Dodano: 10.10.16 - 12:25 | Dział: Oceny-Poglądy-Analizy

Przypomnijmy o Rotmistrzu!

„Wołyń” - początek końca

Film Smarzowskiego ma charakter przełomowy. W wielu dziedzinach. Po dziesiątkach lat kłamstwa i zamilczania, po ćwierćwieczu tresury – pedagogiki wstydu, zaczynamy wybijać się na niepodległość. Czy autor „Róşy” i „Wołynia” nakręci „Ochotnika do Auschwitz”?

„Wołyń” to niewątpliwe arcydzieło. Ukoronowanie drogi twĂłrczej autora „Róşy”. Film, ktĂłrego siłę stanowi swego rodzaju samoograniczenie autora. O walorach tego obrazu moĹźna by pisać długo. Deklarowane zasadnicze cele – spłata moralnego długu wobec ofiar ukraińskich nacjonalistĂłw, pokazanie siły i skutkĂłw rozkiełznanej nienawiści - zostały osiągnięte. Z pewnością dziś nie zdajemy sobie jeszcze sprawy z dalekosiężnych konsekwencji nakręcenia „Wołynia”. Chciałbym jednak, na gorąco, podzielić się kilkoma intuicjami i zaproponować coś konkretnego.

Po pierwsze, jest skrajną niesprawiedliwością twierdzenie (a pojawiły się juĹź takie głosy), Ĺźe „Wołyń” epatuje okrucieństwem. Absolutnie nie ma tutaj mowy o epatowaniu. Wierny prawdzie historycznej reĹźyser oszczędził nam najbardziej drastycznych ze scen z wydarzeń, ktĂłrych apogeum miało miejsce latem 1943 r. Ktoś kto tak jak ja zna i ceni kino Smarzowskiego nie mĂłgł nie zauwaĹźyć, Ĺźe autor „Wołynia” dokonał swego rodzaju samoograniczenia. Jakkolwiek makabrycznie by to nie zabrzmiało, w tym filmie bardzo wiele pozostało (i dzięki Bogu!) w sferze niedopowiedzenia. Dlatego zarzuty o rzekomym epatowaniu moĹźna formułować albo w złej wierze, albo na skutek całkowitego braku wiedzy o faktach.

Z tego ostatniego względu – to po wtĂłre - „Wołyń” ma nieocenioną wartość edukacyjną. Nie ma wątpliwości, Ĺźe wielu, zwłaszcza z młodego pokolenia (nie dotyczy to rzecz jasna funkcjonalnych analfabetĂłw), sprowokuje do własnych poszukiwań, lektur, przemyśleń. Do zapoznania się z faktografią wołyńskiej rzezi. Do zmierzenia się z ideologią ukraińskiego nacjonalizmu integralnego, gloryfikującą ludobĂłjstwo. Ideologią, ktĂłra stała za tragicznymi wydarzeniami. Jeśli w kolejnych latach książki Stanisława Srokowskiego, Ewy Siemaszko, Wiktora Poliszczuka wyjdą z niszy i staną się punktem wyjścia dla prywatnych, nie tylko akademickich, debat między Polakami a Ukraińcami, będzie to zasługą Wojtka Smarzowskiego.

Po trzecie, reakcja na najnowsze dzieło Smarzowskiego stanowić będzie papierek lakmusowy. Prawdziwy probierz intencji i sprawdzian systemu wartości osoby dokonującej oceny. W dobie skrajnie proukraińskiej polityki polskiego obozu władzy, w cyniczny sposĂłb wykorzystywanej przez duchowych dziedzicĂłw Bandery, Szuchewycza, Doncowa, nie moĹźe nie dać do myślenia to co w reakcji na „Wołyń” usłyszeliśmy ze strony młodych UkraińcĂłw (patrz link), byłego premiera Ukrainy (zob.link), a takĹźe przewodniczącego Związku UkraińcĂłw w Polsce (link).

Po czwarte – i tu mamy największy problem. To przeraĹźające, ale „Wołyń” Smarzowskiego nie jest li tylko dramatyczną historią. Banderyzm trwa i z błogosławieństwem ukraińskich elit zakaĹźa nienawiścią kolejne pokolenia. Jeśli współcześni Ukraińcy – od młodocianego internauty, po politykĂłw, urzędnikĂłw i naukowcĂłw – nie tylko zaprzeczają solidnie udokumentowanym faktom, ale wprost (jak ukraiński prezydent, parlament, samorządy, tamtejszy IPN) odwołują się do dziedzictwa OUN/UPA, stawiając zbrodniarzy na piedestale, jeśli imiona ideologĂłw ludobĂłjstwa nadaje się ulicom i placom ukraińskich miast, jednocześnie powtarzając, Ĺźe ambicją (tak mocno przecieĹź wspieraną przez IV RP!) naszego wschodniego sąsiada jest akcesja do UE i zwycięstwo, częściowo za polskie pieniądze, ukraińskich neo-esesmanĂłw w Donbasie, jeśli osiedlający się w znienawidzonej Polsce przybysze ze wschodu bez mrugnięcia okiem przyjmą i 500+, i studenckie stypendia, nie sposĂłb nie powtĂłrzyć pytania o fundamenty nie tylko polsko-ukraińskiej, ale europejskiej wspĂłlnoty. Czy wyobraĹźacie sobie, Ĺźe kiedy wreszcie polscy politycy z rĂłwnym zapałem jak o interesy Ukrainy, zaczną dbać o takie sprawy jak, od ośmiu lat postulowany przez Fundację Paradis Judaeorum i wolontariuszy akcji społecznej „Przypomnijmy o Rotmistrzu” („Lets Reminisce About Witold Pilecki”), Europejski Dzień BohaterĂłw Walki z Totalitaryzmem, Andrzej Duda i Petro Poroszenko, ramię w ramię oddadzą 25 maja hołd i Witoldowi Pileckiemu, i Stepanowi Banderze? Nie wybiegając w owe niedosiężne dla polskiego partyjniactwa rejony, stwierdzam z przekonaniem, Ĺźe po „Wołyniu” trudniej będzie wygasić takie inicjatywy jak zgłoszony przez posłów Kukiz-15 postulat karnoprawnego ścigania propagowania banderyzmu.

Po piąte właśnie – wspĂłlnota. O ile na poziomie transgranicznym i kontynentalnym moĹźna mĂłwić o przepaści nie do zasypania, nie do przezwyciężenia, dopĂłki jedna ze stron za fundament swojej toĹźsamości uznawać będzie ludobĂłjstwo, ktĂłrego potworność wymyka się wyobraĹşni, film Smarzowskiego doprowadzi do odbudowy tak bardzo osłabionej więzi między Polakami. Ma rację Joanna Płotnicka, Ĺźe pĂłjście na „Wołyń” ma w sobie coś z rytuału Mickiewiczowskich DziadĂłw. Ĺťe stanowi ersatz rozmowy z duchami zamęczonych, pogrzebanych bez grobĂłw, Kresowian. I Ĺźe jako takie jest naszym – współczesnych - obowiązkiem. Ma rację Piotr DziĹźa, ktĂłry na facebooku napisał, Ĺźe jeśli w nas, tak bardzo na co dzień pokłóconych, poobraĹźanych, spolaryzowanych, warczących na siebie, w nas tak łatwo – dodam od siebie – rozgrywanych, bodaj na chwilę zaistnieje owo opłakiwanie nieopłakanych, juĹź samo to będzie nieocenionym dobrem wniesionym przez film Smarzowskiego.

Po szĂłste, w świecie, w ktĂłrym a propos II wojny światowej obowiązuje utrwalona juĹź narracja o polskiej winie za największe zło, narracja, ktĂłrej rewersem jest dogmat tzw. religii Holokaustu, w myśl ktĂłrego w świadomości mieszkańcĂłw globalnej wioski jest miejsce na jedno tylko cierpienie, na jedne ofiary – Ĺźydowskie, pojawia się oto w nowoczesny sposĂłb opowiedziana historia wspĂłlnoty tragicznego losu dwĂłch, skazanych na zagładę, narodĂłw. Nie spodziewam się, rzecz jasna, Ĺźe „Wołyń” będzie miał za granicą choć w drobnej mierze podobną promocję jak ta, ktĂłrą filmowi „Nasze Matki, nasi ojcowie” zapewnili Niemcy, nie podejrzewam, Ĺźe film Smarzowskiego zbierze laury na międzynarodowych festiwalach filmowych, z całą pewnością jednak przez kolejne lata spełni trudną do przecenienia rolę – chciałem napisać edukacyjną, wychowawczą etyczną, ale tak naprawdę naleĹźałoby rzec – kulturową. A raczej kulturotwĂłrczą. „Wołyń” Smarzowskiego jest jak sadzenie lasu. Dlatego stanowi prawdziwy kamień milowy.
Ów punkt zwrotny (czas wyjaśnić tytuł niniejszej recenzji) odnosi się do wielu wymiarĂłw. TakĹźe tego, ktĂłry nazwałbym naszym wybijaniem się na niepodległość. Osiąganiem suwerenności ducha. Snując rozwaĹźania o „Wołyniu” nie wolno ani na chwilę zapomnieć nie tylko o tym, Ĺźe tak waĹźny i potrzebny film powstał ćwierć wieku po odzyskaniu (?) przez Polskę wolności, ale Ĺźe o mały włos nie powstałby wcale… JeĹźeli taki obraz nakręcono dopiero teraz, A.D. 2016, więcej to mĂłwi o rzeczywistym zniewoleniu zakneblowanej duszy polskiej, niĹź najbardziej błyskotliwe analizy.

Po siĂłdme wreszcie i ostatnie, obejrzenie „Wołynia” utwierdziło mnie w przekonaniu, Ĺźe Wojtek Smarzowski jest najlepszym z moĹźliwych do wyobraĹźenia twĂłrcą superprodukcji filmowej o Ochotniku do Auschwitz. 11 kwietnia 2016 r. Fundacja Paradis Judaeorum wystosowała list w tej sprawie (zob. „Smarzowski o Pileckim?”). Teraz czas na działanie. Wszystkich, ktĂłrzy pomysł popierają, zachęcam do składania podpisĂłw i propagowania petycji dostępnej pod adresem:

www.citizengo.org/pl/37752-prosimy-autora-wolynia-o-film-o-rtmpileckim

Przypomnijmy o Rotmistrzu! Trzeba dać świadectwo

Michał Tyrpa