Dodano: 01.03.19 - 20:27 | Dział: Godne uwagi

Wrocławscy Niezłomni

Było ich sześcioro: kpt. Eugeniusz Werens pseudonim „Pik”, Antoni Wodyński „Odyniec”, Ludwik Marszałek „Zbroja”, Wanda Minkiewiczowa pseudonim „Danka” oraz jej mąż, Lucjan Minkiewicz pseudonim „Wiktor” oraz Helena MotykĂłwna, „Dziuńka” – ostatni Niezłomni we Wrocławiu. Nie chcieli oddać Polski, o ktĂłrą walczyli przez sześć lat wojny, okupantowi z Moskwy. Oddali Ĺźycie, broniąc przyszłych pokoleń przed czerwonym potopem.

Cała rodzina w więzieniu

Eugeniusz Werens, ps. Pik urodził się w 1917 w Kielcach. Po ukończeniu szkoły średniej wstąpił do wojska, w sierpniu 1939 r. ukończył szkołę oficerską w stopniu podporucznika. Wziął udział w walkach we wrześniu 1939 r. W grudniu nawiązał kontakt z Władysławem Jasińskim „Jędrusiem” i z organizacją podziemną Odwet na KielecczyĹşnie. Zamieszkał w Iwoniczu i wziął ślub, pod przybranym nazwiskiem, z Krystyną Matuszak. Po wojnie podjął pracę w WojewĂłdzkim Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego nie ujawniając swojej przeszłości, jednak został zdekonspirowany. Wyjechał do Wrocławia, zaangaĹźował się w działalność WiN -u. 26 stycznia 1946 r. w restauracji „Odrodzenie” przy ul. Szczytnickiej funkcjonariusze UB przygotowali na niego zasadzkę. „Pik” wydostał się wtedy z „kotła” zabijając trzech funkcjonariuszy. Ranny w nogę zmienił miejsce zamieszkania, przenosząc się do Kielc. 2 lipca 1946 r. został aresztowany wraz z Ĺźoną, siostrą Ĺźony i teściową. 13 grudnia 1946 r. został skazany na karę śmierci oraz utratę praw publicznych, honorowych i obywatelskich oraz przepadek mienia. Ĺťonę skazano na 7 lat więzienia, teściową na 5, a siostrę na 3 lata. W więzieniu urodziła się jego cĂłrka, Lucyna, ktĂłrą pozwolono mu zobaczyć tylko jeden raz… 16 kwietnia 1947 r. wykonano na nim wyrok we wrocławskim więzieniu.

Bity aż do śmierci

Urodzony na Podlasiu Antoni Wodyński był oficerem Armii Krajowej i Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, podporucznikiem 6 Partyzanckiej Brygady Wileńskiej. Po wojnie w latach 1946–1947 pełnił funkcję łącznika między dowĂłdcą Władysławem Łukasiukium „Młotem” a Komendą Okręgu Wileńskiego AK ppłk. Antoniego Olechnowicza. Udało mu się ukryć część archiwum oddziału „Młota”. Do Wrocławia przyjeĹźdĹźał często, przywoził meldunki i pocztę mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”. To właśnie w czasie jednej z misji Wrocławskich został 5 lipca 1947 r. postrzelony w brzuch przez UB i aresztowany w czasie prĂłby ucieczki z zasadzki urządzonej przez UB w mieszkaniu Ĺźony „Młota”, Jadwigi Łukasiuk, przy ul. Komuny Paryskiej 57a. Mimo stanu agonalnego został poddany brutalnemu przesłuchaniu. W protokole odnotowano tylko trzy pytania, choć zadano ich znacznie więcej. Zostały zapisane na papierze dokumentu przesłuchania obok trzech odpowiedzi, jakich udzielił.

Na pytanie: Gdzie jest „Młot”, odpowiedział: „Młot” wraz z oddziałem przebywa w lesie, ostatnio myśli o zaprzestaniu walki i rozwiązaniu oddziału. Na pytanie: Gdzie jest „Lufa” , odpowiedział: „niedawno spotkałem go przypadkowo na dworcu w Warszawie. Nie wiem gdzie teraz przebywa”. Na pytanie: Gdzie jest Cyrski, odpowiedział: „Nie wiem”.

Nie podpisał protokołu przesłuchania, bo nie był w stanie tego zrobić. W miejscu przeznaczonym na podpis znajduje się odcisk jego kciuka. Mimo, iż ubecy doskonale wiedzieli kogo przesłuchiwali, to w protokole przesłuchania wpisali, że przesłuchują nieznanego z imienia i nazwiska mężczyznę. W efekcie Wodyński trafia do znajdującego się pod kontrolą WUBP szpitala we Wrocławiu jako NN. Tam umiera 8 lipca 1948 r. Jego zwłoki, jako zwłoki NN, zostają przekazane do Zakładu Anatomii Prawidłowej Kliniki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, gdzie są przechowywane przez ponad pół roku. W końcu stycznia 1949 r. jego ciało, jako ciało NN, zostaje oddane do ćwiczeń studentom medycyny. Następnie, po upływie blisko miesiąca, zwłoki zostają pogrzebane w nieznanym do dziś miejscu.

Major twardy jak zbroja

Mjr Ludwik Marszałek ps.„ Michał Zbroja”, ostatni prezes Okręgu Wrocław Zrzeszenia WiN, urodził się na Podkarpaciu. Z braku pieniędzy nie mĂłgł rozpocząć studiĂłw na Politechnice Lwowskiej i wstąpił do Wojska Polskiego. W czasie akcji „Burza” był zastępcą mjr. Adama Lazarowicza „Klamry”. Od września 1944 r. wyprowadzał z lasĂłw zdekonspirowanych i zdemobilizowanych partyzantĂłw. Poszukiwany przez sowiecki kontrwywiad „Smiersz” ukrywał się, kontynuując działalność konspiracyjną w poakowskich strukturach antykomunistycznych. Był redaktorem i drukarzem podziemnego pisma „Ku Wolności”. ZagroĹźony aresztowaniem został przeniesiony w paĹşdzierniku 1946 r. na Dolny Śląsk, gdzie odbudował prawie od podstaw struktury WiN. W grudniu 1947 r. aresztowany przez UB i we wrocławskim więzieniu poddany brutalnym przesłuchaniom. 10 sierpnia 1948 r., w procesie działaczy Zarządu Okręgu Wrocław WiN, skazany przez sędziego kpt. Zygmunta Bukowińskiego na karę śmierci. OskarĹźycielem był prokurator mjr Jan Orliński. Jego prośba o ostatnie widzenie z rodziną została odrzucona. Rozstrzelano go 27 listopada 1948 r. wraz z trzema innymi działaczami WiN: Stanisławem Dydo, Władysławem Ciskiem i Janem Klamutem, na dziedzińcu więzienia przy Kleczkowskiej. Ciało pogrzebano na Cmentarzu Osobowickim.

Małżeństwo na służbie

Lucjan Minkiewicz, chudy dryblas o pociągłej twarzy, wrażliwy inteligent, który w chwili wybuchu wojny był już studentem politechniki, z zacięciem do muzykowania, skrzypek.

Od jesieni 1945 r. nie chce juĹź dłuĹźej walczyć, nie widzi sensu kontynuacji zbrojnego oporu. Taka postawa towarzyszy mu przez kolejne miesiące, jednak jako człowiek ideowy i odpowiedzialny za swoich podkomendnych nadal trwa w walce. Czyni tak pomimo powaĹźnych kłopotĂłw ze zdrowiem oraz próśb, a czasem ostrych wyrzutĂłw ze strony ciężarnej Ĺźony Wandy, pseudonim „Danka” Zachował się list Lucjana do napisany w połowie 1946 r.:
„(…)Wolę zginąć w walce niĹź na szubienicy. Wiesz, Ĺźe u mnie juĹź teraz nie ma litości u panĂłw z UB, a przecieĹź ja chcę Ĺźyć jak najdłuĹźej z Wami, chcę choć trochę zaznać szczęścia przy Twoim boku. Musisz pogodzić się z tym, Ĺźe jeszcze dłuĹźszy czas będziemy musieli Ĺźyć z dala od siebie. Danuś! Pamiętaj, Ĺźe jesteś moją Ĺźoną, Ĺźe byłaś tak jak ja Ĺźołnierzem. Musisz trwać na swoim posterunku, musisz wychować nasze dziecko w duchu takim, w jakim i my byliśmy wychowani!”

30 czerwca 1948 r. ubecy w mieszkaniu przy ul. Pokutniczej 12 (dziś Łaciarska 9) bezpieka urządziła „kocioł”. W zasadzkę wpadła wĂłwczas Wanda. Lucjan, słysząc męskie głosy w mieszkaniu zawrĂłcił, zbiegł po schodach i uciekł, chwilę później, korzystając z zamieszania uciekła rĂłwnieĹź Wanda, ale nie cieszyli się długo wolnością. Aresztowano ich 1 lipca 1948 r. Wandę Minkiewicz skazano na karę wieloletniego więzienia. Wyrok wydał sędzia Mieczysław Widaj, ktĂłremu nie przeszkadzał fakt, Ĺźe Wanda Minkiewicz była w ciąży. W więzieniu urodziła cĂłreczkę Ewę, na wolość wyszła w 1956 r. „Kiedy po latach Wanda Minkiewicz opuszczała więzienne mury, miała zalewie trzydzieści pięć lat, a wyglądała jak staruszka. Była smutna, chuda, zniszczona i schorowana, a wszystkie włosy miała siwe” - czytamy w książce Szymona Nowaka „Dziewczyny wyklęte”.

Lucjan po ciężkim śledztwie został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 8 lutego 1951 r. o godz. 19.55 w więzieniu mokotowskim w Warszawie.

„Dziuńka”, ktĂłra chciała walczyć

W książce „Dziewczyny Wyklęte” Szymon Nowak podkreśla, Ĺźe Helena MotykĂłwna, ps. „Dziuńka” była bardzo waleczna, odwaĹźna i… lubiła broń. Urodzona w 1924 r. w Daszewie (dziś to Ukraina), zaledwie przez 2 tygodnie była członkiem grupy „Otta”. Stracona razem z dzieckiem, w zaawansowanej ciąży (to był 8, lub 9 miesiąc) 18 lipca 1946 r. w więzieniu przy Kleczkowskiej. DowĂłdcą plutonu był ppor. Julian Lach. Naocznym świadkiem oczekujący na rozprawę Ĺźołnierz AK, wywiadowca „Otta”, Idzi Gatner. To on opisał egzekucję Heleny:
„Pod mur postawili tą kobietę w ciąży i tego Idziego (Piszczałkę) i innych. Ja to widziałem. Ile tam było, dwadzieścia, trzydzieści metrĂłw. Na tą egzekucję KBW przyszło podpite. I nie, Ĺźe sędzia odczytał wyrok. Wyprowadzili, oczy zawiązane i karabinami jak tylko mogli, tak siekli. W trakcie brutalnej egzekucji ranna Helena Motyka miała głośno krzyczeć: „Mamo, mamo, dobij!” Więźniowie, słyszący i obserwujący dramatyczny przebieg rozstrzeliwania skazanych, rzucili się wĂłwczas do okien i zaczęli walić w miski. Był to ich protest.”

Razem z Heleną zamordowano jeszcze innych żołnierzy: Romana Roszkowskiego, Edwarda Szemberskiego i Idziego Piszczałkę. Szczątki Heleny Motykówny spoczywają na cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu.

W uzasadnieniu wyroku skazującego Helenę MotykĂłwnę czytamy: „Przy wymiarze kary sąd wziął pod uwagę bierność, z jaką poddała się rozkazom dowĂłdcĂłw bandy i solidaryzowanie się jej z działalnością bandy w ostatnim napadzie na pociąg oraz fakt, Ĺźe podczas napadu dokonano mordu 10 Ĺźołnierzy armii sojuszniczej, przez co mogło nastąpić pogorszenie stosunkĂłw z zaprzyjaĹşnionym państwem ZSRR.”

Tyg. Niedziela