Środa 24 Kwietnia 2024r. - 115 dz. roku,  Imieniny: Bony, Horacji, Jerzego

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 23.03.12 - 20:21     Czytano: [2697]

Dział: Kresy w życiu Polski i narodu polskiego

Kresy to ziemie polskie

Kresy to ziemie polskie

Kresy przez 600 lat naleĹźały do Polski. Na początku XX wieku mieszkało tam kilka milionĂłw PolakĂłw i oni stanowili elitę tych ziem. Urodziło się na nich tysiące znanych PolakĂłw, w tym wielu największych. Ziemie te odegrały wielką rolę w historii Polski i we wszystkich dziedzinach Ĺźycia ludzkiego, jak np. nauka, literatura, kultura, muzyka, dziennikarstwo czy teatr, a nawet kino czy sport. Stąd pomimo tego, Ĺźe Stalin oderwał od Polski Kresy z Wilnem i Lwowem i w komunistycznej Polsce (1944-89) Kresy były tematem zakazanym, prawda o ich roli w Ĺźyciu Polski i narodu polskiego była i jest powszechna wśrĂłd PolakĂłw. Przeprowadzone w 2007 roku przez instytut Pentor dla wydawanego w Warszawie ogĂłlnopolskiego tygodnika społeczno-politycznego „Wprost” badania opinii publicznej wykazały, Ĺźe 52,2% PolakĂłw uwaĹźa Kresy Wschodnie z Wilnem i Lwowem za ziemie polskie, w tym 51% badanych w wieku poniĹźej 29 lat, a więc młodych osĂłb, urodzonych po 1989 roku. Nie mogą oni zaakceptować tego, Ĺźe tak arcypolskie miasta: Wilno i LwĂłw są poza Polską.

Lwów kolebką polskiego lotnictwa wojskowego

Co prawda pod koniec I wojny światowej (1914-18) – w 1917 roku rozpoczęto formowanie polskich jednostek lotniczych w Mińsku, Bobrujsku (oba miasta na Białorusi) i Odessie (Ukraina), jednak były to jednostki tworzone w ramach armii rosyjskiej. Trudno je więc nazwać jednostkami polskimi w całym tego słowa znaczeniu.

Po raz pierwszy prawdziwie polska jednostka lotnicza i szachownica polskiego lotnictwa pojawiła się w listopadzie 1918 roku nad Lwowem. I to ona zapoczątkowała narodziny lotnictwa niepodległej Rzeczypospolitej Polskiej.

Było to podczas wojny polsko-ukraińskiej o LwĂłw i Małopolskę Wschodnią – 2 listopada 1918 roku kiedy będący we Lwowie lotnicy polscy Stefan Bastyr, Janusz de Beaurain i Władysław Toruń wraz z lwowskimi studentami opanowali austriackie lotnisko wojskowe w LewandĂłwce pod Lwowem; 7 listopada dołączyli do nich piloci Stefan Stec i Eugeniusz Roland. W ciągu następnych 3 dni zabezpieczali oni lotnisko przed Ukraińcami i naprawiali kilka znajdujących się na nim samolotĂłw. Por. Bastyr został mianowany komendantem lotniska przez Naczelnego Komendanta Obrony Lwowa Czesława Mączyńskiego, a następnie został dowĂłdcą Lwowskiej Grupy Lotniczej (potem II Eskadra Bojowa). Zdobyte samoloty z polskimi pilotami zaczęły atakować UkraińcĂłw z nieba.

Przed pierwszym lotem bojowym, odbytym 5 listopada 1918 roku, porucznik Władysław Toruń (1889 – 1924) zamalowuje na swoim samolocie austriackie czarne krzyĹźe i maluje na końcach płatĂłw biało-czerwone pasy. Jednak raczej właściwym twĂłrcą znaku polskiego lotnictwa wojskowego – biało-czerwonej szachownicy lotniczej był pochodzący ze Lwowa Stefan Stec (1889 – 1921), ktĂłry podczas słuĹźby w lotnictwie austriackim na swoim samolocie jako godło osobiste miał namalowaną biało-czerwoną szachownicę. Na samolocie z taką szachownicą Stec 15 listopada 1918 roku wykonał lot z meldunkiem z oblężonego Lwowa do Naczelnika Państwa Polskiego JĂłzefa Piłsudskiego do Warszawy i drugi, 27 listopada z kolejnym meldunkiem. Wodzowi Armii Polskiej i dowĂłdcy lotnictwa, ppłk Hipolitowi Łossowskiemu szachownica ta przypadła do gustu, a poza tym spełniała wszystkie kryteria, jakie powinien mieć znak przynaleĹźności państwowej, i dnia 1 grudnia 1918 roku rozkazem nr 38 Sztabu Generalnego Wojska Polskiego została przyjęta jako znak rozpoznawczy samolotĂłw lotnictwa polskiego.

Pierwszy lot bojowy polskiego lotnictwa wykonał Stefan Bastyr wraz z obserwatorem Januszem de Beaurain (obrzucili bombami 15 kilogramowymi i ostrzelali ukraińskich żołnierzy wycofujących się po próbie ataku na Dworzec Główny we Lwowie. Kolejny lot bojowy odbył Bastyr tego samego dnia z obserwatorem Władysławem Toruniem (zbombardowano stację kolejową Persenkówkę opanowaną przez Ukraińców).

27 listopada 1918 roku piloci Stefan Stec i Władysław Toruń polecieli do Warszawy z meldunkiem do Naczelnika Państwa JĂłzefa Piłsudskiego, Ĺźe LwĂłw jest wolny – Ĺźe jest polski.

Juliusz Słowacki rodem z Krzemieńca

W Krzemieńcu na Wołyniu (przed wojną woj. wołyńskie) 4 września 1809 roku urodził się Juliusz Słowacki, jeden z najwybitniejszych poetĂłw i dramaturgĂłw polskich doby romantyzmu. Obok Adama Mickiewicza, Zygmunta Krasińskiego i Cypriana Norwida jest nazywany wieszczem narodowym. Stworzył wiele znakomitych lirykĂłw („KrĂłl Duch” 1845-49), poematĂłw („Anhelli” 1838, „W Szwajcarii” 1839, „Genezis z ducha. Modlitwa 1844”, „Beniowski” 1841) i dramatĂłw („Mindowe” 1829, „Maria Stuart” 1830, „Kordian” 1834, „Balladyna” 1834 wyd. 1839, „Horsztyński” 1835, „Mazepa” 1839 wyd. 1840, „Lilla Weneda” 1840, „Sen srebrny Salomei” 1843, „Ksiądz Marek” 1843, „Fantazy” 1845-46) o trwałych wartościach artystycznych. Utwory te, odznaczające się bogactwem języka, wyobraĹşni i poetyckich przenośni, zgodnie z duchem epoki i Ăłwczesną sytuacją narodu polskiego, podejmowały istotne problemy związane z przeszłością narodu polskiego i jego walką narodowowyzwoleńczą po upadku Polski w 1795 roku. TwĂłrczość Słowackiego wywarła ogromny wpływ na późniejszych poetĂłw Młodej Polski i okresu międzywojennego; wielkim miłośnikiem jego twĂłrczości był m.in. marsz. JĂłzef Piłsudski. W wierszu „PośrĂłd niesnaskĂłw Pan BĂłg uderza..." z 1848 roku, ktĂłry wielokrotnie przywoływał sam „polski” papieĹź Jan Paweł II (1978-2005), proroczo przepowiedział wybĂłr Słowianina-Polaka na papieĹźa. Od 1851 roku po współczesność dramaty Słowackiego wystawiały i wystawiają z wielkim powodzeniem wszystkie teatry polskie. Pełne docenienie twĂłrczości Juliusza Słowackiego nastąpiło na przełomie XIX i XX wieku (do tej pory był w cieniu sławy Adama Mickiewicza), w czym dużą rolę odegrał LwĂłw.

LwĂłw stał się pierwszym ogniskiem zainteresowania Słowackim na ziemiach polskich, gdzie od 1851 roku znajdowała się jego spuścizna rękopiśmienna, przekazana przez św. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego (1822-1895; rodem z Wojutyna na Wołyniu; późniejszy arcybiskup warszawski), ktĂłry w ParyĹźu utrzymywał bardzo serdeczne i przyjacielskie kontakty z Juliuszem Słowackim i był jedynym Polakiem obecnym przy jego śmierci, jego rodzinie (wujostwo) mieszkającej we Lwowie. Rękopisy te zostały przekazane w 1866 roku Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich we Lwowie (po 1945 roku we Wrocławiu). Lwowscy miłośnicy twĂłrczości Słowackiego byli od 1852 roku skupieni wokół wydawanego we Lwowie „Dziennika Literackiego”. Grupie tej patronował Kornel Ujejski, a naleĹźeli do niej m.in. Adam Pajgert i Mieczysław Romanowski. Z historią poznawania całości twĂłrczości Słowackiego związane jest jednak nazwisko Antoniego Małeckiego, ktĂłry wydał we Lwowie w 1866 roku „Pisma pośmiertne” Słowackiego w 3 tomach i pierwszą jego monografię - „Juliusz Słowacki” (LwĂłw, t. 1-2 1866-67). Rok 1909 wraz z obchodami stulecia urodzin Słowackiego (najokazalsze we Lwowie) przyniĂłsł pierwsze wydanie krytyczne „Dzieł” Słowackiego, w opracowaniu Bronisława Gubrynowicza i Wiktora Hahna (LwĂłw, t. 1-10). TakĹźe we Lwowie w latach 1924-33 wyszły „Dzieła wszystkie” Słowackiego (t. 1-11) opracowane przez Juliusza Kleinera. We Lwowie, w teatrze polskim - Skarbkowskim, w 1862 roku po raz pierwszy były wystawione dramaty Słowackiego „Maria Stuart” i „Balladyna” oraz w 1863 roku „Lilla Weneda”. Do historii polskiego teatru przeszła inscenizacja Leona Schillera innego dramatu Słowackiego „Kordiana” na scenie polskiego Teatru Wielkiego we Lwowie w 1930 roku.

Juliusz Słowacki uczył się w słynnym polskim Gimnazjum Wołyńskiem (Liceum Krzemienieckim) tylko jeden rok – w roku szkolnym 1817-18; pomimo to był słusznie uwaĹźany za najwybitniejszego jego ucznia. Krzemieniec występuje w twĂłrczości Słowackiego: obrazy miasteczka krĂłlowej Bony, opisy jego nadikwańskich okolic, niezapomniana atmosfera krzemieniecka odmalowane zostały mistrzowskim piĂłrem w „Godzinie myśli”, „Beniowskim”, „Złotej Czaszce” i licznych wierszach drobniejszych (Z. Jagodziński). Zresztą tematyka kresowa – ukrainna, wileńska i nowogrĂłdzka - występuje w wielu utworach Juliusza Słowackiego, jak np. w dramatach: „Sen srebrny Salomei”, „Mazepa”, „Ksiądz Marek”, „Mindowe”, „Horsztyński”, „Fantazy” (dramat ten został wystawiony po raz pierwszy w teatrze polskim w Stanisławiowie 5 maja 1867 r.).

W latach 1825-28 Słowacki studiował na polskim Uniwersytecie w Wilnie. Po studiach na kilka miesięcy powrócił do Krzemieńca, skąd w lutym 1829 roku wyjechał do Warszawy. Po wybuchu Powstania Listopadowego 1830-31, 9 stycznia 1831 roku podjął pracę w powstańczym Biurze Dyplomatycznym i 8 marca opuścił Warszawę udając się na Zachód do wykonywania misji zleconych przez Rząd Narodowy. Po upadku powstania pozostał na emigracji.

Juliusz Słowacki zmarł w ParyĹźu 3 kwietnia 1849 roku i został pochowany na Cmentarzu Montmartre. Dzięki staraniom marsz. JĂłzefa Piłsudskiego 14 czerwca 1927 roku ekshumowano szczątki Słowackiego, ktĂłre następnie zostały przewiezione do Polski. Jego trumna płynęła w gĂłrę Wisły z Gdańska do Warszawy na pokładzie statku „Mickiewicz”, ktĂłry zatrzymywał się w licznych portach rzecznych (Grudziądz, Toruń, Włocławek, Płock, Modlin), gdzie miejscowa ludność składała hołd prochom wieszcza. 26 czerwca statek przybił do przystani w Warszawie, skąd orszak pogrzebowy przeszedł ulicami stolicy do katedry św. Jana. Nazajutrz przewieziono trumnę Słowackiego na Dworzec Główny, skąd pociąg zawiĂłzł ją do Krakowa. 28 czerwca na dziedzińcu zamku na Wawelu odbyła się uroczysta ceremonia pogrzebowa. Na jej zakończenie JĂłzef Piłsudski wypowiedział wielokrotnie cytowane słowa: „W imieniu Rządu Rzeczypospolitej polecam Panom odnieść trumnę Juliusza Słowackiego do krypty krĂłlewskiej, bo krĂłlom był rĂłwny”. Jego prochy zostały złoĹźone obok Adama Mickiewicza w Krypcie WieszczĂłw Narodowych w Katedrze na Wawelu (Wikipedia.pl).
W 1899 roku Józef Kościelski, znany poeta i dramatopisarz wielkopolski oraz poseł polski do Reichstagu w Berlinie, ufundował w Miłosławiu pierwszy w kraju pomnik Juliusza Słowackiego (planowano wznieść pomnik Słowackiego we Lwowie). 9 stycznia 2009 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ogłosił rok 2009 Rokiem Juliusza Słowackiego. Z tej okazji Poczta Polska wprowadziła w tymże roku do obiegu znaczek pocztowy z jego podobizną.

Najstarszy elementarz polski pochodzi z Wilna

Elementarz to książka do początkowej nauki czytania i pisania. Pierwszy polski elementarz wyszedł spod prasy drukarskiej w 1570 roku w KrĂłlewcu w Prusach (ktĂłre były wĂłwczas lennem Polski) pt. „Nauka krĂłtka ku czytaniu pisma polskiego”.

Jednakże najstarszy elementarz polski, który zachował się w całości do naszych dni został wydany w Wilnie w 1633 roku. Drukowany był gotykiem, ma 40 stron w tym 11 całostronicowych rycin.

Nowocześniejszy i na dobrym poziomie elementarz polski pod tytułem „Elementarz dla szkół parafialnych narodowych” opracowała i wydała Komisja Edukacji Narodowej. Elementarz ten był drukowany takĹźe w Wilnie w latach 1799, 1803, 1820 i 1830.

Cukiernia Rotlandera we Lwowie

MĂłwiąc o polskim Lwowie w drugiej połowie XIX wieku, nie podobna nie wspomnieć o cukierni Rotlandera, ktĂłra, według Kazimierza Chłędowskiego („Pamiętniki”), przez dziesiątki lat stanowiła randez-vous lwowskiego zamoĹźniejszego świata. Czym był Lours w Warszawie, tym był Rotlander we Lwowie. Róşnica jednak w tym była wielka, gdyĹź Rotlander miał daleko lepsze ciasta i cukierki aniĹźeli cukiernik warszawski. Rotlander, pochodzący z rodziny szwajcarskiej, mĂłwił jednak wybornie po polsku, w duszy był najzupełniejszym Polakiem i wielkim patriotą. Ten patriotyzm jego był oczywiście takĹźe bardzo romantyczny. Rotlander wspierał pieniężnie m.in. Powstanie Styczniowe 1863 i powstańcĂłw po upadku powstania, a Franciszkowi Smolce pomagał w sypaniu Kopca Unii Lubelskiej na Wysokim Zamku we Lwowie w 1869 roku. SwĂłj spory majątek w znacznej części zapisał polskim zakładom dobroczynnym we Lwowie.

Obserwatorium na Pop Iwanie w Czarnohorze

DuĹźym wydarzeniem w dziejach przedwojennej nauki polskiej, a konkretnie astronomii i meteorologii, było zbudowanie w 1938 roku na szczycie Popa Iwana (2022 m) w Czarnohorze (pow. KosĂłw, woj. stanisławowskie) Meteorologiczno-Astronomicznego Obserwatorium im. Marszałka JĂłzefa Piłsudskiego. Z artykułu Janusza Śledzińskiego “Badania na szycie" (Geodeta Nr 5 1997) dowiadujemy się, Ĺźe jego budowa trwała dwa lata i była dość niezwykłym wyczynem inĹźynierskim. Dojazd w rejon obserwatorium był bardzo trudny; transport materiałów budowlanych, a później zaopatrzenia obserwatorium, na ostatnim odcinku drogi na szczyt Popa Iwana mĂłgł być prowadzony jedynie z pomocą konikĂłw huculskich. Uroczyste poświęcenie i oficjalne otwarcie Obserwatorium na Popie Iwanie odbyło się 29 lipca 1938 roku. DuĹźy obiekt, składający się z 43 pomieszczeń (57 okien), miał słuĹźyć Państwowemu Instytutowi Meteorologicznemu w Warszawie przez prowadzenie obserwacji meteorologicznych, głównie dla celĂłw lotnictwa, oraz miał rĂłwnieĹź stanowić filię Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego. Obserwatorium było bardzo nowocześnie wyposaĹźone, m.in. w astrograf i refraktor wykonany w Wielkiej Brytanii. Pierwszym i jedynym (1938-39) kierownikiem obserwatorium był mgr Władysław Midowicz. W ciągu czternastu miesięcy działalności obserwatorium bywali tu i pracowali wybitni astronomowie polscy: prof. Włodzimierz Zonn, prof. Eugeniusz Rybka, mgr Maciej Bielicki, dr Jan Gadomski i inni. Po wybuchu wojny polsko-niemieckie 1 września 1939 roku i wkroczeniu Armii Czerwonej na Kresy (z pomocą Hitlerowi) 17 września, personel placĂłwki uszedł na Węgry, zabierając z sobą refraktor. Po wojnie wrĂłcił on do Polski i obecnie znajduje się w Planetarium Śląskim w Chorzowie. Sam budynek obserwatorium został, po napadzie Związku Sowieckiego na Polskę, zajęty przez wojsko sowieckie we wrześniu 1939 roku, a w 1941 roku przez wojsko węgierskie, sprzymierzone z niemieckim Wehrmachtem. Potem opuszczony budynek został zdewastowany przez okoliczną ludność i popadł w ruinę. Do dzisiaj pozostały stojące mury i puste otwory okienne. Po 1991 roku Ukraińcy zachęcali Polskę do odbudowy dla nich tego obserwatorium.

FlorianĂłw w NowogrĂłdczyĹşnie w dziejach kultury i literatury polskiej

DwĂłr wraz z majątkiem ziemskim w Waszkowcach (pow. baranowicki, woj. nowogrĂłdzkie) nabył w 1838 roku od Czarnowskiej znany adwokat z NowogrĂłdka oraz filozof i moralista polski Florian Bochwic (1799 – 1856). Jego syn i spadkobierca Jan Otto Bochwic (1835-1915), uczestnik Powstania Styczniowego 1863, po odzyskaniu wolności, na terenie swego majątku, ale w szczerym polu, wybudował w 1870 roku nową siedzibę – obszerny, ładny i elegancko urządzony (wielka jadalnia sprawiająca wraĹźenie namiotu, obrazy Aleksandra Orłowskie, Franciszka Felińskiego) dwĂłr w stylu neogotyckim, otoczony ładnym parkiem krajobrazowym, nazywany najpierw Nowymi Waszkowcami, a przez niego i w późniejszych czasach częściej Florianowem (na cześć ojca). Przy dworze załoĹźył wielki sad owocowy, w ktĂłrym hodowano m.in. nowe odmiany owocĂłw. Ozdobą dworu była duĹźa i cenna biblioteka (kilka tysięcy tomĂłw), do ktĂłrej wchodził takĹźe pokaĹşny zbiĂłr czasopism polskich (gromadzone całymi ciągami) i prasy światowej. Z chwilą wybuchu I wojny światowej zbiory te zostały przewiezione do zamku Radziwiłłów w NieświeĹźu, gdzie później podzieliły losy zbiorĂłw radziwiłłowskich. FlorianĂłw pozostawał w rękach BochwicĂłw do 1939 roku. Sowieci dwĂłr i majątek doprowadzili do ruiny.

Po Janie Ottonie Bochwicu właścicielem tego wspaniale zagospodarowanego majątku został Tadeusz Bochwic (1863 – 1930), człowiek o wysokiej kulturze i wiedzy. Stąd przed I wojną światową FlorianĂłw słynął jako polski salon towarzyski. Często odwiedzali FlorianĂłw Radziwiłłowie z NieświeĹźa, Kazimierz Zdziechowski z Rakowa i Rejtanowie z HruszĂłwki, dr Henryk Nusbaum, artysta dramatyczny i reĹźyser Janusz Strachocki i in. (R. Aftanazy). FlorianĂłw stał się takĹźe ulubionym miejscem wakacji szeregu polskich pisarzy i ludzi nauki. Np. w 1909 roku gośćmi Tadeusza Bochwica byli jednocześnie Eliza Orzeszkowa, Władysław Reymont i JĂłzef Kotarbiński. Eliza Orzeszkowa była tu takĹźe w 1908 roku. Echa dyskusji florianowskich odnotowane są w literaturze polskiej.

Majątki polskie w guberniach wileńskiej, grodzieńskiej i kowieńskiej w 1914 roku

Po Powstaniu Styczniowym 1863-64 i pod rządami generał-gubernatora wileńskiego z nieograniczoną władzą – carskiego satrapy i jednego z największych polakoĹźercĂłw w dziejach stosunkĂłw polsko-rosyjskich Michaiła Murawiowa „Wieszatiela”, w podległych mu guberniach: wileńskiej, grodzieńskiej i kowieńskiej skonfiskowano ogółem 1794 polskich majątkĂłw ziemskich, zaś dodatkowe 800 kazano właścicielom polskim sprzedać osobom niepolskiego pochodzenia, głównie Rosjanom. Pomimo tego przed I wojną światową (1914 r.) w rękach polskich pozostawało nadal 4617 majątkĂłw i folwarkĂłw w gubernii wileńskiej, 6886 w guberni grodzieńskiej i 3654 w gubernii kowieńskiej (Litwa; (ok. 50% ziemi uprawnej na Litwie było w polskich rękach). Wszystkie te majątki Polacy utracili (bez odszkodowania!) w przedwojennym państwie litewskim w latach 1922-23, a na WileńszczyĹşnie i GrodzieńszczyĹşnie po zbrojnej agresji Związku Sowieckiego na Polskę 17 września 1939 roku. Litwini, Białorusini i Ukraińcy mĂłwią, Ĺźe sprawiedliwości stało się zadość. – Tak sprawiedliwości stało się zadość, z tym, Ĺźe ta „sprawiedliwość” była z piekła rodem. To była zwykła i obrzydliwa kradzieĹź, dla ktĂłrej nie ma miejsca w krajach cywilizowanych i prawdziwie chrześcijańskich.

Kresowe korzenie Drukarni Narodowej w Krakowie

Znana na rynku od ponad 150 lat Drukarnia Narodowa w Krakowie to jeden z największych zakładów poligraficznych w Polsce. Powstała z niewielkiej drukarni założonej w 1858 roku w Samborze (woj. lwowskie) przez Franciszka Xawerego Pobudkiewicza, byłego kierownika drukarni polskiego Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie. Pobudkiewicz miał duże ambicje wydawnicze i w 1861 roku przeniósł drukarnię do Krakowa i uruchomił pod nazwą "Drukarnia Narodowa Franciszka Xawerego Pobudkiewicza". Drukarnia posiadała jedną maszynę arkuszową, tzw. "pospieszną" Siegla i dwie prasy ręczne. Drukowano w niej książki, czasopisma i gazety.

Jeszcze większe ambicje wydawnicze miał znany drukarz lwowski Napoleon Telz (1866-1943), ktĂłry stał się jej właścicielem w 1895 roku, prowadząc ją do II wojny światowej. Unowocześnił drukarnię, zakupując m.in. maszynę pospieszną Angera z Wiednia i pedałówkę, a w 1899 roku nową maszynę pospieszną oraz tzw. amerykankę na prąd elektryczny, co wywołało sensację w Krakowie. W 1900 roku sprowadzono maszynę zecerską systemu „Monoline”, ktĂłra była pierwszą tego rodzaju maszyną zecerską w Krakowie. W 1895 roku drukarnia przystąpiła do druku „Dziennika Krakowskiego”, a w roku 1897 rozpoczął się druk tygodnia literackiego „Ĺťycie” skupiającego twĂłrcĂłw Młodej Polski. Później drukowano tu takĹźe inne dzienniki i tygodniki krakowskie, m.in. „NaprzĂłd”, „Krytykę” i „Prawdę”. W 1914 roku drukarnia zatrudniała 64 osoby i naleĹźała do największych w Krakowie. W czasie trwania działań wojennych podczas I wojny światowej (1914-18) drukowano w niej głównie na zlecenie władz wojskowych. Po przeniesieniu się do Krakowa Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN) z Wiednia, drukowano tu „Polski Tygodnik Ilustrowany”. Po zakupieniu w 1920 roku maszyny do druku rotograwiurowego, drukarnia przystąpiła do druku publikacji wielobarwnych. W 1930 roku zainstalowano maszynę rotacyjną o 4 cylindrach, rozbudowano introligatornię i przygotowalnię, uruchomiono laboratorium fotograficzne. W czasie okupacji hitlerowskiej (1939-45) drukar¬nia produkowała nielegalne druki oraz fałszywe pieczątki na uĹźytek polskiego ruchu oporu. Po II Wojnie Światowej drukarnia została upaństwowiona i poddana dalszej modernizacji i rozbudowie (działy rotograwiury i offsetu). Wyspecjalizowała się przede wszystkim w produkcji dzieł i czasopism ilustrowanych, głównie wielobarwnych. Do znanych jej publikacji należą między innymi: album „Wit Stwosz”, „Zbiory Zamku KrĂłlewskiego na Wawelu”, „Arrasy KrĂłlewskie”, „Dzieła Wszystkie” Mikołaja Kopernika, „Dzieła Wszystkie” Jana Kochanowskiego.

Drukarnia Narodowa w Krakowie wydała wiele tysięcy tytułów książek w nakładzie wielu, wielu milionów egzemplarzy. Np. w 1961 roku produkcja zakładu przekroczyła 2 miliony egzemplarzy książek i 32 miliony czasopism. Poza tym w ciągu swej działalności zasłużyła się dla polskiego drukarstwa kształcąc i wychowując szerokie grono poligrafów.

W 1978 roku Drukarnia Narodowa w Krakowie, która zapoczątkowała swą działalność w Małopolsce Wschodniej (dziś Ukraina), odznaczona została Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Witold – ale nie Wielki

SpośrĂłd 49 władcĂłw Polski tylko jeden został obdarzony przydomkiem „Wielki”. Jest to Kazimierz III Wielki (1310-1370), krĂłl Polski w latach 1333–1370, ostatni władca z dynastii PiastĂłw na polskim tronie. Przydomek ten - „Magnus” (z łaciny) po raz pierwszy w tym znaczeniu uĹźyto w Statutach Łaskiego w 1505 lub 1506 roku. Uznano wtedy, i ta opinia jest aktualna po dziś dzień, Ĺźe był to naprawdę „Wielki” krĂłl. Bowiem bilans jego panowania musi budzić podziw. W chwili objęcia przez niego władzy Polska zajmowała drugorzędną pozycję międzynarodową w Europie. Za jego panowania stopniowo przekształciła się w silny i liczący się w Europie organizm polityczny. Poza tym terytorium Polski za panowania Kazimierza III wzrosło dwukrotnie. To on, przez znaczenie Polski w tej części Europy, był de facto praojcem unii polsko-litewskiej, ktĂłra uczyniła z Polski i Litwy – Rzeczypospolitej mocarstwo europejskie.

ChociaĹź Rzeczpospolita zniknęła z mapy politycznej Europy w 1795 roku w wyniku trzech kolejnych rozbiorĂłw Polski, dokonanych w latach 1772, 1793 i 1795 przez Rosję, Prusy (Niemcy) i Austrię, unia polsko-litewska przetrwała w narodach polskim i litewskim do XX wieku. Do tego czasu Polacy i Litwini byli prawdziwymi braćmi, co było prawdziwym fenomenem w dziejach narodĂłw europejskich. Potrzeba było iście szatańskich mocy, aby tę jedność rozbić, aby z LitwinĂłw zrobić wyjątkowo obrzydliwych wrogĂłw Polski, PolakĂłw i wszystkiego co polskie. Rozbrat polsko-litewski nastąpił w wyniku przebudzenia narodowego LitwinĂłw, zapoczątkowanego przez nacjonalistĂłw litewskich. UwaĹźali oni, Ĺźe aby mĂłgł odrodzić się narĂłd litewski, a tym samym i państwo litewskie, Litwini muszą całkowicie zerwać wszelkie więzy z Polakami – stać się ich wrogami i wszystkiego co polskie. Naczelnym zadaniem ich propagandy było potępić i obrzydzić w masach litewskich unię polsko-litewską.

W na ogół harmonijnych dziejach przedrozbiorowych stosunkĂłw polsko-litewskich znalazły się dwie czarne owce: książę Witold (ok. 1350 – 1430) i hetman wielki polsko-litewski Janusz Radziwiłł (1612 – 1655). Ten drugi był Litwinem, ale tylko z pochodzenia. Językowo i kulturalnie był Polakiem. Ale po najeĹşdzie na Polskę-Rzeczypospolitą najpierw Rosji (Moskwy) w 1654 roku i następnie Szwecji w 1655 roku zachciało mu się zostać władcą. Postanowił zerwać unię z Polską i stworzyć księstwo litewskie (tylko z nazwy!), rządzone przez Radziwiłłów pod protekcją Szwecji. 20 września 1655 roku w Kiejdanach na Litwie zawarł układ z przedstawicielem krĂłla szwedzkiego Karola X Gustawa, w ktĂłrym uznawał protektorat Szwecji nad Litwą. Jednak pozostałe rody litewskie (w tym takĹźe Radziwiłłowie z linii na Ołyce i NieświeĹźu), wystąpili – wraz z dużą częścią wojsk litewskich – przeciwko niemu. Radziwiłł zmarł w oblężonym Tykocinie tuĹź przed jego zdobyciem przez wojska wierne Rzeczypospolitej.

Tego jawnego zdrajcę, człowieka języka i kultury polskiej!, nacjonaliści litewscy uznali za bohatera narodowego, tylko dlatego, że zrywał unię polsko-litewską (co nie miało żadnego skutku politycznego) i przed wojną wystawili mu pomnik w Kiejdanach.

Obok Janusza Radziwiłła nacjonaliści litewscy uznali za bohatera narodowego – za symbol niepodległej Litwy księcia Witolda. Nie historycy, ktĂłrych narĂłd litewski wĂłwczas jeszcze nie miał, i nie narĂłd, ale kierowani nienawiścią do drugiego narodu skrajni szowiniści! Oni i tylko oni zadecydowali o tym, kto jest litewskim bohaterem narodowym i ten swĂłj pogląd narzucili narodowi litewskiemu w okresie sprawowania przez nich władzy na Litwie. I to w sposĂłb dyktatorski w latach 1926-40. To tak jakby nie papieĹź kanonizował jakiegoś Litwina, a tylko jacyś politycy litewscy.

Witold był synem Kiejstuta, a tym samym bratem stryjecznym Władysława Jagiełły. Od młodych lat miał chore ambicje rządzenia Litwą. Po objęciu władzy na Litwie przez (Władysława) Jagiełłę, popierając swego ojca, Kiejstuta, rozpoczął wojnę przeciwko bratu. I od tego wydarzenia Witold stał się postacią na trwałe zapisaną w dziejach Litwy i Polski. Raczej ciemną postacią, której wygórowane ambicje uczyniły na przemian i wroga i sprzymierzeńca króla Władysława Jagiełły i Polski.

Nastawieni antypolsko nacjonaliści litewscy wzięli i biorą pod uwagę tylko jego antypolskie poczynania i przez nie uczynili z niego takĹźe i nie tylko litewskiego bohatera narodowego, ale nadali mu takĹźe przydomek „Wielki”. W przedwojennej stolicy Litwy – w Kownie tamtejszemu uniwersytetowi nadano imię Witolda Wielkiego i w 1932 roku wystawiono mu monumentalny pomnik. Pomnik, ktĂłry jest jawną kpiną z historii (Marceli Kosman „Orzeł i Pogoń” Warszawa 1992). Przedstawia bowiem księcia Witolda na cokole, a u podnóşa są Ĺźeliwne postacie pokonanych przez niego wojownikĂłw: Tatara, KrzyĹźaka, POLAKA i Białorusina. Pokonanie przez niego Polaka jest kłamstwem historycznym! Takim kłamstwem, jakich wiele jest w litewskiej historii stosunkĂłw polsko-litewskich. Pomnik ten zniszczyli po 1940 roku Sowieci. Ponownie został wzniesiony w 1990 roku z tym samym kłamstwem!

Innym wielkim kłamstwem Litwinów jest nazywanie Witolda KRÓLEM Litwy (np. litewska Wikipedia). W latach 1392-1401 Witold był namiestnikiem króla polskiego Władysława Jagiełły na Litwie, a następnie (1401-1430), zgodnie z umową wileńsko-radomską z 1401 roku, otrzymał dożywotnio tytuł Wielkiego Księcia Litewskiego, podlegającego jednak władcy polskiemu. Jagiełło przyjął wówczas tytuł: "Najwyższego Księcia Litewskiego" (Supremus Dux Lituaniae). Na zjeździe w Jedlnie w marcu 1430 roku Polacy zgodzili się, że po śmierci Władysława Jagiełły jego syn Władysław III Warneńczyk zasiądzie na tronie polskim, co przedłuży panowanie dynastii Jagiellonów w Polsce. Co do Witolda uznano tam, że jest dożywotnim księciem Litwy, a po jego śmierci państwo litewskie wróci do Korony (Polski) jako dziedziczny spadek. Wkrótce, bo 27 października 1430 roku Witold zmarł w obecności króla Władysława Jagiełły w Trokach, któremu przed śmiercią przekazał władzę wielkoksiążęcą oraz wszystkie nadane mu przez króla kraje.

Prawda, na zjeździe monarchów Europy środkowo-wschodniej w Łucku na Wołyniu (który wówczas należał do Wielkiego Księstwa Litewskiego), który odbywał się pod przewodnictwem króla polskiego Władysława Jagiełły na zamku w Łucku od 6 stycznia do kwietnia 1430 roku, i na którym obradowano nad obroną Europy przed Turkami, król niemiecki Zygmunt Luksemburczyk chcąc rozbić unię polsko-litewską wystąpił z projektem koronacji Witolda. Wobec niepewności tego czy jego syn zasiądzie na tronie polskim po jego zgonie, projekt ten poparł król Władysław Jagiełło. Jednak po zjeździe w Jedlni w marcu tego roku, na którym Polacy zgodzili się, aby syn Jagiełły Władysław został jego następcą na tronie polskim, Jagiełło wycofał poparcie dla niemieckiego projektu, a co do Witolda, jak już wspomniałem, uznano, że jest dożywotnim księciem Litwy, a po jego śmierci państwo litewskie wróci do Korony (Polski). Witold z chorymi władczymi ambicjami przygotowywał się jednak do koronacji wyznaczonej na 29 września 1430 roku. Insygnia królewskie mieli przywieść Witoldowi posłowie cesarscy. Jednak 1 sierpnia 1430 roku Polacy zatrzymali posłańca cesarskiego z insygniami królewskimi i... kompromitującymi papierami koronacyjnymi, w których cesarz zawierał z Witoldem wieczyste przymierze z krajami luksemburskimi i krzyżackimi wymierzone przeciwko Królestwu Polskiemu. Po zdemaskowaniu intrygi posłowie cesarscy nie śmiali jechać dalej i zawrócili z insygniami z powrotem. Sprzeciw co do koronacji Witolda zgłosił też papież Marcin V, bo nie został zapytany o zezwolenie na utworzenie kolejnego królestwa (Wikipedia.pl). Nie ma więc podstawy do nazywania Witolda królem litewskim. No, ale nacjonaliści litewscy zawsze gardzili prawdą historyczną jeśli nie służyła ich propagandzie.

Niewątpliwie Witold obdarzony był wielkim talentem polityczny i organizacyjnym. W okresie jego panowania Wielkie Księstwo Litewskie osiągnęło największy obszar w swej historii (990 tys. km²), a jego rządy doprowadziły do likwidacji rozbicia wewnętrznego. W pewnym sensie był więc wielki. Jednak na ten przydomek na pewno nie zasługuje tak wśrĂłd PolakĂłw jak i samych LitwinĂłw. Bowiem obok jego wielkości państwowotwĂłrczych był to zdrajca – tak wobec Polski jak i Litwy. Dwa razy był zdrajcą Litwy. KrzyĹźacy byli śmiertelnym wrogiem Litwy i pogańskich LitwinĂłw, dla ktĂłrych szykowano los PrusĂłw, czyli wytępienia. Ze swym ojcem Kiejstutem walczył z Jagiełłą o panowanie na Litwie. Uwięziony, w 1382 roku zbiegł do KrzyĹźakĂłw, przez ktĂłrych został ochrzczony. Podpisał z nimi układ, w ktĂłrym uczynił ich swoimi spadkobiercami, gdyby wygasła jego linia dziedzictwa. Razem z KrzyĹźakami wyprawił się na Litwę, ale wobec niepowodzeń krzyĹźackich pogodził się z Jagiełłą w 1384 roku i rok później poparł unię polsko-litewską. Jagiełło obiecał Witoldowi namiestnictwo Litwy. Jednak kiedy Jagiełło nie dotrzymał słowa i namiestnikiem został Skiergiełło brat Jagiełły, Witold w 1389 roku podniĂłsł nieudany bunt przeciwko krĂłlowi, po ktĂłrym zbiegł ponownie do KrzyĹźakĂłw. W 1390-92 wraz z nimi podjął kilka niepomyślnych wypraw na Litwę, m.in. oblegał Wilno, bronione przez PolakĂłw. Po niepowodzeniach ponownie pogodził się z krĂłlem. Jako namiestnik krĂłlewski w Wilnie, Witold 12 września 1398 roku zawarł traktat (saliński) z KrzyĹźakami, w ktĂłrym odstępował im ĹťmudĹş, a więc duĹźy obszar etnicznych ziem litewskich (!). Prawda, później ją odzyskał... ale z pomocą Polski (!) – w wyniku 1. pokoju toruńskiego (1411), co nie zmienia faktu, Ĺźe była to decyzja zdecydowanie antylitewska i jeśli panowanie krzyĹźackie na Ĺťmudzi by się utrwaliło, ziemia ta dzisiaj na pewno nie była by litewską.

Także podboje ziem ruskich przez Witolda, w razie usamodzielnienia się Litwy, czyli zerwania unii polsko-litewskiej w 1430 roku, mogły i na pewno by przyniosły ze sobą rutenizację Litwinów. Litwinów jakich znamy dzisiaj na pewno by nie było! Obszary litewskie Wielkiego Księstwa Litewskiego stanowiły zaledwie 7% jego obszaru, a Litwini tylko 10-15% jego mieszkańców. Poza tym Rusini stali znacznie wyżej cywilizacyjnie od Litwinów. Język ruski był w zasadzie oficjalnym językiem Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sam Witold był przez pewien czas prawosławnym, a w 1390 roku wydał swą córkę Zofię za wielkiego księcia moskiewskiego Wasyla.

Czy moĹźna jakiemuś władcy nadać przydomek „Wielki”, ktĂłry poniĂłsł bardzo dotkliwą klęskę w bardzo decydującej bitwie? Chyba nie. A Witold 16 sierpnia 1399 roku poniĂłsł strasznie dotkliwą klęskę w bitwie nad Worsklą z Tatarami Złotej Ordy, w wyniku ktĂłrej Litwa została odepchnięta od Morza Czarnego. Ledwie sam Witold „uciekł z małą druĹźyną” – pisze latopis. To nie Witold pokonał TatarĂłw, jak na to kłamliwie wskazuje jego pomnik w Kownie. To Tatarzy pokonali Witolda. Klęska ta przekreśliła ambitne marzenia Witolda o stworzeniu potężnego państwa litewskiego na wschodzie Europy, o podbiciu Tatarszczyzny i całej Rusi. Klęska nad Worklsą uniemoĹźliwiła Witoldowi zostanie niekwestionowanym liderem na całej Rusi. Co więcej, dała Moskwie moĹźliwość zostania liderem na całej Rusi, co z biegiem wiekĂłw nastąpiło i jednocześnie doprowadziło do upadku Litwy, a wraz z nią i złączonej z nią Polski.

No i chyba raczej nieprzyjemny dla nacjonalistĂłw litewskich fakt, Ĺźe po klęsce nad Workslą Witold szukać musiał zbliĹźenia z Polską. Czy naprawdę nacjonaliści litewscy mogą uwaĹźać za swego bohatera narodowego człowieka – Witolda, ktĂłry zapoczątkował osiedlanie się PolakĂłw w Wielkim Księstwie Litewskim, a szczegĂłlnie w Wilnie?; na Litwie osiedliło się juĹź wĂłwczas bardzo duĹźo polskich rycerzy i szlachcicĂłw (czyli to nieprawda, jak mĂłwią nacjonaliści litewscy, Ĺźe dzisiejsi Polacy na Litwie to spolonizowani Litwini; na odwrĂłt, przodkowie wielu tysięcy dzisiejszych LitwinĂłw było Polakami!). Witold, z prawie całkowitego braku wykształconych LitwinĂłw, otaczał się Polakami, ktĂłrzy m.in. obsadzili aparat administracyjny Wielkiego Księstwa Litewskiego, a szczegĂłlnie dział łacińsko-niemiecki jego kancelarii. Instytucje państwowe były wprowadzone na wzĂłr polski. Rycerstwo polskie było na usługach Witolda. Jak słusznie zauwaĹźają historycy: przy pomocy PolakĂłw Witold budował potęgę swego państwa (Marceli Kosman, jw). Polacy zaczęli odgrywać coraz większą rolę w Ĺźyciu gospodarczym Litwy, w Wilnie było wielu kupcĂłw polskich. Głównie w rękach polskich duchownych był wĂłwczas takĹźe rozwijający się litewski Kościół katolicki. Klasztory załoĹźone w czasach Witolda, m.in. bernardyni w Trokach, były przez długi czas czysto polskie. Stąd na Litwie tak wiele ludzi ma czysto polskie imiona, nawet wśrĂłd nacjonalistĂłw litewskich, jak np. Stanisław, Kazimierz, Czesław, Mieczysław, Bronisław. Polsko-litewska unia zawarta w Horodle w 1413 roku przyczyniła się się do zacieśnienia więzi panĂłw litewskich z Polakami, co owocowało coraz częstszymi związkami małżeńskimi polsko-litewskimi, coraz większą polonizacją Litwy.
Pod względem moralnym można także wiele zarzucić Witoldowi, jak chociażby zabicie z jego rozkazu wziętego do niewoli po bitwie pod Grunwaldem 15 lipca 1410 roku, czyli już jako jeńca dostojnika krzyżackiego Markwarda von Salzbacha w celu uniemożliwienia mu ewentualnego wyjawienia konszachtów Witolda z Krzyżakami, w których to konszachtach zabity grał ważną rolę.

Jedynie pisarz litewski A. Vienuolis-Ĺťukauskas, wbrew oficjalnej polityce rządu, nacjonalistom i historiografii litewskiej idealizującej Witolda, w swojej powieści historycznej „KryĹźkelis” („RozdroĹźe”, 1932) ocenił księcia Witolda jako gnębiciela ludu.

Tak, wielki książę litewski Witold, uwaĹźany przez nacjonalistĂłw litewskich za bohatera narodowego, ktĂłremu nadali przydomek „Wielki”, zapoczątkował polonizację Litwy. Rzecz niewybaczalną przez nich w odniesieniu do wielu innych osĂłb związanych z historią Wielkiego Księstwa Litewskiego.
No cóż, głupota ludzka i podłość wielu polityków nacjonalistycznych jest bezgraniczna!

Marian Kałuski

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt