Dodano: 04.11.20 - 23:25 | Dział: Zakamarki historii

TYLKO PRAWDA SIĘ LICZY

(Moje rozwaĹźania na temat Birczy jej okolic, ktĂłrą „wymazano” z tablicy na Grobie Nieznanego Ĺťołnierza)

Tak juĹź jest na tym świecie, Ĺźe wszyscy chętnie wracamy do przeszłości. Wspominamy czasy, kiedy byliśmy dziećmi i razem z braćmi, siostrami i małymi przyjaciółmi z sąsiedztwa pędziliśmy wspaniałe Ĺźycie u boku naszych rodzicĂłw i dziadkĂłw. Pamiętamy historie, ktĂłre nam, przy okazji świątecznych spotkań chętnie opowiadali. I mĂłwimy, Ĺźe tamte dziecięce, tamte młodzieńcze lata, to był najpiękniejszy, najszczęśliwszy okres naszego Ĺźycia – to był naprawdę beztroski, wspaniały czas. Jesteśmy o tym przekonani, bo wszystko, co młode, jest radosne, jest piękne i bajeczne, przepełnione nieopisaną nadzieją i – wypływającą tylko z naszego istnienia – wiarą w przyszłość, ktĂłrej nic nie moĹźe zakłócić i złamać.
Otaczająca nas rodzina, daje nam poczucie bezpieczeństwa, wiarę w siebie i tą siłę, tą energię, z ktĂłrej będziemy czerpać przez całe Ĺźycie. Rodzina najszybciej i najbardziej kształtuje naszą osobowość; wpaja nam wiarę w Boga, zasady moralne i etyczne, i budzi w nas świadomość narodową…
Więc jesteśmy jak drzewa, ktĂłre nasiąkły sokami tej, a nie innej, ziemi. Wprawdzie później, w dorosłym Ĺźyciu, moĹźemy samodzielnie się poruszać, zmieniać miejsca zamieszkania, jeĹşdzić po całym świecie, ale to, co otrzymaliśmy w młodości, co – jak powiadają – wyssaliśmy z mlekiem matki, pozostaje w naszych sercach na zawsze. I nie tylko w naszych, bo tą wiarę, tą nadzieję i miłość, i tą prawdę o świecie przekazujemy naszym dzieciom, a oni następnym pokoleniom.
Dlatego tak ważne jest, aby w naszej przestrzeni nie było miejsca na kłamstwa, fałszowanie historii, nie było niedomówień i tak zwanych białych plam, które niektórzy chcą zapisać wyzutymi z prawdy słowami.
Ja miałem szczęście. Pamiętam mojego dziadka Franciszka, ktĂłry był Ĺźołnierzem w kampanii wrześniowej 1939 roku. Przy okazji kaĹźdego rodzinnego spotkania dziadek śpiewał patriotyczne, wojskowe piosenki i opowiadał nam – dzieciom o przedwojennej Polsce, o wojnie z Niemcami i Sowietami, o bitwie pod Kutnem, o niewoli niemieckiej i swojej drodze do domu. Ale najwięcej miejsca w jego opowieściach zajmowały historie związane z ludobĂłjczą działalnością – w naszym rejonie, w gminie Bircza, na pograniczu PogĂłrza Przemyskiego i Bieszczad – ukraińskich nacjonalistĂłw z band UPA.
PoniewaĹź był człowiekiem niewykształconym, chłopem, opowiadał tylko to, co sam przeĹźył i widział na własne oczy. Dzięki niemu oraz moim rodzicom, ktĂłrzy juĹź Ĺźyli w tamtym czasie, zawsze wiedziałem, jak było i nigdy nie miałem Ĺźadnych wątpliwości – kto jest zbrodniarzem, a kto ofiarą.
Moi rodzice nie mieli prawdziwego dzieciństwa, szybko zabrała im je wojna, głód i przede wszystkim te piekielne, czerwone noce, gdy na horyzoncie przez kilka lat paliły się domy i całe wsie, a ludzie byli zabijani. I trzeba było przebudować swój świat. Bo okazało się, że nie tylko Niemiec, nie tylko Sowiet może być wrogiem, ale także znajomy z sąsiedniej wsi, ze szkolnej ławy, z którym, przed wojną, żyło się dobrze, w przyjaźni można powiedzieć. B o przyszli obcy ludzie, wyszkoleni przez niemiecki faszyzm, przesiąknięci ideologią zbrodni i mordu, tak zwani banderowcy. Po cichu wkradli się do spokojnych wsi i powiedzieli, że Polacy i Ukraińcy nie mogą już żyć, jak dotychczas, razem; że Lachów trzeba wymordować; że oni już tak zrobili na Wołyniu i w innych rejonach przedwojennej, wschodniej Polski. Bo jak wymordują Lachów, to zostaną sami Ukraińcy i to będzie ich kraj.
Tak teĹź zaczęli robić. I trzeba było na kaĹźde uderzenie gongu samoobrony pilnującej wsi, zrywać się ze snu i chronić głowy w najgłębszych, zarośniętych tarniną jarach, zaroślach, w zboĹźu i specjalnie przygotowanych ziemnych kryjĂłwkach. Ale i to nie pomogło. Mojej rodzinie, chociaĹź nie wszystkim jej członkom, udało się przeĹźyć, bo razem z innymi uciekli za San, przez Nienadową, Babice do Przemyśla, aby później wrĂłcić i na zgliszczach ojcowizn zacząć Ĺźycie od początku. Nie wszyscy jednak mieli tyle szczęścia. A i u tych, ktĂłrzy przeĹźyli, pozostał na całe Ĺźycie – czający się w głębi serca, kaĹźdego dnia, aĹź do śmierci – przemoĹźny strach. Strach, ktĂłry przekazali swoim potomkom, ktĂłry nigdy nie odszedł, tylko przyczaił się gdzieś w głębi zranionych dusz, jak oślizły gad, wypierany codziennie do mrocznej podświadomości i nadal tam trwa, ale na kaĹźde wspomnienie o banderowcach, o UPA, wyskakuje z ukrycia i bije w gong, biję na trwogę… Bo te dwa słowa: banderowiec i UPA, u ludzi, ktĂłrzy przeĹźyli tamte lata na terenie Birczy i okolic, oraz ich dzieci, kojarzą się tylko z piekłem na ziemi, ze zbrodnią i ludobĂłjstwem dokonanym na Polakach, Ĺťydach, ale takĹźe na Ukraińcach, ktĂłrzy – w tamtych czasach – mieli odwagę być uczciwymi ludĹşmi.
Dzięki dziadkom, ojcu i matce, oczami wyobraĹşni, widziałem, jak dwa razy została napadnięta i spalona rodzinna wieś moich rodzicĂłw – Huta Brzuska wchodząca w skład parafii Bircza. Znałem nazwiska ludzi, ktĂłrzy zostali zamordowani przez banderowcĂłw z UPA. Słyszałem o napadach na Birczę i inne pobliskie wsie. Wiedziałem jakie banderowcy stosowali barbarzyńskie metody zabijania. Potrafiłem sobie nawet wyobrazić tego młodego Ukraińca z Brzuski, ktĂłry – podpalając dom mojej matki w Hucie Brzuskiej – z jakiegoś powodu (moĹźe zrobiło mu się Ĺźal kolegi, z ktĂłrym jeszcze w czasie niemieckiej okupacji wypasał konie na jednej gĂłrze, grzał się przy wspĂłlnym ognisku i chodził na wiejskie zabawy) krzyczał do jej starszego brata:
- Bronek, Bronek! Wtikaj, bo pałytsa!
I tego, ktĂłry w przysiółku UronĂłw, przybił bagnetem do drzewa niejakiego Majchra, niezbyt dobrze ukrytego w sadzie śliwkowym, gdy oświetliły go płomienie palonej zagrody. I tego skrytobĂłjcę, niejakiego „Zastrzelim”, ktĂłry trochę wcześniej, podając się za Ĺźołnierza AK, mając juĹź na sumieniu osiemnastu zamordowanych PolakĂłw przybył go Huty Brzuskiej z kolejnym zleceniem zabĂłjstwa…
I oczyma wyobraĹşni widziałem – tak, jak mĂłj drugi dziadek ze strony matki, ktĂłry, ratując Ĺźycie, ukrył się w lesie, przywiązując się pasem do czubka jodły – te wszystkie ukraińskie kobiety, maszerujące wraz z banderowcami i niosące wielkie toboły z mieniem zrabowanym z polskich chałup na chwilę przed ich spaleniem.
Słyszałem o zamordowanej w Sufczynie nauczycielskiej rodzinie SugierĂłw i rodzinie KrukĂłw, i o wielu innych zdarzeniach i ludziach. I na tym tle usiłowałem sobie wyobrazić tego poczciwego ruskiego popa z Brzuski lub Bachowa – opowiadano mi o nim wiele razy – ktĂłry miał odwagę w niedzielę w cerkwi powiedzieć do wiernych:
- Nie zabijajcie! Pan BĂłg nie kazał zabijać! KaĹźdy, czy to Ukrainiec, czy Polak jest człowiekiem i nie wolno pozbawiać go Ĺźycia…
I tylko za to został nocą wyprowadzony do lasu, gdzie przywiązano go do drzewa, odcięto język i wydłubano oczy. A ten, który zajął jego miejsce święcił w cerkwi noże i krzyczał do parafian:
- Zabierzcie te noĹźe, ktĂłre tutaj przynieśliście i zrĂłbcie z nich dobry poĹźytek. Teraz musimy zabijać LachĂłw, a później przyjdzie czas na modlitwę i BĂłg nam to wybaczy…
TakĹźe później, w dorosłym Ĺźyciu, kiedy byłem nauczycielem, a potem, przez wiele lat, policjantem w Birczy, miałem okazję rozmawiać z róşnymi ludĹşmi, ktĂłrzy przeĹźyli tamten czas na birczańskiej ziemi i słyszałem wiele, mrożących krew w Ĺźyłach, tragicznych historii zwykłych rodzin – PolakĂłw, ale takĹźe UkraińcĂłw, ktĂłrzy chcieli Ĺźyć, tak jak przed wojną, w zgodzie z Polakami. Więc moja wiedza o tamtych latach, o ogromie zbrodni jaką przynieśli na tą ziemię banderowcy z OUN UPA, została poszerzona. Ale zauwaĹźyłem rĂłwnieĹź, Ĺźe – pomimo upływu lat – ludzie nadal boją się o tym mĂłwić, bo ten strach ciągle jeszcze w nas tkwi, tak jak w naszych dziadkach i rodzicach. I strach ten jest uzasadniony, bo upiory przeszłości nie śpią. Budzą się co jakiś czas, tak jak pewien młody człowiek, ktĂłrego dziadek był w UPA, bełkotał przez sen po alkoholowej libacji: „ Gdyby czasy się zmieniły, to byśmy sobie jeszcze z wami inaczej pohulali.”
Oczywiście zdaję sobie sprawę, Ĺźe były jakieś odwety ze strony polskiej, ale to skutek, tak jak operacja „Wisła”, zbrodniczej działalności UPA. I była to zaledwie niewielka część morza cierpień spowodowanych na birczańskiej ziemi przez nacjonalistĂłw ukraińskich. Trudno teĹź się dziwić, Ĺźe niektĂłrzy Polacy, ktĂłrym wypalono całe wsie i wymordowano, a niekiedy spalono w ogniu, czy obdarto ze skĂłry, całe rodziny, szukali zemsty. Były to jednak bardzo sporadyczne przypadki. NaleĹźy rĂłwnieĹź powiedzieć, Ĺźe ze strony polskiej nie było nigdy przyzwolenia na zabijanie UkraińcĂłw. Byli to przecieĹź chronieni przez prawo obywatele polscy. Nie wolno było tego robić Ĺźołnierzom AK, Ludowemu Wojsku Polskiemu, ani milicjantom, czy członkom wiejskich samoobron. A jeĹźeli ktoś o tym zapomniał, to zostawał zwykłym, ściganym przez prawo, przestępcą. Banderowcy natomiast, i ich ideologowie, dali sobie barbarzyńskie pozwolenie do wymordowania do korzenia wszystkich PolakĂłw. I cel ten, z całą bezwzględnością, z wielką determinacją, z niespotykanym wręcz, trudnym do wyobraĹźenia okrucieństwem, realizowali do samego końca, gdy zostali rozbici i pozbawieni zaplecza, pozostawiając po sobie tylko trupy, spaloną ziemie i sterczące w niebo kikuty kominĂłw.
„Kiedy ludzie milczą, mĂłwią kamienie” - powiedział ksiądz kardynał Wyszyński. Więc nie milczmy, mĂłwmy prawdę. Nie bĂłjmy się zabierać głosu w swoich własnych sprawach. SzczegĂłlnie dzisiaj, gdy usiłuje się nam wmĂłwić, Ĺźe banderowcy byli kimś więcej niĹź zwykłymi zbrodniarzami i podpalaczami, najchętniej mordującymi starcĂłw, kobiety i dzieci, ktĂłrzy załoĹźyli sobie, Ĺźe ich głównym celem jest fizyczne wyniszczenie na ziemiach wschodnich narodu polskiego i cel ten bezwzględnie realizowali. Dzisiaj, gdy buduje się im pomniki i mianuje na bohaterĂłw narodowych Ukrainy, a nasi polscy przywĂłdcy, ktĂłrym od lat wydaje się, Ĺźe prowadzą jakąś skuteczną, wschodnią politykę, boją się nazwać sprawy po imieniu, przewaĹźnie milczą albo udają, Ĺźe nie widzą problemu…
Ofiarą takiej lekkomyślnej, krĂłtkowzrocznej polityki „dobrosąsiedzkiej” stała się w ostatnich latach Bircza, jedyna miejscowość na terenie PogĂłrza Przemyskiego po wschodniej stronie Sanu i Bieszczad, od Przemyśla, po Sanok i Ustrzyki Dolne, ktĂłra nigdy nie została zdobyta przez UPA, a w okresie od 22 paĹşdziernika 1945 r. do 7 stycznia 1946 r. odparła trzy zmasowane ataki banderowcĂłw, co uchroniło przed wymordowaniem jej mieszkańcĂłw, mieszkańcĂłw okolicznych wsi, ktĂłrzy znaleĹşli tutaj schronienie, a takĹźe wielu uciekinierĂłw z Wołynia i innych terenĂłw wschodnich. Birczy bronili Ĺźołnierze Ludowego Wojska Polskiego, milicjanci i samoobrona, przy czym wielu jej obrońcĂłw, zarĂłwno spośrĂłd Ĺźołnierzy, jak i milicjantĂłw oraz członkĂłw samoobrony walczyło wcześniej w szeregach Armii Krajowej, BatalionĂłw Chłopskich i innych formacjach polskiego ruchu oporu z okresu II Wojny Światowej, ktĂłrzy do milicji, a takĹźe i wojska, wstępowali często na polecenie swoich konspiracyjnych przełoĹźonych oraz z własnej inicjatywy, Ĺźeby bronić ludności polskiej przed śmiercią z rąk UPA. Ludzie z taką konspiracyjną przeszłością byli rĂłwnieĹź organizatorami polskich samoobron w wielu innych wsiach w rejonie Birczy, ktĂłre jednak nie zdołały obronić tych miejscowości przed UPA.
Bircza, której wielkim wysiłkiem wojska, milicjantów, ludzi z samoobrony, a także samych mieszkańców to się udało, zdaniem wielu ludzi interesujących się tym tematem, w tym także moim, odegrała taką samą rolę, o ile nie większą, na Pogórzu Przemyskim i w Bieszczadach, jak Przebraże na Wołyniu, bo oprócz tego, że uchroniła okoliczną polską ludność przed niechybnym wyrżnięciem, swoją zwycięską walką zapobiegła także włączeniu tych terenów do Ukraińskiej Republiki ZSRR, której przywódcy dążyli do utworzenia granicy pomiędzy Polska a Związkiem Radzieckim na Sanie (wzorem traktatu Riwentrop-Mołotow), co by się niechybnie stało w przypadku klęski Birczy.
Za tą właśnie bohaterską obronę Bircza została odznaczona w 1976 r. Krzyżem Grunwaldu III klasy. A jeden z żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego, por. Witold Grabarczyk, wcześniej żołnierz AK na Wołyniu, który, dowodząc kompanią moździerzy, walnie przyczynił się do odparcia trzeciego ataku UPA, za obronę Birczy otrzymał najwyższe polskie odznaczenie wojenne Virtuti Militari.
Myślę, Ĺźe opisane wyĹźej okoliczności – a więc wielkie zasługi PolakĂłw z Birczy i okolicznych wsi, z nich przecieĹź rekrutowali się głównie milicjanci i członkowie samoobrony, oraz Ĺźołnierzy polskich broniących Birczę przed UPA dla Polski i polskości tych ziem (wielu z nich oddało za to Ĺźycie) – spowodowały, Ĺźe na skutek starań środowisk kresowych i rodzin ofiar UPA, w listopadzie 2017 r. Bircza, wraz z innymi zasłuĹźonymi miejscowościami wschodniej Polski, została uhonorowana miejscem na tablicy przytwierdzonej do Grobu Nieznanego Ĺťołnierza w Warszawie. Jednak niedługo po tym tablica została zdjęta i zamieniona inną, na ktĂłrej Birczy juĹź nie było. Stało się tak ponoć na skutek interwencji przedstawicieli władz Ukrainy i ich sugestii, Ĺźe Birczy bronili czekiści, co oczywiście jest nieprawdą.
Birczy nie bronili czekiści, bo ich tutaj nie było. Birczy bronili polscy żołnierze i jej mieszkańcy oraz mieszkańcy okolicznych wsi, którzy się tutaj schronili, żeby uratować życie swoich rodzin. I udało im się. Bircza nigdy nie została zdobyta przez UPA. I chyba o to chodzi w tym całym zamieszaniu. Bo gdyby została zdobyta, a mieszkańcy wymordowani, pewnie nie byłoby problemu, niezadowolenia strony ukraińskiej i chowania głowy w piasek naszych strachliwych decydentów.
Dużo można by jeszcze o tym pisać. Ale ograniczę się tylko do stwierdzenia, że decyzja o usunięciu Birczy z tablicy, w okolicznościach w jakich to nastąpiło, wśród mieszkańców Birczy i okolic, którzy znają swoją historię i mocno ucierpieli od UPA, wywołała wielkie zdziwienie i oburzenie, później niesmak. Wielu z nas do dzisiaj nie może zrozumieć, jak to jest, że polskie władze nie protestują, gdy na Ukrainie stawia się pomniki i gloryfikuje zbrodniarzy z UPA, którzy dokonali ludobójstwa na Polakach, a gdy tylko strona ukraińska kiwnie palcem, wyrażając swoje niezadowolenie z naszych działań w Polsce, natychmiast zmieniają już podjętą decyzję, usuwają Birczę z tablicy, jakby rzeczywiście przystali na zaliczenie jej polskich obrońców, a więc tym samym i mieszkańców, do sowieckich czekistów? Tym bardziej nas to dziwi, że z opowiadań dziadków i ojców, innych osób, którzy w tamtym czasie służyli w polskim wojsku, wiemy, że jeżeli w Birczy, w Przemyślu czy w innych miejscach byli jacyś sowieccy oficerowie, którzy z ramienia radzieckiego okupanta (często stanowiska takie powierzano Ukraińcom) byli przydzielani do polskiego wojska, aby pilnować polskich dowódców, to bardzo często działali na szkodę Polaków, na przykład w sytuacjach, gdy Polacy (wojsko i milicja) chwytali banderowców z bronią w ręku i odstawiali ich do miast, to oni ich wypuszczali (zdarzały się przypadki, że tych samych banderowców zatrzymywano i odstawiano po dwa trzy razy). Świadczy to o tym, że zależało im na tym, żeby banderowska rebelia na tym terenie szybko nie ustała.
Nic więc dziwnego, Ĺźe wielu z nas decyzję o usunięciu Birczy z tablicy na Grobie Nieznanego Ĺťołnierza oraz, mające ją uzasadnić, celowe i niesolidne, często zakłamujące historyczną prawdę, prasowe ataki na Birczę i jej obrońcĂłw z czasĂłw walk z UPA odebrało jako kolejny, tym razem juĹź w wolnej Polsce, „czwarty atak” na Birczę, ktĂłry miał naszych obrońcĂłw i naszych przodkĂłw, a tym samym takĹźe i nas, ich potomkĂłw, pozbawić dobrego imienia i naleĹźnego szacunku. A na to nie moĹźemy się zgodzić.
Decyzja ta wpisuje się w nurt, prowadzonej juĹź od ponad trzydziestu lat, uległej, „strachliwej”, wręcz szkodliwej polityki kolejnych rządĂłw Polski, ktĂłra powoduje, Ĺźe ofiary UPA do tej pory nie zostały w sposĂłb naleĹźyty uczczone. MoĹźe najwyĹźszy juĹź czas otrząsnąć się z tego letargu, z tej niemocy i zrobić coś waĹźnego, doniosłego, na przykład wybudować poświęcone temu tematowi muzeum, ktĂłre będzie dbało oto, aby pamięć historyczna o tamtych tragicznych wydarzeniach nigdy nie została zapomniana i nie była przeinaczana.
Autor: Wiesław Hop
– pisarz i publicysta (Warszawski Oddział Związku LiteratĂłw Polskich)
Urodził się w roku 1963 w Birczy, w powiecie przemyskim, gdzie mieszka. Jest Ĺźonaty i ma troje dzieci. Uczył się w Liceum OgĂłlnokształcącym w Dynowie i na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Rzeszowskiego. Był nauczycielem, a w latach 1989 – 2010 policjantem. Przez ostatnie trzynaście lat słuĹźby pełnił funkcję Komendanta Komisariatu Policji w Birczy.
Od trzydziestu lat pisze opowiadania, ktĂłre były publikowane w wielu czasopismach i wyróşniane w konkursach literackich, a od 2010 r. takĹźe powieści. Jego powieści wzbudzają emocje i zainteresowanie czytelnikĂłw, a takĹźe są dobrze oceniane przez znawcĂłw literatury. Ponadto jest jednym z redaktorĂłw kwartalnika „Łowiec Galicyjski” oraz publikuje w innych czasopismach, w tym w miesięczniku „Brać Łowiecka”.

Prowadzi także własnego bloga
http://opowiadania-wspolczesne.blogspot.com

oraz stronę na Facebooku
https://www.facebook.com/wieslawhopZLPO.Warszawa

Bircza, dnia 18.10.2020r.