Piątek 19 Kwietnia 2024r. - 110 dz. roku,  Imieniny: Alfa, Leonii, Tytusa

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 19.12.14 - 15:14     Czytano: [2440]

Dział: Kresy w życiu Polski i narodu polskiego

Putin – kacap nad kacapami

W internetowej Wikipedii czytamy, Ĺźe wyraz „kacap” to nacechowana negatywnie nazwa Rosjanina w języku polskim, na pewno zapoĹźyczona z języka ukraińskiego, do ktĂłrego wyraz ten przeszedł prawdopodobnie z języka tatarskiego, w ktĂłrym wyraz „hassap” znaczy rzeĹşnik, hycel. Natomiast w polskiej gwarze lwowskiej słowo kacap oznacza głupca. Jednak ja z czasĂłw polskich bardzo dobrze pamiętam, Ĺźe wyraz kacap był pejoratywnym określeniem Rosjanina tak na Pomorzu Zachodnim jak i na Dolnym Śląsku gdzie mieszkałem.

Władimir Władimirowicz Putin (ur. 1952), funkcjonariusz Komitet Bezpieczeństwa Państwowego (KGB) w latach 1975-90, był dwukrotnie premierem Rosji: od 8 sierpnia 1999 do 7 maja 2000 i od 8 maja 2008 do 4 marca 1912 roku, roku objął urząd premiera oraz był po raz pierwszy prezydentem Rosji od 26 marca 2000 do 7 maja 2008 roku. Od 4 marca 2012 roku ponownie sprawuje urząd prezydenta Federacji Rosyjskiej. Jest prawdziwym dzieckiem Związku Sowieckiego i w swej polityce często nawiązuje do jego tradycji, a przede wszystkim carskiej i sowieckiej polityki zagranicznej. Ingerował i ingeruje w Ĺźycie byłych republik sowieckich (Mołdawia, Gruzja, Ukraina, Białoruś, Kazachstan), a jak potrzeba, nawet zbrojnie w niektĂłrych tych państwach. Jego marzeniem jest odbudowanie potęgi i znaczenia Rosji na arenie międzynarodowej. Jak przystało na prawdziwego polityka rosyjskiego jest on do szpiku kości antypolski, chociaĹź jest w tym pewna wina takĹźe strony polskiej – za pchanie nosa tam gdzie nie potrzeba, gdzie to nie leĹźy w polskim interesie narodowym (jak np. wspieranie banderowskiej, a więc antypolskiej Ukrainy). Np. za poparcie przez Polskę nacjonalistycznej tzw. pomarańczowej rewolucji na Ukrainie w 2004 roku zemścił się na nas kilkakrotnie. I tak np. w trakcie obchodĂłw 60. rocznicy zakończenia II wojny światowej, 9 maja 2005 roku w swoim okolicznościowym przemĂłwieniu nie wymienił Polski wśrĂłd najwaĹźniejszych sojusznikĂłw ZSRR w koalicji antyhitlerowskiej; w tymĹźe samym roku w miejsce zniesionego święta rewolucji paĹşdziernikowej ustanowił nowe święto państwowe „Dzień Jedności Narodowej”, obchodzony obecnie kaĹźdego roku 4 listopada w rocznicę wypędzenia w 1612 roku wojsk polskich z Moskwy oraz 10 listopada 2005 roku wprowadził zakaz importu produktĂłw mięsnych pochodzących z Polski, a zimą 2005 roku bez podania przyczyny przerwał dostawy gazu do Polski. Jednocześnie odmĂłwił uznania za ludobĂłjstwo zbrodni katyńskiej. Władze rosyjskie podjęły teĹź wiele innych krokĂłw, ktĂłre spowodowały pogorszenie stosunkĂłw polsko-rosyjskich, m.in. totalne upodlenie PolakĂłw przez Rosję po katastrofie polskiego samolotu rządowego w Smoleńsku, w ktĂłrej zginęło 96 osĂłb, w tym prezydent Lech Kaczyński, ciągłe utrudnianie zwrotu Polsce samolotu i czarnych skrzynek. Za współudział Polski w zamachu stanu na Ukrainie (usunięcie od władzy prez. Janukowycza) na początku 2014 roku, Putin zastosował wobec Polski róşnego rodzaju sankcje gospodarcze. JednakĹźe najbardziej spodlił się swoją wypowiedzią na temat czwartego rozbioru Polski, ktĂłry dokonali Hitler i Stalin w 1939 roku.

Otóş Polska Agencja Prasowa (5.11.2014) podała informację, Ĺźe Putin na spotkaniu z młodymi historykami poświęconym polityce zagranicznej ZSRR przed II wojną światową powiedział, Ĺźe w zawartym 23 sierpnia 1939 roku przez III Rzeszę i ZSRR traktacie, popularnie zwanym paktem Ribbentrop-Mołotow, nie było nic złego, gdyĹź takie były wĂłwczas metody polityki zagranicznej, i Ĺźe Polska dostała to, na co zasłuĹźyła przez udział w zajęciu części Czechosłowacji w 1938 roku – za udział w rozbiorze Czechosłowacji.

To właśnie tą wypowiedzią Putin zasłużył sobie najwięcej na tytuł kacapa nad kacapami.

Ĺťaden pokojowo nastawiony narĂłd nie zasługuje na to, aby być podbitym przez inny narĂłd, grabiony i mordowany oraz wysiedlany przez najeĹşdĹşcę. Taka filozofia to mentalność kacapska – barbarzyńskiego Wschodu i jego brata – hitleryzmu.

Jakby Putin nie był głupim kacapem, to by wiedział, Ĺźe Polska nie zainicjowała i nie przeprowadziła rozbioru Czechosłowacji. W faktycznym rozbiorze Czechosłowacji, ktĂłry dokonał się na konferencji w Monachium (stąd „Układ monachijski”) odbytej w dniach 29–30 września 1938 roku uczestniczyły tylko Niemcy, Włochy, Wielka Brytanii i Francja. Przed układem monachijskim, dokładnie 21 września 1938 roku, polski minister spraw zagranicznych JĂłzef Beck powiedział ambasadorowi francuskiemu w Polsce Leonowi Noelovi, Ĺźe: „dopĂłki Anglia i Francja zamierzały ograniczyć ustępstwa wobec NiemcĂłw sudeckich do autonomii wewnątrz Czechosłowacji, domagaliśmy się dla mniejszości polskiej autonomii, gdy zastanawiano się nad zastosowaniem plebiscytu, żądaliśmy go rĂłwnieĹź dla ziem zamieszkałych przez mniejszość polską; gdy wreszcie teraz Anglia i Francja godzą się na bezpośrednią cesję terytorialną, będziemy domagali się jednoczesnego zastosowania jej do Śląska Cieszyńskiego." (Juliusz Łukasiewicz „Dyplomata w ParyĹźu. 1936–1939. Wspomnienia i dokumenty Juliusza Łukasiewicza Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej” Londyn 1989). Dopiero przez fakt zawarcia układu monachijskiego rząd polski wystosował notę dyplomatyczną do Pragi żądając od rządu tego kraju pokojowego przekazania Zaolzia (tj. okupowanej przez Czechosłowację części piastowskiego Śląska Cieszyńskiego), zamieszkiwanego w większości przez ludność polską. 2 paĹşdziernika 1938 roku Zaolzie zostało włączone do Polski. Tak więc w 1938 roku Polska nie zajęła CZESKIEJ ziemi, zamieszkałej przez CzechĂłw. Polska odzyskała historyczną ziemię POLSKĄ - Zaolzie, zamieszkałą głównie przez PolakĂłw, ktĂłrą Czesi, wbrew lokalnej umowie polsko-czeskiej, wykorzystując ciężkie połoĹźenie odrodzonego państwa polskiego, zajęli zbrojnie na początku 1919 roku. Gdyby Polska nie zajęła tej ziemi, to zajął by ją Hitler i tamtejsi Polacy mogli zostać niewolnikami hitlerowskiej Rzeszy po wsze czasy, gdyby 1000-letnia Rzesza stała się faktem. To właśnie wobec Czechosłowacji moĹźna by było powiedzieć, parafrazując Putina, Ĺźe Czesi dostali to, na co sobie zasłuĹźyli.

Polska miała większe prawa historyczne do zajęcia Zaolzia niĹź Rosja do zajęcia Krymu! Jestem ciekawy jakby zareagował towarzysz Putin, gdyby np. Parlament Europejski stwierdził w oficjalnym dokumencie, Ĺźe przez rozbiĂłr Ukrainy (zajęcie Krymu) Rosja zasłuĹźyła sobie na zniknięcie z mapy politycznej Europy – na wymazanie z historii ludzkości, a tamtejsi Rosjanie na taki los jaki zgotował Stalin Polakom na Kresach w latach 1939-41!

Polska miała prawo historyczne i etniczne do zajęcia Zaolzia w 1938 roku. A jakie - stworzony przez Szatana - Związek Sowiecki miał prawo do wymierzania kary na Polsce i Polakach za powrót Zaolzia do Polski (takiej propozycji nie dostali od Czechów!), do agresji na Polskę w 1939 roku, do okupacji polskiej ziemi, do mordowania i wysiedlenia na Sybir setek tysięcy tamtejszych Polaków, do niszczenia tam polskich pamiątek narodowych?!

Żadnego! Działali tak jak działali, bo Rosja ze swym historycznym imperializmem to twór Szatana. Tylko przez swój imperializm i wyjątkowy bandytyzm maleńkie w XIV wieku Księstwo Moskiewskie do XX wieku rozrosło się do największego obszarowo państwa świata. Bez sił szatańskich takie osiągnięcie nie byłoby możliwe.

I na koniec: jeśli według Putina Polska zasłuĹźyła sobie na zagładę przez Hitlera/Niemcy i Stalina/Związek Sowiecki w 1939 roku za rzekomy udział w rozbiorze Czechosłowacji, to czym usprawiedliwia rozbiĂłr przez Stalina/Związek Sowiecki Finlandii w 1939 roku (zabĂłr Karelii) i Rumunii (zabĂłr północnej Bukowiny) oraz zabĂłr Litwy, Łotwy i Estonii w 1940 roku? No i czym usprawiedliwia dokonany przez Stalina/Związek Sowiecki nowy rozbiĂłr Czechosłowacji – oderwanie od niej w 1945 roku Rusi Zakarpackiej, no i oczywiście dokonany przez siebie (Putina) rozbiĂłr Ukrainy, czyli zajęcie Krymu w tym roku (2014)?!

Bo Krym zamieszkują Rosjanie? – Zaolzie takĹźe zamieszkiwali Polacy!

Rosyjskie powiedzenie mówi: napluć i przykryć. Na to zasługuje Władimir Władimirowicz Putin.

A naszym pocieszeniem jest to, że Historia (tak, ta z dużej litery) należycie oceni działalność Putina - tego wypierdka Stalina, wiernego syna rosyjskiego imperializmu i zbrodni. I to, że władzę w Moskwie obejmie wreszcie człowiek, który dostrzegając zagrożenie dla Rosji ze strony Chin, zacznie szukać przyjaciół wśród sąsiednich państw.

Kresowiana w archiwum filmowym w Warszawie

W archiwum filmowym w Warszawie jest wiele polskich oryginalnych filmów dokumentalnych i krajoznawczych z okresu międzywojennego, które konstatują m.in. piękno Polesia, architekturę Lwowa i Wilna oraz innych miast i ziem kresowych. Jest tam także m.in. film o akcji wojska polskiego w marcu 1938 roku na granicy polsko-litewskiej.

Prasa powstańcza na Kresach w latach 1863-64

W okresie Powstania Styczniowego 1863-64 na Kresach ukazywało się szereg polskich pism powstańczych. I tak w Wilnie wydawano „Chorągiew Swobody” (1.1. – 8.6.1863) jako organ prasowy lokalnych władz narodowych, „Wiadomości o Powstaniu” (25.3. – 4.6.1863) i „Głos z Litwy” (1.2. – 1.4.1863); na SuwalszczyĹşnie po polsku i po litewsku „Wiadomości o Naszej Wojnie z Moskalami” –
Ĺťinia Apej Lenku Wajna su Moskolejs” (1.2. – 1.3.1864), na Wołyniu ukazywała się w
Ĺťytomierzu „Walka” (lipiec-listopad 1863), jako organ Wydziału Wykonawczego Rządu Narodowego na Rusi, a w Krzemieńcu „Praca” (11.10. – 13.12.1863).

Czasopisma Towarzystwa StraĹźy Kresowej w latach 1919-27

Od lata 1919 roku do połowy lat dwudziestych XX w. Towarzystwo StraĹźy Kresowej prowadziło oĹźywioną akcję prasową na włączonych do odrodzonej Polski Ziemiach Wschodnich, ktĂłre były zasadniczym terenem jego działania. Towarzystwo wydawało dzienniki: „Gazetę Wileńską”, „Echo Grodzieńskie” i „Dziennik Białostocki” oraz kilka lokalnych tygodnikĂłw, wśrĂłd ktĂłrych były m.in.: Chata Polska”, „Rodak Kresowy”, „Ziemia Wołyńska” i „Ziemia Wileńska”. Po likwidacji Towarzystwa w 1927 roku, w miejsce powyĹźszych pism załoĹźono: „Głos Prawdy Ziemi Grodzieńskiej”, „Przegląd Wołyński”, „Echo Podolskie”, „Ziemię Pińską” i „Ziemię Wileńską”.

Okręgowe Związki Piłki Nożnej na Ziemiach Wschodnich

Polski Związek Piłki Nożnej powstał na zjeździe 31 towarzystw sportowych w Warszawie w dniach 21-22 grudnia 1919 roku. Zjazd powołał Okręgowe Związki Piłki Nożnej w Warszawie, Poznaniu, Łodzi, Krakowie i we Lwowie. Później, w wyniku rozwoju klubów piłkarskich, powstały nowe okręgi: w 1922 roku Wileński OZPN, w 1929 roku Poleski OZPN z siedzibą w Pińsku oraz Wołyński OZPN z siedzibą w Równem. Jako ostatni okręg na Kresach powstał w 1935 roku Stanisławowski OZPN.

Polskie kluby piłkarskie na Ziemiach Wschodnich możliwe do wyboru w grze Polska Liga Klubów na przestrzeni lat 1921-1939

Polskich klubów piłkarskich na Ziemiach Wschodnich możliwych do wyboru w grze Polska Liga Klubów w latach 1921-39 było łącznie 95 (oczywiście klubów piłkarskich na Ziemiach Wschodnich było kilkaset). Najwięcej tych klubów było we wschodniej (dziś ukraińskiej) części województwa lwowskiego - 26, z czego aż 22 we Lwowie, następnie w województwie wołyńskim 17, wileńskim 14, z czego 13 w Wilnie, także 14 w woj. poleskim, z czego 9 w Brześciu, w woj. stanisławowskim 13, z czego 6 w Stanisławowie, we wschodniej (dziś białoruskiej) części woj. białostockiego 4 (wszystkie w Grodnie), w woj. nowogródzkim 4 i w woj. tarnopolskim 3. Oto te kluby:

BARANOWICZE, woj. nowogródzkie: Ognisko, WKS 78 pp, BORYSŁAW, woj. lwowskie: Strzelec, BRZEŚĆ, woj. poleskie: Jutrzenka, Kresy, Pogoń, Ruch, WKS 4 dyon sp, WKS 82 pp, WKS 9 baon te., WKS Brześć, WKS Łączność Brześć, DROHOBYCZ, woj. lwowskie: Junak, Sokół, DUBNO, woj. wołyńskie: WKS Dubno, GRODNO, woj. białostockie: Cresovia, Kraft, WKS 76 pp, WKS Grodno, JANOWA DOLINA, woj. wołyńskie: Strzelec, KOBRYŃ, woj. poleskie: WKS 49 pp, KOŁOMYJA, woj. stanisławowskie: Pokucie, WKS 49 pp, KOWEL, woj. wołyńskie: Sokół, Strzelec, WKS Kowel, KRZEMIENIEC, woj. wołyńskie: KKS Krzemieniec, LIDA, woj. nowogródzkie: PKS Lida, WKS 77 pp, LWÓW, woj. lwowskie: AZS, Biali, Biały Orzeł, Czarni, Drugi Sokół, Ekran, Grafika, Jutrzenka, Lechia, Lotnicy, Lwowianka, Metal, Oldboye, Orlęta, Rekord, RKA Lwów, Sparta, Strzelec, Świteź, TSL Lwów, VIS, WKS 6 p. lot., ŁUCK, woj. wołyńskie: PKS Łuck, Strzelec Łuck, WKS Łuck, NADWÓRNA, woj. stanisławowskie: Bystrzyca, NOWA WILEJKA, woj. wileńskie: WKS 85 pp, PIŃSK, woj. poleskie: Kotwica, KPW Ognisko, Nordyja, Orzeł, RÓWNE, woj. wołyńskie: Hallerczyk, PKS Równe, Pogoń, Sokół, WKS Równe, RYPNE, woj. stanisławowskie: KS Rypne, SAMBOR, woj. lwowskie: Korona, STANISŁAWÓW, woj. stanisławowskie: Górka Stanisławów, Jedność, Raz Dwa Trzy, Rewera, Sokół, Stanislavovia, STRYJ, woj. stanisławowskie: Pogoń, Skała, Stryjanka, TARNOPOL, woj. tarnopolskie: Kresy, Legion, WILNO, woj. wileńskie: AZS, Drukarz, Elektrit, Lauda, Ognisko, Pogoń, Sokół, Strzelec, Śmigły, Wilja, WKS 1 pp Legionów, WKS 6 pp. Legionów, WKS Wilno, WŁODZIMIERZ WOŁYŃSKI, woj. wołyńskie: Amatorzy, WKS Włodzimierz Wołyński, ZDOŁBUNÓW, woj. wołyńskie: KPW Zdołbunów, ZŁOCZÓW, woj. tarnopolskie: Janina.

Najbogatsi Polacy w międzywojennym Lwowie i Wilnie

Do najbogatszych rodzin przemysłowców polskich w ogóle i najbogatszą rodziną polską we Lwowie w okresie międzywojennym była rodzina Baczewskich, będąca właścicielem założonej w 1856 roku lwowskiej fabryki wódek i likierów, którą założył Józef Adam Baczewski (1829-1911), z tym że tradycje zakładu sięgają 1782 roku. Baczewscy stworzyli we Lwowie największą firmę produkującą alkohol w przedwojennej Polsce i jedną z największych w Europie pod handlową marką J.A. Baczewski. Wyroby alkoholowe marki J.A. Baczewski cieszyły się niezmierną popularnością wśród ówczesnych elit; alkohol był taże eksportowany głównie do Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii, a nawet do obu Ameryk. Firma zdobyła szereg nagród na międzynarodowych wystawach. Działanie zakładów przerwały niemieckie naloty w 1939 roku, resztę rozkradli Sowieci po wkroczeniu na Kresy. Sama marka (J.A. Baczewski) przetrwała do naszych czasów, gdyż po 1945 roku Baczewscy reaktywowali wraz z wytwórnią wódek Altvater Gessler firmę w Wiedniu pod nazwą Altvater Gessler - J. A. Baczewski, wciąż odwołująca się do przedwojennych lwowskich tradycji. Po upadku komunizmu w Polsce alkohole marki J.A. Baczewski powróciły do polskich sklepów.

Natomiast najbogatszym Polakiem, polskim przemysłowcem w przedwojennym Wilnie był Grzegorz Kurec (1868 Szypki, pow. Wilejka - 1942), architekt, przemysłowiec, konstruktor, 1925-27 założyciel największej w Polsce fabryki papieru koło Wilna (Grzegorzewo), która zatrudniała 1000 robotników. Była pierwszą w Polsce fabryką, w której produkowano m.in. białą tekturę. Otwarta została 26 czerwca 1927 roku; poświęcenia zakładu dokonał biskup pomocniczy wileński Kazimierz Michalkiewicz. W 1928 roku fabrykę odwiedził prezydent Polski Ignacy Mościcki. Grzegorzowi Kurecowi pomagał w prowadzeniu firmy jego syn Włodzimierz (1909 Kopiany k. Szawel - 1972), zapalony pilot (ukończył kurs pilotażu w Aeroklubie Wileńskim) i rajdowiec. Brał udział w licznych zawodach, m.in. w Zjeździe Gwiaździstym w Wilnie (pierwsza nagroda za przebycie największej liczby kilometrów i srebrna plakieta), Międzynarodowym Rajdzie Automobilklubu Polski w 1930 roku (3 miejsce), Krajowych Zawodach Lotniczych w 1937 i 1938 roku (już jako szef zespołu wileńskiego). Założona przez Polaka fabryka papieru w Grzegorzewie istnieje do dzisiaj pod litewską nazwą Grigiskes i jest ciągle największą w kraju.

Benedyktynki polskie we Lwowie

Lwowski klasztor polskich siĂłstr benedyktynek załoĹźony został w latach 1593-96 przez magnacki rĂłd Szaporowskich, ktĂłrego trzy cĂłrki były pierwszymi ksieniami. Starania o jego załoĹźenie rozpoczęła młodziutka Katarzyna Szaporowska wraz z dwoma swoimi siostrami – Anną i Krystyną, przy poparciu Ăłwczesnego arcybiskupa lwowskiego Dymitra Solikowskiego oraz za zgodą swego ojca i matki Adama i Katarzyny Saporowskich, ktĂłrzy na ten cel zapisali własne dobra dziedziczne – wsie: Chlebiczyn, Michałów, KluczĂłw i Saporowce (w okresie późniejszym doszły Dąbrowice); była to więc ich fundacja. Klasztorek został załoĹźony na Ăłwczesnych przedmieściach Lwowa, u stĂłp Wysokiego Zamku (do 1939 r. plac Bernardyński), przy ktĂłrym zbudowany został teĹź pierwszy drewniany kościółek i juĹź w paĹşdzierniku 1593 roku w nim „swoje officia divina śpiewały” siostry Szaporowskie. Zespół kościelno-klasztorny został zbudowany do 1597 roku według planĂłw znanego architekta lwowskiego włoskiego pochodzenia Pawła Rzymianina i miał obronny charakter, przypominając z zewnątrz twierdzę; kościół jest jednonawowy. Formalnej erekcji klasztoru dokonał w marcu 1596 roku arcybiskup Solikowski. Po poĹźarze w 1623 roku przebudowano kościół, dobudowując jedno przęsło i łącząc go z klasztorem. We wnętrzu kościoła zbudowano chĂłr muzyczny. Dobudowano teĹź trzykondygnacyjną wieżę w kształcie baszty obronnej, ktĂłra oparła się zawieruchom dziejowym i przetrwała do naszych czasĂłw w niezmienionej postaci. Dolna kondygnacja wieĹźy posiada niszę z posągiem Anioła Stróşa, natomiast jej gĂłrną część zdobi gzyms i fryz, a zwieńczenie stanowi charakterystyczna attyka bogato dekorowana w stylu manieryzmu niderlandzkiego. Jedna z sal na pierwszym piętrze klasztoru miała sklepienie sieciowe, wsparte na jednym filarze, co było jedynym tego rodzaju rozwiązaniem architektonicznym we Lwowie. Nad portalem w wykuszu umieszczono rzeĹşbę; rzeĹşby umieszczono teĹź pośrodku kaĹźdej ze ścian (Wikipedia). Cała budowla naleĹźy oczywiście do polskiej historii sztuki. W XVIII wieku przy wejściu na dziedziniec klasztorny wybudowano okazałą, barokową bramę, ozdobioną malowidłami i rzeĹşbami. Wejście do klasztoru stanowiła wsparta na trzech kolumnach trĂłjarkadowa loggia. Przy okazji przebudowy zmieniono tez dekoracje fasad budynkĂłw.

W 1598 roku do klasztoru przybyło 10 benedyktynek z Chełmna na Pomorzu, a od 1608 roku klasztor lwowski należał do kongregacji chełmińskiej benedyktynek. W pierwszym stuleciu swego istnienia zakon dynamicznie się rozwijał i liczył około 60 sióstr, a w chwili przyłączenia Lwowa do Austrii w 1772 roku (w wyniku I rozbioru Polski) w klasztorze mieszkało 25 zakonnic. Później i do XX w. w klasztorze przebywało średnio 40-50 zakonnic. Były wśród nich wybitne osoby z rodów magnackich, królewskich, np. Dorota Daniłowczówna, ciotka króla Jana III Sobieskiego, która była ksieni klasztoru w latach 1640-87, zmarła w opinii świętości Anna Eleonora Kossakowska (zm. 1758), córka kasztelana kijowskiego Mikołaja, również ksieni znana z wielkiej działalności charytatywnej, czy Zofia Cetner, córka wojewody smoleńskiego Franciszka Cetnera. Pod koniec XIX w. z klasztorem lwowskim była związana s. Kolumba Gabriel (1858-1926), od 1889 przeorysza klasztoru, od 1894 mistrzyni nowicjatu i w latach 1897-1900 jego ksieni, a później założycielka Zgromadzenia Benedyktynek od Miłości, którą beatyfikował papież Jana Pawła II w 1993 roku.

Konwent benedyktynek lwowskich, nazywany „panien łacińskich”, cieszył się powaĹźaniem i szacunkiem a koligacje rodzinne sprawiały, Ĺźe „panny łacińskie” cieszyły się stałą opieką moĹźnych, ktĂłra wyraĹźała się w licznych przywilejach i nadaniach. Np. w 1676 roku krĂłl Jan III Sobieski, zezwolił klasztorowi na załoĹźenie własnej jurydyki, opartej na prawie magdeburskim. Benedyktynki dbały o rozwĂłj umysłowy zgromadzenia. Z pierwszych wiekĂłw istnienia klasztoru pochodzi zbiĂłr starodrukĂłw oraz iluminowany graduał. Zachował się teĹź księgozbiĂłr oraz monumentalna kronika oparta na nieistniejących juĹź ĹşrĂłdłach. Siostrom wyjeĹźdĹźającym ze Lwowa w 1946 roku wprost cudownie udało się wywieźć cenną bibliotekę do Polski w nowych granicach.

Od początku XVII wieku benedyktynki prowadziły konwikt dla dziewcząt z możnych rodów magnackich i szlacheckich, szczególnie z kresów południowo-wschodnich Rzeczypospolitej. Uczyły się tu one czytania i pisania po polsku oraz po łacinie, religii, muzyki, śpiewu kościelnego, szycia, robót ręcznych oraz cnót chrześcijańskich i patriotyzmu. Kształciły się tu m.in. córki takich sławnych rodów, jak: Wiśniowieccy, Sobiescy, Jabłonowscy, Rzewuscy, Czetwertyńscy czy Kazanowscy.
Po zajęciu Lwowa przez AustriakĂłw w 1772 roku zaborca walcząc z polskością Lwowa zlikwidował wiele klasztorĂłw katolickich, w ktĂłrych widział ostoję polskości. Likwidacja groziła takĹźe klasztorowi benedyktynek. Ówczesna przeorysza klasztoru Maria Alojza Potocka ratując klasztor otworzyła w 1784 roku szkołę publiczną dla dziewcząt. Była to jedna z pierwszych publicznych szkół Ĺźeńskich na terenie miasta. ChociaĹź językiem wykładowym musiał być język niemiecki, szkoła stała jednak, jak zapisano w jednym z rękopisĂłw klasztornych, „na straĹźy ducha narodowego, bo biły w niej polskie serca”. Po rewolucji 1848 roku, zwanej Wiosną LudĂłw, język polski stał się językiem wykładowym i oddzielnym przedmiotem nauczania, podobnie jak później historia Polski czy literatura polska. JuĹź w niepodległej Polsce, w roku szkolnym 1933/34 benedyktynki utworzyły 4-letnie gimnazjum nowego typu, ktĂłrego dyrektorką została dr Maria Słuszkiewiczowa, a następnie w 1936 roku Maria Wierzyńska, bratowa znanego poety Kazimierza Wierzyńskiego. Spowodowało to dobudowanie nowego skrzydła szkolnego z salą gimnastyczną, gabinetami i dodatkowymi klasami, ktĂłre poświęcił 29 września 1936 roku arcybiskup lwowski Bolesław Twardowski. W 1935 roku szkoła u PP. Benedyktynek obchodziła 150 lat swego istnienia. - W 1933 roku benedyktynki lwowskie weszły w skład odrodzonej polskiej prowincji pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny.

Po zagarnięciu Lwowa przez Związek Sowiecki we wrześniu 1939 roku szkoła uległa likwidacji. W klasztorze znalazło przytułek wielu uchodźców z centralnej Polski. Zaraz po upadku Polski klasztor włączył się w konspiracyjną działalność niepodległościową. Jednak już pod koniec października 1939 roku sowieckie NKWD dokonało pierwszych aresztowań wśród konspiratorów. Aresztowana została także dyrektorka gimnazjum benedyktynek Maria Wierzyńska, którą 12 kwietnia 1940 roku sąd sowiecki skazał na karę śmierci przez rozstrzelanie. Wielu innych konspiratorów zesłano do łagrów. Większą część klasztoru zajęto na dom starców. Podczas okupacji niemieckiej Lwowa 1941-44 ks. Albin Mydlarz, dawny katecheta Szkoły PP. Benedyktynek, był kapelanem III Obszaru ZWZ AK we Lwowie, a siostra prefekta Michalina Kucharska włączyła się wydatnie w sprawę tajnego polskiego nauczania.

W 1945 roku Lwów został przez Stalina ostatecznie oderwany od Polski, a siostry zmuszone do opuszczenia miasta. Wyjechały ze Lwowa w 1946 roku i z polecenia władz kościelnych osiedliły się w Krzeszowie na Dolnym Śląsku, gdzie przejęli po benedyktynach niemieckich stare i przepiękne opactwo z cudownym obrazem Matki Bożej Łaskawej, ikoną z XIII w., które zostało ufundowane w 1242 roku przez synową św. Jadwigi Śląskiej, księżną Annę. Na przyklasztornym cmentarzu w Krzeszowie pochowane zostały siostry lwowskie, m.in. ksieni Janina Szymańska i s. prefekta Michalina Kucharska. W Krzeszowie kilkakrotnie organizowano zjazdy byłych uczennic szkół benedyktynek we Lwowie, na które przyjeżdżają uczestniczki z całej Polski.

W opuszczonym klasztorze lwowskim władze sowieckie umieściły szkołę milicyjną. Po upadku Związku Sowieckiego w 1991 roku i powstaniu niepodległej Ukrainy, bez zgody na to Kościoła katolickiego, prawowitego właściciela byłego zespołu kościelno-klasztornego benedyktynek, nacjonalistyczne i antypolskie władze miejskie Lwowa przekazały go greckokatolickim siostrom studytom.

Bitwa pod Magierowem w Małopolsce Wschodniej 11 lipca 1657 roku

MagierĂłw to do 1945 roku miasteczko w powiecie Rawa Ruska, w woj. lwowskim (obecnie Ukraina).
W okresie potopu, w myśl układów szwedzko-siedmiogrodzkich w końcu stycznia 1657 roku 30 000 armia siedmiogrodzka Jerzego Rakoczego przekroczyła południową granicę Polski w celu dokonania wraz ze Szwecją, Prusami Królewskimi, Brandenburgią i Kozakami Bohdana Chmielnickiego rozbioru Polski. Wojska siedmiogrodzkie zapuściły się głęboko w głąb kraju i 16 czerwca opanowały nawet przejściowo Warszawę. Wycofanie się z Polski wojsk szwedzkich z powodu zaatakowania ich posiadłości przez Danię oraz zaatakowanie Siedmiogrodu przez wojska polskie, zmusiły Rakoczego do odwrotu na południe. Ruszyły za nim znajdujące się na lewym brzegu Wisły wojska polskie pod dowództwem Stefana Czarnieckiego (2000 ludzi). Ścigając ustawicznie dużo liczniejsze oddziały Rakoczego, wojska polskie dopadły je w końcu pod Magierowem 11 lipca 1657 roku, gdzie zadały im druzgocącą klęskę. Polacy zdobyli działa i część taboru (ok. 2 tys. wozów) z łupami zagrabionymi w Rzeczypospolitej. Niedobitki siedmiogrodzian zbiegły w okolice Czarnego Ostrowia na Podolu. Rakoczy otoczony tam przez wojska Czarnickiego kapitulował 22 lipca 1657 roku.

NMPanna Jazłowiecka patronką 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich

Z klasztorem sióstr niepokalanek w Jazłowcu (do 1945 r. w pow. Buczacz, w woj. tarnopolskim, obecnie Ukraina) wiąże się historia sławnego z bojów 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich (do 1939 r. stacjonował we Lwowie). Pułk ten, pod dowództwem płk Konstantego Plisowskiego, podczas letniej ofensywy przeciwko ukraińskiej armii halickiej, pomiędzy 10 a 13 lipca 1919 roku wraz z 10 Dywizją Piechoty gen. Lucjana Żeligowskiego toczył pod Jazłowcem walki z IV korpusem ukraińskim gen. Gembaczewa, szarżował wielokrotnie przeciw Ukraińcom, którzy okazywali wrogie zamiary wobec polskiego klasztoru. Momentem rozstrzygającym o losach walki była przeprowadzona ostatniego dnia walk wieczorna brawurowa szarża 14 Pułku Ułanów. Na pamiątkę tej bitwy, święto pułkowe obchodzone było rokrocznie 11 lipca we Lwowie. Ponadto w każdym roku w grudniu wyruszał ze Lwowa konno patrol z młodymi oficerami, przydzielonymi świeżo do pułku, aby złożyć wota NMP Jazłowieckiej, która została ogłoszona jego patronką.

Depolonizacja wsi Rudnia na Wołyniu

Jak wskazują na to dokumenty kościelne i historyczne przekazy, ukraińska w okresie międzywojennym (1919-39) wieś Rudnia w powiecie kostopolskim, w województwie wołyńskim była do Powstania Styczniowego 1863 wsią polską i katolicką. W ramach polityki rusyfikacji Wołynia, władze carskie postawiły mieszkańcom wioski ultimatum, że jeśli nie chcą być wysiedleni na Sybir to muszą przejść na prawosławie. Polacy ulegli przed tym szantażem, a czas - ponad 50 lat, odpowiednia działalność kierowana przez władze carskie, popów, jak i istnienie szkółki cerkiewnej sprawiły, że mieszkańcy Rudni stali się nie tylko prawosławnymi, ale także i Rusinami-Ukraińcami. Takich wsi jak Rudnia było na Wołyniu i całych Kresach setki!

Rzymskokatolickie seminarium duchowne w Łucku na Wołyniu w latach 1922-44

Po ponownym zajęciu Ĺťytomierza na Ukrainie przez bolszewikĂłw w paĹşdzierniku 1919 roku, klerycy tamtejszego katolickiego seminarium duchownego (działającego od 1844 r.) przenieśli się na teren Wołynia zajętego przez wojsko polskie. Tymczasowe seminarium zostało zorganizowane dzięki Ĺźyczliwości księcia Janusza Radziwiłła w jego zamku w Ołyce koło Łucka. Zorganizował je ks. prałat Feliks Sznarbachowski. 29 czerwca 1920 roku w kolegiacie ołyckiej odbyło się zakończenie roku szkolnego. Zaraz potem miasto zajęła barbarzyńska Armia Czerwona. Dzięki staraniom rezydującego w Łucku biskupa Ignacego Dubowskiego, seminarium tym razem ewakuowano aĹź do Gniezna, gdzie, za zgodą prymasa, arcybiskupa Edmunda Dalbora, funkcjonowało do 1922 roku w murach miejscowego seminarium. W 1922 roku władze polskie przeznaczyły na seminarium duchowne diecezji łuckiej budynek szpitala wojskowego w Łucku, do ktĂłrego wprowadzili się seminarzyści i profesorowie po uprzednim odrestaurowaniu i urządzeniu budynku. Oficjalne otwarcie seminarium duchownego nastąpiło 4 listopada 1922 roku. Liczba alumnĂłw w łuckim seminarium duchownym wynosiła średnio od 30 do 45 osĂłb, z czego rocznie święcenia otrzymywało od 5 do 8 osĂłb; ogółem do 1939 roku seminarium łuckie wykształciło około 100 księży, w tym szereg z Ukrainy Sowieckiej, jak np. ks. Bronisława Drzepeckiego i ks. JĂłzefa Kuczyńskiego, ktĂłrzy nielegalnie przekroczyli granicę polsko-sowiecką, aby swe Ĺźycie mĂłc ofiarować Bogu. Filią seminarium duchownego w Łucku było działające w latach 1928-39 Papieskie Seminarium Wschodnie (neounijne) w Dubnie na Wołyniu. Seminarium łuckie wydawało dwa czasopisma „Charitas” i „Pro Fide”. Seminaria w Łucku i Dubnie zamknęły okupacyjne władze sowieckie, po zbrojnym zajęciu polskich Ziem Wschodnich przez Armię Czerwoną we wrześniu 1939 roku i było nieczynne takĹźe podczas niemieckiej okupacji Wołynia w latach 1941-44. Seminarium odrodziło się w 1944 roku po ponownym zajęciu Łucka przez wojska sowieckie. Jednak władze sowieckie ponownie nakazały jego likwidację. WkrĂłtce profesorowie i alumni zostali wypędzeni w granice stalinowskiej Polski.

Zbrodnia bolszewicka w Ĺťytomierzu na Ukrainie

Kiedy podczas wojny polsko-bolszewickiej sowiecka konna armia Budiennego w czerwcu 1920 roku zdobyła na Polakach Żytomierz na wschodnim Wołyniu (od 1920 r. w granicach Związku Sowieckiego), jej żołdacy spalili polski szpital z 600 rannymi żołnierzami polskimi wraz z obsługą i siostrami miłosierdzia w nim pracującymi.

Niemirowicze – Polacy z RusinĂłw

Rodzina NiemiryczĂłw u schyłku XVI stulecia jeszcze prawosławna i uwaĹźająca się za RusinĂłw, w następnym wieku uległa szybkiej polonizacji oraz porzuciła wyznanie przodkĂłw na rzecz konfesji ariańskiej, zwanej inaczej socyniańską. Początek temu procesowi dał Stefan Niemirycz, właściciel rozległych dĂłbr na Wołyniu i w KijowszczyĹşnie, liczących pod koniec jego Ĺźycia (zmarł w 1630 r.) aĹź 12 miasteczek i ponad 70 wsi, ktĂłry załoĹźył zbory ariańskie w Czernichowie, Noryńsku i Szerszniach. Po wybuchu powstania Bohdana Chmielnickiego w 1648 roku Kozacy zajęli znaczną część dĂłbr NiemiryczĂłw. Jerzy i Stefan, jako protestanci, złoĹźyli w 1655 roku akt submisji (protestanckiemu) krĂłlowi szwedzkiemu Karolowi X Gustawowi z nadzieją, Ĺźe odzyskają utracone majątki na KijowszczyĹşnie. Nadzieje te okazały się jednak płonne. Stefan powrĂłcił więc pod sztandary krĂłla polskiego Jana Kazimierza, Jerzy natomiast przystał do KozakĂłw, ktĂłrzy obiecali mu zwrot dĂłbr za Dnieprem i rangę pułkownika; w obozie kozackim zajmował stanowisko propolskie. Po uchwaleniu polsko-kozackiej ugody hadziackiej (wrzesień 1658 r.), ktĂłrej był jednym z współtwĂłrcĂłw, został kanclerzem nowopowstałego Wielkiego Księstwa Ruskiego (Rzeczpospolita Trojga NarodĂłw), ktĂłre obok Polski (Korony) i Wielkiego Księstwa Litewskiego miało stanowić trzeci autonomiczny człon Rzeczypospolitej. Niestety, masy kozackie z poduszczenia Moskwy wystąpiły przeciwko temu projektowi. Zwolennicy unii z Polską, w tym takĹźe i Jerzy, zostali w większości wymordowani. Z kolei Stefan Niemirycz, powołany na generała artylerii Księstwa Ruskiego, po upadku unii powrĂłcił w szeregi wojsk polskich. Później przyjął katolicyzm i został najpierw kasztelanem kijowskim, a w latach 1682-84 pełnił urząd wojewody kijowskiego w polskiej części wojewĂłdztwa z siedzibą w Ĺťytomierzu. Jego syn Krzysztof Niemirycz (zm. ok. 1710) figuruje w kaĹźdym większym zarysie dziejĂłw literatury polskiej. Dokonał on bowiem w 1699 roku pierwszego i dobrego przekładu na polski „Bajek” La Fontaine’a. Wprowadził on po raz pierwszy do polskiego bajkopisarstwa wiersz wolny, stając się prekursorem w zakresie weryfikacji.

Powojenny los katolickich kościołów w powiecie drohickim na Polesiu

Kościoły katolickie w powiecie drohickim w wojewĂłdztwie poleskim w 1939 roku były w następujących miejscowościach: BezdzieĹź, Czerwiszcze, Drohiczyn, GĂłrki, JanĂłw Poleski (tutaj 16 maja 1657 roku poniĂłsł męczeńską śmierć z rąk KozakĂłw polski święty Andrzej Bobola – patron KresĂłw), Kościuszkowicze i MołodĂłw. NaleĹźały one do dekanatu JanĂłw Poleski, w diecezji pińskiej (do dekanatu janowskiego naleĹźał rĂłwnieĹź kościół parafialny w Lubieszowie, w pow. Kamień Koszyrski). Po wypędzeniu stąd prawie wszystkich PolakĂłw przez Stalina w 1945 roku, los kościołów został takĹźe przesądzony. Po 30 latach sowieckiego panowania – w 1975 roku w dawnym powiecie drohickim nie był czynny ani jeden kościół: kościoły w Czerwiszczach i Kościuszkowiczach zniszczono po 1945 roku, kościół w Drohiczynie przebudowano na cele świeckie, kościół w Janowie Poleskim zamieniono na klub, a w Mołodowie na skład kołchozowy, z kolei kościoły w BeĹşdzieĹźu i GĂłrkach opuszczone popadały w ruinę. TuĹź przed i po upadku Związku Sowieckiego w 1991 roku i powstaniu wolnej Białorusi, katolicy odzyskali kościoły w Janowie Poleskiem (obecnie sanktuarium św. Andrzeja Boboli) i BezdzieĹźu oraz zbudowali sobie nowy kościół w Drohiczynie. Pozostali na Polesiu polscy katolicy poddawani są obecnie procesowi białorutenizacji, w ramach powstającego zgodnie z decyzją Watykanu narodowego Kościoła białoruskiego.

Polskie Smorgonie na Wileńszczyźnie

Miasteczko Smorgonie leĹźało do 1945 roku w bardzo polskim etnicznie powiecie oszmiańskim, w wojewĂłdztwie wileńskim (obecnie Białoruś). Najstarsza dziś budowla w mieście – kościół katolicki p.w. św. TrĂłjcy pochodzi z 1553 roku; parafia smorgońska naleĹźała przez wieki do diecezji wileńskiej. Miejscowość (dobra) w XVI-XVI w. naleĹźała do Despot-ZdanowiczĂłw, następnie do Radziwiłłów (w XVIII w. załoĹźyli tu magnacką manufakturę czerwonoskĂłrniczą), od 1805 roku do Ogińskich, ktĂłrzy wkrĂłtce potem odsprzedali ją Karolowi Dominikowi PrzeĹşdzieckiemu. Za jego udział w Powstaniu Listopadowym 1830-31 rząd carski skonfiskował mu tutejszy majątek, a jego klasycystyczny dwĂłr później rozebrano. Natomiast po Powstaniu Styczniowym 1863 władze carskie zabrały katolikom tutejszy kościół i przekazały go Cerkwi prawosławnej; w wolnej Polsce katolicy odzyskali kościół w 1921 roku. Przed rozbiorami Polski słynęły Smorgonie z obgłaskiwania niedĹşwiedzi, stąd powstało powiedzenie o „akademii smorgońskiej”. Hodowane i tresowane w Smorgoniach niedĹşwiedzie były oprowadzane po całej niemal Europie. Mieszkańcy do 1945 roku zajmowali się wypiekiem słynnych obwarzankĂłw zw. smorgońskimi, ktĂłre naleĹźały – obok palm wileńskich i piernikowych serduszkĂłw -do największych atrakcji wileńskich kaziukĂłw (jarmark). Śpiewano o nich np: Smorgońskich obwarzankĂłw kupią / tobie penki, / Tylko ty JĂłziuku nie oddawaj renki. W Smorgoniach urodził się Paweł Szulkin (1911-1987), polski fizyk, 1936–39 główny konstruktor w zakładach „Elektrit” w Wilnie, wykładowca, 1949-51 rektor Politechniki Gdańskiej, następnie profesor Politechniki Warszawskiej, członek PAN, przedstawiciel Polski w UNESCO. Po oderwaniu Wileńszczyzny od Polski w 1945 roku ze Smorgoń wyjechało duĹźo PolakĂłw do Polski stalinowskiej w nowych granicach. Jednak bardzo wielu PolakĂłw pozostało w Smorgoniach i okolicy. W 1990 roku odzyskali kościół, ktĂłry zamknęły władze sowieckie w 1947 roku.

Likwidacja przez carat polskich wyższych uczelni w Wilnie w 1. poł. XIX w.

Ukazem z dnia 1 maja 1832 roku car Mikołaj I polecił zamknąć polski Uniwersytet Wileński. Zniesiono jednocześnie mający charakter polski wileński okręg naukowy, wcielając go do białoruskiego, a polskie szkoły średnie i elementarne postanowiono zrusyfikować. W Wilnie z wydziałów lekarskiego i teologicznego utworzono Akademię Medyczną i Szkołę Teologiczną, które już w 1841 roku zostały również zlikwidowane, co zmusiło do opuszczenia Wilna prawie wszystkich naukowców polskich.

Wydział Rolniczy Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie

Reaktywowany 11 października 1919 roku przez Józefa Piłsudskiego Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie miał zrazu tylko cztery wydziały: humanistyczny, teologiczny, prawa i nauk społecznych oraz matematyczno-przyrodniczy, a od 1922 roku także wydział lekarski z oddziałem farmaceutycznym i wydział sztuk pięknych.

W 1922 roku przy wydziale matematyczno-przyrodniczym utworzono studium rolnicze, ktĂłre ufundowała margrabina Janina Umiastowska-Milewska. Uruchomione w 1923 roku miało sześć katedr: ekonomiki rolniczej (1924-37 prof. Witold Staniewicz, 1937-39 docent dr Henryk Sowiński i 1939 docent historii agrarnej dr Władysław Wielhorski), ogĂłlnej uprawy roli i roślin (1928-39 prof. Wacław Łastowski), chemii rolniczej i mikrobiologii (1923-37 prof. Stefan Bazarewski, 1937-39 prof. Wacław Moycho), hodowli zwierząt (prof. Zygmunt Moczarski, 1935 prof. Tadeusz Vitulani, 1936-39 prof. Zygmunt Jaworski), fizjologii i Ĺźywienia zwierząt (prof. Jan Marszałkowicz, 1930-39 prof. Edmund Lelesz i docent dr Aniela PrzeĹşdziecka-Jędrzejowska). W 1937 roku studium rolnicze zostało przekształcone na wydział rolniczy. Jego dziekanem był prof. Janusz Jagmin. Wydział rolny USB nie tylko wykładał teorię agronomii i wydawał dyplomy inĹźynierĂłw rolnych. Wydział ten promieniował na północno-wschodnie ziemie Rzeczypospolitej jako ośrodek pracy naukowo-badawczej: prowadził majątek rolno-hodowlany w Ĺťemłosławie (fundacji margrabiny Umiastowskiej) i folwark doświadczalny w Zakręcie (w obrębie Wilna) oraz liczne stacje meteorologiczne, doświadczalne, hodowlane itp. „Prace Zakładu Ekonomii Rolniczej Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie” uchodziły za jedno z najlepszych wydawnictw tego typu w Europie.

Bitwa pod Wiłkomierzem na Litwie 1 września 1435 roku

Po śmierci Witolda w 1430 roku doszło na Litwie do walki o władzę między Świdrygiełłą – bratem krĂłla Władysława Jagiełły, a popieranym przez PolakĂłw Zygmuntem Kiejstutowiczem, ze szczegĂłlnym nasileniem po śmierci krĂłla Władysława Jagiełły w 1434 roku. Świdrygiełło z pomocą KrzyĹźakĂłw, TatarĂłw i Mołdawii zmierzał do uzyskania korony polskiej. 1 września 1435 roku pod Wiłkomierzem (w miejscowości Pobojsk) doszło do największej w dziejach ziem litewskich bitwy, podczas ktĂłrej wojska polskie dowodzone przez Jakuba Kobylańskiego (4500 – 12 000 Ĺźołnierzy) i litewskie Zygmunta Kiejstotowicza rozgromiły liczniejsze wojska Świdrygiełły, krzyĹźakĂłw inflanckich (3000 Ĺźołnierzy) i TatarĂłw. Bitwa zakończyła się całkowitą klęską Świdrygiełły, a Zakon KrzyĹźacki utracił całą starszyznę zakonną. Bitwa ta ostatecznie złamała potęgę inflanckiej gałęzi zakonu krzyĹźackiego i umocniła władzę propolskiego Zygmunta Kiejstotowicza na Litwie.

Marian Kałuski

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt