Dodano: 31.08.15 - 10:37 | Dział: W kręgu wydarzeń

Siła Solidarności

Przez 35 lat swojego funkcjonowania Solidarność miała ogromny wpływ na kształt życia społeczno-politycznego w naszym kraju. Dlatego obecna rocznica ma charakter nie tylko okolicznościowego wydarzenia, ale sięga do istoty procesów, które zachodzą w Polsce od 1980 r.

Myślę, Ĺźe u podstaw Waszej wielkiej inicjatywy, ktĂłra rodziła się w ciągu sierpniowych tygodni na WybrzeĹźu i w innych wielkich miastach polskiej pracy, tkwił jakiś zbiorowy zryw do podniesienia moralności społeczeństwa”. Te pamiętne słowa Ojca Świętego Jana Pawła II, wypowiedziane do delegacji NSZZ „Solidarność” podczas audiencji w Rzymie 15 stycznia 1981 r., oddają głębszy sens zmian, ktĂłre nastąpiły w sierpniu 1980 r. w kraju. Okres 16 miesięcy legalnej działalności Solidarności w latach 1980-81 jest teĹź nazywany „samoograniczającą się rewolucją” (prof. Jadwiga Staniszkis) czy nawet powstaniem bez uĹźycia przemocy. Dziś, z perspektywy upływających 35 lat, moĹźna zadać pytanie, dlaczego wtedy społeczeństwo zbuntowało się przeciw władzy komunistycznej, mimo Ĺźe tamten ustrĂłj dawał większości zatrudnienie i minimalne podstawy materialnego Ĺźycia. Na rynek pracy wchodziło młode pokolenie z wyĹźu demograficznego, ktĂłre juĹź nie bało się tak, jak pokolenie rodzicĂłw, opresji państwa totalitarnego, ograniczającego podstawowe prawa człowieka, jak prawo do wolności, wiary, mĂłwienia prawdy i przede wszystkim godnego Ĺźycia. A w 1980 r. zaczęły się kurczyć te minimalne podstawy Ĺźycia materialnego, bo gospodarka planowa ponosiła całkowitą klęskę w konfrontacji ze światem wolnego rynku.

Zaczęło się w Świdniku i Gdańsku

Pierwszy protest Ăłwczesnej fali strajkĂłw na LubelszczyĹşnie odbył się w Świdniku, po wprowadzeniu przez rząd drastycznych podwyĹźek cen na podstawowe artykuły, ktĂłrych zawsze w tamtym ustroju brakowało. Trwał 4 dni, od 8 do 12 lipca, ale co charakterystyczne – władze przeraĹźone powszechnym buntem wielotysięcznej załogi w mieście symbolu ustroju, podobnym do podkrakowskiej Nowej Huty, same zaproponowały strajkującym wyłonienie reprezentacji do negocjacji. Lipcowe strajki na LubelszczyĹşnie objęły ponad 150 zakładĂłw pracy i przyniosły obietnice zniesienia podwyĹźek. Jednak problem cen na podstawowe artykuły spoĹźywcze dotyczył całego kraju. 14 sierpnia 1980 r. rozpoczął się juĹź ten najwaĹźniejszy strajk – w Stoczni Gdańskiej. Zapalnikiem strajku było żądanie przywrĂłcenia do pracy suwnicowej Anny Walentynowicz, bezprawnie zwolnionej na 5 miesięcy przed emeryturą działaczki Wolnych ZwiązkĂłw Zawodowych. I tu mieliśmy do czynienia z nową jakością: niewielka grupa opozycjonistĂłw, skupiona właśnie wokół WZZ, nadała kierunek temu strajkowi, wysuwając na pierwsze miejsce prawo do zakładania niezaleĹźnych związkĂłw zawodowych. Powszechność strajkĂłw na WybrzeĹźu, ktĂłre objęły niemal wszystkie zakłady pracy, oraz powołanie ich wspĂłlnej reprezentacji do negocjacji z rządem dało rezultat przełomowy w powojennej historii państw zniewolonych przez Związek Sowiecki. Doszło do wielu porozumień władzy ze zbuntowanym społeczeństwem – 30 sierpnia w Szczecinie i 31 w Gdańsku, 3 września w Jastrzębiu i 11 w Katowicach. Dopiero ten ciąg porozumień, zawartych pod presją strajkową, zmusił władzę komunistyczną do wyraĹźenia zgody na powstanie jednej ogĂłlnopolskiej organizacji, ktĂłrą była NSZZ „Solidarność”. Władza komunistyczna uległa, bo nie była w stanie rozbić nadzwyczajnej jedności obudzonego polskiego narodu. Obudzonego rok wcześniej przez Ojca Świętego Jana Pawła II podczas jego czerwcowej pielgrzymki do kraju, z wypowiedzianymi proroczymi słowami: „Niech zstąpi Duch TwĂłj i odnowi oblicze ziemi, tej ziemi!”.

16 miesięcy wolności

Do czasu I zjazdu we wrześniu 1981 r. Solidarność zgromadziła 9,5 mln członkĂłw i przez rok odbudowała zniszczoną przez komunistĂłw praktykę wyłaniania w demokratycznych wyborach autentycznych reprezentantĂłw środowisk, w tym przypadku pracowniczych. Ta lekcja demokracji moĹźe była najbardziej dla Ăłwczesnej władzy niebezpieczna, bo ci wybrani przedstawiciele umieli artykułować najwaĹźniejsze żądania i tworzyć program reform. Z takim programem reform, nazwanym Rzeczpospolitą Samorządną, zakończył się I zjazd Solidarności w Gdańsku. I to juĹź zagraĹźało bezpośrednio Ăłwczesnej partii rządzącej – PZPR, ktĂłra przygotowała się do zdławienia siłą tego ogromnego ruchu, jakim była Solidarność. Wprowadzenie stanu wojennego przez „grupę przestępczą” (tak ją nazwał w roku 2012 Sąd Okręgowy w Warszawie) na czele z Jaruzelskim i Kiszczakiem zahamowało rozwĂłj Polski na 8 lat, do czasu pierwszych wyborĂłw sejmu kontraktowego 4 czerwca 1989 r. Z dzisiejszej perspektywy mamy natomiast dylemat, jak ocenić mijające 26 lat odzyskanej wolności. Czy umieliśmy ją wystarczająco zagospodarować, zgodnie z postulatami społecznymi samej Solidarności?
Dzisiejszy podział na dwa obozy polityczne: wokół rządzącej PO i opozycyjnej PiS też daje odpowiedź na to pytanie. Wyborcy PO uważają, że to dobrze wykorzystany okres, odwrotnie zwolennicy PiS-u. A gdzie w tym jest Solidarność i jaką rolę odgrywała przez ten czas?

Solidarność niby rządzi

Do dnia dzisiejszego na czele NSZZ „Solidarność” stało czterech przewodniczących: Lech Wałęsa (do 1990 r.), Marian Krzaklewski (1991 – 2002), Janusz Śniadek (2002-10) i Piotr Duda (od 2010 r.). ZarĂłwno Wałęsa, jak i Krzaklewski mieli bezpośredni wpływ na przemiany w kraju poprzez udział w sprawowaniu władzy politycznej i moĹźna sobie wyobrazić, Ĺźe dzięki temu miał ten udział rĂłwnieĹź i sam związek poprzez wypracowywany program czy stawiane żądania. Jednak w tym załoĹźeniu jest niewiele prawdy. Reaktywowany związek w 1989 r. miał 2,3 mln członkĂłw i niemal od razu został ustawiony do naroĹźnika, bo był w pierwszych latach po 1989 r. wykorzystany jako parasol ochronny nad skrajnie liberalnymi reformami ekonomicznymi i jednocześnie pozbawiony realnego wpływu na ich przebieg. Wszystkie negatywne zjawiska procesu przemian były od początku silnie przez związek kontestowane: uwłaszczanie się na majątku państwowym nomenklatury, wyprzedawanie przedsiębiorstw kapitałowi obcemu za bezcen, ktĂłry najczęściej je likwidował, aby przejąć rynek zbytu na swoje towary, co powodowało utratę miejsc pracy. Dalej – rozrost patologii społecznych i na rynku pracy: biedy, drastycznego rozwarstwienia, niskich płac, bezrobocia oraz braku stabilnego zatrudnienia, nieefektywnego systemu ochrony zdrowia itd. Nagromadzenie tych problemĂłw spowodowało, Ĺźe Solidarność po okresie rządu SLD w latach 1993-97 wypracowała kolejny program reform i zbudowała koalicję partii w postaci Akcji Wyborczej Solidarność. Wiele z tych zaplanowanych ustaw mogło istotnie zmienić wĂłwczas proces przemian, jak ustawa o powszechnym uwłaszczeniu czy podatku prorodzinnym. Jednak, po pierwsze, AWS weszła w niekorzystną koalicję z liberalną Unią Wolności, ktĂłra zdeformowała jej działania, a po drugie – prezydent Kwaśniewski zawetował aĹź 28 kluczowych ustaw proponowanych przez AWS. Niestety, bilans dokonań AWS-u okazał się niewielki, a poraĹźka była spora, moĹźe najbardziej dotkliwa była fatalna reforma emerytalna, likwidacja wielu kopalń węgla kamiennego czy niekorzystna sprzedaĹź duĹźych przedsiębiorstw państwowych, w tym TP SA i Banku Pekao SA.

PowrĂłt do korzeni

Dobitnie wyraził ten zawĂłd Ojciec Święty Jan Paweł II podczas ostatniej pielgrzymki związku do Rzymu w 2003 r., kiedy Solidarnością kierował juĹź Janusz Śniadek. Był to okres, gdy związek, zgodnie z przesłaniem PapieĹźa Polaka, wrĂłcił do korzeni. Trzeba zacytować te wiekopomne słowa Ojca Świętego wygłoszone wĂłwczas w Rzymie, ktĂłrych osobiście słuchałem na miejscu: „Solidarność, wkraczając na pewnym etapie bezpośrednio w świat polityki i podejmując odpowiedzialność za rządzenie krajem, siłą rzeczy musiała zrezygnować z obrony interesĂłw pracownikĂłw w wielu sektorach Ĺźycia ekonomicznego i publicznego. Niech mi będzie wolno powiedzieć, Ĺźe dziś Solidarność, jeśli prawdziwie pragnie słuĹźyć narodowi, winna wrĂłcić do swoich korzeni, do ideałów, jakie przyświecały jej jako związkowi zawodowemu. Władza przechodzi z rąk do rąk, a robotnicy, rolnicy, nauczyciele, słuĹźba zdrowia i wszyscy inni pracownicy, bez względu na to, kto sprawuje władzę w kraju, oczekują pomocy w obronie ich słusznych praw. Tu nie moĹźe zabraknąć Solidarności”. Janusz Śniadek wziął sobie głęboko do serca te słowa i zgodnie z tym wskazaniem w czasie swojej kadencji jako przewodniczący związku bronił pracownikĂłw. Lata 2001-05 to czas wysokiego bezrobocia, sięgającego 20 proc., ograniczania praw pracowniczych i likwidacji kolejnych wielkich przedsiębiorstw, czego dobitnym przykładem była obrona przez związkowcĂłw Fabryki Kabli w OĹźarowie w 2002 r. czy Fabryki „Wagon” w Ostrowie Wlkp. w 2003 r. Kolejne lata, aĹź do 2015 r., odznaczają się obroną przez związek ludzi pracy w sprawie niskich wynagrodzeń, szalonego rozpanoszenia się umĂłw śmieciowych (Polska stała się niechlubnym liderem w UE) oraz zorganizowanym sprzeciwem wobec wydłuĹźenia wieku emerytalnego przez rząd Donalda Tuska w 2012 r.
Do dziś NSZZ „Solidarność” jest największą organizacją społeczną w kraju (700 tys. członkĂłw), ktĂłra wywiera istotny wpływ – choć cały czas niedostateczny – na świat polityki i Ĺźycie społeczno-gospodarcze. Jest to moĹźliwe właśnie dzięki jej historii i etosowi sięgającemu lat 1980-81, do czego cały czas nawiązują działacze Solidarności.

Jerzy Kłosiński
Autor był redaktorem naczelnym „Tygodnika Solidarność” w latach 2002-15.

....................................

Hymn Solidarności

Solidarni,
nasz jest ten kraj
Solidarni,
nasz jest ten dzień,
a jutro jest nieznane,
więc róbmy tak,
jak gdyby nasz był wiek –
pod wolny kraj
spokojnie kładź fundament.

A jeśli ktoś
nasz polski dom zapali,
to kaĹźdy z nas,
gotowy musi być –
bo lepiej, byśmy
stojąc umierali,
niż mamy klęcząc
na kolanach żyć.

Solidarni,
nasz jest ten dzień:
zjednoczmy się,
bo jeden jest nasz cel!

Jerzy Narbutt, 1980

Artykuł ukazał się w Tygodniku Niedziela

..............................................................................................................................


Znów wróciłeś tamten dniu Solidarności

Znów wróciłeś tamten
Dniu sierpniowy,
Ze swoim sercem
W stukocie miarowym,

Zza Bramy Stoczni
Co ocalała,
Z tamtym czasem,
Któremu dziś Chwała!!

Z KrzyĹźami StoczniowcĂłw,
Co trwają uparcie !
Na swojej Świętej -
Wskazanej Warcie !

A u Ich stĂłp
StoczniowcĂłw krew,
Ostatnie ich łzy,
Ostatni ich zew !

O bój nieustępliwy,
O Prawa Człowieka !
O wolność Polski,
Na którą się czeka!...

Wróciłeś tamten
Dniu Solidarności,
Z Twej zasłużonej
Potomności,

JuĹź nie ma
Okupacyjnych baz,
JuĹź ich istnienie
Pokrył czas...

Czerwone flagi
Już nie łopoczą,
Na blokach PZPR
Dniem i nocą,

Wróciłeś tamten
Czasie sierpniowy,
W nasz Czas następnej
Polskiej Odnowy ...!

Jan Orawicz