Dodano: 03.02.19 - 20:23 | Dział: Śladami naszych przodków
Kulturowe dziedzictwo Śląska
Historia przemysłu
Województwo śląskie, jest największym skupiskiem zabytkowych obiektów przemysłowych. Oddają one jego specyfikę kulturową i niezwykłą tożsamość. Ich unikatowość sprawia, że są one integralną częścią europejskiego dziedzictwa kulturowego. Trwający przez ponad dwa wieki rozwój przemysłu na tych ziemiach sprawił, że Śląsk stał się jednym z wiodących miejsc przemysłowych. Od czasów starożytnych na terenach obecnego województwa śląskiego rozwijało się górnictwo kruszcowe, srebra i ołowiu. Jednak nie można w tym miejscu pominąć gałęzi przemysłu górniczego, przetwarzającego tu rudy żelaza.
Wytop żelaza
Z górnictwem tym, miało ścisły związane kuźnictwo leśne, warsztatowe i nadrzeczne. Również cystersi, rezydujący na Śląsku w XIII wieku, zajmowali się wytopem żelaza. Za sprawą tego zakonu, rozwinęło się także hutnictwo szkła. W połowie XVIII stulecia, rozwój przemysłu w Europie przyniósł znaczne zmiany społeczno-ekonomiczne na Śląsku. Ważnym etapem rozwoju przemysłu w tym miejscu, było powołanie Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu, na czele którego w 1779 roku stanął Wilhelm von Reden.
Przed naszą erą
Wracając jednak do lat wcześniejszych, należy podkreślić, iż okręg górniczo-hutniczy na terenach dzisiejszej krainy Tarnowskich Gór, rozpoczął swoją działalność około II wieku przed naszą erą, osiągając szczyt swoich możliwości produkcjach w pierwszej połowie I tysiąclecia nowej ery. Początkowo, człowiek wykorzystywał tamtejsze pokłady rudy żelaza zwane potocznie hematytem, do rytualnego malowania swojego ciała. Jednakże z czasem, z rud żelaza otrzymywano potrzebny sprzęt rolniczy oraz wojskowy. Fakt ten, był podwaliną późniejszego hutnictwa, które miało swój początek na tych ziemiach, w II wieku p.n.e. Najstarsza znana odkrywkowa kopalnia hematytu, istniała na tym terenie, w okolicach wsi Rybna. Funkcjonowała tam ona od 11 do 4 tysiąclecia przed narodzeniem Chrystusa.
Pierwsze tysiąclecie n.e.
Ale największy rozwój przemysłu górniczo – hutniczego, przypada na pierwszą połowę I tysiąclecia naszej ery. Łączy się on z powstaniem pierwszych pieców dymnych, tak zwanych dymarek, lub wytopek. Wytopki, to dawne piece hutnicze, w którym przez redukcję tlenkowych rud żelaza, następującą przy pomocy spalania węgla drzewnego otrzymywano żelazo w postaci gąbczastej, z zawartością dużej ilości żużlu. Żelazo nadające się do wyrobu narzędzi, broni i tym podobnych przedmiotów, uzyskiwano poprzez usunięcie łupki żużlowej na drodze wielokrotnego jej przepłukiwania. Ten skomplikowany proces wytopny, znany był od bardzo dawna w Egipcie, natomiast na ziemiach polskich wprowadzono go na szeroką skalę w 1 wieku, naszego słowiańskiego istnienia. W początkowym okresie, piece wytopne były wyłożonymi gliną zagłębieniami wyrobionymi w ziemi (tzw. ogniska dymarskie), z biegiem czasu, były one piecami jednorazowego użytku, w których po zakończeniu procesu topniczego część nadziemna była doszczętnie niszczona, zaś część zagłębioną w ziemi wraz z żużlem pozostawiano. Właśnie pozostałości te, stanowią dzisiaj cenne źródło informacji o ówczesnej metalurgii żelaza. Na przełomie XII i XIII wieku, wspomniana wytopka przekształciła się w stały piec hutniczy z otworem spustowym, wykorzystanym do wylewu żużlu. Jako nowum, posiadała ona sztuczny nawiew i ciąg powietrza. Ówczesny cały zespół pieców hutniczych, tworzących tak zwane piecowiska, był miejscem zatrudniania wielu dziesiątek ludzi.
Mimo, że praca w nich należała do bardzo ciężkich, sowite wynagrodzenie ściągało do niej wielu robotników. Obok pieców dymarskich, budowano także stosy do zwęglania drewna zwane mielerzami, wznoszono też obiekty do prażenia rudy tj. prażaki. Jak podają nam stare źródła historyczne, we wspomnianych prażakach znajdywały pracę także i kobiety, ponieważ praca w nich wymagała ogromnej dokładności i precyzji. Jak zatem widzimy, okolice Tarnowskich Gór, stanowią prawdziwa perłę naszej kultury przemysłowej.
EWA MICHAŁOWSKA- WALKIEWICZ