Czwartek 25 Kwietnia 2024r. - 116 dz. roku,  Imieniny: Jarosława, Marka, Wiki

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 16.08.13 - 18:19     Czytano: [4024]

Dział: Kresy w życiu Polski i narodu polskiego

Kresowe korzenie PolakĂłw

15% PolakĂłw ma kresowe korzenie

Według opublikowanych w połowie 2013 roku danych Centrum Badania Opinii Społecznej 15% ludności dzisiejszej Polski (38 544 513 mieszkańcĂłw w 2012 r.) deklaruje posiadanie przodkĂłw urodzonych na Ziem Wschodnich. Najwięcej takich osĂłb zamieszkuje wojewĂłdztwa zachodnie, dokąd skierowano najwięcej PolakĂłw wypędzonych z Ziem Wschodnich przez okupantĂłw sowieckich w latach 1945-46 roku. Absolutnym rekordzistą jest wojewĂłdztwo lubuskie (1 023 317 mieszk.), w ktĂłrym 51% czyli 523 000 osĂłb posiada korzenie kresowe i tuĹź za nim jest wojewĂłdztwo dolnośląskie (2 916 577 mieszk.) - 47% czyli 1 365 000 „kresowiakĂłw”. Na następnych miejscach uplasowały się wojewĂłdztwa: opolskie (1 013 950 mieszk.) – 30% czyli 304 000 „kresowiakĂłw”, zachodnio-pomorskie (1 722 739 mieszk.) – 25% czyli 430 000 „kresowiakĂłw”, warmińsko-mazurskie (1 451 950 mieszk.) – 18% czyli 261 000 „kresowiakĂłw”, pomorskie (2 290 070 mieszk.) – 17% czyli 388 000 „kresowiakĂłw”, podlaskie (1 199 724 mieszk.) – 11% czyli 132 000 „kresowiakĂłw”, śląskie (4 620 624 mieszk.) – 11% czyli 510 000 „kresowiakĂłw”, lubelskie (2 171 857 mieszk.) – 10% czyli 217 000 „kresowiakĂłw”, mazowieckie (5 285 604 mieszk.) – 10% czyli 528 000 „kresowiakĂłw”, podkarpackie (2 128 687 mieszk.) – 9% czyli 190 000 „kresowiakĂłw”, kujawsko-pomorskie (2 098 370 mieszk.) – 8% czyli 168 000 „kresowiakĂłw”, wielkopolskie (3 455 477 mieszk.) – 8% czyli 277 000 „kresowiakĂłw”. Najmniej „kresowiakĂłw” jest w wojewĂłdztwie łódzkim (2 533 681 mieszk.) – 5% czyli 126 000 „kresowiakĂłw”, małopolskim (3 354 077 mieszk.) – 4% czyli 135 000 „kresowiakĂłw” i świętokrzyskim (1 278 166 mieszk.) – 3% czyli 38 000 „kresowiakĂłw”. Razem w Polsce mieszka ok. 4 590 000 PolakĂłw z kresowymi korzeniami.

Stronnictwo Narodowe na Ziemiach Wschodnich

Jedną z największych polskich partii politycznych w przedwojennej Polsce było powstałe w 1928 roku Stronnictwo Narodowe (SN), stawiające na pierwszym miejscu dobro Polski i narodu polskiego. Największe wpływy SN miało wśrĂłd drobnomieszczaństwa i klasy średniej (drobny przemysł, rzemiosło, handel) oraz duĹźej części ziemiaństwa, mniejsze wśrĂłd chłopĂłw i robotnikĂłw. Najsilniej SN rozwinęło się w wojewĂłdztwach poznańskim, pomorskim (w obu konflikty z mniejszością niemiecką – byłymi zaborcami), białostockim (wyciąganie rąk po polskie Podlasie przez nacjonalistĂłw białoruskich i ukraińskich), w Małopolsce Wschodniej (konflikty z Ukraińcami), a z miast polskich przede wszystkim w Wilnie (pretensje Litwy do POLSKIEGO Wilna) i Lwowie (pretensje UkraińcĂłw do ARCYPOLSKIEGO Lwowa). Organem prasowym SN w Wilnie był dziennik „Dziennik Wileński”, a we Lwowie „Kurier Lwowski”.

Kresowiana w Muzeum Archeologicznym w Warszawie

Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie powstało w 1923 roku z zadaniem badania prahistorii ziem Polski, gromadzenia, przechowywania i udostępniania zbiorĂłw, a takĹźe konserwacji zabytkĂłw oraz popularyzacji prahistorii. Zbiory muzeum w większości składają się z materiałów pozyskanych w czasie badań terenowych od XIX wieku na terytorium Polski i krajĂłw ościennych – dawnych KresĂłw Rzeczypospolitej. Stąd w Muzeum jest sporo eksponatĂłw pochodzących z KresĂłw. Z najwaĹźniejszych kresowych materiałów archeologicznych w zbiorach Muzeum wymienić naleĹźy:
w zbiorach Działu paleolitu i mezolitu (sprzed 4000 lat p.n.Chr.) są przedmioty głównie krzemienne takĹźe z terenĂłw dzisiejszej Litwy, Białorusi i Ukrainy; w zbiorach Działu neolitu (między 5000-3000 lat p.n.Chr.) znajdują się rĂłwnieĹź materiały z całej Polski i KresĂłw, z ktĂłrych najcenniejsze przedmioty pochodzą z Rosi k. Wołkowyska (woj. białostockie, ob. Białoruś), Pieniążkowa (PieniążkĂłwki k. Humania?) i Popudni w guberni kijowskiej; w zbiorach Działu epoki brązu i wczesnego Ĺźelaza (od ok. XV do ok. III w. p.n.Chr.) są m.in. przedmioty z cmentarzyska łuĹźyckiego z Młyńska k. Włodzimierza Wołyńskiego (woj. wołyńskie, ob. Ukraina), z dawnych kolekcji kresowych oraz przedwojennych badań prowadzonych na wschodnich rubieĹźach II Rzeczypospolitej, jak np. znaleziony na Podolu kimmeryjski kocioł, wykonany ze zdobionych blach miedzianych, zabytki pochodzące z kurhanĂłw scytyjskich na Ukrainie, w tym znaczna liczba grocikĂłw brązowych i inwentarz eponimicznego cmentarzyska kultury wysockiej, ktĂłra wykształciła się w X w. p.n.Chr. na wschodnich połaciach kultury łuĹźyckiej - na południowym Wołyniu i terenach nad gĂłrnym Bugiem, Styrem i Seretem (nazwa od miejscowości Wysocko WyĹźne w woj. lwowskim, ob. Ukraina) i ktĂłra dlatego Ĺźe wykazuje wiele cech wspĂłlnych z kulturą łuĹźycką, bywa teĹź traktowana jako jej wschodni odłam; z okresu rzymskiego i wędrĂłwek ludĂłw (III/II p.n. Chr. – V w.) pochodzi skarb z Boroczyc h. Horochowa w woj. wołyńskim (ob. Ukraina) oraz srebrna i emaliowana biĹźuteria z północno-zachodnich wybrzeĹźy Morza Czarnego (ob. Ukraina), z dawnej kolekcji J. Choynowskiego z Kijowa; w Dziale Archeologii BałtĂłw są materiały z osad, grodzisk i cmentarzysk plemion letto-litewskich ze środkowej i wschodniej (Wileńszczyzna) Litwy, m.in. z Mierzan i Sudaty k. Święcian (woj. wileńskie, ob. Litwa), Pakalniszek k. PoniewieĹźa (Litwa Kowieńska) oraz liczne ozdoby, broń i naczynia z kilkudziesięciu zespołów grobowych z ciałopalnego cmentarzyska w Ĺťwirblach pod Wilnem; w Dziale Wczesnego Średniowiecza (VI do XIII w.) przechowywane są m.in. ciekawe materiały pochodzące z badań archeologicznych prowadzonych na Kresach w okresie międzywojennym, jak np. z grodziska w DawidgrĂłdku na Polesiu (ob. Białoruś) czy osady w GrĂłdku k. RĂłwnego na Wołyniu (ob. Ukraina), jak rĂłwnieĹź zabytki archeologiczne z kolekcji JĂłzefa Choynowskiego z Kijowa; w Dziale Numizmatycznym są m.in. monety czy skarby monet odkryte przez polskich archeologĂłw na Kresach w okresie międzywojennym, m.in. 20 kilogramowy skarb srebrnych denarĂłw rzymskich z I i II w. p.n.Chr., odkryty w 1928 r. w Boroczycach na Wołyniu (ob. Ukraina).

Odznaczenie Lwowa Orderem Virtuti Militari w 1920 roku

1 listopada 1918 roku nacjonaliści ukraińscy z pomocą upadającej i mściwej Austrii (za polski patriotyzm) dokonali zbrojnego zamachu na ARCYPOLSKI LwĂłw. W bohaterskiej walce, trwającej trzy tygodnie, polska ludność Lwowa przepędziła ukraińskich intruzĂłw z miasta. Dokładnie dwa lata później, dnia 22 listopada 1920 roku u stĂłp pięknego pomnika Adama Mickiewicza w samym centrum Lwowa, marszałek Polski JĂłzef Piłsudski przyjął defiladę wojska i listopadowych obrońcĂłw Lwowa, ktĂłra przeszła takĹźe przez Rynek i dekorował Srebrnym KrzyĹźem Virtuti Militari herb Lwowa trzymany przez prezydenta miasta JĂłzefa Naumanna, ktĂłremu asystowali m.in. wiceprezydenci: dr Stahl, dr Chlamtacz i dr Schleicher, dowĂłdca obrony Lwowa brygadier Mączyński, generałowie: Jędrzejewski, Lamezan i Rozwadowski oraz arcybiskupi lwowscy B. Twardowski i J. Teodorowicz. Uzasadniając decyzję marsz. Piłsudski powiedział: „Tu (we Lwowie) codziennie walczyć trzeba o nadzieję, codziennie walczyć o siłę wytrwania. Ludność stawała się wojskiem, wojsko stawało się ludnością. I kiedym ja, jako sędzia wojskowy dający nagrody, odznaczający ludzi, myślał nad kampanią pod Lwowem, to wielkie zasługi Waszego miasta oceniłem tak, jak gdybym miał jednego zbiorowego Ĺźołnierza, dobrego Ĺźołnierza, i ozdobiłem LwĂłw KrzyĹźem Orderu Virtuti Militari, tak, Ĺźe wy jesteście jedynym miastem w Polsce, ktĂłre z mojej ręki, jako Naczelnego Wodza, za pracę wojenną, za wytrzymałość otrzymało ten order”. Wiadomo jednak, Ĺźe marsz. Piłsudski uhonorował tym odznaczeniem nie tylko walkę o polski LwĂłw w listopadzie 1918 roku, ale takĹźe i to, Ĺźe LwĂłw w całej swej prawie 600-letniej historii był wiernym miastem Rzeczypospolitej – miastem Semper Fidelis. LwĂłw był pierwszym i jedynym miastem polskim do II wojny światowej odznaczonym najwyĹźszym polskim orderem wojskowym – orderem Virtuti Militari (dzisiaj jest odznaczona nim takĹźe Warszawa). Po uhonorowaniu Lwowa Orderem Virtuti Militari insygnia tego orderu zostały dodane do herbu miasta. Poprawiony herb miasta Lwowa został zaprojektowany przez Rudolfa Mękickiego i zatwierdzony 28 czerwca 1936 roku przez Ministerstwo Wyznań i Oświecenia Publicznego. Nową tarczę herbową wieńczyła korona (symbol miasta krĂłlewskiego, ktĂłrym był LwĂłw w I Rzeczypospolitej), a po bokach tarczy umieszczono wstęgi czerwoną i błękitną z dewizą miasta – Semper Fidelis (zawsze wierny), a pod tarczą na skrzyĹźowaniu dwu gałązek wawrzynu zwisa na wstążce KrzyĹź Srebrny orderu wojennego Virtuti Militari. Chwilę nadania miastu Orderu Virtuti Militari przez Ăłwczesnego Naczelnika Państwa JĂłzefa Piłsudskiego przedstawia znany obraz namalowany przez wybitnego malarza lwowskiego Stanisława Batowskiego-Kaczora (1866 – 1946). – Jako ciekawostkę podaję, Ĺźe w bardzo grubym tomie (1159 stron) „Kalendarium Lwowa 1918-1939” Agnieszki Biedrzyckiej (Universitas, KrakĂłw 2012) pod datą 11 XI 1920 nie ma najmniejszej wzmianki o uroczystości odznaczenia Lwowa Orderem Virtuti Militari! Dziwne i niewybaczalne to przeoczenie.

Polskie wątki gmachu głównego Uniwersytetu Lwowskiego

Wzniesiony w latach 1877-81 piękny gmach główny Uniwersytetu Lwowskiego do 1919 roku był gmachem galicyjskiego (krajowego) Sejmu Krajowego i wĂłwczas w sali posiedzeń sejmowych, ktĂłrą wymalował wybitny malarz polski Henryk Rodakowski, wisiał wielki obraz (298 x 512 cm) Jana Matejki „Unia Lubelska”, ktĂłry obecnie jest eksponowany w Muzeum Lubelskim w Lublinie (jest własnością Muzeum Narodowego w Warszawie), natomiast w Sali MarszałkĂłw rĂłwnie wielki obraz (247 x 446 cm) tego mistrza „Konstytucja 3 Maja”, ktĂłry obecnie znajduje się na Zamku KrĂłlewskim w Warszawie. W Sali tej były takĹźe portrety marszałkĂłw Sejmu Krajowego: Alfreda hr. Potockiego i Mikołaja Zyblikiewicza, rĂłwnieĹź pędzla Matejki; Ludwika hr. Wodzickiego, pędzla Henryka Siemiradzkiego, Włodzimierza hr. Dzieduszyckiego, Leona ks. Sapiehy i Jana hr. Tarnowskiego malowane przez Henryka Rodakowskiego; Eustachego ks. Sanguszki, Andrzeja hr. Potockiego i Stanisława hr. Badeniego, pędzla Kazimierza Pochwalskiego. Fasadę gmachu zdobi u szczytu alegoryczna grupa pięknie wykonanych rzeĹşb wyobraĹźających Galicję, Wisłę (a więc krĂłlową polskich rzek) i Dniestr. Cztery figury nad gzymsem są dłuta polskich rzeĹşbiarzy R. Trembeckiego i J. Mikulskiego. Natomiast w klatce schodowej stoją rzeĹşby księcia Mieszka I, za ktĂłrego Ziemia Lwowska po raz pierwszy znalazła się w granicach Polski (ok. 980 r.) i krĂłla Kazimierza Wielkiego, ktĂłry przywrĂłcił tę ziemię Polsce w 1340 roku – rzeĹşbiarza R. Trembeckiego.

Stronnictwo Postępowo-Demokratyczne we Lwowie

Stronnictwo Postępowo-Demokratyczne (SP-D), znane takĹźe jako Polskie Stronnictwo Postępowe, utworzone we Lwowie w 1911 roku, tworzyła grupa politykĂłw galicyjskich, głównie inteligencja niepodległościowa o poglądach demokratyczno-lewicowych, ktĂłra wyodrębniła się z Polskiego Stronnictwa Demokratycznego; popierała je klasa średnia Lwowa i Galicji Wschodniej/Małopolski Wschodniej. Stronnictwo występowało z hasłami demokratyzacji prawa wyborczego, rĂłwnouprawnienia kobiet, rozdziału Kościoła od państwa i laicyzacji szkolnictwa. Od 1912 roku reprezentowane było w Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, a podczas I wojny światowej (1914-18) wchodziło w skład i Naczelnego Komitetu Narodowego. Rozwiązało się po powstaniu niepodległego państwa polskiego w listopadzie 1918 roku. Głównymi jego przywĂłdcami i działaczami byli: Hipolit Śliwiński, Władysław Sikorski, B. Laskownicki, Aleksander Lisiewicz, Michał Janik, Bronisław Pawlewski. Organem prasowym SP-D był największy dziennik lwowski „Wiek Nowy” (50 000 egz.).

Księża urodzeni we Lwowie i pracujący w Polsce w 1985 r.

Według „Spisu duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego w Polsce 1985” (Pallottinum Poznań-Warszawa 1985), a więc wydanego 40 lat po wypędzeniu PolakĂłw ze Lwowa przez okupanta sowieckiego, w jałtańskiej Polsce, a więc w Polsce bez KresĂłw jeszcze Ĺźyło i pracowało w duszpasterstwie 33 PolakĂłw-księży diecezjalnych, ktĂłrzy urodzili się w polskim Lwowie oraz było 12 lwowiakĂłw-zakonnikĂłw, z ktĂłrych 11 przyjęło święcenia kapłańskie, a jeden był bratem zakonnym. Tak duĹźa liczba samych polskich duchownych katolickich pochodzących ze Lwowa (a przecieĹź od 1945 do 1985 r. zmarło w Polsce kilkudziesięciu polskich kapłanĂłw urodzonych we Lwowie) jest najlepszym dowodem na to, Ĺźe było to polskie miasto i tylko przez sadyzm historii przestało nim być.

Księżmi diecezjalnymi urodzonymi we Lwowie byli: Zygmunt Barmiński ur. 1916, Roman Drozd ur. 1942, Ryszard Franiszyn ur. 1932, Edward Godlewicz ur. 1897, Paweł Heintsch ur. 1924, Eugeniusz Hlibowicki ur. 1913, Roman Hoppe ur. 1929, Tomasz Horak ur. 1944, Jan Iwanicki ur. 1935, Marian Jaworski ur. 1926 (emerytowany arcybiskup lwowski, kardynał), Ryszard Jerie ur. 1941, Zdzisław Kalinowski ur. 1932, Stanisław Kaściński ur. 1905, Zbigniew Kutzan ur. 1928, Czesław Kwiatkowski ur. 1941, Stanisław Łabiński ur. 1936, Andrzej Łutnik ur. 1937, Stanisław Mackiewicz 1935, Ryszard Mebel ur. 1915, Tadeusz Menio ur. 1937, Bogdan Niedopytalski ur. 1935, Kazimierz Nowak ur. 1937, Edward Pawłowski ur. 1921, Stanisław Rogalski ur. 1928, Tadeusz Siwiec ur. 1926, Stanisław Skorodecki ur. 1919, Wiktor Sobaszek ur. 1922, Józef Streżyński ur. 1950, Eugeniusz Surgent ur. 1931, Tadeusz Śmigielski ur. 1935, Romuald Warachim ur. 1946, Zdzisław Wenk ur. 1918, Kazimierz Wojtoń ur. 1937.

Zakonnikami urodzonymi we Lwowie byli: Leszek Balczewski ur. 1932 - jezuita, Jan Berka ur. 1914 – karmelita bosy (brat zakonny), Szymon GĂłrniak ur. 1940 - barnardyn, Alojzy Hus ur. 1916 - jezuita, Antoni Kordowisko ur. 1945 - franciszkanin, Stanisław Łopatka ur. 1909 - jezuita, Bernard Machniewicz ur. 1935 - bernardyn, Roman Madura ur. 1892 - dominikanin, Franciszek Małaczyński ur. 1920 - benedyktyn, JĂłzef MoĹźdrzeń ur. 1930 - jezuita, Roman Pitołaj ur. 1916 - bernardyn, Stanisław Tarka ur. 1938 - paulin.

Pacyków w Małopolsce Wschodniej w dziejach sztuki polskiej

Pacyków to miejscowość, która przed wojną, a więc w czasie przynależności jej do Polski, była wsią w powiecie dolińskim (8 km od Doliny) w województwie stanisławowskim (ob. Ukraina). Jak prawie każda, jeśli nie każda, miejscowość w Małopolsce Wschodniej także i jej historia jest związana z Polską i Polakami, chociaż była to wieś zamieszkiwana głównie przez Rusinów/Ukraińców. Chociażby przez sam fakt, że od 1340 roku należała do Polski (do 1772 r. w województwie ruskim/lwowskim, następnie do 1918 r. w Galicji). W XVII w. stanowiła własność polskiego szlachcica Andrzeja Żurakowskiego, który w 1692 roku ufundował tutaj cerkiew wraz z monastyrem; dokument fundacyjny został napisany po polsku. Władze austriackie zniosły monastyr w 1792 roku, a w 1811 roku grunta należące do monastyru sprzedano Polakowi Józefowi Matkowskiemu.
Pacyków przeszedł także do historii sztuki polskiej, a konkretnie założona tu w 1912 roku przez Aleksandra Lewickiego fabryka fajansu (Pierwsza Galicyjska Fabryka Artystycznych Fajansów i Terracotty Pacyków, a od 1924 r. Fabryka Fajansu w Pacykowie), która była czynna do 1939 roku; po zniszczeniach , które doznała w I wojnie światowej, została odbudowana i rozbudowana. Wytwarzała ona cieszące się sporą popularnością w przedwojennej Polsce wyroby fajansowe w stylu art déco, które projektowali polscy rzeźbiarze ze Lwowa, m. in. Luna Drexler, Antoni Popiel (twórca pomnika A. Mickiewicza we Lwowie), Władysław Gruberski i Władysław Adamiak i które były wysokiej jakości. W fabryce pacykowskiej wyrabiano m.in. figurki dam prezentujących modę typową dla okresu lat międzywojennych, zwierzęta, postaci w strojach ludowych i inne, których modele projektowali m.in. Stanisław Czapka i Wilhelm Tomasch. Po śmierci jej założyciela w 1935 roku, fabrykę prowadził jego syn, również Aleksander. Wyroby fabryki prezentowane były na wystawach w Kijowie w 1913, Lipsku w 1913 i we Lwowie w 1914 roku. W okresie międzywojennym wyroby z Pacykowa wystawiane były regularnie w latach 1921-38 w specjalnym pawilonie na Targach Wschodnich we Lwowie. Po zajęciu Małopolski Wschodniej przez Związek Sowiecki we wrześniu 1939 roku fabryka została zamknięta.

Sercanki polskie w Małopolsce Wschodniej

Zgromadzenie SłuĹźebnic Najświętszego Serca Jezusowego, zwane potocznie sercankami, to katolicki zakon Ĺźeński. Powstał w 1894 roku z inicjatywy profesora teologii pastoralnej na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, ks. (św.) JĂłzefa Sebastiana Pelczara (1842 – 1924; od 1899 biskup przemyski, kanonizowany w 2003 r.), z pomocą dwĂłch zakonnic, s. Ludwiki Szczęsnej (ktĂłra została pierwszą przełoĹźoną do 1916 r.) i s. Faustyny Rostkowskiej; zgromadzenie zostało zatwierdzone przez Watykan w 1912 roku. Ks. Pelczar stworzył nowy zakon, aby mĂłgł się on opiekować załoĹźonym przez niego przytuliskiem dla przybywających do pracy w Krakowie dziewcząt. Później siostry miały zajmować się głównie działalnością dydaktyczno-wychowawczą i charytatywną: prowadziły schroniska dla dziewcząt pracujących, ochronki, sierocińce, szkoły, pracowały w szpitalach i zakładach opieki społecznej. Kandydatek do tej zboĹźnej pracy nie brakowało i zgromadzenie szybko się rozwijało; do 1900 roku wzniosło swĂłj okazały klasztor i kościół w Krakowie przy ul. Garncarskiej oraz rozpoczęło działalność w innych miastach Galicji.
Już w 1895 roku, a więc zaledwie po roku istnienia, pierwsze sercanki wyjechały do Lwowa, aby tam rozwijać działalność apostolsko-wychowawczą wśród służących w przytulisku św. Jadwigi. W następnych latach na terenie Małopolski Wschodniej powstały domy zakonne sercanek w Brodach (pełniły służbę pielęgniarską w szpitalu) i Stryju (schronisko dla służących i robotnic), a inne podjęły pracę administracyjną i pielęgniarską w Szpitalu Powszechnym we Lwowie, szpitalu w Krakowcu k. Jaworowa i prowadziły sanatorium w Żabiem w Karpatach Wschodnich (Czarnohora) w przedwojennym województwie stanisławowskim. Po oderwaniu od Polski i przyłączeniu Lwowa i Małopolski Wschodniej do Związku Sowieckiego w 1945 roku, sercanki zostały wypędzone do pojałtańskiej Polski (Polski bez Kresów).

Wołyńska publikacja naukowa

W stolicy polskiego Wołynia i wojewĂłdztwa wołyńskiego – Łucku tuĹź przed wojną, w 1939 roku, ukazało się bardzo waĹźne wydawnictwo naukowe o międzynarodowym znaczeniu: „Księga ku czci JĂłzefa Ignacego Kraszewskiego”. Jej wydawcą było Wołyńskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Łucku. Była to jedyna tej wagi publikacja polska wydana w okresie międzywojennym na Wołyniu.

Wołyńskie Towarzystwo Krajoznawcze i Muzeum Wołyńskie

W 1927 roku grupa polskich miłośnikĂłw krajoznawstwa oraz historii Łucka i Wołynia załoĹźyła w Łucku Wołyńskie Towarzystwo Krajoznawcze i Opieki nad Zabytkami Przeszłości, ktĂłrego prezesem został inĹź. Franciszek Księżopolski, dyrektor wołyńskiej dyrekcji robĂłt publicznych. W skład jego zarządu wchodził m.in. Jan Suszyński, były prezydent miasta Łucka. WkrĂłtce powstało kilka oddziałów terenowych Towarzystwa w miastach powiatowych. Towarzystwo stanowiło Okręg Wołyński Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, ktĂłrego organem był miesięcznik „Ziemia Wołyńska”, ukazujący się w latach 1936-39 i redagowany przez Tadeusza Ignacego Gumińskiego.
Staraniem tego Towarzystwa 16 czerwca 1929 roku zostało otwarte w Łucku Muzeum Wołyńskie. Otwarcia dokonał prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Ignacy Mościcki. WśrĂłd jego załoĹźycieli byli znani badacze przyrody i historii Wołynia, m.in.: historyk Jakub Hoffman, lekarz Adam Wojnicz, konserwator zabytkĂłw Zbigniew Rewski, archeolog Jan Fitzke, paleontolog Kazimierz Przemyski, historyk Julian Nieć oraz etnograf Aleksander Prusiewicz (1878-1941), rodem z OkopĂłw Świętej TrĂłjcy (woj. tarnopolskie, obecnie Ukraina), ktĂłry został pierwszym dyrektorem Muzeum. W swoim przesłaniu na załoĹźenie Muzeum jego fundatorzy napisali: „Wołyńskie Muzeum ma charakter ściśle regionalny i jego zadaniem jest nie tylko gromadzenie rozmaitych przykładĂłw zabytkĂłw kultury i sztuki, ale i poszerzanie wiedzy na ich temat i miłość do nich, badanie terenĂłw Wołynia, jego przyrody, pamiątek historii, etnografii”. Było to pierwsze i po dzień dzisiejszy działające muzeum na Wołyniu – jeszcze jedna waĹźna placĂłwka kulturalna załoĹźona w tej krainie przez PolakĂłw. 23 stycznia 1935 roku powstało w Łucku Wołyńskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, w następstwie zebrania załoĹźycielskiego, ktĂłre odbyło się 13 grudnia 1934 roku. Towarzystwo szybko stało się jednym z najwaĹźniejszych towarzystw powstałych w międzywojennej Polsce. Wzięło ono pod swoje skrzydła Muzeum Wołyńskie. 15 stycznia 1935 roku powołano Wołyńskie Towarzystwo Muzealne w Łucku, ktĂłrego zadaniem było utrzymanie i prowadzenie muzeum w Łucku, a w miarę moĹźliwości otwieranie muzeĂłw takĹźe w innych miastach Wołynia. Ostatnią przedwojenną siedzibą Muzeum Wołyńskiego był budynek przy ul. H. Sienkiewicza 31 (aktualnie B. Chmielnickiego 12). Do 1939 roku z pomocą wielu PolakĂłw zebrało wiele cennych eksponatĂłw dotyczących historii, archeologii i przyrody Łucka i Wołynia. We wrześniu 1939 roku Niemcy i Związek Sowiecki napadli na Polskę, dzieląc się po połowie jej obszarem. Związek Sowiecki zagarnął całe Kresy, a więc takĹźe i Wołyń. Od razu przywłaszczyli sobie bezprawnie zbiory Muzeum Wołyńskiego. Po definitywnym oderwaniu Wołynia od Polski w 1945 roku, na bazie Muzeum Wołyńskiego stworzono obwodowe muzeum historyczno-krajoznawcze pod nazwą Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze. Od 1985 roku Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze mieści się w dwupiętrowym budynku z kolumnami w centrum Łucka, ktĂłry został wzniesiony przy ul. Chopina 20 w latach 1928-30 według projektu pracującego w Łucku polskiego architekta Kazimierza Janickiego dla Wołyńskiego Okręgowego Urzędu Ziemskiego. Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze jest największym muzeum działający obecnie na Wołyniu. Jego zbiory liczą ponad 125 tysięcy eksponatĂłw reprezentujących przyrodę, historię, etnografię i sztukę Wołynia. Muzeum posiada bogatą kolekcję materiałów przyrodniczo - naukowych. W Muzeum jest oczywiście wiele polonikĂłw i to nie tylko pochodzących z przedwojennego Muzeum Wołyńskiego ale takĹźe po prostu skradzionych narodowi polskiemu na ziemiach etnicznej Polski podczas wojny, jak np. dwa obrazy, ktĂłre do II wojny światowej naleĹźały do zbiorĂłw Zamku KrĂłlewskiego na Wawelu w Krakowie. Unikatowy jest tu zielnik (ponad 3 tysiące arkuszy), ułoĹźony z roślin zebranych na Wołyniu w latach 30-tych XX w. przez polskiego botanika Stefana Mackę. Są tu pamiątki po JĂłzefie Ignacym Kraszewskim, eksponaty z wykopalisk przeprowadzonych na Wołyniu w latach 1936−1939 przez polskich archeologĂłw Jana Fritzkego i Tadeusza Sulimirskiego (w Muzeum jest stała ekspozycja poświęcona obu archeologom z eksponatami archeologicznymi), a przede wszystkim wyroby rzemiosła artystyczne, meble, obrazy, porcelana itd. skradzione polskim właścicielom dworkĂłw na Wołyniu po jego zajęciu przez Związek Sowiecki we wrześniu 1939 roku.

Tadeusz Kościuszko Białorusinem?

Tadeusz Kościuszko (1746-1817) jest uwaĹźany za bohatera narodowego Polski i StanĂłw Zjednoczonych. O tym, Ĺźe czuł się Polakiem – synem narodu polskiego mĂłwi dobitnie jego Ĺźyciorys, a przede wszystkim fakt, Ĺźe sam siebie uwaĹźał za Polaka, nawet podczas emigracji w Stanach Zjednoczonych, a potem we Francji i w Szwajcarii, gdzie zmarł. Tymczasem, jak podał „Nasz Dziennik” (Warszawa, 17-18.4.2004), władze białoruskie przystąpiły do odbudowania, zniszczonego podczas II wojny światowej, dworku KościuszkĂłw w MereczowszczyĹşnie na Polesiu, gdzie urodził się Kościuszko, z zamiarem zamienienia go w muzeum Tadeusza Kościuszki – jako syna białoruskiej ziemi.

Jest to kolejna próba zawłaszczenia, w tym wypadku przez Białorusinów (bo podobnie z Tadeuszem Kościuszką czynią Litwini i Ukraińcy), znanego w świecie Polaka. Najpierw nacjonaliści białoruscy, litewscy i ukraińscy mówili, że Polakami na Kresach była tylko szlachta i częściowo mieszczanie oraz księża katoliccy. Teraz coraz częściej odmawia się polskości wszystkim znanym Polakom pochodzącym z Litwy, Białorusi i Ukrainy. A oburzające jest to, że strona polska biernie się temu przygląda, jak i zakłamywaniu polskiej historii Kresów.

Polacy na dzisiejszej Grodzieńszczyźnie

Nacjonaliści białoruscy uwaĹźają należące do Polski Podlasie, tj. wojewĂłdztwo podlaskie, za teren białoruski, ktĂłry powinien wchodzić w skład państwa białoruskiego. Wskazuje na to np. mapa w publikacji „Belorussia and its books”, wydana w Melbourne w 1986 roku. Jako akt całkowicie prawny uwaĹźają włączenie przez Związek Sowiecki 2 listopada 1939 roku Podlasia do Republiki Białoruskiej. Tymczasem na Podlasiu Ĺźywioł polski dominuje od kilkuset lat. Stąd juĹź zwycięskie mocarstwa po I wojnie światowej przyznawały Podlasie Polsce bez Ĺźadnej dyskusji (tzw. linia Curzona), a i Stalin oddał ją Polsce w 1944 roku. Powszechny spis ludności przeprowadzony w Polsce w 2002 roku wykazał zaledwie 48,7 tys. BiałorusinĂłw w Polsce, mieszkających głównie na Podlasiu. Natomiast białoruski spis ludności z 1999 roku wykazał, Ĺźe po drugiej stronie granicy polsko-białoruskiej, na GrodzieńszczyĹşnie, graniczącej z polskim Podlasiem, mieszka ciągle 294 090 PolakĂłw. I to pomimo zsyłek na Sybir w latach 1940-41, okupacji niemieckiej i wywĂłzek na przymusowe roboty do Niemiec 1941-44, wysiedleniu do tzw. Polski Ludowej w latach 1945-47 ok. 140 tys. PolakĂłw z Grodzieńszczyzny i dalszych kilkudziesięciu tysięcy w latach 1957-58 oraz trwającej przez 50 lat bezwzględnej sowieckiej rusyfikacji. Są na GrodzieńszczyĹşnie rejony, na ktĂłrych dominuje ludność polska, jak np. woronowski – 83% ogółu ludności i szczuczyński – 55,5% ogółu ludności. – Jeśli więc ktokolwiek chce zmiany granicy polsko-białoruskiej, to musiałaby ona przebiegać dalej na wschĂłd od obecnej granicy.

Kompozytor Mieczysław Karłowicz – syn Ziemi NowogrĂłdzkiej

11 grudnia 1876 roku w Wiszniewie, który przed wojną był w powiecie wołożyńskim w województwie nowogródzkim, a po 1945 roku jest na Białorusi, urodził się Mieczysław Karłowicz, uznany kompozytor i dyrygent, przedstawiciel nurtu późnego romantyzmu w muzyce polskiej, należący do okresu Młodej Polski. Uważany jest za pierwszego wielkiego symfonika polskiego. W 1887 roku rodzice Mieczysława przeprowadzili się do Warszawy. Karłowicz studia muzyczne odbył w Dreźnie, Pradze, Warszawie i Belinie (1895-1901). Po ich ukończeniu powrócił do Warszawy, działając w Towarzystwie Muzycznym, a od 1907 roku do śmierci mieszkał w Zakopanem u podnóża Tatr, w których był po raz pierwszy z rodzicami w 1889 roku; i już wtedy zakochał się w pięknie Tatr. Był bardzo dobrym taternikiem, członkiem Towarzystwa Tatrzańskiego i jednym z pionierów polskiego narciarstwa. W Tatrach wszedł na wiele szczytów, jego najważniejsze osiągnięcia to: I samotne wejście na Wielką Kołową Turnię granią od Modrej Turni w 1907 roku, I wejście na Ciężką Turnię granią północno-wschodnią z Dolinki Spadowej w 1908 roku, I zimowe wejście na Kościelec w 1908 roku, wraz z lwowskim narciarzem Romanem Kordysem dokonał I zimowego wejścia na Wołoszyn oraz Żółtą Turnię z przełęczy Krzyżne, wejście na Ostry Szczyt południową ścianą w 1908 roku. A jako narciarz dokonał m.in. pierwszego przejścia na nartach z Hali Gąsienicowej przez Liliowe, Zawory i Koprową Przełęcz do Szczyrbskiego Jeziora. Dnia 9 lutego 1909 roku podczas samotnej narciarskiej wycieczki zginął w lawinie śnieżnej na wschodnich zboczach Małego Kościelca. Stoi tam od 1909 roku pamiątkowy granitowy kamień, przed którym w rocznicę śmierci odbywają się uroczystości ze składaniem kwiatów.
Na twĂłrczość muzyczną Karłowicza składają się 22 pieśni (w tym 10 do słów Kazimierza Przerwy-Tetmajera), koncert skrzypcowy, melodeklamacja z fortepianem, muzyka do dramatu, symfonia „Odrodzenie” (1902) i 6 poematĂłw symfonicznych, mi.in. „Powracające fale”, „Trzy odwieczne pieśni”, „Rapsodia litewska”, „Stanisław i Anna Oświęcimowie”. 22 stycznia 1909 roku Karłowicz przeĹźył wielki triumf po koncercie w Filharmonii Warszawskiej, na ktĂłrym entuzjastycznie przyjęto poemat symfoniczny „Odwieczne pieśni”.

Rewia wojskowa w Wilnie w 1933 roku

W styczniu 1933 kanclerzem Niemiec został Adolf Hitler, który nie krył swoich wrogich zamiarów wobec Polski i Polaków. Dlatego marszałek Józef Piłsudski zarządził pokaz siły Wojska Polskiego. W kwietniu 1933 roku odbyła się w Wilnie wielka rewia wojskowa, na którą przyjechał marsz. Piłsudski z dużą grupą generałów. Rewia miał pokazać hitlerowskim Niemcom siłę oręża polskiego.

Polska buława marszałkowska zaprojektowana w Wilnie

Buławę marszałkowską dla Józefa Piłsudskiego, wręczoną mu 14 listopada 1920 roku podczas pierwszych obchodów święta niepodległości Polski na Placu Zamkowym w Warszawie przez zwykłego żołnierza frontowego, a przedtem poświęconą przez biskupa polowego Stanisława Galla w czasie mszy polowej, zaprojektował profesor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie Mieczysław Kotarbiński. Buława jest dzisiaj przechowywana w Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku.

Wilnianie w Ĺźyciu Warszawy

Niewielu PolakĂłw, szczegĂłlnie w dzisiejszej Polsce bez Wilna i w kraju, w ktĂłrym władze państwowe i róşne instytucje państwowe, naukowe, a nawet często społeczne o nastawieniu patriotycznym nie interesują się tym, zdaje sobie sprawę z tego jak dużą rolę w Ĺźyciu stolicy Polski – Warszawy odgrywali i odgrywają po dziś dzień, chociaĹź coraz mniejszy z przyczyn naturalnych, Polacy urodzeni w Wilnie, ktĂłrzy część lub prawie całe swe Ĺźycie mieszkali i działali w Warszawie. MoĹźemy się o tym dowiedzieć z encyklopedii, Polskiego Słownika Biograficznego czy słownikĂłw PolakĂłw według profesji. Jedną z takich publikacji jest „Encyklopedia Warszawy” wydana w 1994 roku pod redakcją naczelną Barbary Petrozolin-Skowrońskiej przez Wydawnictwo Naukowe PWN. „Encyklopedia Warszawy” chociaĹź jest obszerna (1072 strony duĹźego formatu) nie jest pełną encyklopedią Warszawy. Ma raczej charakter podręczny. Stąd brakuje w niej wielu haseł, szczegĂłlnie osobowych. Bardzo często takĹźe biogramĂłw wilnian, i to często znanych osĂłb (np. Aleksandra Prystora - premiera Polski 1931-33, Witolda Borkowskiego – tancerza, solisty opery warszawskiej, Stanisława Gruszczyńskiego – wybitnego śpiewaka opery warszawskiej, Henryka Kotłubaja – współzałoĹźyciela i pierwszego prezesa Warszawskiego Towarzystwa Weterynaryjnego, Witolda Nowickiego – prof. Politechniki Warszawskiej, Jerzego Passendorfera – reĹźysera filmowego, twĂłrcy znanego filmu o tematyce warszawskiej Zamach, Jana Rutkiewicza – prezesa Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego KrzyĹźa, Piotra Rytla – kompozytora, prof. Konserwatorium Muzycznego w Warszawie, Władysława Zawadzkiego – ekonomisty, ministra skarbu i prof. Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie itd.), ktĂłrych Ĺźycie związało się z Warszawą i ktĂłrzy odgrywali w jej Ĺźyciu znaczącą rolę. Niemniej z jej lektury moĹźemy się zorientować, Ĺźe historię Warszawy tworzyło rĂłwnieĹź wielu PolakĂłw urodzonych w Wilnie. Oto oni:

Władysław Anczyc (1823 – 1883 KrakĂłw), dramatopisarz, poeta, publicysta; lata 1859-67 spędził w Warszawie, współpracując z „Tygodnikiem Ilustrowanym”, „Kmiotkiem” i „Przyjacielem Dzieci” oraz redagował „Kalendarz Warszawski”.
Michał Andriolli (1836 – 1893 NałęczĂłw), znany rysownik, ilustrator; 1871-83 mieszkał w Warszawie i był ilustratorem „Tygodnika Ilustrowanego”, „Biesiady Literackiej”, „KłosĂłw”, rysował widoki Warszawy i scen warszawskich (Bielany, Saska Kępa, Powązki itd.).
Wojciech Aszperger (1790 – 1847 Warszawa), aktor, śpiewak; w latach 1815-36 i 1840-41 był aktorem Teatru Narodowego w Warszawie.
Artur Bartles (1818 – 1885 KrakĂłw), poeta, rysownik; uczęszczał do warszawskiego gimnazjum wojewĂłdzkiego, autor m.in. piosenki Warszawa, utrwalającej charakterystyczne realia Ĺźycia warszawskiego z ok. 1870 roku, ktĂłra zyskała znaczną popularność i ktĂłrą w 1947 roku Julian Tuwim włączył do jego adaptacji komedii Ĺťołnierz krĂłlowej Madagaskaru.
Stanisław Bieńkuński (1914 – 1989 Warszawa), architekt, urbanista; projektował szereg budowli w Warszawie, m.in. gmachy: PKPG (1947-49), Ministerstwa GĂłrnictwa (1951), Ministerstwa Przemysłu Lekkiego (1955), Ministerstwa FinansĂłw (1956), Grand Hotel (1954-58), Centrum Radiowo-Telewizyjne przy ul. Woronicza.
Antoni Bohdziewicz (1906 – 1970 Warszawa), reĹźyser filmowy i radiowy, publicysta i pedagog, 1966-70 prezes Międzynarodowej Federacji KlubĂłw Filmowych (FICC); podczas Powstania Warszawskiego 1944 realizator 3 kronik powstańczych Warszawa walczy, po wojnie kierownik warszawskich zespołów filmowych „Drioga” i „Tor”.
Odo Bujwid (1857 – 1942 KrakĂłw), lekarz bakteriolog, współtwĂłrca polskiej mikrobiologii, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego; studiował w Warszawie, w ktĂłrej przebywał do 1893 r., w 1886 załoĹźył w Warszawie pierwszy polski Instytut Zapobiegania WściekliĹşnie i w 1890 r. Stację Badania ProduktĂłw SpoĹźywczych.
Chewel Buzgan (1897 – 1971 Warszawa), aktor, reĹźyser; od 1949 r. reĹźyser i od 1969 r. kierownik artystyczny Państwowego Teatru Ĺťydowskiego w Warszawie.
Piotr Hniedziewicz (1890 – 1976 Warszawa), księgarz, antykwariusz, wydawca, działacz społeczny; 1912-39 związany z warszawskimi firmami wydawniczymi Geberthner i Wolff (od 1936 kierownik firmy) oraz M. Arct, 1938-39 przewodniczący Zarządu Głównego Związku Zawodowego PracownikĂłw Księgarskich, 1957-69 kierownik Księgarni Literackiej przy Rynku Starego Miasta i załoĹźyciel Klubu Księgarza, organizator „czwartkĂłw literackich” (ponad 400) w tym klubie.
Kazimiera IłłakowiczĂłwna (1892 – 1982 Poznań), znana poetka, tłumaczka, pamiętnikarka, w 1905 r. debiutowała w warszawskim „Tygodniku Ilustrowanym”, 1918-39 w Warszawie, m.in. sekretarka marsz. JĂłzefa Piłsudskiego.
Antoni Kamieński (1860 – 1933 Warszawa), malarz, rysownik, ilustrator, od 1894 r. w Warszawie, współpracownik pism warszawskich, portretował warszawskie osobistości, m.in. I. Paderewskiego, marsz. J. Piłsudskiego, B. Prusa, S. Witkacego.
Natalia Kicka (1801 – 1888 Warszawa), malarka, kolekcjonerka; poznała środowisko artystyczno-literackie Ăłwczesnej Warszawy (m.in. F. Chopina, ktĂłry jej akompaniował), autorka Pamiętnika (1972), jednego z waĹźniejszych warszawskich pamiętnikĂłw XIX w.
Lech Kobyliński (ur. 1923), specjalista w dziedzinie budowy okrętĂłw, jeden z twĂłrcĂłw polskiego okrętownictwa, wieloletni profesor Politechniki Gdańskiej; podczas niemieckiej okupacji Warszawy organizator i dowĂłdca wielu akcji zbrojnych, m.in. na „Bar Podlaski” 12 X 1943, a podczas Powstania Warszawskiego 1944 dowĂłdca batalionu „CzwartakĂłw”, ktĂłry walczył na Starym Mieście.
Władysław Korotyński (1866 – 1924 Warszawa), publicysta, dziennikarz, historyk Warszawy, kolekcjoner varsavianĂłw (cenne zbiory); 1894-1902 pracował w redakcji „Gazety Warszawskiej”, od 1897 w redakcji „Kuriera Warszawskiego” (1899-1903 redaktor naczelny), wybitny znawca dziejĂłw Warszawy, edytor znacznej części Estetyki Warszawy A. Magiera (1904), autor studium Ludność Warszawy (1916), a takĹźe podstawowego studium Jak i z czego Wielka Warszawa powstała (1917), jego imieniem nazwano ulicę na Ochocie.
Jan Kurnakowicz (1901 – 1968 Warszawa), aktor o wielkiej indywidualności twĂłrczej; 1925-39 aktor teatrĂłw warszawskich: im. W. Bogusławskiego, Narodowego, Letniego i Polskiego i od 1950 r. ponownie Teatru Narodowego, zagrał w dwĂłch filmach o tematyce warszawskiej: Zakazane piosenki (1947) i Warszawska premiera (1950).
Stefan Kurowski (1923 – 2011 Warszawa), ekonomista, socjolog, urbanista, prof. KUL; od 1949 r. zajmował się m.in. problematyką urbanistyki warszawskiej, autor pracy Warszawa na tle stolic Europy (1987), znany warszawski działacz niepodległościowy (niezaleĹźne pisma, Solidarność, doradca prez. L. Wałęsy i premiera S. Olszewskiego), inicjator budowy pomnika Romana Dmowskiego w Warszawie.
Bernard Ładysz (ur. 1922), śpiewak operowy (bas) cieszący się międzynarodowym uznaniem, od 1950 solista opery warszawskiej.
Tadeusz Łepkowski (1927 – 1989 Warszawa), historyk Ameryki Łacińskiej, Polski XVIII i XIX w. i Warszawy, od 1967 profesor Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, autor m.in. prac: Początki klasy robotniczej Warszawy (1956), Warszawa w powstaniu listopadowym (1957), Przemysł warszawski u progu epoki kapitalistycznej 1815-1868 (1960); członek Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaciół Warszawy (1964-67) i radny Rady Narodowej miasta stołecznego Warszawy (1965–69).
Wacław Makowski (1880 – 1942 Bukareszt), prawnik, publicysta, polityk; od 1904 w Warszawie, zasłuĹźony adwokat (obrońca w procesach politycznych za caratu), 1921-39 profesor prawa Uniwersytetu Warszawskiego, 1918, 1922-23 i 1926 minister sprawiedliwości, od 1931 wicemarszałek i 1938-39 marszałek Sejmu RP.
Mieczysław Niedziałkowski (1893 – 1940 Palmiry), działacz socjalistyczny, publicysta, 1927-39 redaktor naczelny „Robotnika” w Warszawie, 1919-35 poseł na Sejm RP, podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 współorganizator cywilnej obrony stolicy, członek Rady Obrony Stolicy i Komitetu Obywatelskiego przy DowĂłdztwie armii „Warszawa”.
Wanda Osterwina (1887 – 1929 Warszawa), aktorka teatralna, m.in. w Wilnie i od 1918 Teatru Polskiego w Warszawie, Ĺźona wielkiego aktora i reĹźysera polskiego Juliusza Osterwy.
Bolesław Podczaszyński (1822 – 1876 Warszawa), architekt, profesor Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie, od 1867 r. zasłuĹźony budowniczy okręgu warszawskiego, dokonał przebudowy szeregu kościołów, pałacĂłw i budynkĂłw uĹźyteczności publicznej w Warszawie.
Wacław Przybylski (1828 – 1872 Bukareszt), dziennikarz, uczestnik Powstania Styczniowego 1863-64, członek powstańczego Rządu Narodowego, 1863 powstańczy naczelnik miasta Warszawy.
Zofia Rabcewiczowa (1870 – 1947 MilanĂłwek k. Warszawy), pianistka, od 1918 r. koncertowała w Warszawie, 1923-28 profesor Konserwatorium Muzycznego w Warszawie, podczas niemieckiej okupacji Warszawy organizowała nielegalne koncerty.
Paulina Rivioli (1823 – 1881 Warszawa), śpiewaczka operowa (sopran), 1837-60 primadonna opery warszawskiej, wykonała partię tytułową w Halce S. Moniuszki na prapremierze warszawskiej w 1858 r.
Dominik Rudnicki (1676 – 1739 Warszawa), jezuita, poeta, kaznodzieja; przebywał w Warszawie w latach 1720-25 i 1737-39, zyskując tu sławę jako kaznodzieja kolegiaty św. Jana, wydał drukiem publikację Relecyja o cudowym UkrzyĹźowanego Chrystusa obrazie w Warszawie w Kościele Societatis Jesu (1724).
Aleksander Rymkiewicz (1913 – 1983 Iława), znany poeta, od 1945 r. mieszkający w Warszawie, autor m.in. zbioru Warszawskie cegły (1951).
Zbyszko Siemaszko (ur. 1925), artysta fotografik, autor fotografii Warszawy; w latach 1949-51 wykonał dokumentację fotograficzną odbudowanych zabytkĂłw stolicy, 1953-61 fotoreporter tygodnika „Stolica”, autor wystaw fotograficznych o Warszawie.
Wincenty Smokowski (1797 – 1876 Krzykiany na WileńszczyĹşnie), grafik, malarz, lekarz, prekursor nowoczesnego polskiego drzeworytu; 1841-53 lekarz miejski w Warszawie; autor obrazĂłw m.in. o tematyce warszawskiej (m.in. DoroĹźka warszawska, Stragan przekupki warszawskiej), jego prace są m.in. w Muzeum Narodowym w Warszawie.
Monika Snarska (1919 – 2006 SkolimĂłw), reĹźyser i aktorka teatru lalkowego; od 1960 kierownik artystyczny, a 1969-90 dyrektor Teatru Guliwer w Warszawie, prekursorka lalkowych widowisk muzycznych i baletowych.
Andrzej Strumiłło (ur. 1928), malarz, grafik; od 1956 r. w Warszawie, uprawia m.in. grafikę warszawską; laureata nagrody m. st. Warszawy.
Beata Trylińska (1908 – 1973 Warszawa), architekt, konserwator zabytkĂłw; zasłuĹźony konserwator zabytkĂłw Warszawy, m.in. kościołów (m.in. św. Anny, św. Marcina, św. Augustyna), murĂłw obronnych, Barbakanu, pałacu W. Bogusławskiego, Łazienek i pałacu w Wilanowie.
Antoni Uniechowski ( 1903 – 1976), rysownik, ilustrator książek; prace często o tematyce warszawskiej, np. album Dywan warszawski (1969), autor projektĂłw scenograficznych, np. Spacerek po Warszawie (Teatr Powszechny 1956).
Czesław Wołłejko (1916 – 1987 Warszawa), wybitny aktor teatralny i filmowy, reĹźyser; od 1951 aktor teatrĂłw warszawskich: Polskiego, Współczesnego i Ateneum oraz Teatru Telewizji.
Magda WĂłjcik (1934 – 2011 Podkowa Leśna), aktorka teatralna i filmowa; 1966 współzałoĹźycielka, aktorka i reĹźyser Teatru Adekwatnego w Warszawie, zagrała tytułową rolę w głośnym filmie J. Zaorskiego Matka KrĂłlĂłw (1982).
Edward Zieliński (1861 – 1921 Warszawa), lekarz, pedagog, społecznik, 1895-1921 zasłuĹźony ordynator Szpitala Praskiego (fundator wielu pracowni i ich wyposaĹźenia), leczył bezpłatnie ubogich warszawiakĂłw.
Bronisław Ziemięcki (1886 – 1944 Warszawa), wybitny działacz socjalistyczny, 1919-39 członek Rady Naczelnej Polskiej Partii Socjalistycznej, 1919-30 poseł na Sejm RP; podczas I wojny światowej członek Batalionu Warszawskiego Polskiej Organizacji Wojskowej, członek Komitetu Obywatelskiego m. st. Warszawy, 1934-36 członek Zarządu Warszawy i członek Zarządu Warszawskiego Oddziału Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, 1938-39 radny miejski.
Włodzimierz Zonn (1905 – 1975 Warszawa), wybitny astronom (absolwent polskiego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie), profesor Uniwersytetu Warszawskiego, prezes Polskiego Towarzystwa Astronomicznego.

Polacy na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego

Podczas unii polsko-litewskiej 1385 – 1795 nigdy nie była prowadzona polityka kolonizowania ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego (WKL) przez Polskę. W ramach wspĂłlnego państwa na terytorium WKL osiedlali się pojedynczy Polacy, zazwyczaj byli to przedstawiciele inteligencji (pomagali w prowadzeniu administracji państwa, gdyĹź mało było LitwinĂłw zdolnych do tego) i róşnego rodzaju fachowcy, sprowadzani przez miejscową arystokrację, miasta czy bogatych kupcĂłw i rzemieślnikĂłw, nie licząc polskich duchownych katolickim, ktĂłrzy szerzyli katolicką wiarę wśrĂłd LitwinĂłw, arystokracji litewsko-ruskiej i mieszczan. Litewski język i litewska kultura były wĂłwczas tak prymitywne, Ĺźe kaĹźda osoba, ktĂłra chciała się w czymkolwiek wybić musiała znać albo łacinę, albo język polski. Łacinę od XVI w. wypierał język polski, a do pełnej polonizacji językowo-kulturalnej szlachty i mieszczaństwa litewsko-ruskiego przyczyniła się reformacja (zapoczątkowana na początku XVI w.), ktĂłrą przyjmowała masowo szlachta litewska i w ktĂłrej działalności krĂłlował język polski. I tak to język i kultura polska zdobywały coraz więcej mieszkańcĂłw Wielkiego Księstwa Litewskiego. W XVIII w. prawie kaĹźdy szlachcic i inteligent na tych ziemiach był człowiekiem języka i kultury polskiej i większość z nich uwaĹźała się za PolakĂłw.

W 1791 roku na terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego, tj. na obszarze dzisiejszej Litwy, Białorusi, polskiego Podlasia i Inflant (płd.-wsch. część Łotwy) mieszkało około 3 850 000 osĂłb (W. Wielhorski), z tego 1 400 000 przypadało na białoruską grupę językowo-kulturalną, 1 000 000 na polską grupę etniczną (ktĂłra stanowiła 26% ogółu ludności WKL), 800 000 na litewsko-Ĺźmudzką, 380 000 na Ĺźydowską, 140 000 na rosyjską (starowiercy), 95 000 na łotewską (w Inflantach), 30 000 na niemiecką i po około 5000 na karaimską i tatarską (Tatarzy polscy). Jeśli chodzi o podział wyznaniowy to największą grupę stanowili unici – 1,5 mln, następnie katolicy 1 470 000 (tj. 38% ogółu ludności), starozakonni (Ĺźydzi) 385 000, prawosławni 250 000 i inni około 210 000 osĂłb. Polacy, obok ĹťydĂłw, byli rozproszeni po całym kraju, stanowiąc duĹźy odsetek ludności miejskiej, a przede wszystkim wśrĂłd szlachty tych ziem. Jednak wokół Wilna, promieniującego polskim językiem i polską kulturą na okoliczne tereny, było juĹź bardzo duĹźo polskiej ludności wiejskiej.

Marian Kałuski

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt