Piątek 19 Kwietnia 2024r. - 110 dz. roku,  Imieniny: Alfa, Leonii, Tytusa

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 06.06.20 - 16:47     Czytano: [1066]

Dział: Kresy w życiu Polski i narodu polskiego

Narodziny antypolskiego nacjonalizmu litewskiego

Niestety, XIX wiek był okresem narodzin zwyrodniałego patriotyzmu nazywanego nacjonalizmem. W latach 1772 - 1795 utworzona w 1385 r. z Korony i Litwy Rzeczpospolita Polska upadła pod ciosami trzech sąsiadĂłw – Austrii, Rosji i Prus (Niemiec), ktĂłrzy podzielili się ziemiami polskimi. Ziemie litewsko-Ĺźmudzkie dostały się pod panowanie Rosji. Do prawie stu lat po rozbiorach utrzymywała się unia polsko-litewska między narodami polskim i litewsko-Ĺźmudzkim – Polak i Litwin byli ciągle braćmi. Ks. Walerian Meysztowicz w swoich wspomnieniach Poszło z dymem (Londyn 1973) pisze, Ĺźe do końca XIX w. na późniejszej Litwie Kowieńskiej „…Litwinami byliśmy wszyscy: w pałacach, dworach i chatach; nikomu to nie przeszkadzało być Polakiem. PrzynaleĹźność do dwĂłch narodĂłw, stanowiących jedną Rzeczpospolitą była powszechnie przyjęta. Nie było zasady „wyłączności narodowej”. Nie zabraniano Litwinowi być Polakiem ani Polakowi Litwinem. Języki choć pomieszane, nie dzieliły ludzi – nie istniał „nacjonalizmu glotologiczny: to znaczy nacjonalizm czysto językowy”.

Co się więc stało, że etniczni Litwini, którzy uważali się także za Polaków i prawie do końca XIX w. byli patriotami polskimi/Rzeczypospolitej, raptownie, prawie z dnia na dzień stali się wrogami Polski, Polaków oraz wszystkiego co polskie i nie chcieli już więcej unii z Polakami?
Wpłynęło na to kilka rzeczy.

Prawie całe litewskie terytorium etniczne po 1795 r. znajdowało się na terenie Rosji. Jednak mała jego część naleĹźała od XIII w. najpierw do Państwa KrzyĹźackiego, od 1525 do Prus Książęcych (ktĂłre do 1657 r. były lennem KrĂłlestwa Polskiego) ze stolicą w KrĂłlewcu, od 1657 r. były niezaleĹźnym księstwem, ktĂłre w 1701 wraz z Brandenburgią utworzyły KrĂłlestwo Prus. Po 1772 r. powstała prowincja Prusy Wschodnie, ktĂłra naleĹźała do Niemiec do 1945 r. W 1875 r. 73,5% ludności Prus Wschodnich stanowili Niemcy, 18,4% Polacy i 8,1% (ok. 120-130 tys., ale w 1933 juĹź tylko 15-18 tys., ale bez okręgu Kłajpedy na Litwie Kowieńskiej, gdzie takĹźe pozostała ich garstka) Litwini, ktĂłry mieszkali w rejonie kłajpedzkim i nad dolnym Niemnem - w okolicach TylĹźy oraz w kilku wschodnich powiatach północnej części Prus Wschodnich. Byli to ewangelicy i z Litwinami mieszkającymi na terenie Rosji niewiele mieli wspĂłlnego i niewiele kontaktĂłw. Władcy Prus popierając szerzenie się luteranizmu wśrĂłd LitwinĂłw zapoczątkowali wydawanie w KrĂłlewcu książek religijnych w języku litewskim. Było ich kilka, jednak spowodowały, Ĺźe w dalszym ciągu w Prusach rozwijał się, chociaĹź ciągle skromny, piśmienniczy ruch litewski w oparciu o protestancki uniwersytet w KrĂłlewcu. Powstało tam takĹźe trochę szkół czy raczej szkółek litewskich. Tam teĹź wyrĂłsł najwybitniejszy z poetĂłw litewskich, pastor Krystyn Donelaitis (1714-1780), ktĂłry zapoczątkował litewską literaturę świecką. W Wielkim Księstwie Litewskim litewska działalność wydawnicza była bardziej niĹź skromna. Wydawano głównie książki religijne w prymitywnym języku starolitewskim. Mikołaj Daukszta (zm. 1613) przetłumaczył z polskiego na język litewski publikacje katolickie: Postyllę Jakuba Wujka i Katechizm Ledesmy. Dopiero w XIX w. przeniosło się zainteresowanie rzeczami litewskimi z Litwy pruskiej na Litwę rosyjską. Wydatną rolę odegrał w tym procesie Uniwersytet Wileński, ktĂłry chociaĹź był ogniskiem kultury polskiej, rozbudzał intensywność badań nad historią i duchowością na ziemiach litewskich. Szereg uczonych polskich (T. Czacki, K. Bohusz, J. Lelewel, I. Daniłowicz, J. Jaroszewicz) badaniami swymi rozbudzali zamiłowanie do przeszłości Litwy. Wpłynęły one na to, Ĺźe jeszcze nieliczni etniczni Litwini – patrioci swej ojczystej ziemi i ojczystego języka (lokalny patriotyzm), ktĂłrzy popierając nadal unię polsko-litewską, rodzinną ziemię zaczęli kochać więcej niĹź Polskę i PolakĂłw i wyraĹźali troskę o przyszłość języka i kultury litewskiej, co samo w sobie jest rzeczą naturalną i zdrową. Stąd ich działalność popierali z początku i aĹź do przełomu XIX i XX w. takĹźe Polacy, w tym m.in. przywĂłdca polskich narodowcĂłw Roman Dmowski, nie widząc nic złego w odrodzeniu się świadomości litewskiej o propolskim obliczu. W „Przeglądzie Wszechpolskim” w 1895 r. napisał, Ĺźe jest ona wydarzeniem nader pomyślnym, gdyĹź: 1. Nie ma dwĂłch patriotyzmĂłw polskiego i litewskiego, ale jest wspĂłlny, jak jest jedna, wspĂłlna wszystkim ojczyzna. 2. Postęp cywilizacyjny ludu litewskiego leĹźy w interesie całej Polski, a zatem obrona języka i popieranie rozwoju literatury litewskiej jest jednym z artykułów patriotyzmu polskiego. Język litewski, jako jeden z naszych językĂłw narodowych, zasługuje na pielęgnowanie na rĂłwni z polskim (Pisma, t. III, str. 41). I z pewnością odrodzona świadomość litewska miałaby propolskie oblicze, gdyby w proces odrodzenia litewskiej świadomości narodowej nie włączyli się Rosjanie i Niemcy.

Trwające w latach 1863-64 polskie Powstanie Styczniowe, ktĂłre masowo poparli chłopi litewsko-Ĺźmudzcy, i jego krwawe stłumienie, a następnie antypolska polityka caratu na Kresach, w tym takĹźe na litewskim terytorium etnicznym, zapoczątkowała rozbrat polsko-litewski. Bowiem bodajĹźe najwaĹźniejszym czynnikiem, ktĂłry doprowadził do powstania litewskiego ruchu narodowego o antypolskim obliczu była właśnie klęska Powstania Styczniowego i doprowadzenie przez administrację carską w ramach represji popowstaniowych do złamania polskiej dominacji politycznej i kulturalnej na Litwie (zniszczenie wszystkich polskich placĂłwek oraz zakaz uĹźywania języka polskiego w miejscach publicznych). UmoĹźliwiło to wejście w wytworzoną próşnię z pomocą rosyjską, a następnie niemiecką separatystycznego litewskiego ruchu narodowego. Powstał on w grupie osĂłb biorących udział w odradzaniu się w narodowej świadomości litewskiej. Z jednej strony wychodzili oni z załoĹźenia, Ĺźe jeśli unia między Polakami i Litwinami będzie nadal trwała, to za dwa pokolenia wszyscy Litwini będą Polakami i zniknie język i kultura litewska. Obawy ich potęgował fakt, Ĺźe pomimo prześladowań ze strony administracji carskiej właśnie pod koniec XIX w. i na początku XX w. coraz więcej etnicznych LitwinĂłw wiązało się z narodem polskim - stawało się dobrowolnie Polakami. Zygmunt Szczęsny Brzozowski pisze: „Przed 1915 rokiem w przygranicznych miejscowościach Wileńszczyzny, a takĹźe w Wiłkomierskim (powiecie Litwini) polszczyli się… Robili to jednak dobrowolnie, gdyĹź w czasach zaboru rosyjskiego nie mogło być mowy o przymusie ze strony PolakĂłw”. W Kownie powstała liczna polska klasa robotnicza. Dlatego pod koniec XIX w. Feliks DzierĹźyński redagował w Kownie pismo socjalistyczne „Robotnik Kowieński” w języku polskim, dając tym dowĂłd jakim językiem mĂłwiła wĂłwczas ludność tego miasta. W roku 1874 w gimnazjum kowieńskim, według oficjalnego spisu było bardzo wielu uczniĂłw PolakĂłw, a obok nich ĹťydĂłw, Rosjan, trochę NiemcĂłw i ani jednego Litwina. RĂłwnieĹź językiem wykładowym w seminarium kowieńskim był wĂłwczas język polski. I pomimo tego, Ĺźe w ostatnich kilku latach przed I wojną światową, a szczegĂłlnie podczas jej trwania (1914-18) w Kownie się osiedliło duĹźo LitwinĂłw, podczas wyborĂłw do samorządu w roku 1919 do 71-osobowej Rady Miejskiej Kowna zostało wybranych 30 PolakĂłw, 22 ĹťydĂłw, 12 LitwinĂłw, 6 NiemcĂłw i 1 Rosjanin. Miasta na Litwie były Ĺźydowsko-polskie. LitwinĂłw w kaĹźdym mieście na Litwie Kowieńskiej przed I wojną światową moĹźna było policzyć na palcach. Nie było więc litewskiego mieszczaństwa, litewskiej burĹźuazji, w miastach twĂłrcĂłw litewskiej kultury, a nawet litewskich zamiataczy ulic czy dziewczynek spod latarni. Stąd znany litewski poeta i dysydent w okresie sowieckim Tomas Venclova pisał, Ĺźe litewska kultura i twĂłrczość wywodzą się spod chłopskiej strzechy, toteĹź w litewskiej tradycji kulturalnej i literaturze miasta są białą plamą. Nie ma litewskiej powieści mieszczańskiej, takiej jak w literaturze polskiej np. najbardziej znana, bo wciąż czytana, gdyĹź jest tak bardzo polska Lalka Bolesława Prusa (1890), w ktĂłrej od początku do końca czujemy tętna ruchu Warszawy. Widzimy w niej polskie salony, sklepy, podwĂłrka, domy, zaułki, bulwary, kościoły, dworce kolejowe; widzimy sceny z Ĺźycia arystokracji, kupiectwa, młodzieĹźy, licytacje, wyścigi, rauty, sesje handlowe; widzimy całą czeredę postaci warszawskich, począwszy od uczonych, książąt, adwokatĂłw, kupcĂłw, lekarzy a skończywszy na... faktorach, pieczeniarzach i dziewczynach publicznych. W niej są miejskie korzenie i dzieje polskiego mieszczaństwa. Dlatego dzisiaj, kiedy miasta na Litwie są juĹź w większości litewskie, ich mieszkańcy nie znajdują w nich Ĺźadnej litewskiej tradycji, Ĺźadnych litewskich korzeni, do ktĂłrych mogliby nawiązać („Kultura” nr 12/435, ParyĹź 1983). Wilno w ogĂłle było polskie. Kowno, ktĂłre zostało stolicą powstałego w 1918 r. państwa litewskiego, było do I wojny światowej i kilka lat po niej duĹźo bardziej polskie niĹź litewskie. A jak dodamy do tego, Ĺźe los tak zrządził, Ĺźe Litwini stali się w zasadzie narodem bez historii, gdyĹź Wielkie Księstwo Litewskie było od XIII w. prawie w całości ruskie i z ruskim językiem urzędowym (od 1696 r. polskim), a od 1385 r. związane z historią Polski i narodu polskiego, i od unii lubelskiej zawartej w 1569 r. zdominowane przez PolakĂłw (język, kultura, nauka, religia, polityka, wojsko), to perspektywa przetrwania narodowości litewskiej stała pod znakiem zapytania. Dlatego, aby zachować narĂłd litewski – litewską toĹźsamość narodową oraz język i kulturę litewską uznali, Ĺźe naleĹźy nie tylko zerwać unię między Litwinami i Polakami, ale toĹźsamość litewską budować takĹźe na antypolonizmie – na sianiu nienawiści do Polski, PolakĂłw i wszystkiego co polskie. Jako drugi powĂłd do zerwania unii polsko-litewskiej podawali to, Ĺźe przez tę unię Litwini, muszą cierpieć razem z Polakami. A przecieĹź jako osobny narĂłd mogą współpracować z Rosją i przez to uzyskać status autonomii dla Litwy.

Jednocześnie Rosjanie, jak wszyscy okupanci obcych ziem o charakterze wieloetnicznym, aby mĂłc na nich rządzić, po polskim Powstaniu Styczniowym 1863-64, chwycili się perfidnych środkĂłw – zgodnie ze starorzymską zasadą „divide et impera” (dziel i rządĹş) wyszli naprzeciw dążeniom separatystĂłw litewskich, wiedząc, Ĺźe ten mały narodek nie będzie stanowił Ĺźadnego powaĹźnego zagroĹźenia dla Rosji, a jednocześnie przyczyni się do osłabienia narodu polskiego i polskich wpływĂłw na Kresach. Postanowili m.in. wykorzystywać róşnice klasowe i językowe, aĹźeby u pewnej części pochodzących z biednych rodzin chłopskich LitwinĂłw rozbudzić uczucia obcości, separatyzmu i nienawiści wobec Polski i PolakĂłw na Litwie i Ĺťmudzi. Po uwłaszczeniu chłopĂłw litewsko-Ĺźmudzkich w 1864 r., w szczegĂłlnie zdominowanym teraz przez dzieci chłopĂłw litewskich gimnazjum w Mariampolu i seminarium nauczycielskim w pobliskich Wejwerach Rosjanie dbali o to, aby Litwini wychodzili z nich polonofobami. Aby ich sobie zjednać, w gimnazjum mariampolskim, jako jedynym na Litwie, wykładany był takĹźe język litewski oraz oferowali im bezpłatne studia od 1874 r. na uniwersytecie moskiewskim, a później na innych uniwersytetach rosyjskich, na ktĂłrych młodzi Litwini zdobywali wykształcenie w kulturze rosyjskiej i w antypolskiej atmosferze. Ze szkół, uniwersytetĂłw i ze zlitewszczonych seminariĂłw duchownych w Kownie i Sejnach młodzi Litwini wyniosili pierwiastek silnej niechęci czy wręcz wrogości do polskości, ktĂłrych przedstawicieli utoĹźsamiali z „panami”. Od tej pory wyrazicielem budzącej się narodowości litewskiej staje się juĹź nie szlachta osiadła na Litwie, ale młoda inteligencja litewska, wychodząca z uwłaszczonej i usamodzielnionej warstwy włościańskiej. Ci nowonarodzeni nacjonaliści litewscy w walce z Polakami i polskością postanowili skorzystać z pomocy wrogĂłw narodu polskiego – Rosjan i NiemcĂłw. Nazywany „ojcem odrodzenia narodowego Litwy” Jonas Basanovicius na łamach rosyjskiej gazety „Nowoje Wremja” napisał m.in., Ĺźe „interesy teraĹşniejszych LitwinĂłw jako narodu nie mają nic wspĂłlnego z patriotycznymi polskimi marzeniami… Tylko na ziemi litewskiej i w niepodzielnym związku z potężnym państwem rosyjskim moĹźliwe jest odrodzenie się Litwy i jej dalszy rozwĂłj”. Znany na Litwie pseudohistoryk i polakoĹźerca Kazimieras Prapuolenis, ktĂłrego Historia Litwy stanowiła ĹşrĂłdło wiedzy o przeszłości Litwy dla młodzieĹźy litewskiej, współpracował z tygodnikiem Sojuza Russkich Ludiej Swiatogo Michała Archanioła „Za Litowskoju Ruś” (Z.Sz. Brzozowski). Znane są kontakty późniejszego dyktatora Litwy Antanasa Smetony z szowinistami rosyjskimi przed I wojną światową, a podczas niej z polakoĹźercami niemieckimi. Rosja jednak ani przez minutę nie myślała o przyznaniu Litwy autonomii. Czyli Murzyn (Litwin) miał zrobić swoje (zerwać unię polsko-litewska), po czym Murzyn miał odejść z niczym. Pomimo tego w stosunku do Rosji nacjonaliści litewscy okazywali aĹź do wybuchu I wojny światowej (1914) oblicze zdecydowanie ugodowe, wierząc, Ĺźe wspĂłlnie z nią zniszczą PolakĂłw i polskość na Litwie. W 1900 r. czołowy nacjonalistyczny publicysta litewski ks. Juozas Tumas-VaiĹžgantas w katolickim czasopiśmie „Tevynes Sargas” napisał, Ĺźe „polityczną niezaleĹźność Litwy uwaĹźamy za pustą mrzonkę… Litwa uznaje cara rosyjskiego za swojego prawdziwego władcę” (J. Ochmański).

Niemcy takĹźe zaczęły wspierać LitwinĂłw dążących do zerwania unii między Polakami i Litwinami. Za ich pozwoleniem na terenie Niemiec (Prusy Wschodnie) grupa nacjonalistĂłw litewskich na czele z Jonasem Basanoviciusem w latach 1883-86 wydawała skrajnie antypolskie czasopismo „Auszra” (AuĹĄra czyli jutrzenka) oraz liczne broszury o wybitnie antypolskim charakterze. „Auszra” stała się rzeczywistą jutrznią narodzenia nowej narodowej Litwy, jak i nadania mu marki wybitnie antypolskiej. Ich i ich następcĂłw antypolska fobia wypływała z troski o przyszłość narodu litewskiego zagroĹźonego przez całkowitą polonizacją. Ale jej ĹşrĂłdłem było przede wszystkim to, Ĺźe przyswoili sobie w wulgarnej formie społeczny darwinizm, ktĂłry wyniĂłsł rasizm, nacjonalizm i eugenikę do rangi postępowych i nowoczesnych idei. Auszrowcy i ich następcy zaraĹźeni bakcylem nacjonalizmu w najgorszym wydaniu – szowinizmem, ktĂłry wyraĹźa się w ślepym uwielbieniu dla własnego narodu i w nienawiści i pogardzie dla innych ludzi i narodĂłw, zatracili moĹźność logicznego myślenia i przez to ignorowali otaczającą ich rzeczywistość (takĹźe w stosunkach z Polską). Propaganda litewska czyniła z Litwy pępek świata. Działacz polski na Litwie Kowieńskiej Zygmunt Szczęsny Brzozowski w swoich wspomnieniach Litwa – Wilno 1910-1945 (ParyĹź 1987) pisze: „W wyniku tej propagandy zrodziła się w narodzie litewskim ogromna megalomania. Półinteligent litewski był przekonany, Ĺźe język litewski jest znany w całej Europie. Mniej inteligentni młodzi księża nie dawali się przekonać, Ĺźe np. w Warszawie język litewski nie tylko nie jest rozumiany, ale w ogĂłle nie jest znany. MĂłwili mi, Ĺźe „to przecieĹź niemoĹźliwe, by w Warszawie nie rozumiano litewskiej mowy”. Tak wykształcona mania wyĹźszości, przy jednoczesnym kompleksie niĹźszości, dopomogła w prawdzie Ăłwczesnym Litwinom do wznowienia poczucia odrębności i świadomości narodowej, ale rĂłwnocześnie ogromnie usypiała ich krytycyzm”. W przychylnej sprawom litewskim paryskiej „Kulturze” redaktora Jerzego Giedrojcia w dziele „Listy do redakcji” moĹźna spotkać wypowiedzi LitwinĂłw świadczących jak głęboko megalomania zatruła mĂłzgi LitwinĂłw. Np. jeden z nich lamentował, Ĺźe Polacy nie znają „wielkiej literatury litewskiej” (ktĂłrej nie ma!), a drugi dowodził, Ĺźe gdyby przed wojną Polska Ĺźyła w przyjaĹşni z Litwą, to z pomocą armii litewskiej (raptem 25 tys. ludzi licho uzbrojonych!) wygrała by z Niemcami kampanię wrześniową 1939 r. Podobnie napisał historyk litewski, prof. Zenonas Ivinskas w londyńskim „Tygodniu Polskim” z 17&.1970 r. Jednak największą głupotą popisał się poseł Litwy Kowieńskiej w ParyĹźu Oskaras MilaĹĄius (1877-1939), ktĂłry jako pierwszy miał rzekomo poprawnie zrozumiał treść Apokalipsy św. Jana. Zaczął twierdzić, Ĺźe Litwa Kowieńska (2 miliony ludności!) albo Litwini/Lietuwisi będą rządzić światem, a BĂłg zezwolił mu na głoszenie tej rewelacji („Kultura” nr 5 1978, ParyĹź, str. 109-110). Niestety z takimi głupimi ludĹşmi Polska miała i ma do czynienia.

NiezaleĹźnie od zorganizowanych nacjonalistĂłw litewskich wokół „Auszry”, z propagandą nienawiści do PolakĂłw występował z całą energią młody kler litewski, ktĂłry, domagając się usunięcia języka polskiego z dodatkowych naboĹźeństw w kościołach oraz zastąpienia księży-PolakĂłw litewskimi, pobudzał w tym kierunku ciemne masy litewskie, co doprowadziło do gorszących awantur i bĂłjek po kościołach. Duchowieństwo litewskie wydawało w Prusach szereg antypolskich pism. Samą „Auszrę” zastąpiło w 1887 r. czasopismo klerykalne i takĹźe antypolskie „Szwiesa” („Światło”).Wyjątkowo antypolskim czasopismem katolickim był „Tevynes Sargas” („Stróş Ojczyzny”), wydawany w latach 1896-1904, w ktĂłrego czołowym publicystą był ks. Juozas Tumas-VaiĹźgantas (1869-1933). „Tevynes Sargas” oznajmił, Ĺźe jego zadaniem będzie obrona LitwinĂłw „od trzech największych naszych nieprzyjaciół: miejscowej administracji, ĹťydĂłw i wyrodnych LitwinĂłw. Do rzędu „wyrodnych LitwinĂłw” pismo zaliczało oczywiście „litewskiego pochodzenia polonizatorĂłw” (J. Ochmański). Chrystusowe przykazanie miłości bliĹşniego było całkowicie obce temu katolickiemu duchownemu. Ten zarzut dotyczył zresztą kilkuset księży litewskich i chyba wszystkich litewskich pism katolickich. Tylko mniejszość patriotycznego społeczeństwa litewskiego o zabarwieniu demokratycznym, skupiająca się wokół wychodzącego od 1889 r. pruskiej TylĹźy czasopisma „Varpas” (Dzwon), zajmowała wobec PolakĂłw stanowisko pojednawcze, domagając się jedynie uznania odrębnej narodowości litewskiej. W analogiczny sposĂłb ustosunkowała się powstała później litewska Partia Socjalistyczna (Litwa Encyklopedia Gutenberga, Warszawa 1933). „Auszra” i wszystkie inne publikacje litewskie wydawane z Prusach były dostarczane na Litwę drogą kontrabandy. O jej rozmiarach niech świadczą liczy skonfiskowanych róşnych drukĂłw litewskich przez carską policę. W latach 1891-93 zatrzymała ona 37 718 publikacji litewskich, w 1894-96 – 40 335, w 1897-99 – 39 024, w 1900-02 – 56 182 i w 1903 r. – przeszło 23 tys. Ogółem w latach 1865-1904 wydano w Prusach 3320 drukĂłw litewskich. Ciekawe kto to wszystko finansował? PrzecieĹź to musiało kosztować chyba kilka milionĂłw rubli (to zawrotna suma pieniędzy), a narodowy ruch litewski był wĂłwczas jeszcze w powijakach, a większość LitwinĂłw Ĺźyła w nędzy, przez co kaĹźdego roku tysiące chłopĂłw litewskich emigrowało za ocean, głównie do Ameryki, w poszukiwaniu chleba.

Historyk litewski L. Kondratas w artykule napisanym po polsku (raczej w Ĺźargonie litewsko-polskim) pt. Polacy na Litwie i ich stosunki z Litwinami w ciągu dziejĂłw (Internet) pisze, Ĺźe nacjonaliści litewscy na łamach wydawanej „Auszry” zaczęli głosić zerwanie unii polsko-litewskiej i twierdzić, Ĺźe prawdziwym Litwinem jest tylko ten, kto mĂłwi w rodzinie po litewsku i tylko do nich Litwa ma naleĹźeć. Natomiast mieszkające na Litwie osoby mĂłwiące po polsku są tylko spolszczonymi Litwinami i nie mają dalszego prawa do swej polskości i muszą wrĂłcić do korzeni litewskich. Stało się to credem nacjonalistĂłw litewskich, ktĂłre jest aktualne po dziś dzień. To kolejna i trudna do wyleczenia antypolska mania u LitwinĂłw. Z dziecięcym uporem odrzucają nowe informacje lub wiedzę na ten temat, a przede wszystkim opinię na temat swej narodowości samych PolakĂłw na Litwie. Według LitwinĂłw nie przysługuje im prawo do samookreślenia czy wyboru swej narodowości. Oni i tylko oni mają prawo decydować kto jest Polakiem, a kto nie i kto jest Litwinem. Totalna dziecinada, totalna głupota, totalny rasizm!

Sprawą m.in. tzw. spolszczonych LitwinĂłw zajął się były redaktor polskiego dziennika wydawanego w przedwojennym Kownie Edmund Jakubowski w swoim zapewne nieznanym poza Australią, a dzisiaj tam takĹźe juĹź zapomnianym cyklu o Polakach na Litwie Kowieńskiej, drukowanym z przerwami w latach 1968-88 w wydawanym w Melbourne „Tygodniku Polskim”, pisząc: „Przed pierwszą wojną światową miejscowi Polacy (na Litwie) uwaĹźali się za LitwinĂłw w sensie dzielnicowym. Kto jest Litwinem – mĂłwili – ten samo przez się jest teĹź Polakiem. PrzeciwnikĂłw tego stanowiska, separatystĂłw litewskich zwano „litwomanami”. W pierwszych latach odrodzonej republiki litewskiej, a nowej sztuce litewskiej, na scenie teatru kowieńskiego, młoda Litwinka symbolicznie zdruzgotała statuetkę Adama Mickiewicza. Ten gest miał oznaczać zerwanie ze wspĂłlną przeszłością polsko-litewską. Dawni litwomani stali się Litwinami, a Litwini w sensie historycznym, wierni związkom kulturalnym, politycznym i językowym z Polską, otrzymali dĹşwięczny przydomek „wyrodkĂłw”. Dla udokumentowania tej tezy uchwycono się wynikĂłw (powierzchownych! – M.K.) badań prof. Jana Jakubowskiego. W jednej ze swych prac historycznych o W. Księstwie Litewskim, sformułował wniosek, Ĺźe Polacy na Litwie są w przygniatającej większości spolonizowanymi Litwinami. Pewna domieszka krwi polskiej (głównie mazurskiej) płynie w Ĺźyłach ludności Litwy, ale prawie w rĂłwnej mierze wśrĂłd mĂłwiących po polsku i po litewsku. A Ĺźe Litwini z pochodzenia sprzymierzają się z obcą i wrogą potencją, jaką jest Polska, są wyrodkami. Słowo (litewskie) „iszgama” (wyrodek) było w częstym uĹźyciu i dotyczyło rĂłwnieĹź Marszałka Piłsudskiego. Brzmienie nazwiska było (dla LitwinĂłw) miarodajnym kryterium do stwierdzenia pochodzenia…, (co w zasadzie było nonsensem, gdyĹź wielu rodowitych LitwinĂłw miało nazwiska polskie, jak np. Lackoroński, Potocki. To sprawiło, Ĺźe) Franciszek Karp, Polak… zainteresował się rodowodami starolitewskich bojarskich nazwisk jak: Gimbut, Sagaiłło, Dowgiałło, Kibort, Korsak, Dowgird, Orwid itd. W swej kilkudziesięciostronicowej pracy doszedł do nieoczekiwanych wynikĂłw. Bardzo mało wśrĂłd tych nazwisk – dowodził – świadczy o litewskim pochodzeniu. Bułhak i Korsak – to pochodzenie tatarskie. Nazwiska kończące się na: rym, but, ort, ird, to stare nazwisko bojarĂłw litewskich pochodzących od WikingĂłw. Dla porĂłwnania cytował książkę telefoniczną Kopenhagi (stolica Danii). Twierdził, Ĺźe czyta się ją jak heraldykę litewską, tyle tam nazwisk zbliĹźonych do litewskich nazwisk arystokratycznych, a Ĺźadnego podobieństwa do typowo ludowych! Natomiast nazwiska kończące się na „ajłło” były bezspornie litewskie w odróşnieniu od najpospolitszych na „wicz”, ktĂłre były naleciałością ruską, świadczącą nie o pochodzeniu, a o modzie dodawania tej końcĂłwki. Pracę Karpia drukował „Dzień Polski” w Kownie w odcinkach, pĂłki autor nie doszedł do wikingowskich konkluzji. WĂłwczas (litewska) cenzura wstrzymała druk… Pracę Karpia zamieściło przed wojną wydawnictwo Instytutu Bałtyckiego w Toruniu”.

„Auszra” zapoczątkowała rewizję historii stosunkĂłw polsko-litewskich, ktĂłrą kontynuują ich współcześni następcy. Operowali i operują oni ciągle nazwami „Litwa”, „litewski”, „Wielkie Księstwo Litewskie” (WLK) jakby współczesny Litwa, powstała w 1918 r., stanowiła proste przedłuĹźenie Litwy historycznej, jej historii, państwowości, kultury itd. i miała i ma prawo do ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego i do wszystkiego co było związane z tymi ziemiami. Po prostu uznali się i uznają po dziś dzień za jedynego spadkobiercę Wielkiego Księstwa Litewskiego, podczas gdy ziemie Litwy etnicznej stanowiły w 1772 r. zaledwie 20% obszaru WKL (dzisiaj ponad 80% ziem dawnego WKL naleĹźy do Białorusi, ok. 12% do Litwy i ok. 7% do Polski – Suwalszczyzna, Podlasie) a etniczni Litwini stanowili zaledwie 21% jego ludności – Białorusini stanowili 36% ludności księstwa, a Polacy 26% (z tym, prawie wszyscy znani ludzie w WKL, ktĂłrzy od XVI w. tworzyli jego historię i kulturę byli Polakami, jako Ĺźe Litwini w 99% byli chłopami, ktĂłrzy do historii i kultury WKL prawie nic nie wnieśli!). W ten sposĂłb nacjonaliści litewscy przywłaszczyli sobie historyczne nazwy „Litwa” i „Litwini” oraz herb WKL – Pogoń, ktĂłry jest obecnie herbem Litwy. Tymczasem Pogoń ma korzenie ruskie. Pogoń została przedstawiona (przypuszczalnie) w 1366 r. jako znak wielkiego księcia litewskiego – Olgierda. W 1384 r. Pogoń stała się herbem Wielkiego Księstwa Litewskiego. Tymczasem postać jeĹşdĹşca z uniesionym mieczem pojawia się sto lat wcześniej w kręgu kultury ruskiej na pieczęciach Aleksandra Newskiego, zięcia księcia połockiego Braczysława Wasilkowicz (Wikipedia). Herb Pogoni włączony zostaje do herbu Rzeczypospolitej Obojga NarodĂłw. W 1795 r., gdy Imperium Rosyjskie anektowało Białoruś, Pogoń została oficjalnie ustanowiona herbem tego regionu. W latach 1919–1940 i od 1991 Pogoń jest herbem państwowy Litwy. Jednak wcześniej, bo w 1918 r. Pogoń została herbem Białoruskiej Republiki Ludowej (1918 – 1919), a w 1991 jednocześnie z Litwą herbem niezaleĹźnej Białorusi (do 1995).

Bez Ĺźadnej Ĺźenady tezom nacjonalistĂłw litewskich podporządkowane są od tego czasu fakty historyczne, nie cofające się przed groteską i farsą (M. Kosman), co trwa po dziś dzień, tak na Litwie jak i wśrĂłd LitwinĂłw na emigracji. Oto trzy spośrĂłd wielu przykładĂłw: 1. Litwini w Ameryce utrzymywali, Ĺźe dokument unii krewskiej z 1385 r. został sfabrykowany przez PolakĂłw, 2. W litewskim programie radia ABC Wiktoria nadanym 29 maja 1975 r. powiedziano, Ĺźe w 1795 r. miał miejsce rozbiĂłr Litwy dokonany przez Rosję, Prusy i Austrię, czyli z Rzeczypospolitej zrobiono Litwę – w ogĂłle nie wspomniano Polski, 3. Supreme Committee for Liberation of Lithuania z okazji 600-lecia Litwy w 1987 r. wydał broszurę w języku angielskim, z ktĂłrej wynika, Ĺźe Polska – Polacy nie mieli nic wspĂłlnego z chrztem Litwy, unia polsko-litewska została zawarta dopiero 1569 r., a w latach 1386-1569 Polska była częścią Litwy.

„Auszra” zaczęła domagać się przyłączenia do nacjonalistycznej Litwy polskiego Wilna, takĹźe etnicznie polskiej części Suwalszczyzny (Suwałki, AugustĂłw, Sejny) i polskiego Podlasia (sejm litewskiej emigracji, ktĂłry odbył się w dniach 6-8.2.1981, w specjalnej uchwale nazwał Suwalszczyznę ziemią litewską anektowaną przez Polskę). Jednocześnie nacjonaliści litewscy przywłaszczyli sobie historyczne nazwy „Litwa” i „Litwini” oraz herb WKL. Stąd np. Tadeusz Kościuszko, Adam Mickiewicz czy Emilia Plater, ba nawet Kopernik (rzekomo zniemczony Prus) są uwaĹźani tylko i wyłącznie za LitwinĂłw w obecnym tego słowa znaczeniu na Litwie. Kiedy polski poeta pochodzący z Litwy Kowieńskiej Czesław Miłosz w 1980 r. otrzymał literacką nagrodę Nobla, Litwini od razu zaczęli nazywać go Litwinem, na co zareagował on mĂłwiąc: „Istnieje taka legenda, Ĺźe jestem Litwinem, jednak nie jestem Litwinem, a Polakiem” („Kultury” nr 4, ParyĹź 1981, str. 96). Z drugiej strony, jak potrzeba dla wzmocnienia antypolskiej propagandy wśrĂłd LitwinĂłw, osoby te nazywa się zaprzańcami narodu litewskiego za to, Ĺźe stali się Polakami, Ĺźe odeszli od języka i tradycji litewskich, chociaĹź nikt z nich przez całe swoje Ĺźycie nie miał do czynienia z językiem i tradycjami litewskimi. Gorzej, pretensje o to ma się rĂłwnieĹź do rdzennych PolakĂłw, ktĂłrzy w swoim Ĺźyciu zasłuĹźyli się dla ziem litewskich czy LitwinĂłw. Ofiarą tej antypolskiej nienawiści stał się np. JĂłzef Ignacy Kraszewski (1812-1887), autor wspaniałych książek z przeszłości Litwy, chociaĹź wiadomo, Ĺźe rodzina Kraszewskich nie miały korzeni litewskich. Pochodziła bowiem z Kraszewa na Mazowszu. Adam Wierciński tak to skwitował: „Smutny to Ĺźart. I Ĺźenujący” (Spory polsko-litewskie „Ład” 18.3.1990).

Od czasĂłw „Auszry” Litwini uwaĹźają Wilno za stolicę Litwy, ba! – w tym stopniu za stolicę Litwy w jakim Warszawa jest stolicą Polski. Tak to ujęła Wincenta Łozorajtis , Ĺźona litewskiego ministra spraw zagranicznych w latach 1934-38 Stasysa Lozoraitisa, w liście do redakcji polskiego tygodnika „Wiadomości” (nr 989, 1965), wydawanego w Londynie. Odpowiedzieli jej na to literat i dziennikarz polski Michał K. Pawlikowski – syn dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego i polski publicysta historyczny Jędrzej Giertych w tychĹźe „Wiadomościach” (19-26.12.1965). Pawlikowski napisał: „Wilno nigdy nie było stolicą „Litwy” ściśle etnograficznej. A raczej stało się stolicą dwa razy i na bardzo krĂłtkie okresy. Oba razy z daru SowietĂłw. Pierwszy raz w r. 1920, drugi – w r. 1939… Wilno było natomiast stolicą Wielkiego Księstwa Litewskiego, gdzie od kilkuset lat większość mieszkańcĂłw stanowili Litwini, ktĂłrzy – jak niĹźej podpisany – języka litewskiego nie znali. JeĹźeli chodzi o Wilno i o czasy bliĹźsze, Niemcy przeprowadzili w r. 1916 spis ludności, ktĂłry wykazał, Ĺźe PolakĂłw w Wilnie było 50,3%, ĹťydĂłw 42% i tylko 2,6% LitwinĂłw. A chyba władze okupacyjne niemieckie, popierające t.zw. (litewską) Tayrbę, nie fałszowały statystki na rzecz PolakĂłw!”. Giertych wypowiedĹş tę uzupełnia pisząc: „Otóş Wilno zawsze było i w sensie historycznym zawsze pozostanie stolicą Litwy – ale nie tej, ktĂłrej patriotką pani Łozorajtis się czuje. Dawna Litwa była państwem dynastycznym opartym na podboju, mającym charakter wielonarodowy. Państwo to drogą pokojowego i dobrowolnego, powolnego procesu (rozpoczętego w 1385 r. – M.K.) zlało się z Polską. To Polska jest sukcesorką tego państwa. Nowoczesny patriotyzm litewski narodził się jako bunt przeciwko tradycjom owej Litwy spolszczonej, Litwy historycznej. Nie jest dalszym ciągiem dawnej Litwy, ale jej przeciwstawieniem. Oparł się nie na tradycji historycznej, ale na fakcie odrębności językowej plemienia litewskiego, tego plemienia, ktĂłre wydało z siebie dynastię GedyminowiczĂłw, twĂłrcĂłw dawnej Litwy, ale ktĂłre swojego piętna na tej dawnej Litwie nie wycisnęło. Gdyby dzisiejsi Litwini czuli się dalszym ciągiem Litwy historycznej, to by zgłaszali pretensje do Mińska Litewskiego i Brześcia Litewskiego, a takĹźe do Witebska, Połocka, Mohylowa i Pańska, a przecieĹź tego nie czynią. SkądĹźe więc pretensje do Wilna, ktĂłre tak samo leĹźy poza granicami Litwy etnograficznej jak miasta przed chwilą wymienione?”

Auszrowcy (a za nimi współcześni ich ziomkowie), podnosili pod niebiosa rzekomą potęgę i chwałę Litwy w okresie pogańskim, jednocześnie bardzo krytycznie oceniała unie polsko-litewskie 1385 r. i 1569 r. Tymczasem raczej bez walk Litwini od Mendoga zajmowali bardzo słabo zaludnione, rozdrobnione i zdezorganizowane po długotrwałej niewoli tatarskiej ziemie ruskie, a nawet po ich zajęciu Litwa pozostawała nadal państwem bez większego znaczenia w Europie – miała takie znaczenie jak obecna Litwa, a więc prawie Ĺźadne. A waleczność LitwinĂłw rĂłwnieĹź moĹźna kwestionować. Byli dobrzy do łupieskich napadach na przygraniczne wioski polskie czy ruskie. W walkach nie mieli juĹź szczęścia. Starczy wspomnieć dwie wielkie klęski LitwinĂłw: bitwę nad rzeką Strawą (dopływ Niemna) koło ĹťyĹźmorĂłw 2 lutego 1348 r., kiedy to Litwini (9 tys. ludzi) w bitwie z Zakonem KrzyĹźackim (4 tys. ludzi pod dowĂłdztwem wielkiego komtura Winrycha von Kniprode) stracili 6000 zabitych, czyli 2/3 całego stanu wojska, w tym książąt Narymunta i Monwida, podczas gdy wojska krzyĹźackie straciły zaledwie 60 ludzi, w tym 8 rycerzy zakonnych; oraz bitwę z Tatarami nad Worsklą na stepach ukraińskich 12 sierpnia 1399 r., zakończoną kompletną rzezią wojsk księcia Witolda. Litwini nie okryli się bohaterstwem takĹźe podczas bitwy pod Grunwaldem 15 lipca 1410 r. i przez samego Jagiełłę zwycięstwo PolakĂłw nie zostało wykorzystane do całkowitego zniszczenia zakonu (Wikipedia).

Jak się ma to krytyczne ocenianie unii polsko-litewskiej 1385 i 1569 r. przez litewskich nacjonalistĂłw do podanych faktĂłw przez litewskiego historyka, profesora historii krajĂłw bałtyckich i Polski na uniwersytecie w Bonn (Niemcy). Prof. Ivinskis w artykule pt. O stosunkach polsko-litewskich („Tydzień Polski 27.6.1970, Londyn) napisany z okazji 400-lecia Unii Lubelskiej napisał m.in.: „…Odpowiedzmy więc, w duĹźym skrĂłcie, na zasadnicze pytanie: czy sojusze i unie z Polską przyniosły Litwinom jakieĹź korzyści?” i stwierdza, Ĺźe przez sam chrzest Litwy z rąk właśnie polskich, Polska i Litwa pozbawiły sensu istnienia Zakonowi KrzyĹźackiemu – największemu i bardzo niebezpiecznemu wrogowi Litwy. I stąd „Pierwszą i niezaprzeczalną korzyścią była wspĂłlna walka Litwy i Polski z KrzyĹźakami w momentach największego niebezpieczeństwa. Dzięki niej Zakon niemiecki został pokonany, a ziemie zamieszkałe przez LitwinĂłw, w pierwszym rzędzie ĹťmudĹş, zostały wyzwolone. RĂłwnocześnie zapobieĹźono utworzeniu przez Zakon KrzyĹźacki mostu terytorialnego do Liwonii (Łotwy)”. W okresie polubelskim Polacy pomagali Litwinom (Wielkiemu Księstwu Litewskiemu) w ich walce z wzrastającą potęgą Moskwy, ktĂłra zaczęła rościć pretensje do panowania nad wszystkimi ziemiami ruskimi, w takie ziemie stanowiły 80% powierzchni WKL. Bez pomocy polskiej Wielkie Księstwo Litewskie juĹź w XVI czy XVII w. zostało by częścią Rosji. Prof. Ivinskis będąc przy tym temacie zauwaĹźa, Ĺźe takĹźe bez polskiego zwycięstwa nad bolszewicką Rosją w 1920 r., ktĂłrą nacjonalistyczna Litwa wspierała (!), nie byłoby takĹźe wolnej Litwy, gdyby Polska przegrała bitwę nad Wisłą.

Przez unię z Polską Litwa i Litwini odnieśli szereg innych waĹźnych korzyści, o ktĂłrych nie wspomniał prof. Ivinskis. Przede wszystkim unia polsko-litewska uratowała narĂłd litewski przed całkowitą rutenizacją. PrzecieĹź przed samą unią w Wielkim Księstwie Litewskim pod względem kulturalnym dominujący wpływ wywierał Ĺźywioł ruski, język starobiałoruski był językiem państwowym, a prawosławie zdobyło wyznawcĂłw nie tylko wśrĂłd wielu bojarĂłw litewskich, ale takĹźe wśrĂłd członkĂłw dynastii panującej GedyminowiczĂłw. Sam książę Witold, tak wywyĹźszany przez współczesnych LitwinĂłw zanim został katolikiem po unii z Polską przeszedł na prawosławie i miał na imię Aleksander. Nie ulega wątpliwości, Ĺźe gdyby nie doszło do unii polsko-litewskiej, to narodu litewskiego dzisiaj wcale by nie było. Bo albo byłby wytępiony przez KrzyĹźakĂłw, albo dobrowolnie powiększyłby liczebnie narĂłd ruski – białoruski. Drugą korzyścią dla narodu litewskiego z unii polsko-litewskiej było to, Ĺźe wprowadziła ona narĂłd litewski do kultury zachodniej, w czym dużą rolę odegrał polski Kościół katolicki. Trzecią korzyścią dla LitwinĂłw z unii z Polską było to, Ĺźe stała się ona przełomowym momentem nie tylko w jej stanowisku prawno-państwowym, ale w całokształcie wewnętrznych warunkĂłw ustrojowych, społeczno-gospodarczych i wyznaniowo-kulturalnych. W chwili zawierania związku z Polską przedstawiała Litwa obraz kraju rządzonego na wskroś absolutystycznie. Wielki książę nie tylko miał w ręku pełnię władzy państwowej, ale mieszał się w stosunki prywatne swych poddanych. Czynnik społeczny pozbawiony był samodzielnego znaczenia. Warstwa rycerska bojarĂłw, dĹşwigając szereg obowiązkĂłw nie posiadała pełnych praw do zajmowanej ziemi ani swobody normowania stosunkĂłw rodzinnych. Pod względem terytorialnym przedstawiała Litwa istną mozaikę. Obok Litwy właściwej, obejmującej etnograficzne terytorium Litwy (było to zaledwie 7% ogĂłlnego obszaru Wielkiego Księstwa Litewskiego!) oraz części wcześniej wcielonych ziem ruskich (Ruś Czarna), istniały tak zwane aneksa, to jest księstwa ruskie, luĹşnie związane z resztą państwa, ktĂłre nie podlegając bezpośrednio władzy wielkoksiążęcej, miały swych odrębnych władcĂłw oraz odrębny ustrĂłj (naleĹźały tu księstwa: witebskie, połockie, smoleńskie, wołyńskie, bracławskie, kijowskie i siewiersko-czernichowskie. Unia z Polską otwarła na Litwie wrota recepcji polskich urządzeń ustrojowych oraz wpływĂłw kulturalnych (w miejsce ruskich). Recepcja ta stanowiła w duĹźej mierze rezultat świadomej działalności dynastii jagiellońskiej, ktĂłry zmierzała konsekwentnie do przetworzenia stosunkĂłw litewskich na wzĂłr polski i to bez nacisku ze strony polskiej. Bojarzy litewscy otrzymali w szeregu przywilejĂłw (1387, 1413, 1432-44, 1447) zasadnicze prawa, ktĂłre przysługiwały w tym czasie szlachcie polskiej: pełne władztwo nad posiadaną ziemią, zwolnienie od głównych danin i robocizn, zabezpieczenie swobĂłd osobistych, ulepszenie na wzĂłr polski sądownictwa, prawo zasiadania w radzie książęcej i piastowania urzędĂłw. Ostatecznego przeszczepienia ustroju polskiego dokonał krĂłl Zygmunt August – ostatni z dynastii jagiellońskiej, ktĂłry wprowadził na Litwę sądy ziemskie, zorganizował na polską modłę parlamentaryzm, tworząc sejmiki, tron litewski z dziedzicznego przekształcił na elekcyjny (1564). W rezultacie warstwa podległych bezwzględnie W. Księciu bojarĂłw przekształciła się w zamknięty stan szlachecki, wyposaĹźony w odrębne przywileje i samodzielne w stosunku do korony krĂłlewskiej stanowisko. W ewolucji tej wzięła rĂłwnieĹź szlachta polska, dopuszczając bojarĂłw do swych herbĂłw (adopcja horodelska). RĂłwnolegle z wyemancypowaniem się warstwy bojarskiej nastąpił upadek samodzielnego znaczenia książąt dzielnicowych (kniaziĂłw), ktĂłrzy z odrębnych władcĂłw przekształcili się w przodującą warstwę społeczną, terytorium zaś Wielkiego Księstwa Litewskiego zostało zjednoczone pod wspĂłlną władzą panującego i podzielone na wzĂłr polski, na wojewĂłdztwa i kasztelanie. Na skutek tych przemian wytworzyło się potężne moĹźnowładztwo litewsko-ruskie, ktĂłre zdobywszy silny wpływ na rządy, strzegło odrębności i do ostatniej chwili sprzeciwiało się zawarciu unii (lubelskiej 1569), pragnąc uratować przynajmniej główną domenę swych wpływĂłw – odrębny sejm litewski. W ustrĂłj wsi wielkolitewskiej gruntowne zmiany wniosła dokonana przez Zygmunta Augusta w dobrach wielkoksiążęcych t.zw. pomiara włóczna. Było to wprowadzenie do gospodarstwa agrarnego litewskiego zasadniczych elementĂłw, ktĂłre do ustroju wsi polskiej wniosła kolonizacja na prawie niemieckim oraz wytworzenie się gospodarstwa folwarcznego. Jednostką gospodarczą stała się włóka, odpowiadająca w zasadzie polskiemu łanowi. Miejsce dzikiej gospodarki odłogowej zajęła trĂłjpolĂłwka (jare, ozime i ugĂłr). Przeprowadzono komasację gruntĂłw, związaną z przekształceniem istniejących dotąd osad i tworzeniem wsi na modłę polską, zajęcia ludności wiejskiej zostały ujednostajnione, ciężary wyrĂłwnane i dokładnie określone w robociznach i czynszach (Litwa „Encyklopedia Gutenberga” Warszawa 1933).

Prof. Ivinskis dodał jedną bardzo waĹźną uwagę związaną z bitwą pod Grunwaldem w 1410 r., w ktĂłrej KrzyĹźacy ponieśli straszną klęskę, i ktĂłra ostatecznie zachwiała potęgą Państwa KrzyĹźackiego. Pisze: „Stąd zrozumiałe jest czemu KrzyĹźacy wszelkimi sposobami starali się rozbić wspĂłlnotę (polsko-litewską), czemu cesarz Zygmunt Luksemburczyk kilkakrotnie występował z planami nadania Witoldowi krĂłlewskiej korony. Niezgoda partnerĂłw, ich brak współdziałania, byłby bardzo korzystny dla Zakonu, ktĂłry występowałby wĂłwczas jako „tertius gaudens”. Witold w 1429 r. połasił się na koronę od cesarza. „Dzień koronacji został wyznaczony na (8 IX 1429, jednakĹźe wiozący koronę wysłannicy cesarza Zygmunta nie dotarli na Litwę. Zatrzymali ich Polacy, ktĂłrzy odebrali posłom cesarskim kompromitujące papiery z nawoływaniem przewrotnego Luksemburczyka do utworzenia antypolskiej ligi z udziałem Niemiec” (J. Ochmański). Gdyby koronacja się udała i Witold zerwał unię z Polską, niechybnie dzisiaj nie byłoby Litwy i LitwinĂłw, ktĂłrzy podzieliliby los PrusĂłw. I tego warchoła, działającego ostatecznie na szkodę Litwy i narodu litewskiego nacjonalistyczny rząd litewski nadał w 1930 r. Witoldowi przydomek „Wielki”. Tylko dlatego, Ĺźe chciał zerwać unię z Polską.

Jak się to mĂłwi, wszystko ma swoje plusy i minusy. Litwini, ignorując wielkie korzyści jakie unia przyniosła Litwie i narodowi litewskiemu, eksponują dzisiaj tylko ujemne dla siebie skutki unii polsko-litewskiej. Tymczasem polska historiografia prawie całkowicie pomija, wręcz ignoruje co złego dla Polski i narodu polskiego przyniosła unia z Litwinami. Trudno spekulować co by było, gdyby unii polsko-litewskiej nie było. KaĹźdy historyk musi zgodzić się z tym, Ĺźe unia takĹźe i Polsce przyniosła wiele korzyści. Ale obok tych korzyści było i zło – minusy unii z Litwinami, ktĂłre w ostatecznym rozrachunku zapewne biorą gĂłrę nad korzyściami. Od krĂłla Kazimierza Wielkiego do bitwy pod Grunwaldem (1343-1409) Polska miała 66 lat pokoju z Zakonem KrzyĹźackim. Kto moĹźe przekonywująco twierdzić, Ĺźe ten pokĂłj nie trwał by dłuĹźej czy nawet zawsze. Bowiem Polska za panowania Kazimierza Wielkiego stała się znaczącym państwem w środkowej Europie – nie była jakąś tam pogańską i bez znaczenia w Europie Litwą. Litwa z Polską miała pokonać Zakon KrzyĹźacki. Tymczasem krĂłl Władysław Jagiełło dążąc do utrwalenia panowania dynastii jagiellońskiej w Polsce doprowadził do niewykorzystania wielkiego zwycięstwa polsko-litewskiego nad KrzyĹźakami w bitwie pod Grunwaldem 15 lipca 1410 r., co doprowadziło do dalszego utrzymania się Państwa KrzyĹźackiego. Obawiał się, Ĺźe jak Państwo KrzyĹźackie ulegnie likwidacji, to Polska zerwie unię z Litwą (czyli doceniał znaczenie dla Litwy unii z Polską!). Gdyby w 1410 r. uległo likwidacji Państwo KrzyĹźackie nigdy nie powstałoby państwo pruskie (formalnie w latach 1525/1657), ktĂłre przez kilka wiekĂłw i do 1945 r. było największym wrogiem Polski i narodu polskiego. Bez wątpienia Litwa wplątała Polskę w permanentny konflikt z Rosją, ktĂłra od czasĂłw Iwana III Srogiego (panował 1462-1505), ktĂłry jako pierwszy władca moskiewski uĹźywał tytułu „samodzierĹźcy (cara) całej Rusi” i przystąpił do „zbierania ziem ruskich”. A jak wiemy, ponad 90% obszaru Wielkiego Księstwa Litewskiego stanowiły ziemie ruskie. Polska była więc zmuszona bronić litewską Ruś przed Moskwą. Wiele, wiele tysięcy litrĂłw krwi polskiej zostało przelanej w obronie tego, co nie było przecieĹź litewskie i wcześniej czy później Litwa i tak utraciła by te ziemie, jak nie na rzecz Rosji to niepodległego państwa białoruskiego, ktĂłre dzisiaj istnieje na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego i jest ponad trzy raz obszarowo i ludnościowo większe od Litwy (i właśnie Białorusini obok PolakĂłw są prawdziwymi dziedzicami spuścizny po WKL, bo udział etnicznych LitwinĂłw w jego dziejach był bardzo minimalny). Nasz udział w tych wojnach uczynił z Rosji drugiego dla Polski śmiertelnego wroga, ktĂłry ostatecznie wraz z Prusami i Austrią doprowadził do rozbiorĂłw Polski i do wprost niewyobraĹźalnej tragedii PolakĂłw w latach 1772 – 1945. Utraciliśmy nie tylko Wilno, ktĂłre było czwartym (po Warszawie, Krakowie i Lwowie) najwaĹźniejszym miastem w historii Polski, ale takĹźe LwĂłw, ktĂłry do Wielkiego Księstwa Litewskiego nigdy nie naleĹźał. Na koniec – ostatecznym efektem unii Polski z Litwą stała się w latach 1918-45 bezprzykładna w historii cywilizowanej Europy zagłada Polski i polskości na tzw. Kresach i powstanie w 1918 r. nacjonalistycznej – wyjątkowo skrajnie antypolskiej Litwy, trwającej po dziś dzień! Na pewno zasadnym staje się pytanie: czy warto było wchodzić w unię z Litwą i ratować LitwinĂłw przed ich zagładą, ktĂłrym powinni zająć się wreszcie polscy historycy, dostrzegający do dzisiaj tylko wątpliwe dla Polski w ostatecznym rozrachunku korzyści z tej unii. JakĹźe to trafnie ujął Michał K. Pawlikowski tytułem swego artykułu pt. Jadwiga płaci alinemta („Wiadomości” nr 989, Londyn 1965). Tak, dzisiaj my Polacy, ktĂłrzy uratowaliśmy narĂłd litewski i samą Litwę przed zagładą z rąk albo krzyĹźackich, albo rosyjskich, płacimy alimenta za unię z Litwinami.

Obok PolakĂłw odrzucających bezpodstawne zawłaszczanie przez LitwinĂłw historii Wielkiego Księstwa Litewskiego polegające na zacieraniu wszelkiej róşnicy między Litwą etnograficzną a WKL, przeciwko temu protestowali i protestują głośno takĹźe Białorusini. Historiografia białoruska proponuje zupełnie inną interpretację przeszłości Wielkiego Księstwa Litewskiego. W Wikipedii czytamy, Ĺźe działacze białoruskiego ruchu narodowego nie bez pewnych podstaw uwaĹźają Wielkie Księstwo Litewskie za państwo protobiałoruskie, w istocie będące przodkiem współczesnego państwa białoruskiego. Wysuwają pogląd, Ĺźe na przełomie XIX i XX wieku Nowolitwini, tj. współcześni Litwini w sposĂłb arbitralny i nieuprawniony zawłaszczyli sobie „litewskość” i w ten sposĂłb utrudnili formowanie się białoruskiego prądu niepodległościowego. Pewni historycy białoruscy uwaĹźają, Ĺźe juĹź Wielkie Księstwo za panowania Witolda moĹźna traktować jako zupełnie białoruskie, bo było zdominowane pod kaĹźdym względem przez element białoruski. A Ĺźe „Białorusini to jeden ze szczepĂłw ruskich, więc było państwem Zachodniej Rusi” (Litwa „Kultura” ParyĹź Nr 5/1974).

Na bezprawnym i niczym nie uzasadnionym przejęciu przez auszrowcĂłw dziejĂłw, państwowości i kultury Wielkiego Księstwa Litewskiego nie kończył się program nacjonalistĂłw litewskich wobec Polski i PolakĂłw. Nacjonaliści litewscy wyciągnęli takĹźe rękę do śmiertelnych wrogĂłw PolakĂłw – Rosjan i w specjalnie zredagowanym memoriale zaoferowali im moralne zespolenie z Rosją (wydawca „Auszry” Jan/Jonas Sliupas), Ĺźeby doprowadzić do takiego moralnego upadku Polski, aby nie była niczym godnym szacunku, zarĂłwno we własnych oczach, jak i zagranicą (J. Ochmański). W memoriale obiecywali Rosji rĂłwnieĹź wytępienie w ciągu kilkunastu lat śladĂłw polskości na Litwie. Jak pisze Piotr Łossowski, „Auszra” uformowała prawie w stu procentach aktualne po dziś dzień (a więc od ponad 130 lat!) u LitwinĂłw argumenty i postawę Litwy i LitwinĂłw do Polski, PolakĂłw i wszystkiego co polskie, skrajnie antypolskiej wspĂłlnej historii polsko-litewskiej, granicy polsko-litewskiej (Litwini ciągle liczą na przyłączenie do Litwy polskiej Suwalszczyzny) i polityki władz litewskich do PolakĂłw najpierw na Litwie Kowieńskiej (1918-40), a po 1945 r. takĹźe w Wilnie i na WileńszczyĹşnie. W okresie międzywojennym ta skrajnie antypolska postawa LitwinĂłw spowodowała „Konflikt tak ostry i zawzięty, iĹź budził wręcz zdumienie postronnych obserwatorĂłw. Był w niespokojnej Europie zjawiskiem wyjątkowy, stanowił zarzewie ciągłego niebezpieczeństwa” (LĂŠon NoĂŤl). Ta zoologiczna nienawiść LitwinĂłw do PolakĂłw sprawiła, Ĺźe w okresie zaledwie 40 lat zniknęła na Litwie Kowieńskiej mieszkająca tu setki lat 200-tysięczna mniejszość polska.

Wybitny poeta polski, laureat literackiej nagrody Nobla (1980), rodem z Litwy Kowieńskiej, Czesław Miłosz (1911 – 2004) tak skomentował zachowanie się auszrowcĂłw i nacjonalistĂłw litewskich: „Dawna Litwa nie chciała nikogo nawracać na swĂłj język i wiarę, ta nowa wyznaczyła sobie misję depolonizacji, posługując się argumentem, Ĺźe przecieĹź to wszystko Litwini, tylko nie uświadomieni”, ktĂłrych, jak potrzeba to nawet brutalną siłą, naleĹźy przywrĂłcić narodowi litewskiemu.

Jak się to mĂłwi, bez wĂłdki lub psychiatry i psychologa, nikt nie zrozumie zachowania się nacjonalistĂłw litewskich tak dnia wczorajszego jak i dzisiejszego. Na przykład wypowiedzieli i prowadzą bez przerwy od 135 lat bezpardonową walkę z językiem polskim na Litwie wśrĂłd PolakĂłw i ogółu LitwinĂłw. Tymczasem bardzo wielu LitwinĂłw spośrĂłd inteligencji znało lub zna język polski. TakĹźe niektĂłrzy nacjonalistyczni politycy litewscy, jak na przykład znany polakoĹźerca Vytautas Landsbergis - głowa Państwa Litewskiego w latach 1990–1992, czy prezydent Litwy w latach 2009-19 Dalia Grybauskaitė. Tylko litewski arcybiskup wileński w latach 1991-2013, kard. Audrys Backis nie chciał się nauczyć języka polskiego, chociaĹź połowę wiernych w jego diecezji stanowili Polacy. MĂłwi to wiele o jego i po dziś dzień Kościoła litewskiego antypolskim, a więc rasistowskim nastawieniu do PolakĂłw, co potwierdziło wiele zaistniałych faktĂłw!

TakĹźe w sferze politycznej (nawet litewska nazwa ich parlamentu – Seimas jest zapoĹźyczony z języka polskie, chociaĹź wymieciono ze słownika języka litewskiego kilka tysięcy polonizmĂłw; pozostało 500, bo nie wiedziano jak pozbyć się tych wyrazĂłw), kulturalnej i naukowej (historia) czerpano z dorobku polskiego. Mieczysław Jackiewicz pisze: “Nawet młodolitewski ruch narodowowyzwoleńczy i kulturalny w końcu XIX wieku, ktĂłry w swoim programie zdecydowanie odrzucił tradycje polsko-litewskiej unii i nawoływał LitwinĂłw do walki o wyzwolenie narodowe bez udziału PolakĂłw, czerpał z romantyzmu polskiego treści ideowe do kształtowania litewskiej dumy narodowej…”.

Zgorszeni polakoĹźerstem auszrowcĂłw „Litwini mĂłwiący po polsku zaczęli kwestionować autentyczność litewskiego ruchu odrodzeniowego, traktując go jako perfidną intrygę rosyjskiego rządu. UwaĹźając się za prawdziwych LitwinĂłw, odmawiali oni prawa do tej nazwy elementom „warcholskim” i stworzyli dla nich nową nazwę „litwomanĂłw”. Podczas tworzenia państwa litewskiego przez NiemcĂłw pod koniec I wojny światowej wrogiego Polsce i Polakom, Polacy mieszkający na Litwie oraz w Wilnie i na WileńszczyĹşnie, ciągle się uwaĹźając za najbardziej autentycznych LitwinĂłw, odmawiali prawa do tej nazwy tym, co wyrzekli się tradycji Wielkiego Księstwa Litewskiego i szli na współpracę z Niemcami, nazywając ich Lietuwisami (W. Sukiennicki). To powinna być oficjalna polska nazwa dla bałtyjskiego pochodzenia mieszkańcĂłw Lietuwy (Litwy). Bo obecne nazwy tego państwa i jego ludności w języku polskim są definitywnie bałamutne w odniesieniu do historii tej ziemi i mają wyraĹşnie antypolskie oblicze. „Litwini” nazywają swoje państwo Lietuwa, a „LitwinĂłw” Lietuwisami i podobnie powinno być w języku polskim. Terminologię „Lietuwisi” uĹźywali w swych pracach m.in. prof. Ludwik Janowski i prof. Władysław Zawadzki

Terenem, gdzie odrodzeniowy ruch litewski najbardziej bezpośrednio zetknął się z polskością był Kościół. Oba narody były katolickie i modliły się w tych samych kościołach. Separatyzm litewski spowodował strukturalny wstrząs w kościele katolickim na Litwie, ponieważ wśród Litwinów zrodził się Kain, który postanowił nie tylko przepędzić ze świątyń na Litwie Polaka Abla, ale także go zabić.

Największym sprzymierzeńcem nacjonalistĂłw litewskich w walce z Polakami i polskością na Litwie Kowieńskiej, szczegĂłlnie do końca okupacji rosyjskiej na tej ziemi okazało się być tamtejsze katolickie duchowieństwo litewskie. Było ono z pewnością duĹźo większym wrogiem dla tamtejszych PolakĂłw i polskości niĹź dla samych Rosjan. Skąd wśrĂłd młodych księży litewskich, ktĂłrzy wĂłwczas stanowili juĹź większość duchowieństwa na Litwie, wzięła się wręcz zoologiczna nienawiść do PolakĂłw – rĂłwnie katolikĂłw tak jak Litwini, ktĂłrzy bardzo często byli takĹźe ich parafianami? Więcej, skąd się wzięła u nich ta wprost zwierzęca nienawiść do drugiego człowieka – brata w Chrystusie, całkowicie sprzeczna z nauką Jezusa Chrystusa i Kościoła katolickiego?

Jak juĹź powyĹźej pisałem, po upadku polskiego Powstania Styczniowym 1863-64, aby mĂłc lepiej podporządkować swoich poddanych na Kresach, postanowili zniszczyć unię polsko-litewską i silne wpływy polskie na ziemiach litewskich, wykorzystując do tego celu m.in. róşnice klasowe i językowe, aĹźeby u pewnej części pochodzących z biednych rodzin chłopskich LitwinĂłw rozbudzić uczucia obcości, separatyzmu i nienawiści wobec Polski i PolakĂłw na Litwie i Ĺťmudzi. Był to proces o tyle ułatwiony, Ĺźe prawie stuletnie panowanie rosyjskie na Litwie uczyniło ten kraj zacofany w rozwoju gospodarczym i cywilizacyjnym. Lud był ciemny (większość to analfabeci), barbarzyński w postępowaniu i niemiłosiernie rozpijaczony przez Rosjan. Po uwłaszczeniu chłopĂłw litewsko-Ĺźmudzkich w 1864 r., w szczegĂłlnie zdominowanym teraz przez dzieci chłopĂłw litewskich gimnazjum w Mariampolu i seminarium nauczycielskim w pobliskich Wejwerach Rosjanie dbali o to, aby Litwini wychodzili z nich jako wrogowie Polski, PolakĂłw i wszystkiego co polskie. Aby ich sobie zjednać, w gimnazjum mariampolskim, jako jedynym na Litwie, wykładany był takĹźe język litewski oraz oferowali im bezpłatne studia od 1874 r. na uniwersytecie moskiewskim, a później na innych uniwersytetach rosyjskich. Inni litewscy wychowankowie tych dwĂłch szkół wstępowali do seminariĂłw duchownych w Kownie i Sejnach z nadzieją na to, Ĺźe za współpracę z caratem spotkają ich kościelne zaszczyty, Ĺźe zostaną kanonikami, prałatami i biskupami, o co zresztą sami zabiegali, zgodnie z powiedzeniem: z chłopa krĂłl. Pod naciskiem rosyjskim, ale takĹźe litewskich wykładowcĂłw do seminariĂłw przyjmowano bardzo mało polskich kandydatĂłw do stanu kapłańskiego. ChociaĹź etnicznie polskie wschodnie Mazowsze wchodziło w skład diecezji sejneńskiej i wśrĂłd PolakĂłw nigdy nie brakowało i nie brakuje powołań kapłańskich, to „WśrĂłd 24-ch seminarzystĂłw jednego kursu znajdował się jeden tylko Polak – przyszły biskup Romuald Jałbrzykowski” (E. Ĺťagiell „Kultura” Nr 4 1973, ParyĹź). Litewscy seminarzyści wychowani w duchu antypolskim i nie będąc kapłanami z powołania, a tylko dla dobrego ich i ich rodzicĂłw Ĺźycia (Ăłwczesne powiedzenie: „kto ma księdza w rodzie, tego bieda nie dobodzie”) i kariery (historyk polski Piotr Łossowski pisze, Ĺźe litewscy uczniowie gimnazjĂłw, ktĂłrzy w większości pochodzili z bardzo biednych rodzin, „przewaĹźnie przeznaczani byli przez rodzicĂłw do stanu duchownego”, a w Ĺźyciorysie jednego z głównych działaczy nacjonalizmu litewskiego, księdza Maironisa, zamieszczonym w Wikipedii, czytamy, Ĺźe po ukończeniu kowieńskiego gimnazjum podjął studia literaturoznawcze na Uniwersytecie w Kijowie, ktĂłre przerwał po roku, gdyĹź za namową rodzicĂłw wstąpił do kowieńskiego seminarium duchownego, a więc bez powołania kapłańskiego) i pozbawieni moralnego kręgosłupa katolickiego, z nadzieją na dalszą karierę, a takĹźe przez swĂłj Ĺşle rozumiany patriotyzm, łatwo nawiązywali współpracę z caratem w jego walce z Polakami i polskością na Litwie. Stawali się politykami ubranymi w sutanny. Ewidentny brak wiary w Boga u bardzo wielu klerykĂłw litewskich rzucał się w oczy rektorom seminariĂłw i szereg z nich zostało usuniętych z seminariĂłw, jak np. w 1898 r. z seminarium w Sejnach Vincas Mickevicius, ktĂłry następnie związał się z antyreligijnym lewactwem a w 1913 r. z bolszewikami i zmarł w Moskwie jako zajadły komunista. Z kolei Liaudas Adomauskas wytrwał w seminarium duchownym w Kownie do końca i w 1903 r. został wyświęcony na księdza. Polityka i polakoĹźerstwo tak całkowicie go ogarnęło, Ĺźe w 1921 r. nie tylko porzucił stan duchowny, ale takĹźe wstąpił do... Komunistycznej Partii Litwy (!) i rok później wydał antyreligijną książkę Ĺ ventraščio pa¬slaptys, a za Litwy sowieckiej był jej ministrem. W 1918 r. powstała organizacja Zvalgyby, ktĂłra zasłynęła z okrucieństw wobec nielitewskiej ludności, głównie PolakĂłw (Marceli Kosman Orzeł i Pogoń 1992). Na jej czele stał Liudas Gira (1884 – 1946), znany później pisarz litewski. Był synem Niemca i Polki. Wychowywał go jednak Polak Konstanty Giro-Syryjski, a potem ksiądz litewski w Stokliszkach, ktĂłry był polakoĹźercą. Ten namĂłwił go, aby został księdzem. Gira ukończył seminarium duchowne w Wilnie w 1905 r., ale święceń kapłańskich nie przyjął. Skończył jako czołowy komunista na sowieckiej Litwie (Mieczysław Jackiewicz Literatura polska na Litwie XVI-XX wieku 1991). Księdzem chciał zostać takĹźe późniejszy dyktator Litwy Kowieńskiej (1926-40) Antanas Smetona. Został przyjęty do seminarium duchownego w Kownie, jednak ostatecznie nie podjął nauki (Wikipedia), gdyĹź wolał zostać politykiem. Tyle było w nim powołania kapłańskiego! GĂłrę wzięła chęć zrobienia kariery politycznej, ktĂłra dawała więcej władzy nad ludem i bogactwa niĹź stanowisko wiejskiego klechy. SpośrĂłd księży polakoĹźercĂłw chodzącego na co dzień po świecku naleĹźy wspomnieć dyplomatę litewskiego Konstantinasa Olsauskasa, ktĂłry miał kochankę i z nią dwĂłch synĂłw, ktĂłrą zamordował w 1928 r. (ang. Wikipadia). Powołania kapłańskie w okresie międzywojennym rĂłwnieĹź często nie wypływały z głębokiej wiary, a tylko dla bogactwa i kariery. Najlepszymi tego przykładami, a zarazem najgłośniejszymi wĂłwczas były przypadki znanego poety i pisarza, ks. Vincasa Mykolaitisa, ktĂłry w 1935 r. zrzucił sutannę i ks. Jonasa Ragauskasa, wyświęconego na kapłana w 1935 r. i w latach 1944-48 profesora seminarium duchownego w Kownie. Wierząc w trwałe zwycięstwo komunizmu na Litwie w 1948 r. nie tylko Ĺźe zrzucił sutannę, ale takĹźe rozpoczął działalność antyreligijną: z profesora seminarium duchownego zamienił się w zawodowego lektora ateizmu i wydał 7 antyreligijnych książek oraz przetłumaczył z polskiego na litewski antyreligijną książkę Zenona Kosidowskiego Opowieści biblijne. Takich przypadkĂłw była cała masa.

Powracając szerzej do sprawy litewskich księży-politykĂłw, to właśnie jako de facto ateiści stali się bodajĹźe głównymi siewcami nacjonalizmu litewskiego i wrogości do PolakĂłw na Litwie i Ĺťmudzi, co potwierdzają ich biogramy np. w Encyclopedia Lituanica (Boston 1970-78) jak i fakty, ktĂłre utrwaliła historia. To oni zaczęli szczuć LitwinĂłw na PolakĂłw. Ksiądz i pisarz Juozas Tumas-VaiĹžgantas (1869-1933), uchodzący za litewskiego wieszcza, wychowanek seminarium duchownego w Kownie (1888-93), głosił nawet z ambony kościelnej hasła nienawiści do PolakĂłw, zatruwając tym jadem dusze swoich parafian (Z.S. Brzozowski). Ks. Jonas Mačiulis-Mačiulevičius (1862 – 1932), późniejszy poeta i dramaturg znany pod pseudonimem Maironis związany z „Auszrą”, juĹź w 1885 r. napisał wiersz, w ktĂłrym PolakĂłw nazwał „wyrodkami”: Pavojuj motina-tėvynė;/Ateina audra iĹĄ pietų!/Tai lenkas, iĹĄgama tautų czyli: W niebezpieczeństwie ojczyzna-matka/ Burza idzie z południa!/ To Polak, zwyrodniały narĂłd. W 1909 roku Mačiulis-Mačiulevičius został rektorem seminarium w Kownie, ktĂłrym był do 1932 r. Jako rektor wypowiedział całkowitą walkę z elementami i występującymi w nim objawami polskości – całkowicie zlitwinizował seminarium, ktĂłre stało się kuĹşnią kapłanĂłw, ale nie sług BoĹźych, a często sług Szatana! O niskim poziomie wykształcenia kleru litewskiego współcześnie pisał m.in. ks. Henryk Bolcewicz w pracy Stosunki kościelne na Litwie. Potwierdziła to działalność na Litwie w roli wizytatora apostolskiego (czyli Stolicy Apostolskiej) w latach 1925-26 abpa Jerzego Matulewicza. W jego biogramie czytamy: „Osobiście skłonił kilku kapłanĂłw, aby powrĂłcili do praktyki codziennego odprawiania mszy św.; natomiast księży zlaicyzowanych, ktĂłrzy stali na czele róşnych partii politycznych i pracowali w rządzie, wezwał do powrotu do zajęć duszpasterskich”. Ponadto, na odbytym zjeĹşdzie podniĂłsł na duchu i lepiej zorientował w sprawach duszpasterskich dziekanĂłw diecezji Ĺźmudzkiej” (Hagiografia polska, t. 2, Poznań 1972). A w 1922 r. Władysław Studnicki pisał: „duchowieństwo na Litwie przepojone jest zoologicznym nacjonalizmem”. Dla ks. Mačiulis-Mačiulevičiusa dobrym kandydatem na kapłana był młodzieniec, ktĂłry zionął nienawiścią do Polski, PolakĂłw i wszystkiego co polskie. To głównie księża litewscy, bo mieli największe moĹźliwości ku temu, prowadzili bezwzględną, często wręcz brutalną – często połączone z rozlewem krwi walkę z Polakami i polskością w kościołach na Litwie. Oto tylko kilka przykładĂłw spośrĂłd wielu setek jakie miały miejsce na terenie całej Litwy: „(Polacy z kościołów na Litwie) byli wypierani przewaĹźającą siłą litewską... lecz nie przez rozumne ustępstwa a jedynie pod groĹşbą twardych pięści litewskich, a łatwe w tej dziedzinie zwycięstwa LitwinĂłw tak ich rozzuchwalały, Ĺźe dzisiaj gwałtownie i zupełnie wypierają język polski z tych nawet kościołów, w ktĂłrych on obok języka litewskiego powinien mieć naleĹźne mu prawa uĹźywalności... Latem 1904 r. doszło do ostrego konfliktu w BerĹźnikach (w parafii z przewagą PolakĂłw, ale ktĂłrej proboszcz był litewskim polakoĹźercą)... Doprowadziło to do zamknięcia 1 listopada kościoła (na okres trzech lat)...kościoła…Do wyjątkowo ostrego starcia doszło takĹźe w Kalwarii Suwalskiej w 1906... koło Mariampola postrzelony został przez Litwina Polak z Kalwarii... W Wyłkowyszkach z bocznej bramy kościoła parafialnego został usunięty napis w języku polskim „Dajcie cześć Panu”.... W 1910 r. Polacy skarĹźyli się, Ĺźe Litwini wypędzają ich z kościoła i „wprost zabijają” w świątyni” (Jarosław Schabieński Konflikt o język naboĹźeństw w diecezji sejneńskiej i prĂłby jego rozwiązywania „Rocznik Augustowsko-Suwalski” t. IX 2009). 26 września 1925 r. katolickie bojĂłwki litewskie w kościele św. TrĂłjcy w Kownie pobiły pałkami i poraniły noĹźami około 50 PolakĂłw (Wikipedia – Historia PolakĂłw na Litwie) . Nacjonalistyczni księża litewscy byli szermierzami hasła: „Litwa dla LitwinĂłw”, a ksiądz Aleksandras Dambrauskas pisał w 1902 r., Ĺźe Litwinem jest tylko ten, kto zna język litewski. W 1905 r. litewska „katolicka” gazeta „Zvaigzde” (nr 51) nazywała zwolennikĂłw porozumienia z Polakami judaszami narodu litewskiego. Ks. Mačiulis-Mačiulevičius był nie tylko skrajnym nacjonalistą, ale takĹźe zwykłym rasistą. WśrĂłd LitwinĂłw duĹźym powodzeniem cieszyła się pieśń Halbana „Wilija” z powieści poetyckiej Adama Mickiewicza Konrad Wallenrod. Tłumaczyło ją na litewski wielu LitwinĂłw, m.in. ks. Mačiulis-Mačiulevičius. Mickiewiczowska Wilija pokochała Niemen, a Litwinka „ukochała cudzego młodzieńca”, opuściła ojczyznę, by później płakać „w samotniczej wieĹźy”. Ks. Mačiulis-Mačiulevičius w swoim tłumaczeniu zmienił sens. Porusza w aktualną w końcu XIX i na początku XX wieku kwestię czystości narodowej, czyli rasowej (czy Hitler i Goebbels weszli później w buty ks. Mačiulis-Mačiulevičiusa?!) wśrĂłd LitwinĂłw i nawołuje ich, aby nie zawierali związkĂłw małżeńskich z kobietami obcej narodowości, pisząc: „Litwin bowiem nie szuka miłości za gĂłrą i lasem ciemnym”, tj. na obczyĹşnie, lecz we własnym kraju...” (Mieczysław Jackiewicz Literatura polska na Litwie XVI-XX wieku). Litewski proboszcz w parafii w PoniewieĹźu, ks. JĂłzef Stachowski mĂłwił w 1911 r., Ĺźe „lepsze jest Ojcze Nasz zmĂłwione po litewsku niĹź 100 całych pacierz po polsku” i w tymĹźe roku doprowadził do ostrego konfliktu między Polakami a Litwinami na terenie swojej parafii. Nacjonalista litewski i wrĂłg PolakĂłw, ks. JĂłzef Antonowicz w 1909 r. wydał zarządzenie, by w Wisztyńcu msza dla PolakĂłw była odprawiana tylko raz w miesiącu, co wywołało opĂłr polskich parafian i doprowadziło do starć PolakĂłw z Litwinami 3 kwietnia 1910 r. Proboszcz kościoła parafialnego w Piwoszunach koło Olity, ks. Alfons Petrulis, ktĂłry był Litwinem, takĹźe doprowadził do ostrego konfliktu między litewskimi a polskimi parafianami. Urządzał w plebanii „wieczorynki”, gdzie jego siostrzenica uczyła tańcĂłw litewskich, a on sam uświadamiał zebranych parafian narodowo, uwaĹźając ich wszystkich za LitwinĂłw, „a niesfornych częstował... pięścią”, czyli bił! Kuria biskupia badała takĹźe inny incydent związany z ks. Petrulisem. Chodziło o incydent związany z wezwaniem jego do umierającej Polki w gospodarstwie w okolicy Klidzi. Ks. Petrulis wchodząc do sypialni powiedział po litewsku „Tebūna pagarbintas Jėzus Kristus” (Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus), na co domownicy odpowiedzieli mu po polsku. Strasznie się tym oburzył i krzyknął: „Dlaczego nie odpowiadacie po litewsku?”. Umierająca zaczęła jęczeć i błagać słabym głosem, aby jej spowiedzi nie odmawiał. Gdy ks. Petrulis zbliĹźył się i ponownie usłyszał język polski, zagroził, Ĺźe wyjedzie natychmiast. Biedna kobieta odbyła jak potrafiła spowiedĹş łamanym językiem litewskim (Zbigniew Siemienowicz Błądząca Pogoń – relacje polsko-litewskie „Kurier Wileński”, Wilno, 10.9.2010).

Od końca XIX w. wiele tysięcy PolakĂłw i sporo LitwinĂłw emigrowało za chlebem do Ameryki. Zgodnie z tradycją Rzeczypospolitej liczniejsi i lepiej zorganizowani Polacy amerykańscy udzielali poparcia Litwinom. Np. w 1894 r. Sejm Związku Narodowego Polskiego w Cleveland wprowadził przedstawiciela LitwinĂłw dra Kodisa do „Rządu Centralnego” i zdecydował, Ĺźe organ Związku „Zgoda” umieszczać będzie rĂłwnieĹź artykuły w języku litewskim. Harmonijne współżycie polsko-litewskie w Ameryce rozwalił przybyły do Ameryki na początku lat 90. XIX wieku litewski ksiądz katolicki przesiąknięty auszrowskim nacjonalizmem Aleksander Burba/Aleksandras Burba. Po objęciu stanowiska proboszcza polsko-litewskiego kościoła w Plymouth w Pensylwanii wraz z socjalistą litewskim i bezboĹźnikiem (!), autorem antychrześcijańskiej książki Tikyba ar moksklas (Wiara i nauka, 1895; książka potępiona przez litewski Kościół katolicki) Jonasem Ĺ liūpasem przystąpił nie tylko do depolonizacji katolikĂłw litewskich (litewska Wikipedia, W. Sukiennicki), ale takĹźe do uczynienia z nich wrogĂłw PolakĂłw. Tak się stało i tak jest po dziś dzień.

Księża litewscy nie omieszkali wciągnąć w tę swoją walkę z Polakami/katolikami polskimi samego Watykanu i rządu carskiego. Słali do Watykanu skargi i paszkwile na biskupa wileńskiego Edwarda Roppa (1903-07), a potem na jej administratora (1907-18), bpa Kazimierza Michalkiewicza (w skład diecezji wileńskiej wchodziła środkowo-wschodnia część późniejszej Litwy Kowieńskiej). Od tamtej pory po pontyfikat Jana Pawła II Litwini stali się w Watykanie znani jako szantaĹźyści (ponawiali szantaĹźe przy kilku innych okazjach przez ponad 70 lat). Po raz pierwszy szantaĹźowali Stolicę Apostolską w memorandum oskarĹźającym biskupa Roppa wobec papieĹźa Piusa X, w ktĂłrym zawarli groĹşby przejścia wielu katolikĂłw litewskich na prawosławie, o ile język polski nie zostanie wyrugowany z kościołów, a w jego miejsce nie zostanie wprowadzony język litewski (Aldona Gaigalaite Klerikalizmas Lietuvoje 1917–1940 m. Wilno 1970). Walka o język litewski jak podkreśla Gaigalaite, była w tym czasie dla litewskich działaczy katolickich nie tylko celem, lecz i środkiem „zdobycia autorytetu i rozszerzenia wpływĂłw wśrĂłd mas ludowych” – takĹźe wśrĂłd PolakĂłw, z ktĂłrych poprzez narzucenie im języka litewskiego chciano zrobić LitwinĂłw.

W walce z Polakami i polskością na Litwie katolicy litewscy, tak księża, litewska chrześcijańska demokracja jak i wielu wiernych nie omieszkało korzystać z pomocy wielowiekowych wrogĂłw Polski i PolakĂłw – Rosji i Niemiec. SkarĹźono się więc na bpa Edwarda Roppa nie tylko w Watykanie, ale rĂłwnieĹź wobec rządu carskiego i jednocześnie obiecywano władzom w Petersburgu, iĹź w wypadku otrzymania autonomii „Litwini sami zatroszczą się o wyparcie języka polskiego z kościołów na Litwie”. Litewscy katolicy nawiązali takĹźe współpracę (takĹźe na odcinku walki z Polakami) z Niemcami. Zwłaszcza związki LitwinĂłw z Matthiasem Erzbergerem wywarły duĹźy wpływ na rozwĂłj stosunkĂłw niemiecko-litewskich w czasie I wojny światowej. Za sprawą LitwinĂłw, głównie członka wileńskiej kapituły, ks. JĂłzefa Kuchty, Niemcy 19 czerwca 1918 r. aresztowali i wywieĹşli do klasztoru benedyktyńskiego Maria Laach w Nadrenii administratora diecezji wieleńskiej, kanonika gremialnego i protonotariusza apostolskiego, ks. Kazimierza Michalkiewicza. Antypolską politykę okupantĂłw niemieckich na Litwie i polskim Wilnie oraz współpracujących z nimi nacjonalistĂłw litewskich popierał nuncjusz apostolski w Bawarii, ktĂłrego jurysdykcja rozciągała się wĂłwczas na całe Niemcy i tereny okupowanej przez nie Litwy Eugenio Pacelli (późniejszy prohitlerowski papieĹź Pius XII) (PSB t. 20).

W zbiorach archiwum biskupstwa wileńskiego sprzed I wojny światowej jest bardzo wiele dowodów na antypolską, a tym samym antychrześcijańską postawę wielu księży litewskich przeżartych nacjonalizmem.

Marian Kałuski
(Jest to część 3 pracy „Zagłada PolakĂłw na Litwie Kowieńskiej 1918-1968)

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt