Piątek 19 Kwietnia 2024r. - 110 dz. roku,  Imieniny: Alfa, Leonii, Tytusa

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 22.05.20 - 23:01     Czytano: [1196]

Dział: Kresy w życiu Polski i narodu polskiego

Zagłada Polaków na Litwie Kowieńskiej

1918-1968 (Cz. 1)


„NarĂłd, ktĂłry nie szanuje swej przeszłości, nie zasługuje na szacunek
teraĹşniejszości i nie ma prawa do przyszłości" – powiedział JĂłzef Piłsudski.
Dzięki pamięci historycznej potrafimy wybrnąć z trudnych sytuacji i naprawiać błędy.
(„Rzeczpospolita” 12.11.2019)

Nazwa „Litwa Kowieńska”

Nazwa „Litwa Kowieńska” ma dwa znaczenia. Pierwsze to obszar etnicznych ziem narodu litewskiego przed wybuchem I wojny światowej w 1914 r., wchodzących w skład Rosji, a drugie to państwo litewskie powstałe czy raczej utworzone przez Niemcy tylko na tych ziemiach w 1918 r., ktĂłre istniało do czerwca 1940 r., czyli pomiędzy ogłoszeniem niepodległości a włączeniem jego do Związku Sowieckiego w 1940 r. – noszące nazwę Republika Litewska (Lietuvos Respublika). Ta Litwa (lit. Lietuva), ktĂłrej stolicą było Kowno, była tak określana w międzywojennej Polsce i bardzo często jest takĹźe i dzisiaj, szczegĂłlnie w publicystyce i literaturze. Zupełnie słusznie, gdyĹź oprĂłcz Litwy Kowieńskiej była takĹźe Litwa Środkowa ze stolicą w Wilnie (1920-22, następnie zgodnie z wolą większości jej mieszkańcĂłw włączona do Polski) oraz ze względu na to, Ĺźe w latach 1240-1795 istniała Litwa - Litwa historyczna/Wielkie Księstwo Litewskie, ktĂłrego nie moĹźna utoĹźsamiać jedynie ze współczesnym państwem i narodem litewskim, gdyĹź, ze względu na zajmowany obszar i zamieszkujący je narody, stanowi ona wspĂłlną historię LitwinĂłw, BiałorusinĂłw, PolakĂłw, Rosjan, ŁotyszĂłw i UkraińcĂłw. Litwini odgrywali w jej dziejach duĹźo mniejszą rolę od PolakĂłw i BiałorusinĂłw. Podobnie międzywojenny okres w historii Polski nazywamy II Rzeczpospolitą, a np. Niemcy były nazywane Republiką Weimarską i III Rzeszą, a Francja III Republiką Francuską.

Litwini uwaĹźają, Ĺźe nazwa „Litwa Kowieńska” jest pejoratywna. W polemice polsko-litewskiej na łamach paryskiej „Kultury” (Nr 4 1976) w sprawie wyraĹźenia „Litwa Kowieńska” wypowiedział się Czesław Miłosz: „Bywają wyraĹźenia, ktĂłre w jakimś krĂłtkim tylko okresie są emocjonalnie zabarwione i do nich naleĹźy rażąca (LitwinĂłw) „Litwa kowieńska”. W istocie termin ten moĹźe być uĹźyty bez jakichkolwiek politycznych intencji i jest uĹźyteczny, bo skoro Wilno jest Litwą, jak nazwać niepodległe państwo litewskie z lat 1918-1939 ze stolicą w Kownie?”.

Pod pojęciem „Litwa” – szczegĂłlnie w polityce i historii Polski powinien być rozumiany jedynie obszar przedrozbiorowego Wielkiego Księstwa Litewskiego Rzeczypospolitej Obojga NarodĂłw, połączonego z Polską w jeden mechanizm państwowy Konstytucją 3 maja 1791 r. Jest więc taka Litwa pojęciem zgodnym z historią i jednocześnie szerokim, obejmującym takĹźe Wileńszczyznę, polską Suwalszczyznę i Podlasie i całą dzisiejszą Białoruś, kraj ponad trzy razy większy obszarowo i ludnościowo od dzisiejszej Litwy, ktĂłry, podobnie jak Polska, zupełnie słusznie uwaĹźa się za spadkobiercę historycznej Litwy i historycznych LitwinĂłw. Z tego powodu dzisiejsze państwo ze stolicą w Wilnie nie powinno być nazywane po polsku Litwą, a tylko zgodnie z oficjalną terminologią litewską/z oficjalną nazwą państwa: Lietuvos Respublika - Republika Litewska, względnie Lietuva (po polsku: Litwa), a mieszkańcy dzisiejszej Litwy Lietuwisami (nigdy Litwinami!). WĂłwczas unikniemy wiele nieporozumień natury politycznej i historycznej, jak np. fałszowania przez LitwinĂłw historii Wielkiego Księstwa Litewskiego, ktĂłrego prawem kaduka uwaĹźają się za wyłącznych spadkobiercĂłw.

Unia Polski z Litwą i jej konsekwencje

Historia PolakĂłw na etnicznej Litwie liczy sobie akurat 800 lat i zapoczątkowali ją sami Litwini. Będąc wĂłwczas „ludĹşmi z lasu” - dzikimi barbarzyńcami (takĹźe poganami), od 1201 r. Ĺźyli z łupieskich wypraw na sąsiednie kraje. W latach 1201-1236 dokonali 40 wypraw łupieskich, w tym 4 na Polskę. W 1213 r. napadli i spalili duĹźy i bogaty Płock na Mazowszu. Z kolei w latach 1237-68 hordy litewskie dokonały 39 wypraw, w tym 9 na Polskę, a do 1306 r. kolejnych 46 wypraw, w tym 16 na Polskę. Najazdy te obejmowały Mazowsze, Lubelszczyznę, Ziemie Sieradzką i Łęczycką. Z sąsiadującej z nimi i ludnej Polski Litwini uprowadzali takĹźe ludność, tak jak później robili to Tatarzy krymscy. Dlatego wyprawy na Polskę organizowali w okresie świąt, gdy ludność była w kościołach (łatwo ją było wtedy uprowadzić). Wynikiem tych najazdĂłw było wyludnienie Lubelszczyzny; podczas gdy w sąsiedniej ziemi sandomierskiej przypadało wtedy 19 osĂłb na km kw., to w LubelszczyĹşnie na 1 km kw. przypadała przez najazdy litewskie tylko 1 osoba. Historycy obliczyli, Ĺźe w całym okresie Litwy pogańskiej Litwini uprowadzili do swego kraju nie mniej jak 100 000 PolakĂłw, z ktĂłrych większość uległa lituanizacji. Na etnicznej Litwie zakładane były wsie polskie z tych „brańcĂłw”. Z tego okresu pochodzą wsie o polskich nazwach, ktĂłre przetrwały do dzisiaj, jak np. Lenkaiciai czy Lenkaliai o litewskiego słowa Polacy -Lenkai oraz Mozurai czy Mozuriskis od litewskiego słowa Mazurzy – Mozurai (J. Ochmański Dawna Litwa). Kiedy Aldona, cĂłrka wielkiego księcia litewskiego Giedymina w 1325 r. wychodziła za mąż za krĂłlewicza Kazimierza (późniejszego krĂłla Kazimierza Wielkiego), jako wiano przywiozła ze sobą z Litwy przeszło 20 000 brańcĂłw polskich (K. Wojnar). A kiedy weĹşmie się pod uwagę fakt, Ĺźe w połowie XIII w. Litwa liczyła nie więcej jak 200 tysięcy, a za Jagiełły jako wielkiego księcia litewskiego 300 tysięcy mieszkańcĂłw, wtedy dopiero pojmiemy jak wielki był przelew krwi polskiej do Ĺźył litewskich. Jednak na Litwie przed unią z Polską mieszkali nie tylko Polacy uprowadzeni z Polski przez LitwinĂłw. Osiedleńcy polscy na Litwie rekrutowali się takĹźe z przybyszĂłw dobrowolnych, sprowadzanych przez książąt litewskich i darzonych przywilejami ekonomicznymi. Hufce polskie miał ze sobą Kiejstut w wyprawie przeciw Moskwie w 1372 r., a prawie bezludne południowe tereny litewskie (Grodzieńszczyzna) przy granicy z Polską od XIV w. zaczęło zasiedlać polskie rycerstwo (H. Łowmiański Studia nad dziejami Wielkiego Księstwa Litewskiego). W 1528 r., podczas popisu wojska litewskiego, Polacy stanowili ponad 20% ogółu rycerstwa Wielkiego Księstwa Litewskiego. RĂłwnieĹź od czasĂłw załoĹźenia Wilna przez Giedymina (I poł. XIV w.) datuje się systematyczny przypływ polskich kupcĂłw i rzemieślnikĂłw najpierw do stolicy, a następnie do innych osiedli litewskich. W XVI w. mieszczaństwo polskie juĹź dobrze było zadomowione na Litwie („Rota” 2/3 1993). Współczesna krew litewska niewiele róşni się od krwi polskiej. MoĹźna by było śmiało twierdzić, Ĺźe współcześni mieszkańcy Litwy Kowieńskiej to Polacy mĂłwiący po litewsku.

Pogańska Litwa do 1363 r. podbiła zniszczone i wyludnione przez najazdy tatarskie ziemie białoruskie i ukraińskie (w 1363 r. opanowano KijĂłw) i włączyła do swego księstwa. Etniczne ziemie litewskie stanowiły wĂłwczas mniej niĹź 10% powierzchni, a Litwini ok. 10% ludności Wielkiego Księstwa Litewskiego. Etniczna Litwa w porĂłwnaniu z ziemiami ruskimi była krajem nie tylko małym, ale takĹźe zacofanym pod względem gospodarczym i kulturalnym: prymitywne języki litewski i Ĺźmudzki były językiem chłopstwa, stąd język ruski (z ktĂłrego powstał język białoruski), ktĂłry dominował (obok prawosławia) na 90% powierzchni Wielkiego Księstwa Litewskiego, był nie tylko w powszechnym uĹźyciu wśrĂłd litewskich bojarĂłw i mieszczaństwa, ale takĹźe na dworze wielkoksiążęcym. Powodowało to ruszczenie się elity litewskiej – wielu książąt litewskich na Rusi przyjęło religię prawosławną, język i narodowość ruską. Sam Witold przed unią z Polską przyjął chrzest w obrządku prawosławnym wraz z imieniem Aleksander i mĂłgł śmiało przejść do historii jako książę ruski. Wraz z religią prawosławną Litwini przyjmowali kulturę wschodnią - bizantyjską. W Wilnie były juĹź cerkwie prawosławne. Wielkość Wielkiego Księstwa Litewskiego, ktĂłrą chwalą się dzisiaj Litwini, była de facto wielkością nie litewską a ruską. „Tym sposobem Wielkie Księstwo Litewskie przestało być litewskim” (Anatol Estryn, „Kultura” Nr 6/345, ParyĹź). Gdyby nie nastąpiło zbliĹźenie się Litwy do Polski, to nie ulega wątpliwości, Ĺźe dzisiaj nie było by narodu litewskiego; na Litwie Kowieńskiej mieszkali by obecnie albo Białorusini, albo Rosjanie (Jerzy Iwanowski „Kultura” Nr 1 1956, ParyĹź). A jeśli KrzyĹźakom udał by się podbĂłj czy raczej utrwalenie ich władzy na Litwie Ĺźmudzkiej, to dzisiaj mieszkali by tam Niemcy; ĹťmudĹş pozostała przy Litwie i etnicznie ziemią litewską dzięki Polakom (pokĂłj z KrzyĹźakami w Toruniu 1411 r.). Nie ulega wątpliwości, Ĺźe unia polsko-litewska uratowała wszystkich LitwinĂłw przed losem PrusĂłw, ktĂłrych podczas rzekomego nawracania na wiarę chrześcijańską wytępili i wynarodowili KrzyĹźacy (Niemcy). A Litwini byli ostatnim narodem pogańskim w Europie. Ostatnim do wytępienia.

Unia polsko-litewska została zawarta w Krewie (dziś Białoruś) w 1385 r. „Unia i przyjęcie chrześcijaństwa podług obrządku zachodniego otworzyły przed Litwą drogę na zachĂłd, przyłączyły ją do wielkiej rodziny narodĂłw europejskich pozostających pod wpływem kultury łacińskiej, korzystających z jej owocĂłw i przyjmujących udział w jej rozwoju. Unia przesądziła przynaleĹźność narodu litewskiego do tej kultury” (Jerzy Iwanowski Dialog polsko-litewski „Kultura” Nr 1 1956, ParyĹź). To się stało dzięki Polakom. Według postanowień unii krewskiej wielki książę litewski Jagiełło za koronę polską – poślubienie krĂłlowej Polski Jagwigi zobowiązał się m.in. przyjąć wiarę katolicką z rąk polskich i przyłączyć do Polski ziemie Litwy i Rusi. 2 paĹşdziernika 1413 r. w postanowieniach kolejnej unii polsko-litewskiej – zwanej horodelską, wprowadzono instytucję odrębnego wielkiego księcia na Litwie, wybieranego przez krĂłla KrĂłlestwa Polskiego za radą i wiedzą panĂłw polskich oraz bojarĂłw litewskich, postanowiono w niej dotrzymać przyrzeczeń wzajemnego związku i wspĂłlnego prowadzenia wojen, upodobniono administrację Księstwa do administracji w Polsce (kasztelanie, wojewĂłdztwa), wprowadzono wspĂłlne sejmy i zjazdy polsko-litewskie, a litewscy bojarzy wyznania rzymskokatolickiego otrzymali te same prawa, ktĂłre posiadała szlachta polska. Bojarzy litewscy przyrzekli wierność szlachcie polskiej, Koronie polskiej (Polsce), krĂłlowi Władysławowi Jagielle oraz wielkiemu księciu Witoldowi. Jednocześnie potwierdzony został nierozerwalny związek Litwy z KrĂłlestwem Polskim. ZbliĹźenie obu państw i narodĂłw było udane i tak wielkie, Ĺźe w 1569 r. Korona KrĂłlestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie zawarły nową i ostatnią unię – unię lubelską, powołującą do Ĺźycia państwo pod nazwą Rzeczpospolita Obojga NarodĂłw. Od zawarcia unii lubelskiej kaĹźdy nowo koronowany krĂłl Polski automatycznie stawał się władcą Litwy i dlatego nigdy nie był podnoszony na Wielkie Księstwo Litewskie (Wikipedia).

KrĂłl Zygmunt August – ostatni Jagiellon na tronie polskim zmarł 7 lipca 1572 r. Władca Rzeczypospolitej Obojga NarodĂłw pozostawił tak Polakom jak i Litwinom następujące nauki i wskazania w swym w ogĂłle dzisiaj przemilczanym i przez to nikomu, a szczegĂłlnie Litwinom, nieznanym testamencie: „Rzeczpospolita niczem inszem w całości zachowania dłuĹźej mieć nie moĹźe, jedno zgodą, miłością, społecznością, jednością: przeto tym naszym Testamentem obiema państwu, Koronie Polskiej i Wielkiemu Księstwu Litewskiemu dajemy i odkazujemy i zostawujemy miłość, zgodę, jedność, ktĂłrą przodkowie nasi po łacinie unją zwali... a ktĂłry z tych dwĂłch narodĂłw narĂłd tę uniję wdzięcznie przyjąwszy, mocno trzymać będzie, temu błogosławieństwo dajemy... a ktĂłry zasię narĂłd niewdzięczen będzie i drĂłg do rozdwojenia będzie szukał, niechaj się boi gniewu BoĹźego... Racz Panie BoĹźe to w tym obojgu państwie utwierdzić, coś w niem przez nas sprawił, racz oboi ten lud w jedności spojony, w niezmyślonej miłości wiecznie zachować...” (K. Wojnar).

NaleĹźy zwrĂłcić uwagę na fakt, Ĺźe rzekomo litewska – co bardzo mocno podkreślają Litwini - dynastia JagiellonĂłw z punktu widzenia etnicznego nie była aĹź tak bardzo litewską i tylko zwyczajowo jest nazywana litewską. Na wstępie naleĹźy zaznaczyć, Ĺźe gdyby Jagiełło nie został krĂłlem Polski to nie tylko nie było by dynastii jagiellońskiej, ale takĹźe sam Jagiełło byłby w Europie nikomu nieznaną postacią historyczną. Tym kim jest dzisiaj w historii nie tylko Polski i Litwy, ale i Europy zawdzięcza tylko i wyłącznie tronowi polskiemu! Przyjrzyjmy się jakim Litwinem był Jagiełło – załoĹźyciel dynastii jagiellońskiej, ktĂłra przetrwała na tronie polskim do 1572 r. Jagiełło na pewno był z punktu widzenia politycznego Litwinem do 1386 r. (następnie przez zostanie krĂłlem Polski – jak by się dzisiaj powiedziało – Polakiem pochodzenia litewskiego), ale z pewnością nie był rasowym Litwinem, gdyĹź w jego Ĺźyłach płynęło duĹźo krwi nielitewskiej. A co ciekawe to to, Ĺźe w jego Ĺźyłach płynęła takĹźe krew polska! Dziadem Jagiełły był wielki książę litewski Giedymin (1316-41), załoĹźyciel dynastii GiedyminowiczĂłw, ktĂłrego Ĺźoną, jak przyjmuje większość historykĂłw, była Jewna, cĂłrka księcia połockiego Iwana, a więc Rusinka-Białorusinka. Ich synem i ojcem Jagiełły był wielki książę litewski Olgierd (1341-77), ktĂłrego Ĺźoną była Julianna Aleksandrowna Twerska, cĂłrka wielkiego księcia ruskiego Tweru Aleksandra i Anastazji halickiej, ktĂłra była cĂłrką ruskiego księcia halickiego Jerzego I i Eufemii Kujawskiej, siostry krĂłla polskiego Władysława Łokietka (ich rodzicami byli: książę kujawski Kazimierz I i Eufrozyta, cĂłrka księcia opolskiego Kazimierza I). Jak z tego widzimy, Jagiełło nie był rasowym Litwinem. W jego Ĺźyłach płynęła krew litewska, ruska (dzisiaj białoruska i rosyjska) oraz polska. Dynastia Jagiellońska juĹź przez samego Jagiełłę, w ktĂłrego Ĺźyłach płynęło bardzo mało krwi litewskiej, była mało litewska, a tym bardziej przez następnych jej przedstawicieli na tronie polskim: jego syna Kazimierza Jagiellończyka (1427-1492), wnuka Zygmunta Starego (1467-1548) i prawnuka Zygmunta Augusta (1520-1572) była jeszcze mniej litewska, gdyĹź nie otrzymywała nowej krwi litewskiej. Dlatego z kaĹźdym następnym pokoleniem coraz trudniej nazywać tę dynastię litewską. W Ĺźyłach ostatniego przedstawiciela tej dynastii na tronie polskim – Zygmunta Augusta płynęło zaledwie 1/16 krwi litewskiej. Matką wszystkich dzieci Władysława Jagiełły była spolonizowana Rusinka/Białorusinka (m.in. inicjatorka pierwszego tłumaczenia Biblii na język polski – tzw. Biblia KrĂłlowej Zofii) Zofia Holszańska (zm. 1461 KrakĂłw), krĂłlowa Polski od 1422 r.

Litwini (wyjątki potwierdzają regułę) wyjątkowo bardzo opacznie – przez okulary skrajnego nacjonalizmu interpretują wspĂłlną historię polsko-litewską. Twierdzą m.in., Ĺźe przyjęcie chrześcijaństwa z rąk Polski było przyczyną osłabienia ducha litewskiego i zahamowało rozwĂłj państwowo-twĂłrczych talentĂłw LitwinĂłw, Ĺźe w ogĂłle unia z Polską przyniosła wielką tragedię narodowi litewskiemu, Ĺźe przez unię Polska otrzymała wiele od Litwy włącznie z dynastią jagiellońską („Kultura” Nr 1 1956, ParyĹź, str. 81). A czy przyjęcie chrztu z rąk RusinĂłw, do czego wcześniej czy później by doszło, nie zahamowało by rozwĂłj państwowo-twĂłrczych talentĂłw LitwinĂłw? I nie byłyby to wĂłwczas talenty litewskie tylko ruskie! Natomiast z wyjątkowych zalet i umiejętności panowania dynastii jagiellońskiej korzystali przecieĹź w rĂłwnym stopniu Polacy jak i Litwini, ktĂłrzy wĂłwczas jeszcze się nie spolonizowali. Poza tym na te wyjątkowe zalety i umiejętności JagiellonĂłw na tronie polskim musiało mieć wpływ ich polskie otoczenie na dworze krakowskim. Bardzo często dobrym politykiem jest się przez posiadanie dobrych doradcĂłw. A wśrĂłd nich na dworze wielkolitewskim byli głównie Polacy i bardzo niewielu LitwinĂłw. JuĹź wielki książę Witold na swoim dworze miał polskich doradcĂłw, co pokazują dokumenty historyczne.

Litwa od Polski i PolakĂłw teĹź wiele dostała. Przede wszystkim odzyskała ĹťmudĹş, ktĂłra była w rękach krzyĹźackich oraz broniła Litwę przez moskiewską agresją. AĹź dziewięćdziesiąt procent obszaru Wielkiego Księstwa Litewskiego zajmowały ziemie ruskie. Na wschĂłd od Litwy zaczęło rosnąć w siłę Wielkie Księstwo Moskiewski, ktĂłre w 1480 r. wyzwoliło się od zaleĹźności od tatarskiej Złotej Ordy. Księstwo to stało się jedynym niezawisłym państwem ruskim. Po podboju Bizancjum, BałkanĂłw i Kaukazu przez TurkĂłw Wielkie Księstwo Moskiewskie stało się takĹźe jedynym niepodległym państwem prawosławnym w Europie. Moskwa zaczęła aspirować do roli spadkobierczyni Bizancjum i stolicy świata prawosławnego, co wyraĹźono m.in. w teorii trzech RzymĂłw. W 1547 r. odbyła się koronacja wielkiego księcia moskiewskiego Iwana IV GroĹşnego na „cara wszech Rusi”, co dało początek Carstwu Rosyjskiemu (Wikipedia). Pierwszy wielki książę moskiewski Iwan III Srogi (1462-1505) ogłosił się „gosudarem wszystkiej Rusi” (panem całej Rusi), a więc takĹźe ziem ruskich Wielkiego Księstwa Litewskiego. I on jako pierwszy rozpoczął „zbieranie ziem ruskich”. W 1492 r. rozpoczął wojny zaborcze przeciw Litwie. W 1500 r. ponownie zaatakował Wielkie Księstwo Litewskie. Wielkie Księstwo Litewskie miało, zgodnie z zawartą unią z Polską, swoją armię i nie chciało czy uwaĹźało, Ĺźe nie potrzebuje polskiej pomocy wojskowej. Obie wojny z Iwanem III Litwa sromotnie przegrała. W bitwie nad Wiedroszą, stoczoną 14 lipca 1500 r., Litwini dowodzeni przez hetmana Konstantego Ostrogskiego ponieśli totalną klęskę. Zginęła masa LitwinĂłw i sam hetman Ostrogski dostał się do moskiewskiej niewoli, a w jej wyniku 1/3 ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego została przyłączona do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Litwini zrozumieli, Ĺźe bez polskiej pomocy przyszłość Litwy stanęła pod znakiem zapytania. W wyniku wojny osłabiona i zagroĹźona Litwa, zmuszona została do zacieśnienia związkĂłw z Polską podpisując w 1501 r. unię mielnicką. JuĹź w 1512 Wielkie Księstwo Moskiewskie ponownie zaatakowało Litwę, rozpoczynając I wojnę polsko/litewsko-rosyjską (1512–22). 8 września 1514 r. razem z Polakami, Litwini odnieśli wspaniałe zwycięstwo nad Moskalami w bitwie pod Orszą. 30-tysięczna armia polsko-litewska pobiła armię moskiewską liczącą od 35 do 80 tysięcy ludzi. Zwycięstwo to stało się głośne w całej Europie. W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie znajduje się obraz Bitwa pod Orszą namalowany ok. 1530 r. przez artystę pozostającego pod wpływem Lucasa Cranacha starszego. WspĂłlna walka wojsk polskich i litewskich (raczej ruskich) zaowocowała tym, Ĺźe od 1522 r. zdołano ustalić granicę Wielkiego Księstwa Litewskiego na odcinku białoruskim, ktĂłra przetrwała (z nieznacznymi przejściowymi zmianami) do 1772 r., czyli do I rozbioru Polski, wykazując rzadką w historii trwałość przez tak długi czas (W. Wielhorski). Wojny polsko/litewsko-rosyjskie toczone były takĹźe w latach: 1534-37, 1558-70, 1577-82, 1632-34 i 1654-67. Bez unii z Polską wcześniej czy później Wielkie Księstwo Litewskie uległo by Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu/Rosji i dzisiaj ziemie nawet etnicznej Litwy byłyby częścią Rosji i zamieszkałe przez wyznawcĂłw prawosławia, moĹźe nawet uwaĹźających się za Rosjan.

Polacy mieszkający w Wielkim Księstwie Litewskim nigdy nie prĂłbowali tworzyć własnego getta, nie odcinali się od otoczenia i od spraw państwa litewskiego, a potem – od II poł. XVI w. – polsko-litewskiego. Wręcz przeciwnie – nasiąkali wielkolitewskim patriotyzmem państwowym, za co zdobywali zaufanie i uznanie niepolskiego otoczenia. (Z. Krajewski „Rota” Nr 2/3 1993). Jednak „Litewskość ta nie miała nic wspĂłlnego z nacjonalizmem (litewskim) a była (jedynie) wyrazem głębokiego przywiązania do własnej państwowości i róşnych związanych z nią tradycji…” (Henryk W. Ĺťebrowski Dookoła zagadnienia polsko-litewskiego „Wiadomości” 1.8.1965, Londyn). Ten patriotyzm wielkolitewski PolakĂłw, podobny np. do lokalnego patriotyzmu BawarczykĂłw w Niemczech (przecieĹź takĹźe NiemcĂłw), przetrwał do XX w., chociaĹź od 200-300 lat miał on oblicze takĹźe polskie. Patriotyzm wielkolitewski o obliczu polskim reprezentowali na początku XX w. tzw. krajowcy. Była to grupa inteligencji polskojęzycznej bądĹş polskiej na Litwie na początku XX wieku. Grupa ta w obliczu emancypacji narodowej LitwinĂłw wysuwała program kompromisu pomiędzy tradycyjnym a nowoczesnym znaczeniem pojęcia "Litwin" (zob. Litwini w znaczeniu historycznym). Krajowcy pragnęli połączyć świadomość narodową polską i uĹźycie języka polskiego ze świadomością państwową litewską, a niektĂłrzy z programem lojalności wobec państwa nowolitewskiego, tzn. Republiki Litewskiej (Wikipedia). Niestety, nacjonaliści litewscy nie chcieli mieć nic wspĂłlnego nie tylko z Polską, ale takĹźe z językiem i kulturą polską. W ich programie Litwin nie miał prawa mĂłwić po polsku i mieć cokolwiek wspĂłlnego z polską kulturą. Byli i są przeciwnikami tak popularnej dzisiaj w świecie zachodnim polityki wielokulturowości. Hołdują, wzorując się na zwierzęcym wprost rasizmie XIX-wiecznym, czystości rasowej, językowej i kulturalnej.

Inną korzyścią jaką Wielkie Księstwo Litewskie odniosło z unii z Polską była zapoczątkowana na ziemiach polskich wielka reforma rolna, za wzorem której także magnaci wielkolitewscy urządzali swe dobra, co było dla Litwy rewolucją niesłychanie zbawienną, gdyż zreformowała bardzo prymitywne całe rolnictwo wielkolitewskie (Franciszek Bujak Historia osadnictwa ziem polskich Warszawa 1920).

Także przez unię z Polską Litwa należy dziś do świata kultury zachodniej, co bez wątpienia miało i ma wielkie znaczenie w dziejach narodu litewskiego po dzień dzisiejszy.
Po unii lubelskiej ukształtowało się dwustopniowe poczucie narodowości. Litwini i Polscy potrafili wypielęgnować patriotyzm państwowy i narodowy. Określenie „Polak” znaczyło aĹź do XIX w. tyle co „obywatel Rzeczypospolitej (Obojga NarodĂłw)”. Pojęcia „Polak” i „Litwin” nie przeciwstawiały się sobie, a wręcz przeciwnie – dopełniały się. Termin „Polak” był pojęciem szerszym, zaś „Litwin”, czy np. „Mazur”, węższym (Rota 2/3 1993). Mieszkaniec ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego był Litwinem i Polakiem. Marszałek Polski JĂłzef Piłsudski mĂłwił o sobie „Litwin”, a przecieĹź był przede wszystkim Polakiem. Podobnie było np. z Tadeuszem Kościuszką czy Adamem Mickiewiczem. W odezwie do mieszkańcĂłw Wielkiego Księstwa Litewskiego Kościuszko uĹźywał alternatywnie terminĂłw Polska i Litwa. Mickiewicz (historyczną, bo przecieĹź pochodził z białoruskiej NowogrĂłdczyzny i litewskiego nie znał) Litwę nazywał swoją ojczyzną, ale w jego rozumieniu Litwin i Mazur byli braćmi o wspĂłlnym nazwisku – Polacy (W. Sukiennicki). Podobnie było z marsz. JĂłzefem Piłsudskim. Pochodząc z Wileńszczyzny nazywał siebie Litwinem, ale polskości nie mogą mu odmĂłwić nawet Litwini. Przeciwnie, uwaĹźają go za wielkiego wroga Litwy Kowieńskiej i LitwinĂłw, co w świetle faktĂłw jest nieprawdą. Oto jeden z wielu przykładĂłw na to: Piłsudski, jako naczelny wĂłdz Wojska Polskiego, w liście z dnia 5 września 1919 r. do gen. Stanisława Szeptyckiego, Ăłwczesnego dowĂłdcy Frontu Litewsko-Białoruskiego pisze: „Ĺźe jeĹźeli spokojnie znosi (chodzi o Piłsudskiego – M.K.) na swojej lewej wojsko litewskie, ktĂłrego komunikowania się z wrogiem przyłapuje, dowodzi to tylko “Ĺźe jesteśmy w stosunku do LitwinĂłw zasadniczo jak najbardziej pokojowo i chętnie do pertraktacji usposobieni”. Gdyby nie ta dobra wola – zaznacza dalej JĂłzef Piłsudski – “dawno dałbym rozkaz swoim wojskom maszerowania wprost na Kowno i usunięcia samozwańczego rządu…”” (Kazimierz Okulicz Listy JĂłzefa Piłsudskiego do gen. Szeptyckiego „Tydzień Polski” 19.2.1972, Londyn).

XVI wiek był tzw. „złotym wiekiem” w dziejach Polski. Polska była nie tylko największym państwem zachodniej Europy katolicko-protestanckiej, ale krajem wszechstronnie rozwijającym się. TakĹźe pod względem narodowym. Nastąpił niebywały rozwĂłj języka i literatury oraz kultury polskiej. Tymczasem Wielkie Księstwo Litewskie, ktĂłre teraz w porĂłwnaniu z polskimi ziemiami etnicznymi było krajem ciągle zacofanym: prymitywne języki litewski i Ĺźmudzki pozostawały nadal językiem chłopstwa na etnicznie litewskiej Litwie, a w powszechnym uĹźyciu wśrĂłd szlachty i mieszczaństwa pozostawał do końca XVII w. język ruski, pozostający ciągle urzędowym językiem w Wielkim Księstwie Litewskim. JednakĹźe takĹźe i on zatrzymał się w rozwoju i stawał się coraz bardziej skostniały i anachroniczny w porĂłwnaniu z językiem polskim. Kultura litewska (chłopska) i ruska były takĹźe bardzo prymitywne w porĂłwnaniu z kulturą polską. Do tego doszła reformacja, ktĂłrą przyjęła w większości szlachta litewsko-Ĺźmudzka. Nowinki religijne szły na Litwę i ĹťmudĹş przez Polskę, a tym samym religijna literatura polemiczna była wydawana w języku polskim i wszystkie dysputy teologiczne były prowadzone w tym języku. Szlachta litewsko-Ĺźmudzka siłą rzeczy uczyła się pilnie języka polskiego i w ten sposĂłb reformacja w bardzo duĹźym stopniu przyczyniła się do rozpowszechnienia się języka polskiego na Litwie i Ĺťmudzi. Język polski stał się językiem powszechnie uĹźywanym w domach i miejscach publicznych. I sami Litwini uwaĹźali to za rzecz naturalną. Sygnalizował to Janusz Radziwiłł (nie ten z Potopu, ale ten Ĺźyjący w latach 1579-1620, kasztelan wileński), pisząc do brata Krzysztofa, wielkolitewskiego hetmana polnego, w roku 1615: „Aczem sam Litwinem się urodził i Litwinem umrzeć mi przyjdzie, jednak idioma polskiego zaĹźywać w ojczyĹşnie naszej musimy”. Było to skutkiem stopniowego zaniku uĹźywania łaciny zarĂłwno w Ĺźyciu publicznym jak i prywatnym (W. Sukiennicki). W XVII w. polonizacja szlachty litewskiej posunęła się juĹź tak daleko, Ĺźe coraz częściej żądała ona oficjalnego uznania języka polskiego za język urzędowy na Litwie. Stało się to w 1696 r. WaĹźnym jest pamiętać to, Ĺźe w Wielkim Księstwie Litewskim język polski nie zastąpił języka litewskiego jako języka urzędowego, ale zastąpił język ruski. Bo jeśli dzisiaj Litwini potępiają triumf języka polskiego na Litwie od XVI do XX wieku, to muszą takĹźe potępiać triumf języka ruskiego w Wielkim Księstwie Litewskim od XIII do XVI/XVII wieku i o tym, Ĺźe w obu wypadkach sami sobie te języki wybrali za urzędowe. Ani Rusini, ani Polacy im swego języka nie narzucali! Dlatego nie moĹźna dzisiaj obarczać winą PolakĂłw i osądzać ich od najgorszych za to, Ĺźe Litwini z własnej i nieprzymuszonej woli wieki temu zaadoptowali język polski jako swĂłj własny, Ĺźe zaadoptowali takĹźe będącą na wyĹźynach europejskich kulturę polską w miejsce prymitywnej chłopskiej kultury litewskiej czy nawet ruskiej. Język, literatura i kultura polska były wĂłwczas, a i później, jak się to dzisiaj mĂłwi, trendy w całej Europie. Wszak pod koniec XVII w. język polski był takĹźe językiem nawet dworu carskiego w Moskwie (!) – na dworze cara Fiodora i regentki Zofii, a do końca XVIII w. był lingua franca w całej wschodniej Europie. Był w uĹźyciu np. w grecko-prawosławnej Akademii Mohylańskiej w Kijowie, książę mołdawski D. Cantemir tłumaczył dzieła z języka polskiego, poeta rumuński T. HyĹźdeu pisał po polsku, polski znał pisarz węgierski J. Batsanyi, kancelaria władcĂłw Krymu często posługiwała się językiem polskim nawet w korespondencji dyplomatycznej (W. Sukiennicki). Poeta polski Jan Kochanowski (zm. 1584) uwaĹźany jest za jednego z najwybitniejszych twĂłrcĂłw renesansu w Europie, Klemens Janicki (1543) otrzymał od papieĹźa Pawła III laur poetycki jako „poeta laureatus”, a Maciej Sarbiewski (zm. 1640), jest po dziś dzień uwaĹźany za światowej sławy poetę neołacińskiego. Polski taniec narodowy polonez był tańcem dworskim w całej Europie i jako taki przeszedł do muzyki światowej, itd. Nie jest winą PolakĂłw, Ĺźe język, literatura i kultura litewska nie dorĂłwnywały i nie dorĂłwnują językowi, literaturze i kulturze polskiej i Ĺźe etniczna Litwa jest duĹźo mniejsza od Polski, a narĂłd litewski wiele razy mniej liczniejszy od narodu polskiego. W XVIII i XIX w. język (język salonĂłw), literatura i kultura francuska były bardzo popularne w Polsce, a Francja jest większa od Polski i narĂłd francuski dość duĹźo większy od narodu polskiego. Ale nikt w Polsce nie miał i nie ma o to pretensji do Francji i FrancuzĂłw. Przeciwnie, przez duĹźe i wszechstronne kontakty polsko-francuskie bardzo duĹźo zyskała Polska, Polacy i kultura polska. Dzisiaj w krajach zachodnich jest moda na wielokulturowość, ktĂłra wzbogaca wszystkie narody, a nie na zaściankowy nacjonalizm, ktĂłry zuboĹźa pod kaĹźdym względem narĂłd jemu hołdujący. Jaką wartość dla samych LitwinĂłw ma język litewski, jeśli zdecydowana większość najwaĹźniejszych dzieł literatury światowej nie jest dostępna w tym języku? Oto najświeĹźszy przykład: w paĹşdzierniku 2019 r. polska pisarka Olga Tokarczuk została laureatką międzynarodowej Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 2018 i w tymĹźe roku laureatką The Man Booker International Prize za powieść Bieguni (Flights), a jej twĂłrczość była dotychczas tłumaczona na 20 językĂłw. Tymczasem jej twĂłrczość literacka w ogĂłle nie jest znana Litwinom. Gorzej, w internetowej Wikipedii jej biogram jest podany w 56 językach świata, w tym np. w estońskim, łotewskim, islandzkim i macedońskim, a więc w językach narodĂłw, ktĂłre są duĹźo mniejsze od litewskiego (ale widać bardziej kulturalne od LitwinĂłw), a takĹźe w języku esperanckim, ale nie w języku litewskim, ktĂłry przez granicę lądową sąsiaduje z polskim! NarĂłd pozbawiony dostępu do najwaĹźniejszych dzieł literatury światowej jest narodem ułomnym i siłą rzeczy jest skazany na duszenie się w swoim nacjonalistycznym sosie. Samych etnicznych LitwinĂłw dusi bieda litewska oraz ta zaściankowość i prawdziwa wsiowość ich ojczyzny, języka i kultury i dlatego masowo opuszczają Litwę. W latach 2001-2011 liczba LitwinĂłw na Litwie spadła z 2 907 293 do 2 531 314 osĂłb (dane litewskiego spisu ludności), a do 2050 r. ma spaść poniĹźej 2 milionĂłw.

I jeszcze jedna waĹźna uwaga. Nacjonaliści litewscy od 135 lat walczą z językiem polskim na Litwie, traktując go jakby to była jakaś cholera czy dĹźuma. Tymczasem szereg współczesnych znanych LitwinĂłw, jak np. nacjonalistyczni politycy – oboje prezydenci Litwy i znani wrogowie PolakĂłw na Litwie Vytautas Landsbergis (1990-92) i Dalia Grybauskaitė (2009-19) mĂłwią po polsku. Ale nie tylko politycy litewscy uczyli się języka polskiego w czasach Sowieckiej Litwy. TakĹźe bardzo wielu LitwinĂłw spośrĂłd inteligencji znało lub zna język polski. To, Ĺźe ci sprzed I wojny światowej znali język polski – to zrozumiałe. Jednak wielu z nich poznało język polski w okresie międzywojennym (1918-40) i komunistycznym (1944-91). Starczy zapoznać się z biogramami litewskich tłumaczy literatury polskiej w książce Mieczysława Jackiewicza Literatura polska na Litwie XVI-XX wieku (1993), aby się zorientować jak na przykład wielu powojennych i współczesnych pisarzy litewskich zna język polski. Odnosi się wraĹźenie, Ĺźe wielu inteligentĂłw litewskich w okresie sowieckim nie mogło się obejść bez znajomości języka polskiego. Uczyli się więc sami i w dostępny dla nich sposĂłb. W paryskiej „Kulturze” (Nr 7-8 1979) jeden Litwin pisze: „Obecnie w kioskach znajdujemy duĹźo pism zagranicznych, ale najwięcej polskich. Podobnie jest w bibliotekach. Powinniśmy obecnie przyjaĹşnić się z Polakami…”, a innym razem czytamy: „Powtarzają się wiadomości, Ĺźe rodowici Litwini uczą się polskiego, aby mĂłc korzystać z bardziej nieskrępowanych polskich audycji radiowych, mających szerszy zasięg niĹź telewizja” (Nr 7/8 1981, str. 145). Oto jeden z konkretnych przykładĂłw na to. Tomasz Andrzej Krajewski pisze: „(W Kownie) Stałem patrząc na falujące jezioro, gdy podszedł do mnie mężczyzna i nawiązał po polsku rozmowę. Miał na imię Roman, po litewsku - Romualdas. Kapitan słodkich wĂłd, wożący chętnych, ostatnio często nowoĹźeńcĂłw, łodzią po jeziorze. Dwadzieścia lat temu był nawet w Polsce, u krewnych w Bydgoszczy… Kapitonas Romualdas języka polskiego nauczył się dzięki polskiej telewizji, ktĂłra była odbierana na Litwie i w stosunku do przepełnionych indoktrynacją radzieckich mediĂłw była oknem na świat. Wszyscy ją oglądali, poczynając od "Bolka i Lolka" przez "Czterech pancernych i psa" po czarno-białe filmy amerykańskie…” („Niemen - Rzeka Obojga NarodĂłw” Internet: Włocławski Klub WodniakĂłw 2006). Nikt tych ludzi nie zmuszał do nauki języka polskiego. Ĺťyjąc w Związku Sowieckim po prostu uznali, Ĺźe ten język będzie im przydatny, będzie ich oknem na świat. Dlaczego więc potępiają LitwinĂłw, ktĂłrzy w dawnych wiekach takĹźe uznali, Ĺźe polski język będzie im bardziej przydatny, szczegĂłlnie na obszarze całej Rzeczypospolitej aniĹźeli wiejski język litewski czy archaiczny ruski, uĹźywane wyłącznie na terenie Litwy (litewski) i ruski na terenie całego Wielkiego Księstwa Litewskiego, ale nie w przewodniej w unii Polsce, gdzie była stolica Rzeczypospolitej i siedziba jej krĂłla, czyli centrum polityczne i kulturalne kraju?

Pisarz polski i przyjaciel Litwy i LitwinĂłw Tadeusz Konwicki pisząc o współczesnych obawach LitwinĂłw przed polonizacją napisał: „To prawo historii – zawsze cywilizacja, kultura szły z Zachodu. Myśmy teĹź podlegali jakimś odkształceniom. Był czas, kiedy miasta polskie były w jakiejś części niemieckie. Na to nie ma rady. Chcę zwrĂłcić tylko uwagę, Ĺźe polonizacja (narodu litewskiego) nie była brutalna. Język litewski nie był zagroĹźony, poniewaĹź jak wiemy, bodaj do XVII w. językiem państwowym Wielkiego Księstwa Litewskiego był starobiałoruski, później łacina. Ale zawsze Litwini mogli się obawiać spontanicznej polonizacji, ktĂłra była wyposaĹźona w tradycję własną i europejską, nosiła w sobie wiele wartości uniwersalnych, ktĂłrym kultura litewska nie mogła się przeciwstawić. W tej chwili obserwujemy wspaniały rozkwit kultury i sztuki litewskiej…” (Fenomen Wilna „Ĺťycie Warszawy” 18-19 5.1991). I dzisiaj świadomość narodowa LitwinĂłw jest juĹź bardzo dobrze ugruntowana. Stąd dzisiaj narodowi litewskiemu nie grozi Ĺźadna polonizacja, rusyfikacja czy germanizacja. Dlatego dzisiaj o groĹşbie polonizacji LitwinĂłw (poza wyjątkami) mogą mĂłwić tylko skrajni nacjonaliści – wrogowie Polski, PolakĂłw i wszystkiego co polskie.

Tymczasem właśnie ci nacjonaliści litewscy – wrogowie języka polskiego ani myślą ustępować w walce z wszelkimi objawami języka polskiego na Litwie. W „Kronice Sejmowej” Nr 67 z 15.9.2017 czytamy: „W litewskim Sejmie jest silna grupa posłów będących zaĹźartymi przeciwnikami oryginalnej (polskiej) pisowni nazwisk, na czele z przewodniczącym sejmowego Komitetu Oświaty i Nauki Eugenijusem Joviską…”. I nie chodzi tylko o pisanie w oryginalnej pisowni polskich nazwisk. Walka z językiem polskim i historią polską oraz pamiątkami polskimi na dzisiejszej Litwie jest totalna. W „Tygodniku Wileńszczyzny” z 7-13 czerwca 2012 (nr 612) czytamy: „Redakcja „Tygodnika Wileńszczyzny” została poinformowana o bulwersującym fakcie, dokonanym podczas odnowy zabytkowego budynku przy ulicy GoĹĄtauto 1 – dawnej siedziby Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie. W trakcie prac remontowych, realizowanych w ramach projektu unijnego, spod warstwy tynku i farby wydobyty historyczny polski napis na głównej fasadzie budynku –TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ NAUK – został potajemnie zniszczony. Z przykrością przyjmujemy do wiadomości doniesienia o sporadycznych wybrykach wandali, wywracających pomniki na cmentarzach pod osłoną nocy. A tymczasem decydenci, ktĂłrzy dali rozkaz „z mięsem” wyżłobić litery umieszczone na elewacji budynku, wybudowanego na początku XX stulecia ze składek polskiej społeczności, działali w biały dzień… W samym sercu niedawnej europejskiej stolicy kultury... Fundowanie i wznoszenie budynkĂłw, takich jak siedziba Towarzystwa Przyjaciół Nauk, ze składek społecznych, a nie jak podaje prasa litewska „darowanych przez cara” był wielkim zrywem, ktĂłry miał słuĹźyć dobru ogółu, rozwojowi nauki i kultury. Zacieranie śladĂłw polskich – wystarczy wspomnieć choćby Uniwersytet Wileński – odbywa się nie tylko w Wilnie, ale w całym kraju. Trwające od zarania Litwy…, szczegĂłlny rozmach przybrało w ostatnich dziesięcioleciach, kiedy walka ze wszystkim, co tchnie polskością została podniesiona do największej cnoty i stała się waĹźnym elementem polityki państwa. Konkretny fakt zamazania autentycznego napisu, wbrew obowiązującym zasadom, zasygnalizowany powyĹźej, nie pozostawia nawet cienia wątpliwości co do intencji osĂłb zamieszanych w tym „europejskim” projekcie. Jeśli traktować kulturę jako odwieczny palimpsest, to właśnie teraz moĹźemy zaobserwować zacieranie starej warstwy, ktĂłrej nawet poprzednia epoka nie zdołała do końca zniszczyć. Tym razem pierwotna warstwa nie została przykryta, tylko wydłubana i zamazana – bez moĹźliwości rekonstrukcji. Nowa warstwa słuĹźy nowemu celowi w młodym państwie, ktĂłre nie potrafi docenić wspĂłlnej wielonarodowej tradycji, optując za racją jednego narodu. I to juĹź nie jest palimpsest, tylko zwykłe wymazanie z pamięci”. - Jakie to chore! To pokazuje dobitnie, Ĺźe Litwa nie jest jeszcze w pełni cywilizowanym – demokratycznym i tolerancyjnym krajem, a Litwini narodem. Ĺťe wciąż krĂłluje w niej barbarzyński XIX-wieczny nacjonalizm, ktĂłry zrodził Hitlera i jemu podobnych dyktatorĂłw.

Wraz z językiem polskim przyszła na Litwę kultura polska, ktĂłra rĂłwnieĹź polonizowała LitwinĂłw i ĹťmudzinĂłw, podobnie jak i małżeństwa mieszane polsko-litewsko-Ĺźmudzkie. Bowiem na Litwie od 1385 r. nie brakowało etnicznych PolakĂłw (urzędnicy, kupcy, rzemieślnicy, Ĺźołnierze, duchowieństwo), a unia lubelska (1569) ustanowiła prawo osiedlania się LitwinĂłw w Polsce i PolakĂłw na Litwie, co spowodowało jeszcze większy napływ PolakĂłw na Litwę. Nawet wśrĂłd magnaterii litewskiej byli teraz rodowici Polacy: np. Kossakowscy przyszli na Litwę z Mazowsza, Bystramowie i BaĹźeńscy z polskich Prus KrĂłlewskich, a Tyszkiewiczowie wywodzili się z Wołynia-Kijowszczyzny (to tylko cztery przykłady z bardzo, bardzo wielu innych; cała masa szlachty „litewskiej” pochodziła z ziem białoruskich). Wszystkie te fakty historyczne zaprzeczają twierdzeniom nacjonalistĂłw litewskich, Ĺźe wszyscy Polacy na Litwie to spolonizowani Litwini. Tak, na późniejszej Litwie Kowieńskiej doszło do pełnej polonizacji szlachty i mieszczan oraz duchownych tak protestanckich jak i katolickich litewskiego pochodzenia. W ten sposĂłb Ĺźycie na całej Litwie i Ĺťmudzi aĹź do końca XIX w. było przeniknięte polską kulturą, polską mową, wszędzie panowała polska książka i polskie zwyczaje. A chłopi litewsko-Ĺźmudzcy aĹź do tego czasu nie stanowili odrębnego od PolakĂłw narodu i uznawali nadrzędność językową i kulturalną polską. ChociaĹź uwaĹźali się wĂłwczas zazwyczaj za „tutejszych” byli lojalnymi obywatelami historycznej Polski i to jeszcze ponad sto lat po jej rozbiorach. Pochodzący z rodu Ĺźmudzkiego miłośnik Litwy, języka i kultury Ĺźmudzkiej Dionizy Paszkiewicz/Dionizas PoĹĄka (1764-1830) w swoim poemacie w języku litewskim Chłop Ĺźmudzki i litewski pisze: „…Nie patrząc, czy to odwilĹź, a choćby ulewa,/WieĹş z lasu wyrąbane tam przez ciebie drzewa,/Albo wędruj daleko, czuwaj niewyspany,/Do Wilna lub Warszawy przez zaspy, kurhany…”. I nieprzypadkowo wymienił Warszawę, ktĂłra autorowi rĂłwnie była bliska jak Wilno. W 1861 r. miała miejsce w Kownie (stolicy nacjonalistycznej Litwy w latach 1918-45!) symboliczna Manifestacja Jedności Rzeczypospolitej Obojga NarodĂłw, w ktĂłrej wzięło udział aĹź 15-20 tysięcy osĂłb – PolakĂłw i LitwinĂłw (ich było więcej!), zorganizowana dla uczczenia rocznicy Unii Lubelskiej. Jej celem było wykazanie wobec władz carskich jedności ziem przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, podzielonych przez władze rosyjskie granicą polityczną wzdłuĹź Niemna i Bugu – na zachĂłd KrĂłlestwo Polskie, na wschĂłd ziemie wcielone bezpośrednio do Rosji (Kresy). Właśnie Kowno do 1918 r. było miastem granicznym - jego lewobrzeĹźna część leĹźała w KrĂłlestwie Polskim, a prawobrzeĹźna (główna część Kowna) w Rosji. Nad Niemnem, dzielącym „urzędowo” Polskę (KrĂłlestwo Polskie) od Litwy zeszły się 12 sierpnia dwie wielkie procesje: jedna litewska – druga polska, ktĂłre ze śpiewem „BoĹźe coś Polskę” wkroczyły na most graniczny. „Litwa zarzuca bukietami i wieńcami Polskę, Polska nawzajem Litwę, a Niemen wieńce i bukiety unosi i miesza je ze sobą i łączy tak, jak serca Polski i Litwy, połączone z dawna biją w tej chwili do siebie” – zapisuje naoczny świadek tego zdarzenia (H. Mościcki Wspomnienia i dokumenty). A kiedy dwa lata później wybuchło Powstanie Styczniowe 1863 r. poszczegĂłlne regiony Polski wystąpiły z deklaracjami poparcia dla powstańczego centralnego rządu narodowego w Warszawie. Deklarację wojewĂłdztwa kowieńskiego (tj. guberni kowieńskiej, ktĂłra obejmowała 70% ziem etnicznie litewskich), czyli obszaru obejmującego Litwę etniczną, wysłaną 18 września 1863 r. podpisało aĹź 96 432 osoby. W adresie tym czytamy m.in.: „...w unii dobrowolnej wszystkich ziem naszych z Polską, tworzymy całość odwieczną i niepodzielne ciało polityczne; podobnie chcemy pozostawać w tej jedności nierozerwalnej z naszym własnym Rządem Narodowym polskim. ...jesteśmy pewni, Ĺźe rządy i ludy Europy opierać się będą w sądach o nas... na naszych ofiarach, na czynach bohaterskich naszych bojownikĂłw, ktĂłrzy wciąż walczą za Polską i znaczą nasze granice swoją krwią...”. Podczas Powstania Styczniowego na terenie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego stoczonych zostało ogółem aĹź 237 bitew i potyczek oddziałów powstańczych z wojskami rosyjskimi, głównie na terenach litewskich i polsko-litewskich. Były to walki bohaterskie – pełne poświęcenia. I nawet na terenie KrĂłlestwa Polskiego, a więc etnicznej Polski, nie brało w walkach udziału tylu chłopĂłw co właśnie na Ĺťmudzi. Legendą powstania na Ĺťmudzi stał się chłop litewski – patriota polski Adam Bitis (1834-1884). Szli do boju pod hasłem: „Będziemy wolnymi Polakami” często wypowiadanym po litewsku: „Busime lenkais valnais” (L. Kondratas). Wcześniej rodowici Litwini wzięli duĹźy udział takĹźe w polskich powstaniach narodowych: kościuszkowskim w 1794 r. i w Powstaniu Listopadowym 1830-31.

Z kolei na litewsko-białoruskiej WileńszczyĹşnie spolonizowała się takĹźe większa część ludności chłopskiej i kraj ten do dziś dnia ma etniczny charakter polski, pomimo dokonywanych od 1939 r. wywĂłzek na Sybir, wypędzeni PolakĂłw do komunistycznej Polski w latach 1945-46 i 1957-58 oraz brutalnie prowadzonej sowietyzacji i lituanizacji. W Wilnie z braku osĂłb tym zainteresowanych msze po litewsku w ostatnim kościele – św. Jana przestano odprawiać w 1737 r. „Czym bliĹźej końca XVII w. tym bardziej szlachta litewska przesiąkała polską kulturą i polską świadomością narodową” – pisze prof. Jerzy Ochmański w swej „Historii Litwy” (Wrocław 1982). A w XIX w. język i kulturę polską przyjmowało masowo nawet chłopstwo na WileńszczyĹşnie i w okolicy Kowna (Lauda). Według rosyjskiego spisu ludności z 1897 r. oraz danych kościelnych w rejonach tych były parafie katolickie mające dużą przewagę ludności polskiej, jak np.: Kowno 75%, Bobty 80%, Bukańce 60%, DatnĂłw 80%, JanĂłw 85%, Jaswojnie 60%, Jewie 80%, Jeziorosy 90%, Kiejdany miasto 90%, Kiejdany wieś 65%, Kormiałów 80%, Kozakiszki 95%, ŁabunĂłw 80%, Łopie 90%, Pacunele 90%, Piwoszuny 60%, Skorule 95%, Sumiliszki/Siemieliszki 60%, Szaty 60%, Wędziagoła 95%, Wodokty 95%, Wysoki DwĂłr 85%, Ĺťejmy 75%.

Paweł Jasienica w swoim dziele Rzeczpospolita Obojga NarodĂłw (t. 1-3, Warszawa 1967-72) wykazał, Ĺźe elita litewska uległa stopniowej polonizacji. W pierwszym stadium, ktĂłre trwało kilka wiekĂłw, elita ta włączyła się w kulturę polską zachowując jednak pewną litewską odrębność. Drugie stadium rozpoczęło się po upadku Polski/Rzeczpospolitej Obojga NarodĂłw i zostało powaĹźnie przyspieszone przez klęskę Powstania Styczniowego 1863-64. Polegało ono na tym, iĹź ta spolszczona elita zaczęła się włączać całkowicie i bez zastrzeĹźeń do narodu polskiego. JuĹź wtedy trzeba było mieć jakąś skrystalizowaną narodowość, szczegĂłlnie kiedy od 1883 r. nacjonaliści litewscy zaczęli zalewać Litwę brutalną antypolską propagandą. BliĹźsza była jej narodowość polska. Ich wybĂłr mĂłgł się nie podobać nacjonalistom litewskim, jednak był całkowicie zrozumiały. Bowiem Ĺźaden bardzo dobry piłkarz nie chce grać w piątej lidze, szczegĂłlnie jeśli jest związany z bardzo dobrym klubem. ToteĹź kiedy w 1902 r. czołowy publicysta i ideolog litewskiego obozu narodowo-klerykalnego i polakoĹźerca związany z „Auszrą” ks. Aleksandras Dambrauskas (pod pseudonimem Jakstas) wydał po polsku broszurę pt. Głos LitwinĂłw do młodej generacji magnatĂłw, obywateli i szlachty nas Litwie, w ktĂłrej nawoływał „aby do narodu litewskiego wrĂłcili spolszczeni Litwini”, polski ziemianin z Pojościa koło PoniewieĹźa Szymon Meysztowicz dał odpowiedĹş o znamiennym tytulePrzenigdy! (1903) (J. Ochmański). WybĂłr był juĹź dokonany, a polakoĹźerstwo nacjonalistĂłw litewskich nie mogło nikogo z elity przyciągnąć do litewskości, ktĂłre ostatecznie opluwało dzieje jej przodkĂłw ściśle związane z Polską i Polakami. Dotyczy to takĹźe wielu tysięcy włościan litewskich mieszkających w promieniu Wilna, na ktĂłrych oddziaływało to polskie miasto, a jednocześnie często zbliĹźonych do polskiego dworu czy księdza oraz sprawy polskiej. RĂłwnieĹź przez rozwĂłj antypolskiego nacjonalizmu litewskiego od końca XIX w., ktĂłry nie chcieli czy nie mogli z przekonania zaakceptować, wybierali narodowość polską (Z. Brzozowski). To właśnie m.in. mieszkańcy powyĹźej wspomnianych niektĂłrych miejscowości z przewagą ludności polskiej. Podobnie było w zamieszkałym głównie przez NiemcĂłw i ewangelikĂłw (tamtejsi Litwini byli ewangelikami, podczas gdy na Litwie Kowieńskiej katolikami) Kraju Kłajpedzkim, ktĂłry Litwa Kowieńska zajęła zbrojnie w 1923 r. Spis ludności z 1925 r. wykazał, Ĺźe Litwini czy raczej ludzie mĂłwiący po litewsku (a to duĹźa róşnica!) stanowili tam połowę ludności. Litwini rĂłwnieĹź chcieli ich nachalnie zlituanizować i przechrzcić na katolicyzm, co doprowadziło do tego, Ĺźe zaczęli się oni szybko germanizować. Rzucało się w to oczy przy wyborach do sejmiku kłajpedzkiego, gdy na listę litewską padało nie więcej jak 18 – 5% głosĂłw! (J. Ochmański, Z. Brzozowski). Przez to Litwa utraciła Kraj Kłajpedzki w marcu 1939 r. na rzecz Niemiec i tylko przez Stalina odzyskała w 1945 r., z tym, Ĺźe wszyscy tamtejsi Litwini wyjechali do Niemiec (podobnie stało się z polskim Wilnem, gdzie ubyło 90% ludności, co umoĹźliwiło po 1945 r. jego powolną lituanizację, nie dokończoną po dziś dzień z powodu małej liczebności LitwinĂłw). Litwinom kłajpedzkim odechciało się być Litwinami. Oto do czego doprowadził litewski agresywny nacjonalizm – prĂłba brutalnej asymilacji.

Historia stosunkĂłw polsko-litewskich zna takĹźe pojęcie „krajowcy”, o czym juĹź wspomniałem. Była to stosunkowo nieliczna grupa inteligencji polskojęzycznej bądĹş polskiej na Litwie na początku XX wieku. Grupa ta wysuwała program kompromisu pomiędzy tradycyjnym a nowoczesnym znaczeniem pojęcia „Litwin” oraz pragnęła połączyć świadomość narodową polską i uĹźywanie języka polskiego ze świadomością państwową litewską, a niektĂłrzy z programem lojalności wobec państwa nowo litewskiego, tzn. Republiki Litewskiej – Litwy Kowieńskiej (Wikipedia). Grupa ta widząc później jak nacjonaliści litewscy prześladowali PolakĂłw na Litwie Kowieńskiej, a w latach 1939-45 w Wilnie i na WileńszczyĹşnie, w latach wojny przestała istnieć. Ludzie ci uznali się za PolakĂłw i patriotĂłw wyłącznie polskich.

Czy to także wina Polaków, których za to należy nienawidzić?! Czy raczej nacjonalistów litewskich, którzy tych ludzi zniechęcili do siebie i Litwy?

Współcześni Litwini mają straszne pretensje do Polski i PolakĂłw za rzekome polonizowanie LitwinĂłw. Litwin dr Juozas Girnius na łamach paryskiej „Kultury” (Nr 10 1955) napisał: „Kultura polska, zamiast pobudzić rozwĂłj kultury litewskiej, kulturę tę podbiła i ujarzmiła”. Zenon Krajewski („Rota” 2/3 1993) zauwaĹźa: „Litwini w polski krąg kulturalny weszli świadomie i dobrowolnie, dlatego teĹź ich integracja kulturowa społecznie poszła bardzo głęboko. Poza jej zasięgiem pozostała jedynie warstwa chłopska – i to nie na całym etnicznym obszarze Litwy”. Poza tym w jakim kraju na świecie przed 2. połową XX w. ludzie jednej narodowości i kultury pobudzali rozwĂłj drugiej narodowości i jej kultury! To wyjątkowo dziwne i niepowaĹźne pretensje. SzczegĂłlnie dlatego, Ĺźe Polacy nie narzucali swojej kultury i polskiego języka Litwinom i innym narodowościom zamieszkującym Polskę/Rzeczpospolitę Obojga NarodĂłw.

Marian Kałuski

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt