Dodano: 08.02.19 - 16:00 | Dział: Godne uwagi

„Czyja jest Polska…”

Umarł Jan Olszewski, polski patriota, socjalista-niepodległościowiec, pierwszy premier III Rzeczypospolitej. Obalenie, jego rządĂłw przez obrońcĂłw układu z właścicielami PRL, jakie dokonało się 4 czerwca 1992 roku, było dla mojego pokolenia czwartym wielkim doświadczeniem formacyjnym. Po natchnieniu, jaki przyniosła wybĂłr Jana Pawła II, a potem jego pielgrzymka w czerwcu 1979 roku – przyszło złamanie nadziei Solidarności przez stan wojenny. Po nadziei, jakie przynosił wynik głosowania 4 czerwca 1989 roku – przyszedł wybĂłr twĂłrcy stanu wojennego na prezydenta – przez formalnych reprezentantĂłw dziedzictwa Solidarności. A potem przyszło głosowanie przeraĹźonych perspektywą lustracji „Bolka”, Tuska, Niesiołowskiego: właśnie 4 czerwca 1992. I zobaczyliśmy wtedy, tak jak to powiedział tamtej nocy premier Olszewski: czyja jest Polska. Pod czyją „serdeczną kontrolą” się znajduje.

Przypominam te doświadczenia, by nie dać zakłamać wspomnienia o wielkim polskim patriocie, dziedzicu Okrzei i Piłsudskiego. On był znakiem sprzeciwu wobec domowej hańby „transformacji” PRL.

Za zablokowanie umowy, jaką prezydent Wałęsa chciał zawrzeć wiosną 1992 roku z Moskwą, kosztem polskiej suwerenności i za próbę lustracji zapłacił błyskawicznym odsunięciem od władzy przez koalicję strachu: strachu przed prawdą i strachu przed niepodległością. To trzeba dzisiaj przypomnieć.
PoniewaĹź śmierć premiera Olszewskiego zbiegła się z triumfalnie przypominaną 30 rocznicą rozpoczęcia obrad okrągłego stołu i prĂłbą ponownej deifikacji tego mebla (oraz jego politycznych stolarzy), pozwolę sobie przypomnieć dotyczący tej właśnie kwestii fragment jednej z rozmĂłw, jaką miałem zaszczyt przeprowadzić z Janem Olszewskim w 1996 roku (opublikowana została wĂłwczas pod tytułem Wyjście z szarej strefy w „Arcanach”; dziś moĹźna ja przeczytać w całości w tomie Filary Niepodległości).

Oto odpowiedź Premiera na pytanie o ocenę okrągłego stołu:

Moje wątpliwości zaczęły się duĹźo wcześniej. Widzi Pan, od samego początku uczestniczyłem w imprezie, ktĂłra najpierw tak się jeszcze nie nazywała, ale ktĂłra na zasadzie naszego odpowiednika wobec tworzonej przy Jaruzelskim Rady Konsultacyjnej przybrała formę Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie. Róşnice między mną a większością uczestnikĂłw prac tego gremium zaczęły się rysować gdzieś w roku 1986, kiedy na fali pieriestrojki, tego, co się działo w Rosji, zaczęły się wyraĹşne tendencje, by i u nas szukać jakichś kompromisowych rozwiązań, wejścia w jakieś porozumienie z władzami. Ja wyraĹźałem wtedy przekonanie, Ĺźe nie naleĹźy się do tego spieszyć, Ĺźe coś się tutaj zaczęło naprawdę waĹźnego, w Rosji uruchomiony został początek jakiegoś waĹźnego procesu – wraz z pieriestrojką, wraz z głasnostią. UwaĹźałem, Ĺźe trzeba poczekać, aĹź się ten proces bardziej wyklaruje w swoich intencjach i celach, Ĺźe za wcześnie w to wchodzić. W tym duchu występowałem na posiedzeniu Komitetu, apelowałem do Lecha Wałęsy. Ten sceptycyzm zachowałem do samego końca, do pojawienia się idei Okrągłego Stołu. Nie uwaĹźałem samej tej idei za złą, uwaĹźałem tylko, Ĺźe czas pracuje dla nas, my się spieszyć nie potrzebujemy, tamci się spieszą. I to był główny powĂłd, dla ktĂłrego odmĂłwiłem propozycji, by objąć kierownictwo grupy, ktĂłra miała z naszej strony omawiać przy Okrągłym Stole sprawy wymiaru sprawiedliwości itp. – tzw. podstolika prawnego. Natomiast, kiedy profesor Adam Strzembosz to objął, uznałem, Ĺźe nie mogę nie udzielić jego grupie pomocy w zakresie mojej wiedzy czy doświadczenia, w charakterze eksperta. W ten sposĂłb mogłem przynajmniej na takim roboczym pułapie obserwować, jak przebiegała cała ta procedura.

Muszę powiedzieć, Ĺźe ten przebieg nastroił mnie jeszcze bardziej sceptycznie do całej sprawy. Zobaczyłem, Ĺźe nagłośnienie tego, danie temu oprawy propagandowej do czegoś zmierza. Zobaczyłem, Ĺźe to nie jest wcale tak, Ĺźe toczy się tutaj ostra walka, by wyrwać im jakieś ustępstwa, Ĺźe oni się bronią, Ĺźe my walczymy o jak najwięcej, oni o to, by dać jak najmniej. Zobaczyłem zamęt, zobaczyłem, Ĺźe my wchodzimy w coś, w co nas się wprowadza, ale nie wiemy w gruncie rzeczy, w co. Sądziłem wĂłwczas, Ĺźe to jest sytuacja całej naszej ekipy przy Stole, Ĺźe cała nasza strona podobnie jak ja nie orientuje się do końca, w jaką grę jesteśmy wciągani. zastanawiającą rzeczą było, jak przy Okrągłym Stole odnawiały się bliskie stosunki, odĹźywało ponad stołem dawne koleĹźeństwo zetempowskiego pokolenia, tych ludzi, ktĂłrzy kiedyś się podzielili; wydawało się, Ĺźe są śmiertelnie skłóceni, a teraz okazywało się, Ĺźe to są koledzy. Nagle odnaleĹşli się koledzy z dawnych lat, odĹźyły wspomnienia z lat młodości, wspĂłlne doświadczenia z obozĂłw wakacyjnych, wspĂłlne dziewczyny itd. Stopień zrozumienia i współżycia wzrastał szybko, pogłębiała się dobra komitywa. To był dla mnie następny sygnał alarmowy, Ĺźe coś tu jest niedobrze. Rozmowy przy Stole nie były wcale takie ostre, obie strony starały się sobie wychodzić naprzeciw. Na to natomiast nakładała się ta niesłychanie nachalna oprawa propagandowa, ktĂłra starała się przekazać odbiorcy przy telewizorze obraz ludzi, ktĂłrzy spierają się gwałtownie ze sobą, ostro polemizują – przed tymi kamerami o wiele bardziej niĹź w rzeczywistości, przy stoliku. Coś było w tym fałszywego, nieautentycznego. Nie moĹźna było nie mieć wątpliwości.

Kiedy obrady Okrągłego Stołu zostały ostatecznie przełoĹźone na propozycję „niekonfrontacyjnych” wyborĂłw, jeszcze okazało się, Ĺźe w tych wyborach nawet w owym wąskim zakresie, w jakim społeczeństwo zostało dopuszczone, Ĺźeby wyrazić swoją wolną wolę, nie zostawiamy mu jednak Ĺźadnej swobody, tylko idziemy jako blok i żądamy od ludzi poparcia bez warunkĂłw i bez pytań: macie nas poprzeć, bo my jesteśmy waszymi reprezentantami z racji tego, Ĺźe dopuszczono nas do stolika… Uznałem, Ĺźe tego jest juĹź trochę za wiele. To jest coś, w czym po prostu nie moĹźna wziąć udziału. Wielu ludzi mĂłwiło mi wtedy: nie bądĹş idiotą, jeĹźeli teraz odmĂłwisz udziału w tych wyborach, to nie będziesz miał Ĺźadnego wpływu na rzeczywistość. To był taki argument, ktĂłry przypomniał mi rok 1956. W czasie odwilĹźy po okresie stalinowskim wielu ludziom, nawet z opozycji, proponowano, Ĺźeby wstąpili do partii, bo przecieĹź idzie nowy czas i ci, ktĂłrzy zostaną z boku, nie będą mieli wpływu na rzeczywistość, bo moĹźna ją zmieniać tylko od środka… Nie miałem wątpliwości ani wtedy, ani w 1989 roku.

Wiedziałem, Ĺźe proponuje nam się udział w naprawianiu czegoś, czego naprawić się nie da. UwaĹźałem teĹź, Ĺźe do zmiany całego układu moĹźna się przyczynić, oddziałując nań z zewnątrz, a nie koniecznie w nim uczestnicząc. Okazało się, Ĺźe od środka na pewno nie moĹźna go zmienić, ale tylko konserwować…

autor: prof. Andrzej Nowak
Historyk, publicysta, sowietolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierownik pracowni Dziejów Rosji i ZSRR w Instytucie Historii PAN.
wPolityce