Dodano: 10.07.11 - 18:44 | Dział: Na każdy temat

Ziemia - Ojczyzna ludzi (część 1)

Niniejszym felietonem rozpoczynam cykl refleksji, do ktĂłrych zainspirował mnie niezwykły obraz Home – S.O.S. Ziemia! (reĹź. Yann Arthus-Bertrand). Pozwoliłem teĹź sobie wykorzystać wiedzę naukową tam zamieszczoną, ktĂłra stanowi tło moich rozwaĹźań.

Wydaje się nam, że jesteśmy istotami rozumnymi (homo sapiens), ale czy tak naprawdę do końca? Istota rozumna nie podcina gałęzi, na której siedzi, a my pełni świadomości, a może i nie - czynimy to z wielkim entuzjazmem. Podkopujemy podwaliny własnego domu, który zatraca swoją równowagę i chyli się ku upadkowi. Według badań naukowców życie pojawiło się mniej więcej 4 miliardy lat temu, a my ludzie zaledwie 200 tyś. lat temu. Idąc drogą nowoczesności i mody z dnia na dzień zbliżamy się do mety, która wcale nie musi nastąpić wkrótce. Historia ziemi jest długa i niezmiernie ciekawa, zastanawiam się w jakim stopniu znana przeciętnemu jej lokatorowi. Gdyby człowiek znał fakty, o których piszę, zastanowiłby się głęboko, bo tak do końca nie wie, co czyni.
Jakie zatem były początki naszego globu? Zarys ziemi rodził się w kołach ognia ukształtowanej wskutek słońca (będącej jej gwiazdą), stanowiła chmurę cząsteczek pyłu podobnych do innych ogniw we wszechświecie. Właśnie wtedy zdarzył się najwspanialszy i największy cud na ziemi – pojawiło się Ĺźycie. Obecnie Ĺźycie jest tylko jednym ziarenkiem maku z wielu zamieszkałych w olbrzymiej makĂłwce tworzących się przez miliony lat.
Do dnia dzisiejszego nasz glob rzeĹşbią wulkany stanowiące dawny obraz ziemi tuĹź po jej narodzinach. Wulkan niczym olbrzymi piec płonącej roztopionej skały, pełen pęcherzy i pęknięć, obrazuje początki istnienia. Początkowo cienka skorupa ziemi narastała, a ogień chwilowo usnął. Wydobywający się dym z kominĂłw wulkanĂłw kaĹźe nam sobie wyobrazić tamtejszą atmosferę. PrĂłcz dwutlenku węgla i gęstej pary wodnej nie było nic. Ĺťyciodajny tlen wtedy nie istniał. Ziemia połoĹźona jest w idealnym miejscu od słońca, dokładnie tam gdzie powinna się znajdować. Dlatego teĹź woda pozostała w formie płynnej. Ulewne deszcze powstające ze skroplenia się pary wodnej nawiedzały ziemię tworząc rzeki, ktĂłre drążyły własne koryta i tworzyły doliny. Rzeki płynęły do najniĹźszych miejsc na ziemi i tak powstawały oceany. Owe rzeki wypłukiwały ze skał minerały przeobraĹźając stopniowo słodką wodę oceanĂłw w słoną. Ten Ĺźyciodajny płyn, jakim jest bezspornie woda, wytyczała i rzeĹşbiła powierzchnię ziemi. Jej ścieĹźki, podobnie jak Ĺźyły i naczynia ludzkie, niosły soki Ĺźyciodajne dla ziemi. Do dzisiaj pozostały na ziemi dzieła sztuki stworzone z pyłu wulkanicznego zmieszanego z wodą z islandzkich lodowcĂłw. Ziemię tworzą materia i woda, miękka i twarda – to kluczowe braterstwo wszystkich form Ĺźycia na ziemi
Barwę ziemi zawdzięczamy minerałom i metalom starszym od naszej matki ziemi: kolory czarne od węgla, czerwone od żelaza, żółte od siarki i niebieskie od miedzi. Skąd więc pochodzimy? Gdzie błysnęła dziewicza iskra życia? Prymitywne formy istnienia egzystują jeszcze w gorących źródłach i swoim kolorytem nadają im niepowtarzalne barwy. Są to archybakterie, które żywią się ziemskim ciepłem z wyjątkiem syjanobakterii zw. sinicami - ich pożywieniem jest energia słoneczna. Owe bakterie są przodkami byłych i obecnych gatunków roślin, to one przyczyniły się do zmiany atmosfery i losu naszej planety. Węgiel zatruwający atmosferę został sprytnie uwięziony w skorupie ziemskiej. Obraz, który staram się opisać, najbardziej przybliża obszar Wielkiego Kanionu rzeki Kolorado (to 2 mld. lat dziejów ziemi).
Wielki Kanion był niegdyś morzem, w ktĂłrym zamieszkiwała niezliczona ilość mikroorganizmĂłw. Te ostatnie ginąc tworzyły pokrywę na dnie morza. Warstwy białego wapienia to nic innego jak owe szkielety. To właśnie dzięki nim węgiel zniknął z atmosfery i rozwinęły się inne formy Ĺźycia zmieniając oblicze ziemi. PoĹźywieniem dla roślin była energia słoneczna, i to dzięki niej mogły się rozbić cząsteczki wody i pobrać z niej tlen. W ten sposĂłb tlen wypełnił powietrze. Cykl wodny na ziemi to proces nieskończonej odnowy: wodospady - para wodna, chmury – deszcz, ĹşrĂłdła, rzeki, morza, oceany, lodowce. Ów cykl zdaje się być nieskończony. Tę samą wodę piły wszystkie gatunki na przestrzeni czasu i stan wody na ziemi jest wciąż taki sam. Cząsteczka wody to jedna z tych, ktĂłre są najmniej stabilne i zdumiewające: jako woda jest w postaci formy płynnej, jako para przybiera formę gazową, jako lĂłd stałą. Jeziora Syberyjskie skute lodem (lĹźejszym od wody) tworzą izolację przed zimnem po to, by pod taflą rozwijało się Ĺźycie. Tłokiem w silniku Ĺźycia jest sprzężenie: woda i powietrze są ze sobą w szczegĂłlny sposĂłb związane, a wszystko po to byśmy mogli Ĺźyć na ziemi. Nad wielkimi oceanami tworzą się chmury, ktĂłre spełniają misję nawadniania terenĂłw lądowych. Ta sama woda korytami rzek trafia z powrotem do oceanĂłw. Tym sposobem koło wodne się zamyka.
Często widzimy zieloną barwę przestrzeni powyĹźej chmur – to ĹşrĂłdło Ĺźyciodajnego tlenu (70% tego pierwiastka pochodzi z alg nadających barwę taflom oceanĂłw). Na ziemi panuje staranna rĂłwnowaga, kaĹźda istota jest niezbędna i istnieje dzięki drugiej, a ta z kolei dzięki tej. To bardzo subtelna harmonia i łatwo ją nadwyrężyć. Wiemy juĹź ze szkoły, Ĺźe koralowce poczęły się ze związku glonĂłw i szkieletĂłw. Największa rafa koralowa znajduje się u wybrzeĹźy Australii i rozciąga się na powierzchni 350 tyś. km2. Zamieszkuje tam 1500 gatunkĂłw ryb, 4000 gatunkĂłw mięczakĂłw i 400 gatunkĂłw koralowcĂłw. Nieliczni wiedzą, Ĺźe od tych koralowcĂłw zaleĹźy rĂłwnowaga wszystkich oceanĂłw. Ĺťycie na ziemi nie powstawało tak szybko, pośpiech nigdy nie wróşył niczego dobrego: zajęło to miliardy lat. Osiągnięciem szczytowym ziemi jest drzewo: Ĺźywa rzeĹşba o doskonałym kształcie. RzeĹşby te potrafią oprzeć się prawu ciążenia, rosną latami w stronę nieba gdzie mieszka karmiciel ich liści – słońce. Cyjanobakterie potrafią przechwytywać energię światła, kumulują i odĹźywiają się nią zamieniając w drewno i liście. Te ostatnie rozkładają się do mieszanki wody, minerałów i materii tworząc potrzebne do Ĺźycia Ĺźyzne tereny. Gleba jest wielką fabryką róşnorodności biologicznej, światem wiecznej aktywności. Mikroorganizmy Ĺźywią się i oddychają, a rozmnaĹźając wytwarzają prĂłchnicę, doskonały składnik gleby.
Co my tak naprawdę wiemy o ziemi i życiu, które wciąż się rozwija i nieskończenie kwitnie? Ile znamy gatunków roślin, co wiemy o zwierzętach, ptakach, rybach? Czy wiemy, że ziemia jest doskonałym zjawiskiem i cudem, zaś życie tajemnicą?
Wiele gatunków zwierząt przetrwało, przystosowały się one do pastwisk, a te do nich - zysk jest więc obopólny. Kiedy patrzę na zrywane liście przez żyrafę chwilowo żałuję biednego drzewa, ale ono na tym wiele zyska. Żyrafa zaspokaja głód, a drzewo oczyszczone może ponownie wydać kwiat. Nie istnieją na ziemi gatunki niepotrzebne, wszystkie mają spełnić jakieś zadanie, równowaga wciąż istnieje.
Wreszcie na scenę wkraczają ludzie i korzystają z dziedzictwa i skarbĂłw ziemi, zmieniają przy tym jej oblicze. Choć są tak słabi zagarniają wszystkie środowiska i zawojowują całe połacie tej ziemi jak Ĺźaden inny gatunek przed nimi. Po wielu latach koczownictwa i złagodzeniu klimatu ludzie nie musieli juĹź polować by przeĹźyć. Pierwsze miasta powstały 6 tyś. lat temu na obrzeĹźach mĂłrz, jezior i rzek. Był to wielki przełom w Ĺźyciu człowieka. Dlaczego właśnie miasta? Ano dlatego, Ĺźe w nich ludziom łatwiej było się bronić, stali się społeczeństwem. Ułatwiało to spotkania, ktĂłre słuĹźyły wzmacnianiu więzi, dzieleniu się wiedzą i rzemiosłem. Rzeczą powszechną stała się wymiana poglądĂłw i szeroko rozumiana cywilizacja. Intuicja ludzi podpowiedziała im, by budowali łodzie, co niewątpliwie pomogło w handlu - tym sposobem ludzie stali się Ĺźeglarzami i podróşnikami. Jedyną energią, jaką wĂłwczas dysponowano, była siła własnych rąk i moc natury – był to ciężki los wlekący się za człowiekiem tysiącami lat. Co czwartego mieszkańca tej ziemi los ten nie opuścił. Przeszło 1,5 miliarda ludzi Ĺźyje podobnie jak przed laty, stanowi to rĂłwnowartość liczby mieszkańcĂłw zamieszkałych w zamoĹźnych krajach. Dawniej ludzie nie byli aĹź tak zachłanni, wystarczały im jedynie rzeczy niezbędne do przeĹźycia, nie nadwyrężali planety zbędnymi zachciankami. Granica sprawiedliwości w relacjach ziemia - człowiek rysowała się dość wyraĹşnie. Ludzie nie cieszyli się zbyt długim Ĺźyciem przepełnionym ciężką pracą. Wielodzietność była jedynym gwarantem przetrwania, liczyła się kaĹźda para rąk - wszak wykształcenie naleĹźało do nielicznych. Wszystko potrzebne człowiekowi do Ĺźycia pochodziło z ziemi. Trud rolnika doceniany był w miastach, towary zmieniały właścicieli a samo Ĺźycie ulegało gwałtownym przemianom. Ludzie ujarzmiali zwierzęta, ktĂłre zaczynały im słuĹźyć - tym samym ludzka praca stawała się mniej uciążliwa. Poszerzano terytoria, ale istniała wyraĹşna granica, ktĂłrej nikt nie śmiał przekraczać. RozwĂłj rolnictwa rozpoczął się około 8-10 tyś. lat temu, to właśnie ono zmieniło los i rozwĂłj miast jak i cywilizacji człowieka. Świat usłyszał o pierwszych nadwyĹźkach Ĺźywnościowych. Poszukiwanie pokarmu dla niektĂłrych stało się historią, ziemia zaczęła przynosić zyski. Praktyka czyni mistrza, z biegiem czasu rolnicy nauczyli się umiejętnie wykorzystywać rolę. Przystosowali zboĹźa do zmian klimatycznych, powstawały nowe odmiany nasion, słowem wiedza nie poszła w las (a lasĂłw wĂłwczas nie brakowało).
Priorytetem codziennym człowieka i innych gatunków jest wyżywienie siebie i rodziny. Dla mniejszości świata jest to jedynie marzenie, które nigdy się nie zrealizuje. Rolnicy pracują w pocie czoła gdyż jest to podstawowy warunek przetrwania dla nas wszystkich. Rolnik to zawód najbardziej rozpowszechniony - połowa ludzi na świecie uprawia ziemię. Szkoda tylko, że aż w 80% jest to uprawa ręczna i to w czasach, w których mówi się o niedożywieniu ludności świata. Rolnictwo, podobnie jak władza, przekazywana jest z pokolenia na pokolenie. Na spotkaniu narodów zjednoczonych były prezydent Bill Clinton przyznał, że głodowi w trzecim świecie winne są USA i Unia Europejska. To one wymusiły na rządach afrykańskich i azjatyckich, aby te zrezygnowały ze zwiększenia efektywności upraw, z subsydiowania nawozów i ulepszenia materiału siewnego - chodziło bowiem o eksport własnych nadwyżek żywnościowych. W ten sposób bogaty świat traktuje żywność jako towar, na którym nieźle można zarobić (podobnie też traktuje życie ludzkie). A przecież wszyscy pochodzimy od tego samego Boga, bez którego ten piękny świat nigdy by nie powstał. CDN

Władysław Panasiuk