Dodano: 08.03.15 - 17:49 | Dział: Interwencje

Kolejny rządowy „skok na kasę”

Nie tak dawno państwo przejęło ponad 150 miliardĂłw złotych zgromadzonych w OFE. Towarzysząca temu debata medialna i wielkie niezadowolenie społecznie na chwilę przyćmiły wszystkie inne wydarzenia w Polsce. MoĹźe się wydawać, Ĺźe od tego czasu Ĺźaden rĂłwnie spektakularny „skok na kasę” nie miał juĹź miejsca, tymczasem Ministerstwo FinansĂłw właśnie „połoĹźyło łapę” na kolejnych ogromnych kwotach należących do obywateli. Cichutko i bez rozgłosu.

Chodzi o depozyty sądowe. Okazuje się, że od 1-go stycznia bieżącego roku sumy depozytowe podlegają konsolidacji Ministra Finansów. Oznacza to, że ich wpłaty i wypłaty nie będą się już odbywać w kasach sądów, lecz będą realizowane za pośrednictwem przydzielonych sądom rachunków bankowych. Konta te będą prowadzone w Banku Gospodarstwa Krajowego i pozostaną pod pełnym nadzorem Ministra Finansów.

Na pierwszy rzut oka ta zmiana wydaje się mieć charakter czysto organizacyjny. MoĹźna nawet uznać, Ĺźe tak będzie wygodniej, taniej i nowocześniej. Wpłaty będzie moĹźna bowiem dokonać „jedynym kliknięciem” – zlecając przelew internetowy, zamiast fatygować się do okienka sądowej kasy, a prowadzenie rachunkĂłw bankowych jest z pewnością tańsze od utrzymywania punktĂłw kasowych.

Tyle tylko, że kasy sądowe i tak nie znikną, a przeniesienie depozytów na rachunki podległe Ministrowi Finansów niesie ze sobą konsekwencje znacznie większego kalibru, aniżeli tylko uproszczenie obsługi systemu płatności.

Zmiana wynikająca z treści ustawy o finansach publicznych budzi powody do powaĹźnego zaniepokojenia. Artykuł 83a tejĹźe ustawy stwierdza bowiem między innymi: „Minister FinansĂłw otwiera w Banku Gospodarstwa Krajowego rachunki bankowe(…)” [p. 1] oraz „Minister FinansĂłw jest upowaĹźniony do czasowego zarządzania, w celu sfinansowania potrzeb poĹźyczkowych budĹźetu państwa oraz w związku z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa, środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunkach depozytowych Ministra FinansĂłw z obowiązkiem ich zwrotu na kaĹźde żądanie wraz z naleĹźnymi odsetkami”.

Ten – pozornie niezbyt skomplikowany i dość niewinny – ustęp ustawy wprowadza rozwiązania, ktĂłre mogą oznaczać nic innego, jak tylko kolejny, zakrojony na szeroką skalę, „skok na kasę” należącą do obywateli Polski. Dlaczego?
Przede wszystkim, zaniepokojenie budzi fakt, że sumy depozytów sądowych zostały przekazane pod nadzór Ministra Finansów, a nie Ministra Sprawiedliwości, któremu przecież podlega całe sądownictwo.

Zgodnie z definicją depozyt sądowy to „środek zabezpieczenia przedmiotu świadczenia poprzez złoĹźenie go w sądzie właściwym dla miejsca wykonania zobowiązania (…). Gdyby do depozytu miała zostać oddana rzecz ulegająca łatwo zepsuciu lub z przechowywaniem ktĂłrej łączyłyby się wysokie koszty, sąd moĹźe nakazać sprzedanie jej, a uzyskaną cenę złoĹźyć do depozytu sądowego. Po złoĹźeniu świadczenia do depozytu sądowego dłuĹźnik traktowany jest tak, jakby świadczenie spełnił. Zostaje on zwolniony ze zobowiązania. Wierzyciel ma obowiązek zwrĂłcić mu koszty złoĹźenia do depozytu”. (encyklopedia dziennika „Gazeta Prawna”). Rozwiązanie stosuje się to w rozmaitych sytuacjach, jedną z popularniejszych jest spĂłr odnośnie zadłuĹźenia. Dla przykładu: w sytuacji, w ktĂłrej wierzyciel utrudnia dłuĹźnikowi spłatę wierzytelności, nie jest całkowicie jasne kto jest wierzycielem (choćby wtedy, gdy zwrotu długu zamiast prawowitego wierzyciela domaga się jednocześnie komornik i kilka firm windykacyjnych) lub nie jest znane miejsce jego pobytu – moĹźna odpowiednią kwotę lub przedmioty o stosownej wartości przekazać właśnie do depozytu sądowego. Będzie to skutkować zwolnieniem dłuĹźnika ze zobowiązania. Depozyty sądowe to takĹźe róşnego rodzaju kaucje, wadia i inne fundusze stanowiące zabezpieczenie majątkowe w toczących się sprawach.

Z załoĹźenia depozyt sądowy – jak sama nazwa zresztą wskazuje – jest instrumentem sądowym, narzędziem pozwalającym rozwiązywać spory prawne. Jako taki zatem powinien podlegać Ministerstwu Sprawiedliwości. Ale przekazano go Ministrowi FinansĂłw…

Gra toczy się o niemałą stawkę. 26-go lutego stan depozytów sądowych przekazanych na rachunki depozytowe Ministra Finansów wynosił (w zaokrągleniu): nieco ponad 3,5 miliarda złotych, niecałe półtora tysiąca franków szwajcarskich, ponad 5 milionów euro, 296 tysięcy funtów oraz ponad 1,7 miliona dolarów (czyli łącznie prawie 30 000 000 milionów złotych w samych walutach).

Trzeba teĹź pamiętać – o czym głośno mĂłwi się zarĂłwno w środowiskach przedsiębiorcĂłw, jak i prawnikĂłw – Ĺźe w depozytach od lat zalegają rĂłwnieĹź niepodjęte wkłady, ktĂłre pozostały tam w wyniku przeciąganych do granic moĹźliwości postępowań. Wielu depozytĂłw zwyczajnie nie ma kto odebrać, poniewaĹź dłuĹźnik lub wierzyciel juĹź nie Ĺźyje lub nie istnieje uprawniony do tego podmiot gospodarczy. MoĹźna się zatem spodziewać, Ĺźe spora część ze wspomnianej wyĹźej sumy, to właśnie depozyty, ktĂłre nie zostały – i nie zostaną – odebrane.

Od początku roku wszystkie te środki – zarĂłwno „zalegające”, jak i bieżące – zamiast do sądowej kasy, trafiają na konto wprawdzie przypisane danemu sądowi, ale podlegające Ministrowi FinansĂłw. W ustawie pada zresztą wprost określenie „rachunki depozytowe Ministra FinansĂłw”. W praktyce nowe prawo daje Ministrowi FinansĂłw moĹźliwość zupełnie swobodnego dysponowania zgromadzonymi na nich funduszami w dowolny sposĂłb – w celu pokrycia (czy teĹź obniĹźenia, ukrytego za eufemistycznym stwierdzeniem „zarządzanie”) zadłuĹźenia Skarbu Państwa. MĂłwiąc wprost: pozwala Ministrowi FinansĂłw bez pytania poĹźyczyć (a w praktyce po prostu zabrać) należące do obywateli pieniądze, Ĺźeby spłacić nimi długi budĹźetowe i obniĹźyć deficyt budĹźetowy.

Dokładnie tak stało się z naszymi oszczędnościami zgromadzonymi przez lata w Otwartych Funduszach Emerytalnych – blisko 153 miliardy złotych zostały nam w świetle prawa zabrane i przeznaczone na usuwanie tragicznych skutkĂłw fatalnej strategii finansowej kolejnych rządĂłw.

Wiesława DróşdĹź, Rzecznik Prasowy Ministra FinansĂłw tłumaczy, Ĺźe „depozytowe sądu nie zostały przekazane pod nadzĂłr Ministra FinansĂłw, a jedynie zmieniono umiejscowienie tych depozytĂłw z rachunkĂłw bankowych sądĂłw na rachunki depozytowe MF. Nadal to sądy, nadzorowane przez Ministra Sprawiedliwości, przyjmują depozyty. W art. 83a ust. 2 ustawy o finansach publicznych wprowadzono moĹźliwość czasowego zarządzania przez Ministra FinansĂłw, w celu sfinansowania potrzeb poĹźyczkowych budĹźetu państwa oraz w związku z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa, środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunkach depozytowych MF z obowiązkiem ich zwrotu.”.

Ile juĹź „poĹźyczył” Minister? Przytoczone wcześniej dane odnośnie wielkości depozytĂłw zostały nam przekazane przez biuro Rzecznika Prasowego MF i dotyczą właśnie środkĂłw będących juĹź w dyspozycji Ministra. Czyli taką właśnie kwotą dysponuje – zgodnie z ustawą – Minister FinansĂłw.

Wprawdzie przepisy nakładają na Ministra obowiązek zwrotu zgromadzonych na rachunkach sum na kaĹźde żądanie sądu, ale moĹźna się spodziewać, Ĺźe nie będzie to wcale prosta i szybka procedura. Pojawiają się liczne pytania: czy sądy będą miały bezpośredni dostęp do rachunkĂłw, czy moĹźe będą musiały kaĹźdorazowo zwracać się do Ministra FinansĂłw o zwrot konkretnego depozytu? Skąd będą pochodzić środki na zwrot poĹźyczonych pieniędzy i jaka jest gwarancja realizacji takiego zwrotu? Czy zgromadzone na wspomnianych rachunkach środki to „rzeczywiste pieniądze” czy teĹź w momencie wpłaty stają się automatycznie „zapisami księgowymi”, a fundusze przekazywane są natychmiast do dyspozycji Ministra FinansĂłw? Jeśli tak, to na jakie konkretnie – pomijając ogĂłlne sformułowanie o „zarządzaniu długiem Skarbu Państwa” – cele są przeznaczane?

Rzecznik twierdzi, Ĺźe „Ustawa z dnia 26 września 2014 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektĂłrych innych ustaw wprowadziła obowiązek przechowywania sum depozytowych na rachunkach depozytowych MF dopiero od 1 stycznia 2015 r. JednakĹźe to nadal sądy przyjmują i zwracają depozyty sądowe, a tym samym mogą posiadać informacje na temat wysokości pozostawionych sum w depozycie sądowym.”. „Dyrektor sądu, na podstawie art. 31a § 1 pkt 6 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądĂłw powszechnych, posiada prawo pełnego dysponowania przypisanymi danemu sądowi rachunkami w zakresie przyjmowania i dokonywania zwrotu depozytĂłw, bez konieczności kaĹźdorazowego występowania do Ministra FinansĂłw o przekazanie środkĂłw.” – dodaje.

Według słów Rzecznika procedura obsługi depozytów wygląda dziś tak: pieniądze są wpłacane na prowadzony dla każdego sądu oddzielnie rachunek BGK, fundusze złotówkowe codziennie przekazywane są na rachunek konsolidacyjny Ministra Finansów, a następnego dnia roboczego zwracane na rachunki sądowe. Za spłatę tych zobowiązań Skarb Państwa odpowiada całym majątkiem. Sumy depozytów codziennie rano przekazywane są do dyspozycji sądów.

To tłumaczenie brzmi na pozĂłr przekonująco, ale nie daje niestety Ĺźadnej pewności odnośnie przyszłości. Co bowiem stanie się, jeśli po „zaciągnięciu poĹźyczek” Ministerstwo FinansĂłw nie będzie akurat dysponowało środkami wystarczającymi na ich zwrot? Czy wĂłwczas znacząco opóźni się zwrot poĹźyczonych depozytĂłw, czy moĹźe „odgĂłrnie” anulowane zostaną odsetki? A moĹźe powstanie kolejna „specustawa” w myśl ktĂłrej poĹźyczki zostaną po prostu umorzone?

Reformę wprowadzono po cichu, poza kilkoma branĹźowymi serwisami prawnymi i finansowymi niemal nikt o tym nie pisał i nie mĂłwił na forum publicznym. A to tak naprawdę dopiero początek, bo w myśl wspomnianego „Wieloletniego planu finansowego państwa” podobny los czeka środki z funduszy ochrony środowiska, Polskiej Akademii Nauk, zakładĂłw opieki zdrowotnej (sic!), zaś samorządy będą mogły robić to samo z pieniędzmi lokalnych instytucji kultury, zdrowia oraz osĂłb prawnych!

Poniżej zamieszczamy pełną treść odpowiedzi Wiesławy Dróżdż, Rzecznika Prasowego Ministra Finansów, na nasze pytania.

Uprzejmie informuję, że sumy depozytowe sądu nie zostały przekazane pod nadzór Ministra Finansów, a jedynie zmieniono umiejscowienie tych depozytów z rachunków bankowych sądów na rachunki depozytowe MF. Nadal to sądy, nadzorowane przez Ministra Sprawiedliwości, przyjmują depozyty. W art. 83a ust. 2 ustawy o finansach publicznych wprowadzono możliwość czasowego zarządzania przez Ministra Finansów, w celu sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa oraz w związku z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa, środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunkach depozytowych MF z obowiązkiem ich zwrotu. Zobowiązania finansowe z tytułu środków przejętych przez MF w zarządzanie z rachunków depozytowych MF na inne rachunki MF są traktowane jako tytuł dłużny w rozumieniu art. 72 ustawy o finansach publicznych. Z punktu widzenia ustawy o finansach publicznych oraz ustawy o działach administracji rządowej właściwym w zakresie zarządzania długiem publicznym jest Minister Finansów, a nie Minister Sprawiedliwości. Wg danych na 26.02.2015 r. stan depozytów sądowych przekazanych na rachunki depozytowe Ministra Finansów wyniósł:
3 546,6 mln PLN
1,4 tys. CHF
5 135,3 tys. EUR
295,8 tys. GBP
1 733,3 tys. USD.

Ustawa z dnia 26 września 2014 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektĂłrych innych ustaw wprowadziła obowiązek przechowywania sum depozytowych na rachunkach depozytowych MF dopiero od 1 stycznia 2015 r. JednakĹźe to nadal sądy przyjmują i zwracają depozyty sądowe, a tym samym mogą posiadać informacje na temat wysokości pozostawionych sum w depozycie sądowym. Rozwiązania wprowadzone ustawą z dnia 26 września 2014 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektĂłrych innych ustaw nie zmieniają istoty instytucji depozytu sądowego ani zasad tworzenia depozytĂłw sądowych. Zmianie ulega jedynie miejsce składania (przechowywania) tych środkĂłw – rachunek depozytowy Ministra FinansĂłw w Banku Gospodarstwa Krajowego. Dyrektor sądu, na podstawie art. 31a § 1 pkt 6 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądĂłw powszechnych, posiada prawo pełnego dysponowania przypisanymi danemu sądowi rachunkami w zakresie przyjmowania i dokonywania zwrotu depozytĂłw, bez konieczności kaĹźdorazowego występowania do Ministra FinansĂłw o przekazanie środkĂłw.

Obecnie Minister Finansów objął całkowitą konsolidacją zarządzania płynności depozyty sądowe złożone w PLN (tj. 3 546,6 mln PLN wg stanu na 26.02.2015 r.). MF przyjmuje w zarządzanie środki z depozytów sądowych w celu zmniejszenia potrzeb pożyczkowych budżetu państwa. Mniejsze potrzeby pożyczkowe oznaczają, że mniej obligacji skarbowych będzie sprzedane na rynku, a tym samym mniejsze będzie zadłużenie u inwestorów finansowych, w tym głównie zagranicznych. Zgodnie z ustawą depozyty sądowe składane są na prowadzonych dla każdego sądu rachunkach depozytowych Ministra Finansów. Środki złotowe są codziennie automatycznie przekazywane na rachunek konsolidacyjny MF oraz zwracane na rachunki depozytowe prowadzone dla każdego sądu następnego dnia roboczego.

Z chwilą przyjęcia przez Ministra FinansĂłw środkĂłw z depozytĂłw sądowych w zarządzanie stają się one zobowiązaniem Skarbu Państwa. Zgodnie z ogĂłlnymi regułami prawa cywilnego Skarb Państwa odpowiada całym swoim majątkiem za spłatę swych zobowiązań. Depozyty sądowe składane na rachunku Ministra FinansĂłw mają analogiczną formę do depozytĂłw składanych w bankach. Przyjęcie w zarządzanie środkĂłw z depozytĂłw sądowych słuĹźy zmniejszaniu potrzeb poĹźyczkowych budĹźetu państwa oraz stanowi instrument zarządzania długiem Skarbu Państwa – samo ich zgromadzenie na rachunku Ministra FinansĂłw w BGK nie spełniałoby tego celu. Przed wprowadzeniem nowych rozwiązań środki z depozytĂłw sądowych składane były w bankach i, podobnie jak inne depozyty bankowe, wykorzystywane były przez banki do finansowania ich działalności.

Zgodnie z mechanizmem konsolidacji całość środków z depozytów sądowych przyjęta w zarządzanie przedstawiana jest, wraz z narosłymi odsetkami, do dyspozycji sądów każdego dnia rano (por. pkt 7). Nie istnieje więc zagrożenie opóźnienia zwrotu w związku z dużą liczbą dyspozycji wypłaty depozytów.

Z wyrazami szacunku,
Wiesława Dróżdż
Rzecznik Prasowy Ministra FinansĂłw

Źródło: Fundacja LEX NOSTRA