Dodano: 30.07.19 - 14:26 | Dział: Godne uwagi

Krzyż z powstańczą opaską

W stołecznych świątyniach były szpitale i kuchnie polowe. W całym mieście wspólne modlitwy i pomoc charytatywna dla walczących i ludności cywilnej. Kościół za udział w Powstaniu Warszawskim zapłacił wysoką cenę.

– Kościół zaangaĹźował się bardzo mocno w działania powstańczej stolicy. Była to kontynuacja pomocy z czasu okupacji. OprĂłcz pracy duszpasterskiej, związanej z udzielaniem sakramentĂłw: spowiadaniem, odprawianiem Mszy Świętych, błogosławieniem związkĂłw małżeńskich, odprawianiem pogrzebĂłw, Kościół niĂłsł pomoc materialną – podkreśla dr hab. Tadeusz Rutkowski, historyk z UW.

Klasztor na Ĺťoliborzu zapisał się w historii jako „Twierdza Zmartwychwstanek”. Został tutaj utworzony szpital z ponad 60 łóżkami, salą operacyjną, opatrunkową, jadalnią dla lekarzy i podręcznym magazynem. Wizytki z Krakowskiego Przedmieścia dawały schronienie pacjentom ze szpitali: ZUS z Czerniakowskiej, powstańczego z Konopczyńskiego i św. Rodziny oraz setkom ludzi z sąsiednich ulic. Urszulanki z Powiśla wsławiły się nie tylko opieką nad rannymi ze szpitala z ulicy Konopczyńskiego i tymi, ktĂłrzy przeszli kanałami, gdy upadła StarĂłwka, ale rĂłwnieĹź nad pogorzelcami, sierotami i Ĺźołnierzami z Powiśla. Szpital w kościele św. Jacka – działał od 16 sierpnia do 7 września – był filią Centralnego Powstańczego Szpitala Chirurgicznego z ul. Długiej. Do legendy przeszły teĹź sakramentki z Rynku Nowego Miasta. Siostry nie tylko przygotowywały posiłki i przynosiły wodę – co wymagało nie lada odwagi i wytrwałości – ale takĹźe umoĹźliwiły zorganizowanie szpitala.

– W Powstaniu Warszawskim została zdjęta klauzura i dlatego siostry sakramentki mogły w duĹźej mierze pomagać powstańcom – przypomina historyk. W rozmĂłwnicach klasztornych urządzono salę operacyjną oraz uruchomiono punkt krwiodawstwa. Miron Białoszewski w „Pamiętniku z Powstania Warszawskiego” opisuje: „Sakramentki się paliły. I latały w welonach. Białych. I biły świnie i krowy. Codziennie. I rozdawały ludziom. I przyjmowały i opatrywały u siebie ludzi. Coraz większe gromady. Tysiące. Te sakramentki, ktĂłre przez ileśset lat, od Marysieńki, śpiewały za kratami i przez kraty przyjmowały komunię, nagle stały się działaczkami, społeczniczkami, bohaterską instytucją, oparciem dla Nowego Miasta…”. Siostry pomagały, dopĂłki klasztor – razem z pacjentami – nie został zbombardowany i nie zamienił się w gruzy.

Modlitwa na kaĹźdym podwĂłrku

– Od początku okupacji bardzo wzrosła religijność ludzi, a juĹź samo Powstanie Warszawskie kojarzy się z ogromną eskalacją modlitwy. Ona właśnie pomagała przetrwać ludziom najtrudniejsze chwile – mĂłwi dr hab. Paweł Skibiński, historyk z UW i dyrektor Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Tysiąclecia.

Znaczącą rolę odegrały dziewczęta nazwane „Ăłsemką”, czyli załoĹźony w 1942 r. z inicjatywy Marii Okońskiej i ks. Stefana Wyszyńskiego Instytut Świecki Pomocnic Maryi JasnogĂłrskiej, Matki Kościoła. Od razu 1 sierpnia postanowiły, iĹź włączą się w powstanie z programem maryjnym i apostolskim. Pracowały i modliły się, tworząc na początek powstańczy punkt modlitwy i misjonując na róşne sposoby, takĹźe poprzez plakaty, wzywały do nawrĂłcenia. Maria Okońska opracowała program „Nowej mobilizacji walczącej Warszawy”, ktĂłry zakładał spowiedĹş i Komunię Świętą oraz Róşaniec. „Ósemki” przeprowadzały teĹź kapłanĂłw do schronĂłw, dostarczały komunikanty do Mszy Świętej, modliły się z powstańcami.

W kaplicach, kościołach, na podwórkach odbywały się nabożeństwa i Msze Św., w czasie których rodziło się poczucie wspólnoty. Wielu księży zostało kapelanami jednostek wojskowych; na mocy papieskiego zezwolenia każdy codziennie mógł sprawować trzy Msze. Każdy udzielał ostatniego namaszczenia, uczestniczył w pogrzebach poległych i zabitych, prowadził ich ewidencję, spowiadał, udzielał chrztów i ślubów.

Pismo powstańcze „Walka” w numerze z 26 sierpnia pisało: „Są dwa symbole Powstania: biały orzeł i ksiądz katolicki z biało-czerwoną opaską, ktĂłry wśrĂłd bomb spieszy na kapłański posterunek…”. Powstańcy do tej pory podkreślają, Ĺźe księża nieśli ogromną otuchę i nadzieję. Komendant główny AK gen. Tadeusz BĂłr-Komorowski tak opisał Mszę Św. sprawowaną przez ks. Tomasza Rostworowskiego: „Trzęsły się ściany, Ĺźołnierze kurczyli głowy, ale kapelan nieporuszony tak sprawował ofiarę, jakby to było w najzaciszniejszym kościółku. (…) Za jego przykładem obecni przestali zwracać uwagę na niebezpieczeństwo”.

Katolicy świata z powstańcami

Także Kościół katolicki w różnych krajach, nawet tych najbardziej odległych, modlił się za walczących. Stolica Apostolska wraz z całym Kościołem powszechnym dostrzegły w Powstaniu Warszawskim nie tylko walkę o wolność, ale również o wartości chrześcijańskie niszczone zarówno przez Niemców, jak i przez ekipy sowieckie.

W uroczystość Wniebowzięcia NMP, 15 sierpnia, w katedrach Ameryki Południowej i Północnej miały miejsce Msze Św. w intencji walczących. Kapłani w kazaniach składali hołd Ĺźołnierzom, a takĹźe prosili o pomoc dla nich. Nawet neutralna Szwajcaria nie pozostała obojętna, duchowni organizowali tam wspĂłlne modlitwy, prosząc o ratunek dla Warszawy. W słowa pociechy dla walczących włączali się arcybiskupi z Nowej Zelandii czy Sydney. „Odmawiamy modlitwę, aby Warszawa, stolica Polski została wkrĂłtce uwolniona, tak jak uwolniony został Rzym i ParyĹź. Niech Wszechmogący sprawi, aby uwolnienie Warszawy zapoczątkowało oswobodzenie Europy i nastanie wolności na świecie”.

„Są dwa symbole powstania: biały orzeł i ksiądz katolicki z biało-czerwoną opaską, ktĂłry wśrĂłd bomb spieszy na kapłański posterunek…”.

PapieĹź Pius XII, udzielając 31 sierpnia odpowiedzi prezydentowi Władysławowi Raczkiewiczowi, podkreślił: „Nie mamy potrzeby zapewniać Cię, jak głęboki oddĹşwięk znajdują w Naszej duszy cierpienia wszystkich ofiar tej okropnej wojny, wśrĂłd nich w szczegĂłlny sposĂłb cierpienia Naszych umiłowanych synĂłw Polski, ktĂłrzy juĹź od pięciu lat wystawieni są na niewymowne udręki i cierpienia na kaĹźdym kroku. Odezwa, jaką skierowały do nas niewiasty Warszawy, poruszyła Nas do głębi duszy”. List papieĹźa został wydrukowany we wszystkich tytułach prasy katolickiej. Warto dodać, Ĺźe nie były to puste słowa. PapieĹź wspierał akcje charytatywne prowadzone przez Kościół dla uchodĹşcĂłw ze stolicy, ktĂłrzy przebywali w obozach jenieckich, miejscach pracy przymusowej, w obozach przejściowych w MilanĂłwku, Pruszkowie, Grodzisku.

Po kapitulacji, Pius XII wysłał 11 paĹşdziernika telegram do prezydenta Raczkiewicza. „W tej godzinie, kiedy spotyka ją (Polskę) tak dotkliwie doświadczenie, pragniemy Panu raz jeszcze powiedzieć, Ĺźe nasze modlitwy w szczegĂłlny sposĂłb wznoszą się ku Bogu, aby obfitość Boskiej pomocy odpowiedziała wielkości cierpień Polski. Tymczasem z całego serca ponawiamy dla Waszej Ekscelencji i dla wszystkich Naszych synĂłw Polski Błogosławieństwo Apostolskie”.

NajwyĹźsza cena

Kościół za pomoc powstańcom zapłacił bardzo wysoką cenę. 2 sierpnia 1944 r. przy Rakowieckiej zostało zamordowanych przez NiemcĂłw 15 jezuitĂłw, a wraz z nimi 25 osĂłb świeckich. Na Polu Mokotowskim, tego samego dnia, został zamordowany dyrektor Wydawnictwa Księży JezuitĂłw, ks. Edward Kosibowicz. Cztery dni później zostali zamordowani redemptoryści. Niemcy zabili takĹźe szefa SłuĹźby Duszpasterstwa w KG AK i naczelnego kapelana AK, wikariusza generalnego i zastępcę biskupa polowego WP, ks. płk Tadeusza Joachimowskiego ps. „Budwicz”. Zamordowano nawet nestora księży warszawskich, ks. Antoniego Trzeciaka. Na wieĹźy kościoła Wszystkich Świętych, gasząc poĹźar, zginął ks. Zacharek.

W tragiczny sposób zapisał się dzień 30 sierpnia. wówczas został zbombardowany kościół Sióstr Sakramentek, a pod jego gruzami zginęło ponad 1000 osób, w tym 35 sióstr oraz ks. Józef Archutowski, proboszcz pobliskiego kościoła Nawiedzenia NMP.

– Kapłani ginęli razem z walczącymi powstańcami. O. Michał Czartoryski OP, ktĂłry dzień po wybuchu powstania spontanicznie dołączył jako kapelan, nie skorzystał z moĹźliwości wycofania się z odchodzącymi oddziałami, lecz do końca towarzyszył ciężko rannym w szpitalu powstańczym na Powiślu, gdzie został rozstrzelany. Jego posługa była nie do przecenienia – zaznacza dyrektor Muzeum JPII i kard. Wyszyńskiego.

Ks. Józef Stanek SAC w ostatnich dniach zrezygnował z możliwości przeprawy pontonowej na drugi brzeg Wisły. Nie opuścił ludzi do końca. Został pochwycony przez Niemców, którzy 23 września, po torturach, powiesili go na jego własnej stule.

– Ĺťadne wydarzenie w dziejach Warszawy nie przyniosło tylu ofiar wśrĂłd ludzi Kościoła, ile Powstanie Warszawskie. Do dzisiaj nie jest znana pełna liczba poległych księży, zakonnikĂłw i siĂłstr – podkreśla dr hab. Skibiński.

Warto jeszcze dodać, że kościoły były zarówno miejscem walk, jak i schronem ludności cywilnej. Dlatego podzieliły losy powstańczej Warszawy. Z 64 kościołów ocalało tylko 9, o czym, już po wojnie, pisał architekt Stanisława Marzyński.

– Mamy w stolicy kościoły, ktĂłre juĹź nie wrĂłciły do pierwotnej postaci. Zniszczono archiwalia i dzieła sztuki. Pod względem materialnym, Kościół stracił bardzo wiele. Ale jedno jest pewne: zyskał wiele nowych powołań. Doświadczenie Powstania Warszawskiego odcisnęło piętno i miało ogromny wpływ na Ĺźycie młodych ludzi, ktĂłrzy w modlitwie i w Bogu znaleĹşli swoje ukojenie – konkluduje dr. hab. Paweł Skibiński.

Korzystałam z książek: Kościół a Powstanie Warszawskie. Dokumenty, relacje, poezja, Warszawa 1994, wybór i opr. Marian Marek Drozdowski; Powstanie warszawskie z perspektywy półwiecza: studia i materiały z sesji naukowej na Zamku Królewskim w Warszawie, 14-15 czerwca 1994 pod red. Mariana Marka Drozdowskiego, Warszawa 1995

Ewelina Steczkowska
Tyg. Idziemy