa rozmawiać po polsku w miejscach publicznych!), ale takĹźe przez LitwakĂłw, czyli zrusyfikowanych - rosyjskojęzycznych ĹťydĂłw, ktĂłrzy w XIX w. zasiedlili wszystkie miasta i miasteczka na Polesiu, w ktĂłrych stanowili zdecydowaną większość mieszkańcĂłw. Np. w stolicy wojewĂłdztwa poleskiego - Brześciu nad Bugiem w 1931 roku spośrĂłd 48 385 mieszkańcĂłw 20 595 podało język polski jako ojczysty, 1327 język białoruski, 2575 rosyjski i aĹź 21 315 jidysz i hebrajski. Jeszcze gorzej było w Pińsku, gdzie wśrĂłd 31 912 mieszkańcĂłw językiem polskim posługiwało się na co dzień tylko 7346 osĂłb, białoruskim 592, rosyjskim 2886 a jidysz i hebrajskim aĹź 20 181 osĂłb. Na całym Polesiu mieszkało wĂłwczas 164 100 PolakĂłw. Ludność tę „zdziesiątkował” najpierw okupant sowiecki w latach 1939-41, a następnie niemiecki w latach 1941-44. Prawdziwą gehenną dla PolakĂłw na Polesiu była okupacja sowiecka z lat 1939-41. NKWD wymordowało i zesłało do łagrĂłw masę PolakĂłw, głównie przedstawicieli inteligencji polskiej, ktĂłrzy stanowili tu większy niĹź w pozostałych rejonach Polski odsetek ludności. Polacy byli tu urzędnikami państwowymi, nauczycielami, policjantami, kolejarzami, leśnikami, a obok ĹťydĂłw w zasadzie jedynymi lekarzami, prawnikami, inĹźynierami, technikami, architektami, aptekarzami itd. Większość z nich zginęło na sowieckiej nieludzkiej ziemi - Syberii. O rozmiarach ludobĂłjstwa sowieckiego i niemieckiego na Polesiu świadczy wyjątkowo mała liczba PolakĂłw, ktĂłrzy przez władze sowieckie zostali stąd przymusowo wysiedleni do komunistycznej Polski (bez KresĂłw) w latach 1945-46. SpośrĂłd ok. 185 000 PolakĂłw mieszkających na Polesiu w 1939 roku wypędzono stąd tylko 68 866 PolakĂłw: 27 743 z okręgu „repatriacyjnego” w Brześciu, 19 050 z okręgu w Pińsku, 13 305 z okręgu w Berezie Kartuskiej i 8768 z okręgu w PruĹźanie. Znaczy to, Ĺźe ludność polska na Polesiu zmniejszyła się w latach 1939-44 aĹź o ok. 117 000 osĂłb, czyli aĹź o około 63% ogółu ludności.

Bitwa z Rosjanami pod Salichą na Ukrainie w 1863 roku

Podczas Powstania Styczniowego pod Salichą koło Zasławia (wsch. Wołyń-Ĺťytomierszczyzna) na Ukrainie, dnia 26 czerwca 1863 roku stoczona została bitwa polskich powstańcĂłw z wojskiem rosyjskim. Pułkownik Edmund Róşycki z 5 szwadronami jazdy (350 koni) i 50 piechoty przy taborze ruszył 24 czerwca spod Laszek w kierunku Jampola. Natknąwszy się pod Salichą na Rosjan (4 kompanie piechoty, 120 kozakĂłw – razem 720 ludzi) uszykował swą jazdę w dwie linie i odwĂłd. Rosjanie rzucili jedną kompanię tyralierą, a z pozostałych usiłowali sformować na prawym skrzydle czworobok; kozacy tworzyli lewe skrzydło. Korzystając z zamieszania przy formowaniu szyku, Róşycki rzucił do szarĹźy pierwszą linię, ktĂłra rozniosła tyralierę i kozakĂłw, a przy wsparciu drugiej linii rozbiła rĂłwnieĹź czworobok. Na odgłos walki nadciągnęły dalsze trzy kompanie piechoty rosyjskiej. Rosjanie jednak nie odwaĹźyli się wznowić walki. Dwugodzinna bitwa zakończyła się zwycięstwem PolakĂłw. Rosjanie ponieśli dotkliwe straty: stracili 200 zabitych i rannych oraz sprzęt wojenny. W bitwie poległo jedynie 12 polskich kawalerzystĂłw, a 21 zostało rannych. Powstańcy skierowali się stąd na Teofipol.

Grabież majątków polskich na Litwie Kowieńskiej

Po dobrowolnej z obu stron unii polsko-litewskiej w Krewie w 1385 roku, w latach 1386-1795 ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego naleĹźały do Rzeczpospolitej/Polski. W XVI-XVII wieku magnateria i szlachta litewsko-ruska uległa polonizacji i przed upadkiem Polski w latach 1772-1795 wszystkie majątki ziemskie na tych terenach były w rękach PolakĂłw. W 1919 roku w granicach późniejszej Litwy Kowieńskiej było ok. 1200 majątkĂłw polskich (na pewno 1103 według opracowanej ale niepełnej listy zamieszczonej w Internecie), do ktĂłrych naleĹźało ok. 790 000 hektarĂłw ziemi. W okresie zaboru rosyjskiego dwory polskie na Kresach były prawdziwymi ostojami i ogniskami polskości. W 1918 roku z pomocą niemiecką powstało niepodległe państwo litewskie, zwane Litwą Kowieńską, do ktĂłrego weszły wszystkie ziemie etnicznie litewskie (Polacy stanowili tam 10% ludności), ktĂłrym rządzili nacjonaliści litewscy, ktĂłrzy państwowość litewską budowali na wprost wściekłym polakoĹźerstwie. Rząd litewski postanowił z całą brutalnością prawa uderzyć tak w PolakĂłw na Litwie jak i w majątek znajdujący się w ich rękach. W latach 1922/23 przeprowadził złodziejską reformę rolną, w wyniku ktĂłrej polska własność ziemska została zmniejszona o ponad 80%. Zabrano Polakom bez odszkodowania (w dzisiejszych czasach jawne bezprawie!) łącznie ok. 700 000 hektarĂłw ziemi, przyczyniając się nie tylko do drastycznego uszczuplenia majątku polskiego na Litwie, ale takĹźe bardzo często do bankructwa wielu polskich rodzin i likwidacji wielu polskich dworĂłw – małych twierdz polskości na tych ziemiach. Ukradzioną Polakom ziemię rozdano Litwinom, wspierającym polakoĹźerczą politykę rządu.

Pierwsi Polacy w Australii pochodzili z KresĂłw

Pierwszymi Polakami na piątym kontynencie, czyli w Australii i Oceanii byli Polacy – ludzie związani z Ziemiami Wschodnimi: Jan Jerzy Forster, Ksawery Karnicki i dr Jan (John) Lhotsky. Pierwszy w latach 1784-87 był profesorem uniwersytetu (Szkoły Głównej) w Wilnie, a o Australię (Tasmania) zahaczył podczas drugiej wyprawy morskiej kapitana Cooka odbytej w latach 1772-75; drugi pochodził z NowogrĂłdczyzny i Sydney odwiedził w 1790 roku; trzeci urodził się we Lwowie w 1795 roku i prowadził róşne badania naukowe w Australii w latach 1832-38.

Marian Kałuski
(Nr 104)

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt