Dodano: 21.12.15 - 23:54 | Dział: Prosto z mostu

Grupa Trzymająca Sondaże

Jak obalić rząd, gdy staje się niebezpieczny



SondaĹźe mogą zniszczyć lub wylansować kandydata na prezydenta, zdymisjonować ministra, a nawet skasować niewygodny telewizyjny program. Tymczasem w polskich sondaĹźowniach rządzą ludzie z powołanego przez Wojciecha Jaruzelskiego w stanie wojennym „mundurowego” CBOS, ktĂłry był orężem generalskiej junty. Dziś zasiadają we władzach OBOP, Pentora, PBS i IPSOS. Stworzyli teĹź od podstaw GfK Polonia. Publikujemy dziś dziennikarski raport, ktĂłry pokazuje, jak działa patologiczny układ, na ktĂłry składają się wzajemne powiązania sondaĹźowni, mediĂłw oraz medialnych ekspertĂłw. Mechanizm, ktĂłry czyni z polskiej demokracji zabawkę w rękach postkomunistycznej oligarchii.

(Od Autora: W obecnej operacji mającej obalić rząd PiS sondaĹźownie odgrywają – obok mediĂłw - rolę kluczową. Kuriozalny sondaĹź z Nowoczesną w roli lidera, rzekomy gigantyczny oddĹşwięk protestĂłw KOD, wzrost nieufności do prezydenta Andrzeja Dudy – wszystko to ma podgrzewać atmosferę, delegitymizować obĂłz niepodległościowy, powodować w nim podziały. SondaĹźownie to najbardziej niebezpieczna broń układu, bo najsłabiej rozpoznana. Jej obecne, ryzykowne uĹźycie na totalną skalę wskazuje na to, Ĺźe mamy do czynienia z kluczowym momentem w historii III RP. Artykuł „Grupa Trzymająca SondaĹźe” opublikowałem w Gazecie Polskiej 13 grudnia 2006 r. i odnosił się on do Ăłwczesnego składu personalnego sondaĹźowni, ale zmiany, ktĂłre dokonały się w międzyczasie mają charakter drugorzędny. Mechanizm, stworzony przez reĹźim Jaruzelskiego, ma się dobrze. Piotr Lisiewicz)

Legendarny punkowy zespół Dezerter śpiewał w 1987 r. piosenkę „Szwindel”: „Postawią sobie pomnik bohatera/ Wybiorą sobie nowego premiera/ Stworzą nowy system polityczny/ I będą dumni, Ĺźe jest demokratyczny/ Znowu szwindel szykują nowy/ ZnĂłw chcą się dobrać do twojej głowy”.

Ĺťyjemy w kraju, w ktĂłrym demokrację niszczy szwindel. Jest nim przeĹźarta patologicznymi powiązaniami piąta władza, bo tak nazywa się ośrodki badania opinii publicznej. Władza sondaĹźowni jest ogromna. – Za pomocą sondaĹźy moĹźna zniszczyć kandydata na prezydenta lub szanse partii politycznej na władzę. MoĹźna zdymisjonować ministra, ogłaszając, Ĺźe tego chcą ludzie. MoĹźna skasować niewygodny program telewizyjny, podając fałszywe informacje o jego odbiorze przez widzĂłw – mĂłwi socjolog, dr Włodzimierz Petroff.

Tam gdzie sondaĹźowiec strzela sobie w łeb…

W 1992 r. w Wielkiej Brytanii wybuchł gigantyczny skandal. SondaĹźownie przewidywały w wyborach parlamentarnych 2-procentowe zwycięstwo Partii Pracy. Tymczasem wygrali – i to aĹź 8 procentami – konserwatyści. Przywiązani do demokracji Brytyjczycy uznali, Ĺźe jest ona zagroĹźona. Do zbadania skandalu powołano specjalną parlamentarną komisję. Miesiącami, przy udziale najwybitniejszych ekspertĂłw, z chirurgiczną precyzją badano popełnione błędy. Naukowcy opisywali drobiazgowo, punkt po punkcie, wszystkie przyczyny pomyłki. W efekcie skandal do dziś się nie powtĂłrzył i w kolejnych wyborach prognozy były zbliĹźone do prawdziwych wynikĂłw.

W 1995 r. podobne wydarzenie miało miejsce we Włoszech. Jeden z przedstawicieli ośrodków badania opinii publicznie przepraszając za popełnione błędy, udał nawet, że strzela sobie w łeb atrapą pistoletu. Inna agencja wystosowując publiczne przeprosiny, ogłosiła, że rezygnuje z honorarium za przeprowadzone nietrafne badania.

… i tam gdzie jest bezkarny

A u nas? Na tydzień przed drugą turą zeszłorocznych wyborĂłw prezydenckich TVN poinformował za GfK Polonia, Ĺźe Tusk wygrywa z Kaczyńskim róşnicą 24 procent – 62 do 38. W wyborach wygrał Kaczyński, zdobywając ponad 54 proc. przy niespełna 46 proc. Tuska. Oznacza to, Ĺźe GfK Polonia pomyliła się o… 32 punkty procentowe.

Nikt w GfK Polonia nie popełnił – nawet pozorowanego – samobĂłjstwa. Nie podali się do dymisji szefowie firmy, a badacze zainkasowali pieniądze. Ĺťaden z nich nie trafił za kratki ani nawet na ławę oskarĹźonych. Bo o ile oszustwa sędziĂłw piłkarskich czy sportowych działaczy nie są juĹź bezkarne, o tyle tych, ktĂłrzy z premedytacją niszczą wywalczoną w latach 80. przez Solidarność demokrację, nie spotyka u nas nawet ostracyzm.

ElĹźbieta Gorajewska, rzecznik odpowiedzialności dyscyplinarnej w branĹźowej Organizacji Firm Badania Opinii i Rynku (OFBOR) robiła wraĹźenie zaskoczonej, gdy spytaliśmy ją o odpowiedzialność firmy GfK. – To nie jest wina firmy. Ludzie kłamią ankieterom – wyjaśniła rozbrajająco. Dodała, Ĺźe za czasĂłw jej rzecznikowania nie było ani jednej sprawy dyscyplinarnej dotyczącej sondaĹźu politycznego. Maciej Siejewicz z firmy GfK powiedział nam, Ĺźe w jego firmie nie przeprowadzono Ĺźadnych procedur sprawdzających przyczyny gigantycznego błędu. – Ale zmieniliśmy metodologię badań – dodał.

Polskie sondaĹźownie czują się bezkarne. Jeśli dziennikarz napisze nieprawdę, moĹźna pozwać go do sądu. Ale socjolog, ktĂłry „pomyli się” o 32 proc., zawsze moĹźe się czymś wytłumaczyć. MĂłwi, Ĺźe ankietowani go okłamali. Albo jakaś ich część, o określonych poglądach, nie chciała z nim rozmawiać. A inni w ciągu tygodnia zmienili zdanie. Socjologowi nie da się udowodnić, Ĺźe skłamał. Bo kogo powołać na świadkĂłw? „PrĂłbę” tysiąca anonimowych respondentĂłw z całego kraju?

Fałszerstwa sondaĹźy wyglądają więc na zbrodnię doskonałą. Ale takĹźe najdoskonalszy zbrodniarz, nawet jeśli nie zostawi dowodĂłw, to nie ma szans zatrzeć wszystkich poszlak. Poszliśmy ich tropem. Rozmawialiśmy z dziesiątkami osĂłb z tego środowiska. Zbadaliśmy Ĺźyciorysy tych, ktĂłrzy rządzą „piątą władzą”.

Kampania reĹźyserowana przez sondaĹźownie

„Nie załamuj się… MoĹźe i przegrałeś wybory… Ale nadal jesteś liderem sondaĹźy!” – taki komiks robił w zeszłym roku furorę w internecie. Kampanie prezydencka i parlamentarna obfitowały w dziwne wydarzenia, ktĂłrych słynny sondaĹź GfK był tylko ukoronowaniem. Wiele wskazuje, Ĺźe w czasie jej trwania sztucznie wylansowani przez ośrodki zostali aĹź dwaj z głównych pretendentĂłw: Tusk i Cimoszewicz.

26 czerwca 2005. Włodzimierz Cimoszewicz kilka tygodni wcześniej ogłosił, Ĺźe nie będzie startować w wyborach prezydenckich. Mimo to firma Pentor ogłasza wyniki sondaĹźu, według ktĂłrego… kandydat lewicy cieszy się 22-procentowym poparciem. Dwa dni później Cimoszewicz ogłasza: przekonały go „liczne głosy rodakĂłw”. Choć jest człowiekiem skromnym i niepchającym się na stanowiska, to jednak wystartuje.

9 sierpnia 2005. GfK Polonia ogłasza wynik badania, z którego wynika, że nagle mocno skoczyło w górę poparcie Donalda Tuska, który w ciągu trzech tygodni awansować miał z piątego na pierwsze miejsce w sondażu. W lipcu popierało go 8 proc. Polaków i socjologowie nie dawali mu szans na wejście do drugiej tury. Teraz ma mieć aż 24 proc.

15 września 2005. Po wycofaniu się Cimoszewicza PBS ogłasza zrobiony dla „Gazety Wyborczej” sondaĹź, z ktĂłrego wynika, Ĺźe Tusk jest juĹź bliski zwycięstwa w pierwszej turze. Ma mieć poparcie 49 proc. wyborcĂłw. Lech Kaczyński nie ma nawet połowy tego – popiera go 22 proc. Z badań PBS ma wynikać, Ĺźe po wycofaniu się Cimoszewicza moĹźe on zyskać całe… 2 proc. Jeszcze dalej idzie „Rzeczpospolita”, ktĂłra ogłasza, Ĺźe lidera PO popiera 51 proc.

Jeśli wierzyć PBS-owi, Tusk pozyskiwał wyborcĂłw w szaleńczym wręcz tempie – w połowie lipca popierało go zaledwie 8 proc., w połowie września – blisko połowa.

W jakich ośrodkach Tusk i Cimoszewicz uzyskali zaskakująco wysokie poparcie? Tusk znakomite wyniki miał w PBS. Prezesem PBS jest Krzysztof Koczurowski. Był on jednym z załoĹźycieli Kongresu Liberalno-Demokratycznego, ktĂłrego działacze – z Tuskiem na czele – rządzą obecnie PO. Zasiadał w zarządzie tej partii, w 1991 r. był jedną z trzech osĂłb, ktĂłre kierowały kampanią wyborczą KLD.

Z kolei Cimoszewicz sensacyjny wynik uzyskał w kojarzonym z SLD Pentorze. Kto rządzi Pentorem? O tym w dalszej części tekstu.

Jakie skutki moĹźe mieć zawyĹźenie wyniku jednego z kandydatĂłw? W momencie gdy wyborcy nie mają jeszcze sprecyzowanych poglądĂłw, na kogo głosować – olbrzymie. Ludzie wybierają spośrĂłd tych, ktĂłrzy się liczą, a tych wyznacza sondaĹź. Wybierając, wolą być po stronie zwycięzcĂłw. Wielkie znaczenie ma dla nich wybĂłr „zwykłych ludzi”, takich jako oni, ktĂłry pokazywać powinien sondaĹź. – Wpływ sondaĹźy na politykę jest ewidentny. Zasada jest taka, Ĺźe jeśli wygrywasz w sondaĹźach i masz aferę u przeciwnika, to powinieneś wygrać – mĂłwi Jacek Chołoniewski z firmy Estymator, współtworzącej Polską Grupę Badawczą, ktĂłra najtrafniej przewidziała wynik wyborĂłw z zeszłego roku.

Ubocznym skutkiem tego jest wzrost poczucia bezkarności nieuczciwych badaczy. Bo w przypadku mocno nagłośnionego sondażu często się zdarza, że wyniki sfałszowanego badania potwierdzają, choćby częściowo, wyniki innych ośrodków. Bo pierwszy sondaż zdążył już uruchomić lawinę.

Amerykański psycholog społeczny Robert Cialdini przywołuje w swej książce „Wywieranie wpływu na ludzi” szokującą historię sekty Świątynia Ludu w Jonestown w Gujanie. Jak dowodzi Cialdini, jej 910 członkĂłw popełniło samobĂłjstwo m.in. dlatego, Ĺźe uznawali „społeczny dowĂłd słuszności” – widzieli popełniających samobĂłjstwo współwyznawcĂłw.

Według Cialdiniego techniki używane przy werbowaniu ludzi do sekty i zmuszaniu ich do posłuszeństwa często nie różnią się od tych, jakie stosują spece od marketingu. Szefom ośrodków badania opinii publicznej idzie o tyle łatwiej, że nie wymagają od wyborców samobójstwa, a tylko oddania głosu na odpowiednią partię polityczną. A może inaczej: samobójcze skutki zagłosowania na partię np. związaną z oligarchią postkomunistyczną są rozłożone w czasie.

Taśmy prawdy i sondażowa ściema

Przykład nieco świeĹźszy. Po emisji taśm Beger Fakty TVN podały, Ĺźe na PO głosować chce 34,2 proc. wyborcĂłw, a na PiS zaledwie 19,2. Jeszcze bardziej zaszalał Pentor, według ktĂłrego PO wygrywało z PiS 34 do 18,1. – W rzeczywistości notowania PiS spadły o około 2–3 procent – mĂłwi Jacek Chołoniewski z Polskiej Grupy Badawczej, ktĂłra najtrafniej przewidziała wynik zeszłorocznych wyborĂłw.

W sześć tygodni po sondaĹźach pokazujących około 16-procentową przewagę PiS w prawdziwych wyborach samorządowych padł remis – PO wygrała wprawdzie o 2 proc. w wyborach do sejmikĂłw, ale znacznie wyĹźej przegrała z PiS w powiatach i gminach.

Kto zorganizował dziwny sondaż dla Faktów, pokazujący gwałtowny spadek notowań PiS? Firma SMG/KRC. Była to nie lada niespodzianka, bo ta licząca się na rynku badań marketingowych firma powróciła do badań preferencji politycznych po kilku latach przerwy.

Kim są szefowie SMG/KRC? Prezes tej firmy Krzysztof Borys Kruszewski to syn prof. Krzysztofa Kruszewskiego, słynnego sekretarza Komitetu Warszawskiego PZPR, organizatora bojĂłwek, ktĂłre w 1979 r. katowały uczestnikĂłw spotkań opozycyjnego Towarzystwa KursĂłw Naukowych, nazywanego latającym uniwersytetem. W latach 1980–1981 Kruszewski-senior był ministrem oświaty.

Krzysztof Borys Kruszewski podkreśla, Ĺźe nigdy nie podzielał poglądĂłw ojca. Jego firma została załoĹźona w 1989 r. przez grupę młodych absolwentĂłw socjologii i kojarzona była z nowym, „solidarnościowym” rządem. Badania robiła głównie na zlecenie otoczenia premiera Mazowieckiego, ministra Balcerowicza oraz Jeffreya Sachsa, a takĹźe zlecane przez AmerykanĂłw. Jak powiedział nam Kruszewski-junior, Amerykanie uwaĹźali, Ĺźe ośrodki, ktĂłre działały w PRL, są mało wiarygodne. Szukali kogoś nowego i tak trafili do SMG/KRC.

Pułkownik Kwiatkowski i towarzysz Mauzer

Kim są ci, ktĂłrzy odpowiadają za stan polskiej socjometrii? Aby się tego dowiedzieć, cofnijmy się o 20 lat, do tajemniczej postaci pułkownika Kwiatkowskiego. Nie tego z komedii Kazimierza Kutza. O ile filmowy Kwiatkowski podawał się za oficera UB, to twĂłrca powołanego w stanie wojennym CBOS płk Stanisław Kwiatkowski (dziś znacznie bardziej znany jest jego syn – były prezes TVP Robert Kwiatkowski) usytuowany był w hierarchii władzy PRL znacznie wyĹźej.

Urodzony w 1939 r. guru polskiej socjometrii od 1973 r. był doradcą ministra obrony Wojciecha Jaruzelskiego. Pozostał nim także, gdy Jaruzelski został premierem. Doradca Jaruzelskiego miał za sobą publikacje wychwalające szybki rozwój Związku Radzieckiego, wygrywającego gdy chodzi o ekonomiczny rozwój ze Stanami Zjednoczonymi.

Stan wojenny stał się okazją do tego, by Kwiatkowski mógł kontynuować swój zawodowy rozwój w nowej instytucji.

W pierwszym numerze „Biuletynu CBOS” (1/85) Kwiatkowski tak opisywał początki tego ośrodka: „Z zamiarem powołania takiej instytucji noszono się juĹź od dawna. Stało się to jednak właśnie w czasie trwania stanu wojennego, co w połączeniu z faktem, Ĺźe uchwałę w tej sprawie podpisał prezes Rady MinistrĂłw generał armii Wojciech Jaruzelski, ma swoją wymowę. Z urzędu opiekę nad „noworodkiem” sprawują od początku szef Urzędu Rady MinistrĂłw i przewodniczący Komitetu Społeczno-Politycznego Rady MinistrĂłw”.

Odnotowywał, Ĺźe centrum „ma obowiązek pośredniczyć – jak się zwykło mĂłwić – między władzą a społeczeństwem”. Stwierdzał teĹź, Ĺźe „działalność Centrum ma być w swoich załoĹźeniach usługowo-uĹźytkowa w stosunku do potrzeb rządu”.

Jakie poglądy reprezentował pułkownik? W wydanej w 2003 r. książce „Szkicownik z CBOS-u” Kwiatkowski przedrukowuje swĂłj artykuł z pisma „Tu i teraz” z 2 marca 1982 r. Ale ze skrĂłtami. Pułkownik pomija pewien niewygodny dziś fragment, w ktĂłrym – dziesięć tygodni po pacyfikacji kopalni Wujek – wyraĹźał swą aprobatę dla pomysłu walki z opozycją przy uĹźyciu broni palnej: „Zgadzam się w ocenie co do konieczności przeciwdziałania kontrrewolucji. Nigdy zresztą nie było wątpliwości w sytuacjach skrajnych, gdy przeciwnik sięgnął po władzę i gdy zorganizowaną opozycję przełamywano przy pomocy wszystkich środkĂłw, ktĂłrymi dysponuje socjalistyczne państwo. Zawsze, kiedy wymiana zdań przechodziła w wymianę strzałów, >>głos zabierał towarzysz Mauzer<<”.

Główna myśl Kwiatkowskiego była jednak inna: oprĂłcz robienia uĹźytku z towarzysza Mauzera z opozycją trzeba walczyć takĹźe intelektualnie. Pułkownik postulował, by opozycję „pozbawiać bazy społecznej”, zaś opozycjonistĂłw „dyskwalifikować politycznie, obnaĹźać ukryte intencje, rozbijać logicznie. Tak przecieĹź rozprawił się Lenin z empiriokrytykami”.

ZarĂłwno współpracownicy, jak i przeciwnicy podkreślają, Ĺźe Kwiatkowski wyróşnia się nieprzeciętną inteligencją. Zbigniew Maj, dziś pracujący w OBOP, mĂłwi wprost: – Pracowałem w dziewięciu firmach w tej branĹźy i powiem panu, Ĺźe prezes Kwiatkowski był z moich szefĂłw najbardziej światłą osobą.

SondaĹźe pieczone w mundurkach

W czasach telewizyjnych spikerĂłw w mundurach takĹźe stworzony przez Kwiatkowskiego w 1982 r. CBOS współtworzyli dobrani przez niego wojskowi. Kwiatkowski zabrał ze sobą z gabinetu ministra obrony Halinę Hałajkiewicz, ktĂłrą wspomina jako „pierwszego pracownika z legitymacją CBOS”. To Hałajkiewicz redagowała „Biuletyn CBOS”. Zajmowała się teĹź pisaniem raportĂłw z badań.

Na wojsku Kwiatkowski oparł teĹź jego lokalne struktury, o czym pisze w „Szkicowniku”: „Wpadłem na pomysł, Ĺźe najszybciej i sprawniej będzie, jeśli koordynatorami wojewĂłdzkimi zostaną, przynajmniej doraĹşnie, oficerowie z Wojskowych Poradni Psychologicznych”. Zbigniew Maj wspomina: – Na początku koordynatorzy to byli pracownicy wojska. Oni wynajmowali ankieterĂłw i dostarczali nam wyniki. Nie zawsze byli to fachowcy wysokiej klasy. Ci, co ewidentnie się nie nadawali, później odeszli.

Jak Kwiatkowskiego traktowała władza? On sam pisał w „Polityce” (4.04.1987): „Kiedyś, w początkach działalności Centrum Badania Opinii Społecznej zdarzało się, Ĺźe pytano mnie o sprawy, ktĂłre jedno z ministerstw nazywa wewnętrznymi. Mylono mĂłj mundur z innym mundurem, a badania opinii, z innego rodzaju słuĹźbą państwową”.

Młodzież, partia, Pentor

Kwiatkowski zadowolony był z efektĂłw swej pracy. W 1985 r. meldował: „Jak sądzę, mogę liczyć, Ĺźe Obywatel Generał uzna zadanie za wykonane”. Z notatek umieszczonych w „Szkicowniku”: „Kończę rok 1985 w przekonaniu, Ĺźe wywiązałem się z zadania, jakie otrzymałem w okresie stanu wojennego”. Proponuje, Ĺźe w tej sytuacji moĹźe podać się do dymisji. Kwiatkowski znalazł godnego następcę: „Nadmieniłem, Ĺźe nareszcie znalazłem odpowiedniego zastępcę ds. badań: dr Eugeniusz Śmiłowski «moĹźe kandydować na następcę dyrektora»” – odnotował.

Śmiłowski na uznanie zasłuĹźył zapewne jako publicysta związanego z ZSMP pisma „Pokolenia”, w ktĂłrym opublikował artykuł „MłodzieĹź–partia–społeczeństwo”, czyli relację z konferencji „naukowej” zorganizowanej w Pokrzywnej przez „Komitet WojewĂłdzki PZPR w Opolu przy współpracy Instytutu Podstawowych ProblemĂłw Marksizmu-Leninizmu przy KC PZPR” („Pokolenia” 6/83).

Obecnie Śmiłowski jest prezesem Pentora. Przypomnijmy: ośrodka, który opublikował sensacyjny sondaż z Cimoszewiczem jako liderem.

Jaruzelski jak zawsze najlepszy

TakĹźe inni byli współpracownicy Kwiatkowskiego odgrywają dziś w ośrodkach badania ogromną rolę. ElĹźbieta Lenczewska-Gryma jest dziś Liderem Sektora Badań Medialnych w OBOP. W biuletynach CBOS pisała o nastrojach wśrĂłd nauczycieli, podkreślając ich poparcie dla władzy: „SpośrĂłd instytucji i grup funkcjonujących w Ĺźyciu publicznym nauczyciele skłonni byli obdarzyć największym zaufaniem Sejm, wojsko, rząd i Radę Państwa (3/4 badanych), następnie związki zawodowe, PRON i PZPR (2/3 badanych), nieco rzadziej Kościół i milicję (w obu przypadkach po 57%) i najrzadziej opozycję polityczną (co 10 badany)” (Biuletyn CBOS 7/86, test pisany razem z ElĹźbietą Kościesza-Jaworską).

Obecny kolega Lenczewskiej z OBOP Zbigniew Maj poddawał szczegółowej analizie sondaĹź sformułowany tak: „W wyborach do rad narodowych wzięło udział 75 proc. obywateli. To duĹźo czy mało?”. Dalej padało pytanie, komu to zawdzięczamy oraz kto zyskał na takiej frekwencji. I padały odpowiedzi – wśrĂłd nich „władza” oraz „partia”.

ElĹźbietę Gorajewską, rzecznik odpowiedzialności zawodowej w OFBOR (wcześniej była jej prezesem), cytowaliśmy na początku tekstu. Jej postawa przestaje dziwić, gdy przeczytamy jej artykuły z lat 80. W jednym z biuletynĂłw obecna szefowa AGB Nielsen Media Research dowodziła, jak popularny w społeczeństwie jest generał Jaruzelski: „Respondenci wybierając z listy zawierającej nazwiska zarĂłwno działaczy państwowych i partyjnych, jak i ludzi związanych z Kościołem, działaczy b. „Solidarności” – tych ludzi, ktĂłrzy darzą sympatią, najczęściej wskazują na gen. W. Jaruzelskiego – 71,7% i kardynała Glempa – 68,7%”. Z badań wynikało, Ĺźe zdaniem PolakĂłw Jaruzelski przyczynił się do „zachowania suwerenności Polski” (miało tak twierdzić 72 proc.) oraz „zapobieĹźenia wojnie bratobĂłjczej” (aĹź 83,1 proc.). Gorajewska konkludowała: „Niekwestionowane są więc dwa osiągnięcia rządu generała Jaruzelskiego: zaopatrzenie rynku i spokĂłj społeczny” (1–2/86).

W innym numerze (3/85) opublikowała tekst „System społeczno-polityczny kraju w ocenie młodzieĹźy szkolnej”. Pisała w nim: „Rejestrujemy natomiast spadek krytycyzmu badanych w ocenie 40-letniego dorobku ustroju socjalistycznego w Polsce. (…) ZauwaĹźamy rĂłwnieĹź stosunkowo wysokie – zwłaszcza w 1985 r. – na tle innych instytucji i ugrupowań, oceny działalności wojska. Towarzyszy temu brak akceptacji dla działalności nieoficjalnych struktur politycznych – opozycji politycznej oraz spadek ocen pozytywnych Kościoła w stosunku do ocen z 1983 r.”.

Beata Jaworska od 17 paĹşdziernika jest dyrektorem badań jakościowych w IPSOS. Wcześniej pracowała w Pentorze. Ostatnio przez dwie kadencje zasiadała z nadania SLD w zarządzie Polskiego Radia. W biuletynie opisywała badania „Młodzi o polityce”, z ktĂłrych wynikało, Ĺźe oceniają oni korzystniej milicję niĹź opozycję polityczną. Jeszcze lepsze notowania miały wojsko i PZPR („Biuletyn CBOS” 3/87, tekst pisany razem z ElĹźbietą Gorajewską).

Pluralizm związkowy niekoniecznie

U pułkownika Kwiatkowskiego pracował cały obecny zarząd Pentora – znany nam juĹź Eugeniusz Śmiłowski, Jerzy Głuszyński, i Piotr Kwiatkowski. Głuszyński to były członek Komisji Ideologicznej KC PZPR. W latach 1973–1980 był działaczem SZSP, w ktĂłrym m.in. przewodniczył Komisji Nauki (dziś byli członkowie tej organizacji tworzą Stowarzyszenie Ordynacka). W PZPR działał od 1978 r. W latach 1984–1986 był członkiem Prezydium Komisji ds. MłodzieĹźy Sportu i Turystyki KW PZPR w Poznaniu. Do wspomnianej Komisji Ideologicznej KC trafił w 1986 r. Działał teĹź w Związku MłodzieĹźy Wiejskiej (ZMW). W latach 1987–1988 był przewodniczącym zarządu krajowego tej organizacji. W wywiadzie dla „Trybuny Ludu” (93/88) Głuszyński mĂłwił: „Jesteśmy dziś jedyną organizacją o charakterze politycznym, powstałą w gorącym okresie posierpniowym, ktĂłra nie została zawieszona podczas stanu wojennego i ktĂłra, oczywiście zmieniając się po drodze, dobrze, jak sądzę, wpisana jest w obecny czas dokonujących się zmian”. Dodawał, Ĺźe „sens istnienia związku leĹźy w jego charakterze ideowo wychowawczym i w sferze wychowania musimy przede wszystkim osiągać rezultaty”.

W biuletynach są teĹź teksty Małgorzaty Czarzasty – Ĺźony Włodzimierza Czarzastego i udziałowca Muzy SA.

W rozmowie z nami Ĺźaden z prominentnych dziś w branĹźy byłych pracownikĂłw CBOS nie przyznał się do manipulowania sondaĹźami. ElĹźbieta Lenczewska-Gryma pytana o to, jak wspomina czasy CBOS, odpowiedziała: – Cudownie. To była właściwie pierwsza w PRL moĹźliwość robienia badań nastrojĂłw społecznych.

– Pan chyba dzwoni do nieodpowiedniej osoby, Ĺźeby pytać o manipulacje. Ja byłem w CBOS głównym specjalistą – stwierdził Zbigniew Maj. – Ĺťadnych manipulacji nie było, chociaĹź nie wszystko było publikowane. Były raporty, ktĂłre otrzymywało tylko kilka osĂłb w państwie, trzymane w szafie pancernej.

Paweł Chełstowski, w latach 80. pracownik CBOS, jest dziś dyrektorem w PBS: – Byłem w CBOS szeregowym pracownikiem. Nikt nie usiłował wpływać na moje badania.

Jerzy Głuszyński, Pentor: – To była rzetelna robota badawcza, bez naciskĂłw. Ĺťe nie wszystkie publikowano, to oddzielna sprawa.

Na to, jak było w praktyce, wskazują jednak zalecenia KC PZPR. 12 lutego 1985 r. Sekretariat KC ustanowił „zasady informowania o wynikach opinii społecznej”. Pod instrukcją podpisało się dwĂłch członkĂłw Biura Politycznego. Według niej uzgadnianiu z odpowiednimi sekretarzami KC w trybie roboczym podlegały „badania dotyczące organizacji i instancji partyjnych” oraz „informowanie o wynikach badań opinii o PZPR”, a takĹźe „publikowanie wynikĂłw badań prognostycznych w odniesieniu do kierunku rozwoju systemu politycznego w kraju”.

NiektĂłre Ăłwczesne wypowiedzi Kwiatkowskiego budzą śmiech. Gdyby wierzyć pułkownikowi, to Polacy bez nadmiernej niechęci odnosili się do… podwyĹźek. Jak pisał pułkownik w „Polityce” (13.07.1985), 57,5 proc. badanych uznało podwyĹźkę za nieuniknioną, zaś 41 proc. za konieczną.

CBOS pod wodzą Kwiatkowskiego dotrwał do 1990 r. W 1989 r. centrum zorganizowało osławione badania na zlecenie OPZZ. Wynikało z nich, Ĺźe Polakom raczej wystarczy jeden związek zawodowy. Kwiatkowski referował na łamach „Res Publiki”: „W kwestii pluralizmu związkowego opinie są biegunowo podzielone. Gdyby zrobić ogĂłlnopolskie referendum, przewaĹźałyby o parę procent głosy opowiadających się za jednym związkiem w przedsiębiorstwie. AĹź co czwarty Polak nie miałby zdania w tej sprawie”.

Od towarzysza Mauzera do GfK Polonia

W 1990 r. Kwiatkowski odszedł z CBOS. Jego miejsce zajęła prof. Lena Kolarska-Bobińska. Ale nie był to koniec kariery pułkownika. „Największe, niezaleĹźne, prywatne ośrodki badania w Polsce po 1989 roku tworzyli (od podstaw!) specjaliści z CBOS. Przykładem GfK Polonia i Pentor” – napisze w swojej książce.

Sam pułkownik zaczął tworzyć w 1990 r. firmę GfK Polonia, której dyrektorem był do 1995 r. Dziś mało kto pamięta, że to kolejne dziecko Kwiatkowskiego. Dlaczego? Przez wiele lat GfK nie pojawiała się zbyt często w mediach, bo nie prowadziła sondaży politycznych, a tylko badania marketingowe. Dopiero w ostatnich latach zajęła się polityką, co w branży zostało odebrane jako niespodzianka.

Z jakich ludzi Kwiatkowski stworzył GfK? OdpowiedĹş znajdujemy na łamach pisma „Brief” (47/2003), w tekście o ElĹźbiecie Gorajewskiej. „Brief” pisze o niej: „W 1990 r. opuściła firmę. PowĂłd? Z CBOS-u odszedł jego szef, prof. Stanisław Kwiatkowski, ktĂłry miał stworzyć polski oddział niemieckiego instytutu badawczego GfK. Prof. Kwiatkowski zdołał przekonać część pracownikĂłw CBOS-u, aby rozpoczęli pracę w nowej firmie. WśrĂłd tych osĂłb była ElĹźbieta Gorajewska, ktĂłra miała zająć się badaniami mediowymi. Ostatecznie, została kierownikiem działu mediĂłw i reklamy firmy GfK Polonia” . W GfK pracowała do 1996 r.

Najwięcej plotek w środowisku budzi osoba Marka Markiewicza, dyrektora w GfK Polonia. Markiewicz wyróşnia się tym, Ĺźe nie jest socjologiem i przed objęciem kierowniczego stanowiska w firmie mało kojarzył się z badaniami. Jest absolwentem Szkoły Głównej Handlowej, a w latach 1980–1990 był doradcą ministra kultury ds. organizacji i zarządzania. Odgrywa teĹź wielką rolę w lobby badaczy – jest członkiem zarządu OFBOR.

Antykomuniści zawsze słabi w sondażach

Polityczne sondaĹźe po 1989 r. to wielka seria wpadek. Ośrodki zgodnie prorokowały, Ĺźe do drugiej tury w pierwszych wyborach prezydenckich przejdzie Tadeusz Mazowiecki, a nie Stan Tymiński. Według OBOP wyniki miały wynosić odpowiednio: Wałęsa 38 proc., Mazowiecki 23 proc., Tymiński 17 proc. Miesiąc wcześniej – 17 paĹşdziernika – prowadzić miał Mazowiecki z wynikiem 29 proc. przed Wałęsą – 24 proc.

Podobnie bywało w wyborach parlamentarnych. W 1993 r. przewidywał, Ĺźe wybory miała wygrać Unia Demokratyczna z poparciem 17,6 proc. Dostała 5 procent mniej. – Przyjmijmy, Ĺźe sondaĹźe zwiększyły poparcie UD o 5 procent. Oznaczało to awans z partii przeciętnej na liczącą się najbardziej – mĂłwi Petroff.

Na wyliczanie przykładĂłw nie starczyłoby tu miejsca, ale reguła jest jedna – w sondaĹźach niemal zawsze pokrzywdzone są partie prawicowe, w szczegĂłlności opowiadające się za dekomunizacją, lustracją czy walką z układami. AĹź do dziś. Czy to oznacza, Ĺźe sondaĹźownie kłamią?

Pomożecie? Trudno powiedzieć

– Gierek zmartwychwstał i chce wrĂłcić do władzy. Jeden z ośrodkĂłw badania opinii rozpisuje sondaĹź z pytaniem: „PomoĹźecie?”. Jako Ĺźe od lat 70. realia się zmieniły, respondenci mają aĹź trzy moĹźliwości odpowiedzi na pytanie: „Tak, oczywiście”, „Raczej tak” oraz „Trudno powiedzieć” – ten dowcip usłyszeliśmy od jednego z socjologĂłw.

Anegdota pokazuje tylko jedną z metod manipulowania sondaĹźami – wpływania na respondenta poprzez treść pytań lub podanych do wyboru odpowiedzi. Wielu z badaczy podkreśla, Ĺźe metody manipulacji wcale nie muszą być prymitywne. – Polscy badacze są fachowi, gdy chodzi o warsztat, jeśli porĂłwnamy ich ze specjalistami z innych krajĂłw – mĂłwi jedna z waĹźniejszych osĂłb z branĹźy. – I właśnie dlatego wiedzą znakomicie, jak manipulować badaniami. – Fałszerstwa? Nie spotkałem się – śmieje się inny socjolog. – Dobry fachowiec potrafi uzyskać odpowiedni wynik bez wulgarnych fałszerstw.
Nasi rozmĂłwcy opisali nam wiele takich metod. Oto niektĂłre z nich.

Pytania o politykę trafiają z reguły do tzw. omnibusa, czyli listy kilkudziesięciu pytań, z którymi ankieter przychodzi do badanego. Jeśli pyta o poparcie dla rządu, wynik można łatwo zmienić, umieszczając przed wspomnianym pytaniem inne, które ukierunkują respondenta. Jeśli wcześniej przeczyta on pytania o bezrobocie, patologie, emigrację zarobkową itp., to prędzej zdecyduje się negatywnie ocenić rząd. Jeśli przeczyta o wzroście gospodarczym, udanym pozyskaniu środków z Unii Europejskiej albo sukcesach w polityce zagranicznej, to częściej zaznaczy pozytywną ocenę.

W szczegĂłlności w końcĂłwce kampanii wyborczej odgrywają u nas wielką rolę badania telefoniczne – robione na szybko, z dnia na dzień. Według kodeksu międzynarodowego stowarzyszenia ESOMAR, ktĂłrego przestrzeganiem chwalą się polskie sondaĹźownie, nie powinno się przeprowadzać badań telefonicznych tam, gdzie mniej niĹź 85 proc. obywateli ma telefony. Tymczasem u nas telefony stacjonarne – ktĂłrych dotyczą badania – ma zaledwie 73 proc. obywateli. Oznacza to teĹź, Ĺźe mieszkańcy wsi i ludzie starsi są w sondaĹźach niedowartościowani – czyli partie mające wśrĂłd nich poparcie wypadną w sondaĹźu słabiej.

W przypadku badań telefonicznych znaczenie może mieć też godzina, o której badacze zadzwonią do respondentów. Inne wyniki osiągną, gdy dzwonić będą w weekend, a inne w ciągu tygodnia. Inne wieczorem, a inne rano.

Podobnie bywa podczas chodzenia po mieszkaniach. Inne wyniki uzyskamy, ankietując mieszkańcĂłw bogatej, a inne biednej dzielnicy. Ankieter odwiedzający słynną „Zatokę Czerwonych Świń” w Warszawie z pewnością zawyĹźy wynik postkomunistĂłw.

Pytania o politykę umieszczane są zazwyczaj pod koniec omnibusa, bo badani odpowiadają na nie niechętnie. W efekcie np. połowa z nich jest zmęczona i na nie nie odpowiada. Badania reklamowane jako przeprowadzane na tysiącu respondentów są więc realnie przeprowadzane zaledwie na pięciuset.

Najbardziej znaną, ale i łatwą do wykrycia metodą jest tendencyjne zadawanie pytań. Pytając „Czy jesteś za obniĹźeniem podatkĂłw, ktĂłre ma się przyczynić do zmniejszenia bezrobocia?” uzyskamy inną odpowiedĹş, niĹź gdy spytamy „Czy jesteś za obniĹźeniem podatkĂłw połączonym z obniĹźeniem zasiłkĂłw dla bezrobotnych i przywilejĂłw socjalnych?”.

Badania przeprowadzane przez chcących dorobić studentów często w ogóle są fikcją. Nasz redakcyjny kolega Filip Rdesiński, absolwent socjologii, tak wspomina studenckie praktyki w Poznaniu: Kiedy byłem na studiach, chyba w 2002 roku, gmina Tarnowo Podgórne wraz z moim instytutem prowadziła badania na temat jakości zarządzania tą gminą. Większość ankiet studenci wypełniali sami na kolanie w akademiku. Potem widziałem, jak obecny poseł PO Waldy Dzikowski, były wójt tej gminy, ogłaszał w telewizji jej wielki sukces. Przed badaniami oraz po zorganizowano poczęstunek. Badacze dostali m.in. kiełbaski i beczkę piwa.

Metody kontroli uczciwości ankieterĂłw są mało skuteczne. Niemal kaĹźdy student spotkał się z propozycją kolegi co do badań marketingowych: „podam twĂłj numer, jakby co, to potwierdĹş, Ĺźe wypełniałeś”.

Autorytety jako część systemu

Wielką rolę w utrzymywaniu obecnego skompromitowanego systemu odgrywają medialne autorytety socjologiczne. Tak się dziwnie składa, że z reguły stają one murem po stronie sondażowni. Nazwiska komentatorów zapraszanych do ogólnopolskich mediów można wymienić na palcach dwóch rąk: Ireneusz Krzemiński, Lena Kolarska-Bobińska, Andrzej Rychard, Radosław Markowski, Edmund Wnuk-Lipiński, Jacek Raciborski, Tomasz Żukowski.

Tak się teĹź składa, Ĺźe poglądy wszystkich tych osĂłb, z wyjątkiem moĹźe Ĺťukowskiego, mieszczą się pomiędzy SLD (publicysta pezetpeerowskich „Nowych DrĂłg” Raciborski) a Platformą (były działacz KLD Krzemiński).

WaĹźniejsze jest jednak co innego: wszyscy, łącznie z Ĺťukowskim, wywodzą się z socjologicznego „środowiska” i nie zrobią koledze krzywdy oskarĹźając go o nierzetelność.

W kryzysowych sytuacjach, jak ta po zeszłorocznych wyborach, w mediach ukazują się wywiady z autorytetami naukowymi, ktĂłre takĹźe bronią wiarygodności badań. Takie stanowisko zajmowali rĂłwnieĹź cieszący się powszechnym autorytetem profesorowie Mirosława Grabowska czy Antoni Sułek. Ale nasi rozmĂłwcy zwracają uwagę na fakt, Ĺźe Sułek jest jednocześnie… konsultantem OBOP. – Kiedy słyszę wypowiedzi niektĂłrych profesorĂłw broniących skompromitowanych ośrodkĂłw badania opinii, a jednocześnie wiem, Ĺźe są oni zatrudnieni na etatach w ktĂłrymś z nich, zastawiam się w naturalny sposĂłb, w jakiej roli występuje Ăłw profesor – autorytetu naukowego czy lobbysty tej branĹźy – mĂłwi dr Włodzimierz Petroff.

SondaĹźu nie ma bez mediĂłw

Uzdrowienie rynku blokuje jeszcze jeden bardzo istotny mechanizm. W ubiegłorocznych wyborach wyniki najbardziej zbliĹźone do prawdziwych uzyskało po raz kolejny (co zostało potwierdzone w analizie przygotowanej przez Centrum im. Smitha) konsorcjum Polska Grupa Badawcza. Mimo to sondaĹźe PGB są zdecydowanie słabiej nagłaśniane przez media niĹź badania firm skompromitowanych. BranĹźa stara się dyskredytować prowadzone przez PGB badania w miejscach publicznych (tzw. metoda „on street”), mimo Ĺźe dają one lepsze efekty od pozostałych. Ale w praktyce liczą się właśnie te sondaĹźe, ktĂłre istnieją w mediach. A większość głównych mediĂłw stoi po stronie tych, ktĂłrzy nie podzielają poglądĂłw PiS o potrzebie rozbijania „układu”.

PoszczegĂłlne redakcje blisko współpracują z reguły z wybranym ośrodkiem. Geografia rozkłada się tu następująco: PBS współpracuje blisko z „Gazetą Wyborczą” i TVN. „Rzeczpospolita” korzysta z badań GfK. „Dziennik” i „Fakt” oraz TVP korzystają z badań OBOP. „Ĺťycie Warszawy” blisko współpracuje z Pentorem. Zaś badania PGB często bywają dyskryminowane (na przykład wiedzą o nich internauci Wirtualnej Polski, rzadziej Interii.pl, aĹź po całkowitą cenzurę na Onet.pl). Jak wspomina jeden z konsultantĂłw PGB, gdy we władzach Polskiego Radia zasiadała wspomniana wychowanka Kwiatkowskiego Beata Jaworska, zakazywała zapraszania do studia Marcina Palade, współkierującego do niedawna PGB, i prezentowania wynikĂłw firmy. Ale PGB nie funkcjonuje nawet w programach informacyjnych TVP Wildsteina!

Czy z sondaĹźową patologią, niszczącą demokrację, da się coś zrobić? Mamy nadzieję, Ĺźe powyĹźszy pierwszy w polskiej prasie opis stanu faktycznego moĹźe się do tego przyczynić. Pozostaje teĹź mieć nadzieję, Ĺźe wiedza ta moĹźe być przydatna dla prywatnych firm, oczekujących od sondaĹźowni uczciwości. – Kiedy Pentor opublikował badania dotyczące Cimoszewicza, zbulwersowani tym byli marketingowi klienci tego ośrodka. NiektĂłrzy mĂłwili wprost, Ĺźe skoro ośrodek moĹźe robić takie numery przy badaniach politycznych, to moĹźe ich oszukać, gdy chodzi o badania rynku dotyczące ich produktĂłw – mĂłwi wpływowa osoba w środowisku badaczy.

Ale z pewnością sprawa nie będzie łatwa. – Najgorsze jest to, Ĺźe wielu młodych socjologĂłw będących wychowankami starej gwardii nie jest wcale lepszych. MoĹźna tu mĂłwić o całych „strukturach zła” – stwierdza Włodzimierz Petroff.

***
16 stycznia 2003 r. w „Gazecie Wyborczej” ukazało się sprostowanie, w ktĂłrym pułkownik Kwiatkowski bronił rzetelności badań CBOS z lat 80. przed krytykami. Pułkownik napisał: „Właśnie świętowaliśmy 20-lecie powstania Centrum. Okazuje się, Ĺźe specjaliści z CBOS są dziś na kluczowych stanowiskach w wielu najwaĹźniejszych ośrodkach badania opinii i rynku. Wszyscy z dumą mĂłwili o początkach swojej kariery zawodowej i naszym wspĂłlnym dorobku”.

Owo sprostowanie było dla mnie inspiracją do napisania niniejszego tekstu. Muszę uczciwie stwierdzić, że teza pułkownika okazała się prawdziwa w stu procentach.

Tekst ukazał się w Gazecie Polskiej 13 grudnia 2006
Autor: Piotr Lisiewicz
Źródło: Gazeta Polska