„Lotnik, skrzydlaty władca świata

bez granic”


................................................................................................................................

Dbając o zachowanie pamięci o wybitnych dokonaniach polskich lotników umieszczamy poniżej opowieści o ludziach polskiej awiacji - pilotach, oblatywaczach i konstruktorach, których dokonania zaciera nieubłagany czas. A było ich wielu.

Stanisław Latwis, przedwojenny pilot wojskowy i instruktor lotniczy, twĂłrca melodii „Marsza lotnikĂłw” mĂłwił „Pilot, inĹźynier, tapicer, blacharz, w stolicy czy na cichym szybowisku, kaĹźdy kto choć o milimetr pcha naprzĂłd lotnictwo – jest lotnikiem. Wszystko jedno czy będziemy głośni czy tylko codzienną, mrĂłwczą pracą pchamy lotnictwo naprzĂłd.”

Często ich nazwiska i czyny lepiej znane są poza granicami naszej Ojczyzny, ale i tam starsze pokolenie nie zawsze jest w stanie przekazać swym następcom wiedzę, która powinna trwać wśród Polaków i Polonii po wsze czasy.

Kierując się takim przekonaniem Oficyna Aurora rozpoczęła edycję książek o lotnictwie polskim, zatytułowaną POLSKIE SKRZYDŁA, które niniejszym polecamy naszym Czytelnikom, a które dostępne są na stronie www.oficyna-aurora.pl

..................................................................................................................................



„Lotnik, skrzydlaty władca świata bez granic”

„Leć w gĂłrę znaku nasz,
Nie trzeba wcale słów.
Skrzydlaty klucz do sławy drzwi odmyka
Orła mamy hart.
My Polski czujna straĹź,
Husarii dawnej huf.
Nie ścichnie nigdy wdali głos silnika.
Hej, na start!”
(…)
„A jeśli z nas ktoś legnie,
Wśród szaleńczych jazd,
Czerwieńszy będzie kwadrat
Lotniczy nasz znak”.

_____________________________________________

PowyĹźszych kilka wierszy tekstu pochodzi ze znanego powszechnie i nie tylko w środowisku lotniczym utworu muzycznego zwanego Marszem LotnikĂłw. W ostatnich czasach utwĂłr ten został oficjalnie ogłoszony Hymnem LotnikĂłw Polskich, i jest wykonywany na wszystkich uroczystościach państwowych związanych z Siłami Powietrznymi. Po raz pierwszy Marsza LotnikĂłw zagrano publicznie 10 paĹşdziernika 1937 roku podczas obchodĂłw 10-lecia istnienia słynnej „Szkoły Orląt”- Centrum Wyszkolenia OficerĂłw Lotnictwa w Dęblinie. UtwĂłr ten powstał w Dęblińskiej Szkole w 1930 roku. Autorem muzyki, nawiązującej do Insurekcji Kościuszkowskiej, był por.pil. Stanisław Latwis, a słowa do tej pieśni napisała Anna Zasuszanka-Dobrowolska, mgr polonistyki ale teĹź i Ĺźona lotnika, kpt.obs.Krzysztofa Dobrowolskiego.

„Lecieć, a nie dać się mijać”.
Tą dewizą kierował się zawsze Stanisław Latwis w swoich zmaganiach z przeciwnościami losu, prąc zawzięcie do wytyczonego celu, jakim dla niego było lotnictwo. Znany lotnik, a sławny pisarz Janusz Meissner pisząc wspomnienie o swoim przyjacielu – Latwisie, napisał:
„Chciałbym, aby postać Pilota GwiaĹşdzistego Znaku stała się wzorem dla wszystkich młodych ludzi, ktĂłrzy zamierzają zostać lotnikami; Ĺźeby – napotykając w Ĺźyciu trudności, przeszkody, niepowodzenia, niebezpieczeństwa lub zawiść, walczyli z nimi tak, jak walczył Stanisław Latwis, tą samą bronią: siłą i szlachetnością charakteru”.
A drogę do wymarzonego lotnictwa miał Stanisław Latwis rzeczywiście piekielnie trudną i najeĹźoną kolcami niechęci. Środowisko zawodowych lotnikĂłw było w tamtych czasach dość hermetyczne i wciskanie się w ich szeregi oficerĂłw innych broni zwanych potocznie „abisyńczykami”, było z natury rzeczy, niemile widziane. Tak było właśnie z Latwisem, ktĂłry był saperem, a zachciało mu się latać. Pomimo iĹź Latwis w końcu osiągnął wysoki kunszt w lataniu, został wykładowcą i instruktorem pilotĂłw, powszechnie mĂłwiono o nim „ten saper”, chociaĹź później juĹź z nutą uznania. Jak trudna droga ku temu prowadziła celowi, ile wymagała siły woli i hartu ducha, wiedział najlepiej tylko on sam. W tych kilku zaledwie zdaniach moĹźna przedstawić tylko nieliczne fragmenty tych zmagań.

Curriculum Vitae
Stanisław Latwis urodził się 19 czerwca 1906 roku w miejscowości StanisławĂłw, tam teĹź spędził pierwsze lata swego Ĺźycia i wstępne nauki. Po matce odziedziczył zamiłowanie do muzyki, więc od dzieciństwa zapamiętale ćwiczył wszelakie gamy na fortepian. Po zdaniu matury, w 1924 roku rozpoczął studia w Wilnie na Uniwersytecie im. Stefana Batorego. Jednak zgodnie z Ăłwczesnymi trendami młodego Latwisa pociągało lotnictwo, a nie kariera naukowa. Będąc na studiach postarał się o kontakt z lotnictwem poprzez Ligę Obrony Przeciwlotniczej Państwa, w ktĂłrej odbył jakiś kurs lektorĂłw i wĂłwczas bywał częstym gościem na lotnisku wileńskim – Porubanek. Na razie było to kontakt głównie wizualny, bo Latwis był notorycznym obserwatorem startĂłw i lądowań wszelkich obiektĂłw latających na tym lotnisku. Z czasem lotnicy przyzwyczaili się do jego towarzystwa na lotnisku i w końcu, ku jego wielkiej radości, zabierano go na jakiś lot wokół lotniska. Postanowił, Ĺźe musi zostać pilotem. Gdy osiągnął wiek poborowy, porzucił studia i zgłosił się do Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowii. Oczywiście, ta szkoła miała być tylko pomocnym etapem w staraniach o przeniesienie w szeregi lotnictwa. Odpowiedni wniosek w tej sprawie złoĹźył drogą słuĹźbową i czekał na odpowiedni moment do poczynienia dalszych krokĂłw prowadzących do Dęblina.

Per aspera ad astra
Rzeczywiście, droga Latwisa do wymarzonego lotnictwa była usłana samymi cierniami. Zgodnie z procedurą skierowano go na badania do Centrum Badań Lotniczo-Lekarskich w Warszawie i tu powstała pierwsza przeszkoda, mianowicie skrupulatne badania wykazały nieznaczną nerwicę serca. Wyrok brzmiał: zdolny do słuĹźby w powietrzu z zastrzeĹźeniem, zatem podchorążówka lotnicza była jak na razie poza jego zasięgiem. Nie załamało to wcale Latwisa. Postanowił przenieść się do Szkoły Podchorążych InĹźynierii w Warszawie. Chciał skończyć jakąkolwiek szkołę dającą stopień oficerski, jednocześnie opanować rozmaite zagadnienia techniczne przydatne takĹźe w lotnictwie. Uczył się zapamiętale tych wybranych przedmiotĂłw, pozostałe traktując na tyle powaĹźnie by tylko je zaliczyć. Wolny czas poświęcał natomiast na wykłady na Politechnice Warszawskiej, studiowanie programu Szkoły Podchorążych Lotnictwa, jak rĂłwnieĹź na odbycie teoretycznego kursu pilotaĹźu w Aeroklubie Warszawskim. Z tego okresu pozostało w pamięci kolegĂłw jego przezwisko „Prywatniak”. A wzięło się to z tego, Ĺźe gdy po obowiązkowych zajęciach pytano gdzie tak pędzi, odpowiadał niezmiennie „ja tak prywatnie”. Rozpierała go energia, chciał wszystko co sobie załoĹźył poznać, zrozumieć i utrwalić w pamięci. Oczywiście były to sprawy związane z techniką lotniczą. Jeszcze przed ukończeniem podchorążówki, ale juĹź jako podporucznik saperĂłw, załatwił sobie wyjazd na praktykę do Francji, do znanej firmy Breguet i Hispano-Suiza. Niestety, znĂłw napotkał przeszkodę w postaci niezgodności w dokumentach osobistych. Nie zwlekając ani chwili zameldował się „prywatnie”u wiceministra Spraw Wojskowych i ten pomĂłgł sprawę rozwikłać. Mało tego, dotarł teĹź przed oblicze DowĂłdcy Lotnictwa z prośbą o pomoc w dostaniu się do ParyĹźa. Gen.Rayski zorientowawszy się z jakim zapaleńcem ma do czynienia, zorganizował mu zniĹźkowy przelot samolotem pasaĹźerskim. U Bregueta teĹź pracował „prywatnie” gdyĹź tam wcale się nie zachwycili jego przyjazdem więc chodził tam incognito w tłumie pracownikĂłw. Ale w obu fabrykach po kilku dniach zorientowano się w sprawie i tylko cud sprawił, Ĺźe nie aresztowano go jako szpiega. Po wielu przygodach ale pełen wraĹźeń powrĂłcił drogą morską do Gdyni, a następnie zameldował się w macierzystej szkole inĹźynieryjnej. JuĹź duĹźo wcześniej złoĹźył prośbę o przeniesienie do Centrum Wyszkolenia Lotnictwa, ale jego podanie utknęło gdzieś w DowĂłdztwie. Tymczasem jako podporucznik saper został skierowany do batalionu silnikowego w Modlinie. Swojemu dowĂłdcy na wstępie zameldował, Ĺźe ma złoĹźone podanie o przeniesienie do lotnictwa i zajął się głównie doskonaleniem swojej wiedzy związanej z wymarzonym zawodem. Gdy na jego prośbę o przeniesienie do lotnictwa długo nie nadchodziła odpowiedĹş, Stanisław Latwis udał się do DowĂłdztwa Lotnictwa i tam osobiście odszukał swoje podanie. Odnalazł tam podpisaną przez gen.Rayskiego adnotację, Ĺźe przyjęcia kandydatĂłw do Centrum w Dęblinie odbywają się tylko poprzez Szkołę Podchorążych. Jak wiadomo Latwisa do Szkoły nie przyjęto z powodu wspominanej nerwicy serca. W tym stanie rzeczy Stanisław Latwis zgłosił gotowość natychmiastowego zdania wszystkich egzaminĂłw z całego programu Szkoły Podchorążych Lotnictwa. Sprawa oparła się o gabinet DowĂłdcy Lotnictwa. Gen.Rayski wysłuchawszy racji Latwisa, stwierdził: „Jeśli Pan zda egzaminy teoretyczne zostawię Pana w Dęblinie na staĹźu, wtedy będzie Pan mĂłgł zdawać praktycznie w powietrzu”. To była szansa! Latwis liczył się raczej z nieprzychylną postawą egzaminatorĂłw, krzywym okiem patrzących na jakiegoś tam sapera pchającego się do latania, tym bardziej zdeterminowany stanął do egzaminĂłw. PrzedmiotĂłw do zdawania było ponad dwadzieścia, jednak Latwis zdał je wszystkie, w większości celująco. SzczegĂłlnie ten uparty młodzieniec spodobał się Szefowi PilotaĹźu – Januszowi Meissnerowi jak rĂłwnieĹź wykładowcy od silnikĂłw, ktĂłry zachwycony poziomem wiedzy Latwisa z miejsca zrobił go swoim asystentem. Por.pil. Janusz Meissner widząc zapał Latwisa postanowił w tajemnicy, prywatnie uczyć go latania. Przy tej okazji bardzo się obaj zaprzyjaĹşnili i Latwis był prawie codziennym gościem w domu MeissnerĂłw.

Hej, na start!
Stanisław Latwis, zgodnie z informacją Dziennika Personalnego MSWojsk. otrzymał dyplom Obserwatora Lotniczego. Do prawdziwego latania było jednak jeszcze sporo nie usłanej róşami drogi. Por. Meissner na potrzeby swojego przyjaciela Latwisa ukuł teoryjkę, Ĺźe oto prĂłbuję nową metodę szkolenia adeptĂłw latania wykorzystując osobę ppor.obs. Stanisława Latwisa. Nie było to całkowicie pozbawione prawdy, bo rzeczywiście Meissner myślał o nowej metodzie nauczania. „Prywatna” nauka postępowała dość szybko, jednak jeden element Latwisowi za nic nie chciał wychodzić. Mianowicie nie potrafił poprawnie wylądować. Gryzł się tym bardzo, rozmyślał, prĂłbował ale się nie poddawał. Trwało to dość długo ale wreszcie, jak to mĂłwią lotnicy, chwycił dryg i poszło jak z płatka. W tym czasie przyszło urzędowe pismo z DowĂłdztwa Lotnictwa zezwalające na przyjęcie Stanisława Latwisa na bieżący kurs pilotaĹźu, pod warunkiem zdania praktycznego egzaminu z wyszkolenia na podstawowym typie szkolnym. To akurat Latwis mĂłgł wykonać natychmiast. Komendant Szkoły wyznaczył maszynę oraz instruktora, oczywiście nie Meissnera i nakazał wykonanie sprawdzianu zgodnie z przyjętą procedurą. Latwis w ślad za instruktorem wsiadł na miejsce ucznia, zapiął pasy, sprawdził wzrokiem wskazania przyrządĂłw, działanie sterĂłw i na dany znak instruktora, dał pełny gaz i wystartował!
Latwis wykonał cały wymagany regulaminem zestaw figur na szkolnym samolocie typu Morane i na dany sygnał bezbłędnie wylądował. Wysiadając z kabiny Morana instruktor wypowiedział tylko trzy słowa: „bardzo dobrze, dziękuję panu”…
W ten oto sposób Stanisław Latwis został pasowany na Rycerza Przestworzy.

Srebrne Kościuszki kosy…
Jeszcze sporo wody w Wieprzu upłynęło zanim Stanisław Latwis ukończył naukę w Szkole Orląt. Coraz pewniej czuł się za sterami, a i samolot coraz lepiej wyczuwał czego od niego oczekuje pilot. Pierwszy przydział słuĹźbowy Stanisława Latwisa w lotnictwie wojskowym to 113 Eskadra Nocna. U „Puchaczy” w Warszawie latał Latwis na dwumiejscowych Potezach-XV. Nocne zadania wymagały wielkiej precyzji i orientacji bez widoczności, ale Stanisław Latwis był juĹź ostatecznie wyszkolonym pilotem i z łatwością posiadł potrzebne do tych zadań umiejętności. Zdarzały się oczywiście sytuacje trudne i nawet groĹşne, ale Latwis wychodził z tych opresji zwycięsko. Był zadowolony ze swojego lotniczego Ĺźycia, bo oto dotarł wreszcie do wymarzonego celu, chociaĹź… Pociągał go samolot myśliwski, szybki, zwrotny, na ktĂłrym moĹźna dokonywać niezwykłej akrobacji, jak rĂłwnieĹź sprawdzić swoją wartość jako pilota w walce powietrznej. Mekką adeptĂłw lotnictwa myśliwskiego był Grudziądz, Szkoła WyĹźszego PilotaĹźu. Oczywiście Latwis tam niebawem zawitał i ukończył bez Ĺźadnych niespodzianek. Następny przydział słuĹźbowy to legendarna 111 Eskadra Myśliwska „Kościuszkowska”, 1 Pułku Lotniczego stacjonująca na warszawskim Okęciu. Znakiem rozpoznawczym tej eskadry był emblemat ze skrzyĹźowanymi kosami i czapką krakuską. Odznaka ta powstała podczas wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku, wykonana przez jednego z pilotĂłw amerykańskich, Elliota Chessa. Niestety, na drodze po ktĂłrej kroczył Latwis pojawiły się znowu ciernie… Po prostu przegrywał sromotnie kolejne walki ćwiczebne nie mogąc dojść przyczyny. Gryzł się tym bardzo, więc dowĂłdca wysłał go na dłuĹźszy urlop. Podziałało to niespodziewanie pozytywnie, bo po powrocie to był juĹź zupełnie inny myśliwiec. Od tego czasu bił wszystkich, nawet stare wygi powietrzne. WrĂłciła więc rĂłwnowaga ducha i Latwis śmiało patrzył w swą lotniczą przyszłość.

A jeśli z nas, ktoś legnie…
Stanisław Latwis był na tyle perfekcyjny w swoim zawodzie i do tego rzetelny w jego wykonywaniu, Ĺźe nie mogło to ujść uwadze tzw.gĂłry. Stanisław Latwis został skierowany do Dęblina jako pilot-instruktor by uczyć latania licznych chętnych spośrĂłd wyszkolonych obserwatorĂłw. JuĹź nie był „tym saperem”, był znanym pilotem, zwycięzcą w wielu konkursach, zawodach, rajdach, przelotach, bo w tak zwanym międzyczasie, niejako „prywatnie” dokonał tylu niezwykłych rzeczy, Ĺźe mĂłgł obdzielić tym kilku innych lotnikĂłw. Był brany pod uwagę przy dobieraniu pilotĂłw na zawody Challenge w 1934 roku, a gdy to nie doszło do skutku kierował obsługą techniczną naszej ekipy na etapach afrykańskich. Zyskał tam wielkie uznanie za wysoki poziom tych działań. W Dęblinie zajął się szkoleniem pilotĂłw z całym oddaniem, wprowadzając wyprĂłbowane na sobie przez por.Meissnera, zasady nauczania. Dawał uczniowi swobodę w powietrzu na tyle by ten sam dojrzał popełnione błędy i nauczył się je natychmiast korygować. W jednym z takich lotĂłw na Potezie XVwydarzyła się tragedia. Otóş, uczeń por.obs. Wilhelm Hofmokl-Ostrowski na wysokości ok.150m wytracił zbytnio prędkość w wiraĹźu i przeciągnięty samolot wpadł w korkociąg. Instruktor nie miał juĹź czasu interweniować i Potez zderzył się z ziemią. Obaj lotnicy, instruktor i uczeń ponieśli śmierć w szczątkach samolotu. Był 29 dzień maja 1935 r.
Stanisław Latwis pochowany został w Warszawie na Cmentarzu Powązkowskim. Ubył z szeregów polskiego lotnictwa świetny pilot, człowiek o wielkich zaletach charakteru, duszy poety i szerokiej wiedzy, nie tylko lotniczej. Jego droga życiowa, tak tragicznie przerwana, stanowi przykład nieustępliwości w marszu ku wzniosłym, wyznaczonym sobie celom.

Bibliografia:
1/ Janusz Meissner, Pilot gwiaĹşdzistego znaku, Warszawa 1970.
2/ www.aviation.net.pl


Jerzy WypiĂłrkiewicz
13.03.2010 r.

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt