Dodano: 04.04.09 - 22:22 | Dział: Kultura i Nauka

Dzieje PolakĂłw w Australii

Nie każda Polonia na świecie może pochwalić się swoim historykiem, osobą, która napisała jej dzieje. Polonia australijska ma to szczęście, że miała i ma kilku historyków, a z pomniejszymi chyba kilkunastu. Jednak najbardziej z nich znanym jest Lech Paszkowski.

Lech Paszkowski urodził się w Warszawie 18 lipca 1919 roku. Jego marzeniem było najpierw zostać marynarzem, a po wojnie dziennikarzem. Po uzyskaniu matury w 1939 roku wstąpił do Państwowej Szkoły Morskiej w Gdyni (po raz pierwszy został jej uczniem w 1938 r.). Kampanię wrześniową odbył w szeregach 30. Poleskiej Dywizji Piechoty. Wzięty do niewoli pod Warszawą, do 1945 roku przebywał jako jeniec wojenny w Meklemburgii (Niemcy). Po wyzwoleniu w latach 1945-47 był nauczycielem w obozie byłych jeńców wojennych pod Hamburgiem. W 1948 roku przyjechał do Australii i osiadł w Melbourne. Pracował jako zwykły robotnik, a w latach 1953-57 jako marynarz na wodach Tasmanii. W 1969 roku ukończył kurs dziennikarski w Royal Melbourne Institute of Technology, jednak dziennikarzem nie został, chociaż sporadycznie współpracował z prasą polonijną w kilku krajach. Został historykiem. Historykiem Polonii australijskiej. W 1962 roku ukazała się w Londynie pierwsza jego pionierska praca "Polacy w Australii i Oceanii 1790-1940". Następnie wydał: "Social Background of Sir Paul Strzelecki and Joseph Conrad" (1980), "Poles in Australia and Oceania 1790-1940" (1987), "Sir Edmund de Strzelecki: Reflections on his Life (1997), a obecnie wydaje pamiętnik "Na falach życia". Współredagował kilka innych publikacji i był autorem kilku tekstów, które ukazały się w wydawnictwach zbiorowych oraz po kilka haseł w "Australian Dictionary of Biography", "Polskiego Słownika Biograficznego", "Ilustrowanego słownika biograficznego Polonii świata" i "Encyklopedii Polskiej Emigracji i Polonii". Jego prace są wysoko oceniane przez historyków australijskich i polskich (krajowych).

Akurat teraz ukazało się pierwsze wydanie krajowe książki Lecha Paszkowskiego „Polacy w Australii i Oceanii 1790-1940”, nakładem Oficyny Wydawniczej Kucharski w Toruniu.

Jak kaĹźda publikacja Oficyny Wydawniczej Kucharski w Toruniu takĹźe i ta jest bardzo estetycznie wydana.

Jest to monumentalne dzieło o Polakach w Australii w latach 1790-1940. Chociaż Lech Paszkowski nie jest historykiem z zawodu, już jej pierwsze wydanie z 1962 roku (londyńskie) zostało ocenione bardzo pozytywnie przez historyków krajowych. Wydanie obecne jest jeszcze lepsze, gdyż uzupełnione nowymi rozdziałami, opracowanymi na podstawie zebranych materiałów po 1962 roku.

Jeśli moĹźna mieć jakąś krytyczną uwagę odnośnie londyńskiego wydania – no i obecnego - to do opisywanego przez autora okresu – lat 1790 i 1940. To sztucznie wybrane daty – oderwane od rzeczywistości historycznej. Wiemy bowiem, Ĺźe historię PolakĂłw w Australii zapoczątkowali Johann Reinhold Forster (1729-1798), urodzony w polskim Tczewie niemiecki badacz historii naturalnej szkockiego pochodzenia i jego syn Jerzy (Georg) Forster (1754-1794), urodzony w Mokrym Dworze koło Gdańska, późniejszy polsko-niemiecki przyrodnik i etnolog, m.in. w latach 1784-87 profesor polskiego Uniwersytetu Wileńskiego i sekretarz krĂłla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Obaj brali udział w drugiej wyprawie wielkiego podróşnika angielskiego Jamesa Cooka po Oceanie Spokojnym, odbytej w latach 1772-75. Wyprawa ta co prawda nie dotarła do brzegĂłw Australii, ale James Cook w 1774 roku odkrył wyspę Norfolk, ktĂłra naleĹźy dziś do Australii. Dlatego naleĹźy uznać rok 1774 za początek dziejĂłw PolakĂłw w Australii.

Emigracja Polaków do Australii do końca II wojny światowej była bardzo nieliczna (jednak ich dzieje są bardzo ciekawe). Dopiero otwarcie się Australii na masową emigrację z Europy w 1947 roku i przybycie tu w latach 1947-51 ok. 60 000 Polaków z Niemiec i Wielkiej Brytanii (emigracja powojenna, głównie polityczna) zapoczątkowało współczesne dzieje Polaków w tym kraju. Stąd cezurą między starymi a nowymi dziejami Polaków w Australii powinien być rok 1947, a nie 1940, który nie ma żadnego uzasadnienia.

Krajowe wydanie książki „Polacy w Australii i Oceanii 1790-1940” oczywiście nie obeszło się bez echa w Australii, gdzie ciągle Ĺźyje jej autor.

29 marca i 1 kwietnia 2009 roku w polskim programie australijskiego państwowego radia etnicznego SBS była nadana w dwóch odcinkach bardzo ciekawa rozmowa z Lechem Paszkowskim, która na pewno domaga się komentarza. Komentarza, który powinien być również znany poza Australią, gdyż ten polski program radiowy można słuchać w Internecie i jak się okazuje ma wielu słuchaczy poza Australią. Bowiem Polacy interesują się bardzo ojczyzną kangura. Zapewne przede wszystkim jej oryginalnym pięknem.

Przykro było słuchać tej rozmowy i właściwie Ĺźal mi się zrobiło Lecha Paszkowskiego. Narzekał na Polonię, Ĺźe nie doceniła jego pracy jako historyka Polonii australijskiej. Najwięcej Ĺźalu miał w związku z losem jego angielskiego wydania „PolakĂłw w Australii i Oceanii” (po dziesięciu latach 80% nakładu poszło na przemiał!), a tyle w to włoĹźył pracy i wydano pieniędzy. Nielepiej los potraktował jego monumentalną pracę o Strzeleckim w języku angielskim. Stąd to rozgoryczenie.

Trzeba przyznać, Ĺźe w swoich krytycznych uwagach o Polonii australijskiej Lech Paszkowski miał bardzo duĹźo racji, ale z drugiej strony wyczuwało się zgorzkniałość starego człowieka, Ĺźal o to, Ĺźe go rzekomo niedoceniono. Jest to dalekie od prawdy. Na pewno był i jest doceniany jako historyk Polonii australijskiej. JuĹź lata temu został ogłoszony przez wydawany w Melbourne „Tygodnik Katolicki” zaszczytnym tytułem Polaka Roku. Miał zawsze pełne poparcie „Tygodnika Polskiego” i obecnie radia SBS oraz bardzo wpływowego w Australii prof. Jerzego Zubryzckiego, jak rĂłwnieĹź Rady Naczejnej Polonii Australijskiej i Federacji Polskich Organizacji w Wiktorii. Otrzymał rĂłwnieĹź 10 000 dolarĂłw na wydanie po angielsku książki „Polacy w Australii i Oceanii”. Poza Andrzejem Chciukiem Ĺźaden inny literat polski w Australii nie moĹźe pochwalić się otrzymaniem tak duĹźej dotacji. TakĹźe na wydanie krajowe książki „Polacy w Australii...” Lech Paszkowski otrzymał 2000 dolarĂłw od Rady Naczelnej Polonii Australijskiej i Nowozelandzkiej, 100 egzemplarzy książki zakupił Senat RP oraz pomoc autorowi okazał Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Żaden inny historyk Polonii australijskiej mieszkający w Australii nie otrzymał nawet 10% pomocy, jaką otrzymał Lech Paszkowski.

Stąd uważam, że bezlitosna krytyka Polonii australijskiej przez Lecha Paszkowskiego jest bardzo przeholowana. Na pewno zasłużyliśmy na krytykę, ale nie aż tak ostrą.

Lech Paszkowski mieszkając jako dorosły człowiek od ponad 60 lat w Australii powinien wiedzieć, Ĺźe niedocenianie działalności wielu róşnego rodzaju działaczy polonijnych w Australii (i nie tylko w Australii) to chleb powszedni wielu wybijających się ponad przecietność emigrantĂłw, Ĺźe 75% imigrantĂłw polskich znalazło się na Zachodzie wyłącznie dla większego kawałka chleba, a tym samym mają gdzieś Polskę, PolakĂłw i sprawy polskie, a tym bardziej polskie książki. I miejmy odwagę powiedzieć i to, Ĺźe do tego wszystkiego dochodzi typowa dla PolakĂłw bezinteresowna zawiść, o ktĂłrej pisał juĹź w XV w. Jan Długosz w swej „Historii Polski”.

To prawda, Ĺźe mało – stanowczo za mało PolakĂłw kupowało książki Paszkowskiego. Natomiast AustralijczykĂłw nie zachęcał temat, obszerność jego książek, a przez to ich duĹźa cena. Odstraszała ona rĂłwnieĹź PolakĂłw.

No i rzecz moĹźe najwaĹźniejsza: Lech Paszkowski prawdopodobnie zajęty badaniami nie starał się o zaistnienie wśrĂłd PolakĂłw – zwykłych PolakĂłw oraz nie potrafił sprzedać siebie i swojej pracy. Np. ograniczał kontakty z Polakami i sprawami polskimi do mimimum. Nie przypominam sobie, abym kiedykolwiek go widział na polskich uroczystościach, jak np. akademiach 3-Maja, Święta Ĺťołnierza czy 11 Listopada. Tak więc przeciętny Polak nie znał go, tym bardziej, Ĺźe Ĺźyczliwy mu „Tygodnik Polski” czytało i czyta mniej niĹź 10% naszych rodakĂłw w Australii. Nie chciał rĂłwnieĹź współpracować z innymi historykami Polonii australijskiej, począwszy od mgra Mariana Szczepanowskiego, w latach 60. XX w. zaloĹźyciela Polskiego Towarzystwa Historycznego w Australii (Adelajdzie).

Ciekawe jak pĂłjdzie wydanie krajowe książki „Polacy w Australii i Oceanii”, ktĂłra właśnie trafiła do księgarń. Czy chociaĹź rodacy w kraju docenią pracę Lecha Paszkowskiego?

Jeśli chodzi o to wydanie, to jego mankamentem jest to, Ĺźe autor nie dokonał naleĹźnych i licznych poprawek. Dlatego np. rĂłwnieĹź w tym wydaniu, podobnie jak w wydaniu angielskim w 1987 roku, Lech Paszkowski powtarza nieprawdziwą informację na temat miejscowości Cracow (KrakĂłw) w Queensland: jakoby ta nazwa nie miała nic wspĂłlnego z polskim Krakowem, chociaĹź przeprowadzone przeze mnie badania udowodniły ponad wszelką wątpliwość, Ĺźe jest ona związana z polskim Krakowem. Informację tę podałem najpierw w mojej książce „The Poles in Australia” (AE Press Melbourne 1985), a później obszernie m.in. w portalu Polskiej Agencji Prasowej „Polonia dla Polonii” („KrakĂłw w Australii” 3 stycznia 2004) i w swojej CD Book „Śladami PolakĂłw po świecie” Szwajcaria 2007).

Szkoda, bo Polacy w kraju powinni wiedzieć i cieszyć się tym (szczegĂłlnie krakowianie), Ĺźe oprĂłcz GĂłry Kościuszki, ktĂłra jest najwyĹźszym szczytem w Australii, jest w tym kraju rĂłwnieĹź i „polski” KrakĂłw.

Niemniej książka ta jest cennym przyczynkiem nie tylko do dziejów Polaków w Australii, ale także na świecie. Dlatego warto ją mieć w swojej biblioteczce.

Marian Kałuski