Dodano: 14.05.09 - 19:29 | Dział: Kultura i Nauka

Wspomnienia

polskiego Nowozelandczyka


Chciałbym zwrĂłcić uwagę CzytelnikĂłw „Kworum” na książkę, ktĂłrą powinny zainteresować się osoby interesujące się losami PolakĂłw podczas II wojny światowej i Polonią.

Tą książką jest „Polski Nowozelandczyk. Nadzwyczajna historia Ĺźycia dziecka z Polesia”, ktĂłrej polskie wydanie ukazało się w Lublinie (2006) w tłumaczeniu Aleksandry Wronowskiej, i ktĂłra jest jeszcze do nabycia w Oficynie Wydawniczej Kucharski w Toruniu. Książka napisana wspĂłlnie z Allan Parker ukazała się po angielsku w Auckland w 2004 roku pod tytułem „A strange outcome. Remarkable Survival Story of a Polish Child”, nakładem znanego wydawnictwa Penguin Books.

Mówimy, że ktoś ma szczęście w nieszczęściu. Do takich osób na pewno należy konsul honorowy Rzeczypospolitej Polskiej w Nowej Zelandii, Jan Roy-Wojciechowski; jako kilkuteni chłopiec zesłaniec syberyjski z całą tragedią tego zesłania, a później bodajże najbogatszy Polak w Nowej Zelandii.

Wspólnie uzgodniony przez Hitlera i Stalina zbrojny napad Niemiec hitlerowskich i Związku Sowieckiego na Polskę we wrześniu 1939 roku i w jego wyniku nowy rozbiór naszego kraju przez te państwa przyniósł ze sobą największą tragedię dla Polaków w ich ponad 1000-letnich dziejach. Związek Sowiecki podbił i zaanektował wówczas wschodnie tereny państwa polskiego, które Kreml postanowił zdepolonizować poprzez eksterminację tamtejszych Polaków. Temu celowi miała służyć m.in. deportacja w głąb ZSRR kilku milionów Polaków. Do czerwca 1941 roku sowieci wysiedlili na Sybir ok. jednego miliona Polaków. Deportowano całe rodziny, a więc także dzieci.

Wśród tych dzieci był m.in. Janek Wojciechowski, znany dzisiaj jako John Roy lub John Roy-Wojciechowski. Janek miał wszystkiego tylko sześć lat, kiedy sowieci napadli na wschodnią Polskę. Zagrabiono m.in. Polesie, na którym był dom rodzinny małego Janka.

10 lutego 1940 roku rodzina Janka, mieszkająca w osadzie wojskowej OstrĂłwki koło Drohiczyna Poleskiego (dziś Białoruś), wraz z innymi Polakami z Ziem Wschodnich, została wepchnięta do bydlęcego wagonu i wywieziona do obozu pracy na rosyjskiej dalekiej północy (obwĂłd archangielski) – do wyrębu lasu. W głąb Rosji Janek został wywieziony wraz z matką, starszym bratem i trzema siostrami. Ojca – JĂłzefa, osadnika wojskowego, nagrodzonego przydziałem ziemi przez rząd polski za udział w wojnie z bolszewikami, NKWD-yści aresztowali, kiedy przyszli zabrać rodzinę na Sybir, i później rozstrzelali.

W ciężkich syberyjskich warunkach, ktĂłre znaczyły głód i zimno oraz niewolniczą pracę, Janek z rodziną spędził 18 miesięcy. Uwolniła ich z Gułagu umowa Sikorski-Majski, ktĂłra miała miejsce po napadzie Niemiec na Związek Sowiecki w czerwcu 1941 roku, a utworzone w Rosji Wojsko Polskie pod dowĂłdztwem gen. Władysława Andersa umoĹźliwiło im opuszczenie w 1942 roku sowieckiego Domu Niewoli i udanie się do Iranu. Matka – Helena - była jednak tak ciężko chora na gruĹşlicę, Ĺźe po przyjeĹşdzie do Iranu, zmarła w szpitalu. Janek miał wĂłwczas tylko 9 lat. W 1944 roku rząd Nowej Zelandii postanowił zaopiekować się kilkuset dziećmi polskimi na czas wojny. W gronie 733 dzieci przyjętych przez Nową Zelandię znalazł się rĂłwnieĹź Janek. Przyjechał tu wraz z dwiema siostrami. Starsza siostra została w Iranie, a brat poszedł do Wojska Polskiego na Zachodzie i był lotnikiem.
Okres przedwojenny i sowieckiej poniewierki Janka omawiają jego wspomnienia zatytułowane „Polski Nowozelandczyk. Nadzwyczajna historia Ĺźycia dziecka z Polesia”, ktĂłrej polskie wydanie ukazało się niedawno w Lublinie (2006), w tłumaczeniu Aleksandry Wronowskiej. Książka napisana wspĂłlnie z Allan Parker ukazała się po angielsku w Auckland w 2004 roku pod tytułem „A strange outcome. Remarkable Survival Story of a Polish Child”, nakładem znanego wydawnictwa Penguin Books.

Z okresu przedwojennego autor zapamiętał po dziś dzień sielsko-anielskie życie na Polesiu w gronie rodzinnym, jak np. Boże Narodzenie, imieniny i dożynki oraz jazdę bryczką co niedzielę do kościoła katolickiego w Popinie.

W domu państwa Wojciechowskich był radioodbiornik. Nie wiem czy pan Jan pamięta bardzo popularną przed samą wojną melancholijną piosenkę „Polesia czar”. MoĹźe nie, ale musiał ją słyszeć i to nie raz. Miała ona melodię, ktĂłrą się pamięta, nawet jak się jej, Ĺźe tak powiem, oficjalnie nie pamięta. Gdzieś tam jest w człowieku na zawsze zakodowana. Ja usłyszałem ją po raz pierwszy w 1964 roku i po dziś dzień pamiętam jej melodię, a nawet i pierwszą zwrotkę. To moĹźe i ona wzbudza dodatkowo tęsknotę Autora do kraju lat dziecinnych.

Z późniejszych lat Janek zapamiętał druty kolczaste, róşne kraty i ogrodzenia, a przede wszystkim przeraĹşliwe zimno na północy i palący upał centralnej Azji, ciemne syberyjskie puszcze, ogołocone pustynie, głód, brud – pchły i wszy, choroby, no i oczywiście najdotkliwsze tragedie – utratę ojca i śmieć matki. Jako mały chłopiec został sierotą. To wszystko sprezentował mu Stalin... Ten temat jest rĂłwnieĹź obszernie omawiany w książce.

Trzecim tematem wspomnień jest życie w Nowej Zelandii, które miało trwać tylko do zakończenia wojny, a stało się, przez zniewolenie Polski przez Związek Sowiecki w 1945 roku, ostatnim etapem podróży autora. Nowa Zelandia stała się nową ojczyzną Janka-Jana Roy-Wojciechowskiego.

Był on najpierw w obozie polskich dzieci w Pahiatua, a potem w szkołach nowozelandzkich, aby wreszcie stanąć zupełnie na własnych nogach. Przez wykształcenie, pracowitość i róşnego rodzaju wyrzeczenia Jan albo John Roy-Wojciechowski zaszedł daleko – osiągnął bardzo wiele. Stał się prawdopodobnie najbogatszym, najbardziej znanym i prawdopodobnie najbardziej zasłuĹźonym Polakiem w Nowej Zelandii. Sam siebie uwaĹźa za Polaka i Nowozelandczyka. Bo jak nie kochać kraju – swojej drugiej ojczyzny, ktĂłrej tyle zawdzięcza. Tu nie tylko zrobił pieniędze, ktĂłre nie zawsze dają człowiekowi szczęście. Tutaj rĂłwnieĹź załoĹźył swoją rodzinę – oĹźenił się z Nowozelandką Valerie i w ojczyĹşnie kiwi przyszło na świat jego sześcioro dzieci: Karen, Ellen, Steven, Alexander, Gregory, Lawrence.

John Roy-Wojciechowski do swego sukcesu życiowego dochodził powoli. Bo ciężką pracą majątek zdobywa się właśnie powoli. Ale przez to jest on znacznie bardziej trwały. W latach 1968-80 był dyrektorem Atlas Majestic Industries Ltd. w Auckland, w latach 1981-94 dyrektorem wykonawczym, następnie prezesem Mair Astley Holdings Ltd. w Auckland i na koniec, w latach 1982-94 głównym dyrektorem dużej nowozelandzkiej firmy budowlanej Mainzeal Group Ltd.

Roy-Wojciechowski udzielał się rĂłwnieĹź społecznie. Był m.in. przewodniczącym Star of the Sea Heritage Trust, Howick Building Owners Association i przewodniczącym Eastern City Association Group of Howick. Od 1999 roku John Roy-Wojciechowski jest konsulem honorowam RP w Auckland. Dzięki jego hojności na University of Auckland mogło powstać i działa po dziś dzień Studium Kultury i Języka Polskiego. Zresztą Polonia nowozelandzka wiele mu zawdzięcza. Nie Ĺźałował pieniędzy na cele polonijne, a szczegĂłlnie te, ktĂłre uznał za warte wsparcia finansowego. Jego „dzieckiem” jest Muzeum Polskie w Auckland. Pomagał zorganizować się Polakom w Dunedin i wspierał finansowo restauracje polskich pamiątek na Południowej Wyspie.

Wspomnienia Jana Roy-Wojciechowskiego czytałem z tym większym zainteresowaniem, Ĺźe jego niedalekim sąsiadem do lutego 1940 roku była matka mojej Ĺźony, ktĂłra mieszkała w pobliskim Janowie Poleskim. TamĹźe 16 maja 1657 roku kozacy ukraińscy zamordowali bestialsko jezuitę – św. Andrzeja Bobolę.

Książkę polecam wszystkim tym, którym z autopsji nie jest obca tragedia Polaków podczas II wojny światowej, szczególnie na Kresach lub którzy interesują się tym okresem w dziejach Polski i w ogóle martyrologią narodu polskiego, jak również byłymi polskimi Ziemiami Wschodnimi. Musimy dzisiaj bez nich żyć, bo są nieodwracalne wydarzenia w historii narodów i zależy nam na dobrym współżyciu z sąsiadami. Jednak nikt nie zaprzeczy temu faktowi, że Polska bez Ziem Wschodnich, a szczególnie bez Lwowa i Wilna, a nawet i Polesia (to przecież ziemia rodzinna m. in. Tadeusza Kościuszki i Romualda Traugutta, króla Stanisława Poniatowskiego czy Ryszarda Kapuścińskiego) nie jest Polską w całym tego słowa znaczeniu.

Marian Kałuski
Australia