Dodano: 16.01.08 - 18:14 | Dział: Zakamarki historii

Plan "Burza"

-rys historyczny



"Burza" miała być wszczęta na wschodzie i posuwać się na zachĂłd w miarę ruchu frontu. Istotą planu „Burzy" było sukcesywne wzniecanie powstań w tych rejonach, gdzie rozpoczął się niemiecki odwrĂłt. Powodzenie akcji zaleĹźało przede wszystkim od koordynacji.

W 1943r. wojna wstąpiła w nową fazę. Alianci przeszli do ofensywy w Rosji, Włoszech i na Dalekim Wschodzie. Kwestią pozostawało już nie czy lecz kiedy Sprzymierzeni wygrają wojnę. Im bliżej było końca zmagań, tym trudniejsza stawała się sytuacja rządu polskiego.

Niemniej premier gen. Władysław Sikorski nadal wierzył, że z pomocą Churchilla i Roosevelta będzie w stanie dojść do porozumienia ze Stalinem. Nie przestawał ufać, że alianci zachodni, prędzej czy później, użyją swoich wpływów w interesie Polski.

Jednakże 4 lipca 1943r. Władysław Sikorski zginął, gdy samolot, którym podróżował rozbił się w chwili startu w Gibraltarze. Ogólna, reakcja była pełna szacunku dla zmarłego, ale Sikorski pozostawił po sobie trudną sytuację, której nie złagodziło wyznaczenie jego następcy.

W dniu 14 lipca stworzono nowy rząd pod przewodnictwem Stanisława Mikołajczyka, lidera Stronnictwa Ludowego, jednocześnie wyznaczając gen. Kazimierza Sosnkowskiego na Naczelnego Wodza. W ten sposób obie funkcje, które pełnił Sikorski zostały rozdzielone.

Mikołajczyk kontynuował politykę zagraniczną Sikorskiego w nadziei, że osiągnie porozumienie ze Stalinem, które po zakończeniu działań wojennych i przy pomocy ruchu oporu umożliwi jego rządowi przejęcie władzy w Polsce.

Mikołajczyk uwaĹźał, Ĺźe musi dążyć do nawiązania przyjaznych stosunkĂłw z Moskwą i zaniechać „demagogii i bezkompromisowości" wychodząc z załoĹźenia, Ĺźe opinie w pewnych kołach polskich o moĹźliwości konfliktu między Zachodem a Wschodem są „złudne i niebezpieczne". Zdawał sobie sprawę, Ĺźe alianci zachodni nie mają zamiaru walczyć o polskie granice wschodnie i Ĺźe w przypadku kryzysu nie staną po stronie Polski. Niemniej ufał, Ĺźe gdyby doszło do nawiązania porozumienia polsko-sowieckiego, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone będą gotowe zagwarantować suwerenność Polski. Zapatrywanie to cechował przesadny optymizm.

Sosnkowski ze swej strony był przekonany, Ĺźe musi bronić terytorialnej i politycznej niepodzielności Polski „wbrew wszystkiemu i przeciw wszystkim". Był przeciwny ustępstwom, poniewaĹź - według niego - prowadziłyby one do stopniowej „sowietyzacji Polski". Był przekonany, Ĺźe mocarstwa zachodnie, wcześniej czy później, mogą być zmuszone do „zagrania w otwarte karty z sowieckim imperializmem", zatem nie ma potrzeby zajmowania ugodowego stanowiska wobec Moskwy. Utrzymywał, Ĺźe „londyńscy" Polacy nie mają wpływu ani na politykę SowietĂłw, ani na wyniki operacji wojskowych, więc nie pozostaje im nic innego, jak bronić swoich praw i „żądać tego samego od mocarstw zachodnich". Pragnął, aby sprawa polska „poruszyła sumienie świata", stała się precedensem dla przyszłych państw Europy. Jako Naczelny WĂłdz wierzył, Ĺźe jest upowaĹźniony do odegrania waĹźnej roli politycznej. Stosunki z Mikołajczykiem pozostawały napięte.

W paĹşdzierniku 1943r rząd RP wydał podziemiu w Polsce wytyczne dotyczące jego działalności wobec zbliĹźającej się klęski Niemiec. Zawierały one stwierdzenie, Ĺźe w przyszłości rząd moĹźe wydać podziemiu rozkaz zorganizowania „powstania'' przeciw Niemcom lub „wzmoĹźenia akcji sabotaĹźowo-dywersyjnej" - w zaleĹźności od sytuacji strategicznej i politycznej. Celem powstania byłoby wyzwolenie Polski spod okupacji niemieckiej i objęcie władzy w imieniu rządu RP, co było uzaleĹźnione od pomocy anglo-amerykańskiej. Problem tkwił w tym, iĹź rząd RP nie był w stanie określić, jaką postać ta pomoc dla podziemia miałaby przybrać.

Od. 1941r. Wielka Brytania drogą powietrzną dostarczała Państwu Podziemnemu wyszkolony personel, pieniądze, broń i ekwipunek dla kontynuowania akcji wywiadowczej i sabotaĹźowo-dywersyjnej. JednakĹźe władze brytyjskie odmĂłwiły zaopatrzenia Armii Krajowej w broń i ekwipunek umoĹźliwiający zorganizowanie „powstania". Odpowiedzialność za jego wzniecenie rząd brytyjski pozostawił rządowi RP.

Dnia 5 października 1943r. minister spraw zagranicznych Anthony Eden oświadczył brytyjskiemu Ministerstwu Wojny, że zaopatrzenie Armii Krajowej w broń jest trudnym problem i że działanie takie, przedsięwzięte bez porozumienia ze Związkiem Sowieckim, może go urazić. W istocie, od 1941r. do 1945r. Armia Krajowa otrzymała tylko 600 ton zaopatrzenia ze źródeł anglo-amerykańskich.

W myśl dyrektyw rządu RP, stanowisko, jakie należało przyjąć wobec postępujących sił sowieckich było skomplikowane. Dyrektywy formułowały zasadę, że w przypadku, gdyby stosunki polsko-sowieckie nie uległy poprawie w momencie wkroczenia Armii Czerwonej do Polski, Armia Krajowa powinna działać wyłącznie na tyłach Niemców i pozostawać w podziemiu na terenach pod okupacją sowiecką, aż do otrzymania nowych rozkazów.

Decyzja konspirowania Armii Krajowej była bardzo niebezpiecznym pomysłem, ponieważ, według wszelkiego prawdopodobieństwa, doprowadziłoby to do otwartego konfliktu z sowieckimi służbami bezpieczeństwa - z tragicznymi konsekwencjami.

Instrukcja zawierała sprzeczność, ktĂłrej autorzy zdawali się być nie świadomi. „Działalność sabotaĹźowo-dywersyjna" była zamierzona jako manifestacja o charakterze politycznym, ale w przypadku wkroczenia wojsk sowieckich do Polski musiałaby być prowadzona jako akcja konspiracyjna, a oddziały zaangaĹźowane w walkę z Niemcami musiałyby ponownie zejść do podziemia. Zatem, rząd RP oczekiwał od Armii Krajowej, Ĺźe najpierw odegra aktywną rolę, a potem zniknie - co spowodowałoby wrogość tak NiemcĂłw jak i SowietĂłw. DowĂłdca AK gen. BĂłr-Komorowski przyjął te nierealne rozkazy z niezadowoleniem i postanowił je zignorować. Walczącym z Niemcami Ĺźołnierzom AK rozkazał ujawnić się przed wojskami sowieckimi „świadcząc tym o istnieniu Polski". Wiedział, Ĺźe w przeciwnym wypadku akcje AK. przeciw Niemcom przypiszą sobie komuniście.

Armia Krajowa miała wywołać albo „ogĂłlne i jednoczesne powstanie", albo „wzmoĹźoną akcję dywersyjną" pod kryptonimem „Burza". PołoĹźenie oddziałów niemieckich miało zadecydować', jakie działanie naleĹźy podjąć.

Powstanie miało wybuchnąć w momencie załamania się NiemcĂłw, a „Burza" - w momencie rozpoczęcia ich odwrotu z Polski. „Burza" miała być wszczęta na wschodzie i posuwać się na zachĂłd w miarę ruchu frontu. Istotą planu „Burzy" było raczej sukcesywne wzniecanie powstań w tych rejonach, gdzie rozpoczął się niemiecki odwrĂłt, niĹź zsynchronizowana akcja, rozpoczęta na wszystkich terenach jednocześnie. Przeciw wojskom sowieckim ani tzw. Armii Berlinga Ĺźadne działanie nie miało być przedsiębrane. Ze względu na zerwane stosunki dyplomatyczne Armia Krajowa miała prowadzić akcje niezaleĹźnie od Armii Czerwonej.

Powodzenie akcji „Burza" zaleĹźało przede wszystkim od koordynacji. Przedwczesne rozpoczęcie walk z siłami niemieckimi, bez udziału Armii Czerwonej, mogło doprowadzić do klęski. AK miała odczekać do ostatniej chwili odwrotu niemieckiego. Akcja „Burza" miała prosty plan, ktĂłry jednak roił się od punktĂłw ryzykownych czy wręcz niebezpiecznych. Miałaby większe szansę powodzenia, gdyby mogłaby być skoordynowana z operacjami wojsk sowieckich, ale w Ăłwczesnej sytuacji było to niemoĹźliwe. Początkowo z akcji „Burza" wyłączono duĹźe miasta w celu oszczędzenia ich mieszkańcĂłw i zabudowy, ale w lipcu 1944r. BĂłr-Komorowski uniewaĹźnił swoją decyzję rozkazując oddziałom AK zajęcie większych miast nim wkroczą tam wojska sowieckie, poniewaĹź wreszcie zdał sobie sprawę, Ĺźe zdobycie miast było niezbędne dla uświadomienia władzom sowieckim, kto jest na tych terenach gospodarzem.

Intencje polityczne decyzji Bora-Komorowskiego były oczywiste: „przez udzielanie Sowietom jak najmniejszego wsparcia militarnego stwarzamy im trudności polityczne". Decyzja Bora-Komorowskiego w lutym 1944r. o ujawnieniu się AK przed wojskami sowieckimi została zatwierdzona przez rząd RP. Kości zostały rzucone. Rząd uwaĹźał, Ĺźe akcje AK umoĹźliwią mu przejęcie władzy politycznej w Polsce, albo spowodują interwencję mocarstw zachodnich w jego imieniu i obronę sprawy polskiej przeciw Zw. Sowieckiemu. Opinia ta składała się w duĹźej mierze z poboĹźnych Ĺźyczeń.

Akcja „Burza" rozpoczęła się w lutym na Wołyniu i rozprzestrzeniła się na rejony Wilna, Lwowa i Lublina. Na Wołyniu wyłonił się pewien wzĂłr wypadkĂłw, ktĂłry wkrĂłtce zaczął się powtarzać w innych częściach Polski. Dla wszystkich zainteresowanych - tak SowietĂłw jak NiemcĂłw i PolakĂłw - było oczywiste: tuĹź przed wkroczeniem Armii Czerwonej w jakiś rejon kraju miejscowe oddziały AK były mobilizowane, koncentrowane i rzucane do akcji przeciw Niemcom. W trakcie walk nawiązywała się tymczasowa łączność i współpraca z oddziałami sowieckimi. Początkowo obustronne stosunki były przyjazne. Po ustaniu walk te oddziały AK, ktĂłre znalazły się na terenach zajętych przez Armię Czerwoną były rozbrajane wchłaniane przez Armię Berlinga lub deportowane do Związku Sowieckiego. W miarę postępu akcji „Burza” stało się jasne, Ĺźe Stalin nie zamierza współpracować z Armią Krajową ani w sprawach wojskowych, ani politycznych.

Jan Ciechanowski, Oxford
Tumaczenie z j. angielskiego Teresa Jeśman
(przedr. Radio Pomost)