Czwartek 18 Kwietnia 2024r. - 109 dz. roku,  Imieniny: Apoloniusza, Bogusławy

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 06.09.19 - 19:06     Czytano: [1600]

Dział: Kresy w życiu Polski i narodu polskiego

Polska Litwa Kowieńska (5)

SZYŁELE – Ĺ ilalė, miasto w okręgu tauroskim. Tutejszy majątek od 1712 r. naleĹźał do rodziny Piłsudskich oraz spokrewnionej w nimi rodziny BillewiczĂłw. Ostatnia jego właścicielka Stefania Piłsudska (1840-1920), w 1889 r. sprzedała go na parcelację i zamieszkała na stałe w Warszawie. W Londynie w 1968 r. ukazała się książka Rowmunda Piłsudskiego Kronika rodu Piłsudskich. Po spaleniu się pierwszego kościoła szyłelskiego, ufundowanego w 1533 r. Przez Stanisława Orwidowicza, nowy wzniĂłsł w 1792 r. JĂłzef Piłsudski. Nowy, duĹźy neogotycki kościół pw. Św. Franciszka z AsyĹźu został zbudowany w latach 1903-09 według projektu warszawskiego architekta JĂłzefa Piusa Dziekońskiego, kościół filialny w Tubinych z 1824 r. Fundacji JacewiczĂłw. Jest tu cmentarz ze starymi polskimi grobami. Archiwum rodziny Piłsudskich GiniatowiczĂłw z linii szyłelsko-czabiskiej jest przechowywane jest w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Miastem partnerskim Szyłel jest Kraśnik. Urodził się tu JĂłzef Kazimierz Kossakowski (1738-1794 Warszawa), ukończył seminarium duchowne w Warszawie, kanonik wileński, biskup pomocniczy wileński od 1775 r., pisarz wielkolitewski od 1775 r., w 1781 r. odznaczony Orderem Orła Białego, kawaler Orderu św. Stanisława od 1778 r., biskup inflancki od 1781 r., kustosz wileńskiej kapituły katedralnej w 1789 r., działacz polityczny, konsyliarz z Senatu w konfederacji targowickiej, członek konfederacji grodzieńskiej w 1793 r., publicysta, powieściopisarz, komediopisarz i tłumacz dzieł literatury obcej na język polski. – Koło Szyłel były majątki: (dwĂłr) LachowiczĂłw - Ryszki i obok okolica szlachecka oraz majątek i okolica szlachecka Szarkie: dwĂłr naleĹźał do SylwerstrowiczĂłw, ktĂłry w 1863 r. skonfiskowały im władze carskie za popieranie przez nich Powstania Styczniowego.

SZYRWINTY – Ĺ irvintos, miasto w okręgu wileńskim. Sejm warszawski 1773-75 nadał tutejsze dobra biskupowi wileńskiemu Ignacemu Massalskiemu (1762-94) w zamian za jego dziedziczne miasteczko Lachowicze na NowogrĂłdczyĹşnie (dziś Białoruś). Szyrwinty stanowiły do 1773-75 dzierĹźawę krĂłlĂłw polskich – starostwo niegrodowe szyrwinckie. Ostatnio właścicielami tutejszego majątku byli Piaseccy. Podczas polskiego Powstania Styczniowego 1863 r. doszło tu 27 sierpnia do bitwy powstańcĂłw z wojskiem rosyjskim. Tutejszy kościół katolicki św. Michała Archanioła zaprojektował w 1847 r. polski architekt (absolwent Uniwersytetu Wileńskiego) Tomasz Tyszecki. Do II wojny światowej mieszkało tu i w okolicy duĹźo PolakĂłw. Według ostatniego spisu powszechnego Polacy stanowią 10% mieszkańcĂłw rejonu szyrwinckiego – głównie na terenach, ktĂłre przed wojną naleĹźały do Polski (woj. wileńskie). W samych Szyrwintach w 2001 r. mieszkało 308, a w 2011 r. - 285 PolakĂłw (4,5% ludności). Wojska polskie wyzwoliły ten teren na wiosnę 1919 r. i gmina szyrwincka 7 czerwca 1919 r. weszła w skład utworzonego pod Zarządem Cywilnym Ziem Wschodnich okręgu wileńskiego, przejętego po zwycięskiej walce z bolszewikami (bitwa nad Niemnem) 9 września 1920 r. przez Tymczasowy Zarząd TerenĂłw Przyfrontowych i Etapowych. Podczas walk wojsk polskiej Litwy Środkowej (dowĂłdca gen. Lucjan Ĺťeligowski) z Litwinami, wilnianie nieopodal Szyrwint wzięli do niewoli gen. Statysa Nastopkę (w akcie urodzenia jako Stanisław Nastopko), dowĂłdcę 1. Dywizji Wojska Litewskiego wraz z całym sztabem; było to moĹźliwe dzięki współpracy miejscowych PolakĂłw z wojskiem polskim. Po demarkacji granic Litwy Środkowej w 1920 r. gmina szyrwincka weszła w skład Litwy Kowieńskiej (Republika Litewska) i Szyrwinty znajdowały się kilka kilometrĂłw od granicy z Polską, po litewskiej stronie. Tutejsza ludność polska przyjęła to jako wielką tragedię. W okresie międzywojennym była wyjątkowo brutalnie prześladowana przez LitwinĂłw, ktĂłrzy postanowili wytępić wszystkich PolakĂłw na terenach przygranicznych. W roku szkolnym 1926/27 za zgodą rządu litewskiego ludowo-socjaldemokratycznego nastawionego lepiej do PolakĂłw, otwarta została tu polska szkoła podstawowa, do ktĂłrej uczęszczało 115 dzieci. Zamknięta w następnym roku przez nacjonalistĂłw litewskich, ktĂłrzy doszli do władzy w wyniku zamachu stanu, dokonanego w grudniu 1926 r. Na tutejszym cmentarzu katolickim jest wiele starych grobĂłw polskich w bardzo złym stanie i duĹźo z polskimi nazwiskami w pisowni litewskiej, co ma związek z dyskryminacyjnymi przepisami obowiązującymi na Litwie od 1923 r., ktĂłre zabraniają przedstawicielom mniejszości narodowych nosić imiona i nazwiska w oryginalnej pisowni, jak np. polskiej. Decyzja ta na pierwszy rzut oka z wszystkich czyni LitwinĂłw przez ukrywanie ich prawdziwego etnicznego pochodzenia. I o to chodziło rządowi litewskiemu. Gminami partnerskimi Szyrwint są polskie gminy Jasieniec i Rakoniewice. Urodzili się tu: Maria Borzobohata-WoĹşnicka (1894-1943?), polska malarka, ukończyła gimnazjum w Wilnie, rysunku i malarstwa uczyła się w Petersburgu (w pracowni Jakuba Goldbratta), a w 1922 r. rozpoczęła naukę u Ludomira Slendzińskiego, profesora Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie; członek Wileńskiego Towarzystwa ArtystĂłw PlastykĂłw, wystawiała praca w Wilnie i Warszawie oraz na dorocznej Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu, aresztowana przez hitlerowcĂłw w Warszawie, więziona na Pawiaku i w Auschwitz, gdzie prawdopodobnie zginęła; oraz Eljasz Sedlis (1886-po IX 1939), znany lekarz polski w Wilnie pochodzenia Ĺźydowskiego, prezes polskiego Wileńskiego Towarzystwa Ginekologicznego 1933 i wiceprezes polskiego Wileńskiego Towarzystwa Lekarskiego 1933-34, autor prac w języku polskim i niemieckim.

ŚWIADOŚCIE - Svėdasai, miasteczko w okręgu uciańskim, koło Onikszt. Dawne włości Radziwiłłów, należące do klucza birĹźańskiego. ZałoĹźyli oni w XVI w. kościół katolicki i zbĂłr kalwiński (istniał do pocz. XIX w.). Kościół katolicki uposaĹźył nadaniem ziemi w 1596 r. biskup krakowski, kardynał Jerzy Radziwiłł. W XVIII w. książę Karol Radziwiłł „Panie kochanku” nadał tutejszy majątek Leonowi Borowskiemu, a następnie przeszedł w ręce polskiej rodziny hrabiowskiej Morykonich. Historia odnotowuje bardzo aktywny udział mieszkańcĂłw w obu powstaniach polskich: Listopadowego w 1831 r. i Styczniowego w 1863 r. Na cmentarzu zachowały się groby polskie, m.in. TołłoczkĂłw. Urodził się tuBolesław Tołłoczko (1882-1954 Warszawa), polski uczony, maszynoznawca i energetyk, 1919-39 i 1946-51 profesor Politechniki Warszawskiej i 1945-46 współorganizator i profesor Politechniki Łódzkiej, członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, autor wielu prac naukowych i monografii „Kotły parowe” t. 1-2, 1951–1956).

ŚWIĘTA - Šventoji, dzielnica Połągi, nad Morzem Bałtyckim, u ujścia Świętej, włączona do miasta w 1973. W czasach I Rzeczypospolitej przy ujściu rzeki znajdował się port, dogodniejszy od Połągi. Podczas wojny polsko-szwedzkiej w 1625 r. król szwedzki Gustaw Adolf, za namową kupiectwa ryskiego, przysłał na 9 statkach kamienie, którymi zostało zasypane wejście do portu. Król Jan III Sobieski pragnąc odbudować port w 1679 r. wydał kompanii angielskiej, reprezentowanej przez kupca Horsta, pozwolenie na założenie tu kantoru handlowego, jednak do odbudowy portu nie doszło.

ŚWIĘTOBROŚĆ - Ĺ ventybrastis, wieś w okręgu kowieńskim, koło Kiejdan, nad Niewiażą, w byłej polskiej enklawie zwanej Laudą (liczne polskie zaścianki szlacheckie). Podczas polskiego Powstania Styczniowego 1863 doszło tu 19 X do bitwy powstańcĂłw z wojskiem rosyjskim, w ktĂłrej zginął dowĂłdca Paweł Staniewicz. Pomnik 25 poległych powstańcĂłw (1937), niestety z napisem tylko litewskim, chociaĹź to było polskie powstanie – o wolną Polskę, w skład ktĂłrej miała wejść Litwa. Kościółek z 1744 r. fundacji Ignacego Zawiszy. Na cmentarzu przykościelnym grĂłb właściciela Szetejń Szymona Syrucia (1807-1870), pradziada Czesława Miłosza i jego pierwszej Ĺźony. Na nagrobku napis polski: "Mąż dla naylepszey Ĺźony Eufrozyny z hrabiĂłw Kossakowskich Szymonowey Syruciowey". W 1911 r. w miejscowym kościele Przemienienia Pańskiego został ochrzczony Czesław Miłosz. Do tego kościoła chodziła na msze rodzina MiłoszĂłw. Znalezione tu w XIX w. staroĹźytne przedmioty znajdują się dzisiaj w Muzeum Archeologicznym w Warszawie.

ŚWIĘTOJAŃK – Sventijanskas, wieś w okręgu olickim, koło Druskienik. 1815-1915 była w granicach KrĂłlestwa Polskiego (KongresĂłwki) i mieszkało tu duĹźo PolakĂłw, ktĂłrzy po powstaniu skrajnie antypolskiego państwa litewskiego w 1918 r. chcieli naleĹźeć do Polski, tak jak pobliskie wsie Bugieda, Macewicze i Warwiszki. 28 września 1919 r. wojsko litewskie wkroczyło na te tereny - do Bugiedy, Świętojańska i Warwiszek i urządziło pogrom ludności polskiej. Po utworzeniu w paĹşdzierniku 1920 r. stryfy nautralnej między granicą Polski i Litwy mieszkańcy Warwiszek powołali polski samorząd - Samorząd Warwiszki, do ktĂłrego przyłączyły się Świętojańsk, Bugieda i Macewicze. Od 1920 do 1922 r. Litwini bezskutecznie wielokrotnie prĂłbowali zbrojnie zlikwidować polski samorząd, napotykając jednak na skuteczny opĂłr mieszkańcĂłw. Po ustaleniu w marcu 1923 r. granicy polsko-litewskiej, wojska litewskie zbrojnie zajęły ten teren, ustanawiając tu na trwałe władzę litewską. Wielu mieszkańcĂłw. Świętojańska uciekło wĂłwczas do Polski.

ŚWIĘTOJEZIORY - Šventežeris, wieś w okręgu olickim, koło Łoździeji. Dobra tutejsze należały kolejno do królów polskich, potem Radziwiłłów i 1783-1863 do Myszkowskich. Kasztelan trocki Jerzy Radziwiłł wzniósł tu w 1598 zbór kalwiński, który przejęli katolicy w 1663. 1807-17 w granicach Księstwa Warszawskiego i 1815-1915 Królestwa Polskiego (Kongresówki). Na cmentarz zachowało się jeszcze kilka grobów polskich oraz są groby z polskimi nazwiskami w pisowni litewskiej, , co ma związek z dyskryminacyjnymi przepisami obowiązującymi na Litwie od 1923 roku, które zabraniają przedstawicielom mniejszości narodowych nosić oryginalne imiona i nazwiska. Urodził się tu Samuel Bogusław Chyliński (ok. 1631-1666 Londyn), polsko-litewski szlachcic i duchowny wyznania kalwińskiego, który na zlecenie synodu kalwińskiego w Kiejdanach w 1657 r. przystąpił do tłumaczenia Biblii na język litewski. Tłumaczenia nie dokończył. Przetłumaczył Stary Testament tylko do XL psalmu dawidowego oraz fragmenty Nowego Testamentu. Opracowaniem i wydaniem rękopisu fragmentów Nowego Testamentu nie zajął się żaden naukowiec litewski, a tylko polski, profesor Uniwersytetu Poznańskiego Czesław Kudzinowski (zm. 1988). Najtrudniejszym zadaniem jakie miał przed sobą było odczytanie tekstu, pełnego zapożyczeń z najstarszych języków biblijnych. Całość opracowania przez niego Biblii Chylińskiego składa się trzech tomów. Opracowania tego typu mają tylko nieliczne języki w Europie. Jest to jeden z kamieni węgielnych do przyszłego historycznego słownika języka litewskiego.

ŚWIĘTORZECZE – Sventupe, wieś w okręgu wileńskim, koło Widziszek. Zachował się zespół dworski w dawnym majątku Dąbrowskich (k. XVIII w.), a następnie KosskĂłw, hrabiĂłw Grabowskich i KomarĂłw w latach 1882-1940 r.). Kosskowie zbudowali tu dwĂłr, a Onufry i Hortensja Kosskowie ufundowali tu klasycystyczny kościół, wzniesiony w latach 1844-53. Kupiony przez Michała Komara majątek miał 527 ha. Po I wojnie światowej ich obszar zmalał do 153 hektarĂłw na skutek antypolskiej reformy rolnej przeprowadzonej przez władze litewskie. Ostatni właściciel Świętorzecza Antoni Komar miał za Ĺźonę pochodzącą z Podhala Julię ZacharĂłwnę. Mieszkała tu z nimi siostra Julii - Antonina, znaną w późniejszych latach podhalańska poetka-gawędziarka - Antonina Zachara-Wnękowa (1894-1984) z rozrzewnieniem wspominała pobyt w świętorzeckim dworze i tak pisała o jego właścicielu: „Mąż Julii mięsa prawie nie jadał, nie pozwalał uĹźywać bata do poganiania zwierząt ani przeciążać ich pracą. Uczciwie nagradzał robotnikĂłw rolnych, zapewniał im mieszkanie i moĹźliwość wyĹźywienia, leczył na własny koszt. Kiedy nakrył fornali na kradzieĹźy siana, powiedział im tylko: "Szczęść BoĹźe"”. Najpierw okupacja sowiecka Litwy (1940-41), potem niemiecka (1941-44) pozbawiła KomarĂłw ich włości. Po wojnie był tu sowchoz; staropolski dworek uległ dewastacji.

TAUKIELE - Taukeliai, wieś w okręgu uciańskim, koło DaugielĂłw. Dawne dobra Koziełłów, następnie SzymkiewiczĂłw. Jest tu kaplica z ich grobami. Jest tu takĹźe grĂłb zmarłego tu dr Jakuba Szymkiewicza (1775-1818), lekarza, profesora Uniwersytetu Wileńskiego, współzałoĹźyciela Towarzystwa Wileńskiego Lekarskiego, prekursora polskiej ortodoncji oraz autora pierwszego polskiego opracowania dotyczącego alkoholizmu i innych substancji uzaleĹźniających („Dzieło o pijaństwie” Wilno 1818), członka Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, filantropa (wileńskie katolickie Towarzystwo Dobroczynności), pisarza, pierwszego prezydenta wileńskiego Towarzystwa SzubrawcĂłw i współpracownika wileńskich „Wiadomości Brukowych”.

TAUROGI - Tauragė, miasto w zachodniej Litwie, siedziba władz okręgu tauroskiego. Właścicielem TaurogĂłw na początku XVI w. był niejaki Bartosz, fundator kościoła i w 1507 r. pierwszej szkoły na Ĺťmudzi, z łacińskim językiem wykładowym; jego nazwisku wskazuje raczej na jego polskie pochodzenie. Nowy kościół ufundował w 1702 r. Kazimierz Pac. W połowie XVI w. część dĂłbr tauroskich naleĹźała do Melchiora Szemiota, ktĂłry przeszedł na luteranizm czym zapoczątkował protestanckie dzieje miasta, ktĂłre w XVI i XVII w. naleĹźały do najwaĹźniejszych ośrodkĂłw braci polskich; w 1652 r. ich kaznodzieją był tu Samuel Pacewicz. Taurogi leĹźały blisko granicy z Prusami i od 1567 r. działał tu polski urząd celny. W XVII w. większość dĂłbr turoskich naleĹźała do Radziwiłłów z linii birĹźańskiej, a w połowie tego wieku były siedzibą księcia Bogusława Radziwiłła (1620–1669). Stąd Taurogi są obecna w znanej kaĹźdemu Polakowi powieści Henryka Sienkiewicza Potop (Warszawa 1886). Z pewnością Taurogi – tamtejszy pałac SzemiotĂłw jest miejscem akcji polskiego filmu kostiumowego z elementami horroru Lokis. Rękopis profesora Wittembacha, zrealizowanego w 1970 roku (scenariusz i reĹźyseria Janusz Majewski). Po śmierci Bogusława Radziwiłła dziedziczką TaurogĂłw została księżniczka Ludwika Karolina Radziwiłłówna (1667-1695 Brzeg na Śląsku), o ktĂłrej rękę dla syna – krĂłlewicza Jakuba zabiegał krĂłl Jan III Sobieski – w 1687 r. spisano umowy przedślubne i została zaręczona z krĂłlewiczem. Tymczasem 10 sierpnia tego samego roku potajemnie poślubiła księcia Pfalz-Neuburg, Karola III Filipa Wittelsbacha. Ślub wywołał skandal a sprawa była rozpatrywana na posiedzeniach Sejmu w Warszawie. Małżeństwo to stało się podstawą dla magnackich rodĂłw w Rzeczypospolitej do działań prawnych i politycznych mających na celu pozbawienie księżnej i jej potomstwa praw do majątkĂłw w Rzeczypospolitej zwanych dobrami neuburskimi. Ostatecznie po jej śmierci większość z nich przeszła w ręce Radziwiłłów z NieświeĹźa. Jednak Taurogi i Sereje (Suwalszczyna litewska) odziedziczył elektor brandenburski Fryderyk III Hohenzollern (1657–1713), od 1701 r. krĂłl Prus Fryderyk I. Dopiero w 1798 krĂłl pruski zrzekł się swoich praw do TaurogĂłw i przeszły one w ręce rosyjskie. W końcu XIX w. administratorem majątkĂłw w Taurogach był Albert Anders, ojciec późniejszego generała Władysława Andersa, podczas II wojny światowej dowĂłdcy II Korpusu Polskiego. Podczas polskiego Powstania Listopadowego 1830-31 duĹźy oddział powstańczy gen. Onufrego Jacewicza, dowĂłdcy powstania powiatu telszewskiego, sformowany w Szwekszniach (1600 piechoty i 600 jazdy) 18 maja 1863 r. stoczył tu bitwę z silną kolumną wojsk rosyjskich gen. Schirmana. W czasie jej trwania gen. Jacewicz musiał zarządzić odwrĂłt z powodu braku amunicji. Rada wojenna postanowiła wĂłwczas oddział rozpuścić z poleceniem gromadzenia się w lasach Retowa. W 1843 pisarz francuski Honore de Balzac zatrzymał się w pałacu w Taurogach podczas podróşy do Petersburga. W zbiorach tutejszego muzeum jest przechowywany list Honoriusza Balzaca do Eweliny Hańskiej z 1843 roku napisany wĂłwczas w Taurogach. Taurogi znane są dzisiejszym Polakom głównie z „Potopu” (1886) Henryka Sienkiewicza; tutaj, według powieści, Bogusław Radziwiłł m.in. więził Oleńkę BillewiczĂłwnę. – Miastami partnerskimi TaurogĂłw są Kutno i BełchatĂłw.

TENENIE - Teneniai, miasteczko w okręgu tauroskim, koło Szyłel. Dobra te należały do Orwidów, potem Dondałowskich, Wołłowiczów i na koniec Billewiczów herbu Mogiła, m.in. przed 1862 do Kacpra Billewicza, marszałka szlachty powiatu rosieńskiego, a następnie prezesa sądu głównego w Wilnie. Tutejszy kościół katolicki wznieśli w 1731 r. Wojtkiewicze, a przebudował go w 1782 r. Adam Billewicz. 22 kwietnia 1863 r. Józef Wincenty Piotr Piłsudski w tutejszym kościele wziął ślub z Marią z Billewiczów, która w posagu wniosła cztery majątki (ok. 12 000 ha), m.in. Adamowo i Zułów oraz kilkaset tysięcy rubli. Byli oni rodzicami marszałka Polski Józefa Piłsudskiego (1867-1935).

TOWIANKI – Taujankai, wieś w okręgu kowieńskim, koło Kiejdan. Urodzili się tu: Kalina Skłodowska-Antonowicz (1923-2003 Toruń), polska etnograf, polonistka, muzealnik, współtwĂłrczyni Muzeum Etnograficznego w Toruniu i kustosz Muzeum Okręgowego tamĹźe, zasłuĹźona dla kultury Pomorza i Kujaw, działaczka Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego i Zbigniew Skłodowski ps. „Kura” (1920-1942), organizator i opiekun polskich druĹźyn harcerskich w gimnazjach polskich w Kownie, Wiłkomierz i PoniewieĹźu oraz wiejskich w rejonie Kiejdan i w latach 1939–40 (do chwili likwidacji polskiego gimnazjum w Kownie) wydawał i redagował pisemko - dwutygodnik „Zarzewie”, ktĂłre miało na celu krzewienie ducha polskiego wśrĂłd młodzieĹźy, 1939-40 wspĂłlnie z Tadeuszem Kognowickim organizował pomoc uchodĹşcom z Polski, w czasie okupacji Litwy przez Związek Sowiecki (1940-41) organizował przerzuty Ĺźołnierzy zagroĹźonych represjami ze strony sowieckiej na tereny okupowanej przez NiemcĂłw Polski, podczas niemieckiej okupacji Litwy (od lata 1941) bohaterski komendant Szarych SzeregĂłw na Litwie, ktĂłre przyczyniły się do rozbudowy Armii Krajowej na Litwie Kowieńskiej. Aresztowany przez litewską „Saugumę” i rozstrzelany w Ponarach 13 lutego 1942 r., pośmiertnie odznaczony Medalem Wojska i Srebrnym KrzyĹźem Zasługi z Mieczami.

TOWIANY - Taujenai, miasteczko w okręgu wileńskim, koło Wiłkomierza. Tutejsze duĹźe dobra ziemskie (7388 dziesięcin ziemi i lasĂłw pod koniec XIX w.) naleĹźały najpierw do NanhardĂłw (pochodzili z Niemiec), potem Massalskich, PacĂłw, Eperyeszych (Węgrzy – spolonizowali się później), Radziwiłłów, Morykonich i od połowy XIX w. ponownie do Radziwiłłów. Ostatnim właścicielem był książę Konstanty Radziwiłł jun. (1873-1940), aresztowany przez sowieckie NKWD i zesłany na Sybir gdzie zmarł. Do dziś zachował się tu wspaniały klasycystyczny pałac, zbudowany w latach 1795-1802 przez Benedykta Morykoniego, szambelana krĂłla Stanisława Augusta Poniatowskiego, uczestnik powstania kościuszkowskiego 1794 r. Jest to pałac parterowy z portykiem kolumnowym w wielkim porządku w dwukondygnacjowej części środkowej; po obu stronach parterowe oficyny połączone z korpusem kolumnowymi galeriami. Pałac od strony frontowej uwiecznił na litografowanym rysunku z 1875-6 r. znany polski rysownik Napoleon Orda (Muzeum Narodowe, KrakĂłw). W pałacu znajdowały się bogate zbiory zabytkowej broni (m.in. z wiktorii wiedeńskiej 1683 r. – część namiotu wezyra tureckiego, kolekcje porcelany, kryształów i szkła (Naliboki), chińszczyzna, a gdy pałac stał się własnością księcia Konstantego Radziwiłła, na jego ścianach zawisły obrazy pędzla Bacciarellego, Barbieriego, Lampiego, Axentowicza, moĹźna się było takĹźe natknąć na rzeĹşby Antonio Canovy i Johna Deare – popiersie marmurowe marszałka Sejmu Czteroletniego (Wielkiego) Stanisława Małachowskiego. W rodzinnym archiwum były dokumenty od XVI w. (w tym wieku pisane w języku ruskim z kopiami w języku polskim). W czasie I wojny światowej Niemcy trzymali w salonie konie, a większość dzieł sztuki została rozkradziona. To co pozostało przejęli bezprawnie Litwini w 1940 r. (R. Aftanazy). Dzisiaj w pałacu jest restauracja i hotel. Wcześniej, bo w 1923 r. Litwini pozbawili Morykoniowie załoĹźyli tu ogrĂłd angielski, pierwszy na Litwie. Klasycystyczny kościół p.w. PodwyĹźszenia KrzyĹźa Św. (1824-58), projektu arch. Szuryna, fundowany przez hr. Benedykta Morykoniego i ks. Konstantego Radziwiłła, w prezbiterium loĹźe Radziwiłłów, a we wnętrzu ołtarz główny z krucyfiksem i marmurowymi figurami polskich świętych Kazimierza i Stanisława (XIX w.) oraz witraĹź ze sceną Znalezienia KrzyĹźa Świętego (ok. 1900 r., wykonany przez warszawski zakład św. Łukasza). Na cmentarzu groby polskie. Urodził się tu Konstanty Radziwiłł (1873-1944/45 Taszkent), książę polski, ziemianin (właściciel wielkich dĂłbr towiańskich), 1919-20 doradca JĂłzefa Piłsudskiego ds. litewskich, działacz polski na Litwie Kowieńskiej, odmĂłwił przyjęcia paszportu ze zlituanizowanym nazwiskiem, rząd litewski odebrał mu ponad 90% ziem rodowych bez odszkodowania – zabrano mu 11 000 ha ziemi, pozostawiono 1000 ha, był lojalny wobec państwa litewskiego (był zmuszony m.in. do wzięcia udziału w antypolskiej uroczystości w Kiejdanach 25 września 1927 roku gloryfikującej zdradę Janusza Radziwiłła), jednak nie przestał się czuć Polakiem, tak jak pozostali Radziwiłłowie po dziś dzień (książę Konstanty Radziwiłł był prezesem polskiej Naczelnej Izby Lekarskiej 2001-10, jest senatorem od 2015 r. i był ministrem zdrowia 2015-18), po zajęciu Litwy przez Związek Sowiecki w czerwcu 1940 roku i tzw. paszportyzacji jej obywateli odmĂłwił przyjęcia paszportu ze zlituanizowanym nazwiskiem, po odebraniu majątku wywieziony przez NKWD w 1941 roku do Kazachstanu, zmarł w bliĹźej nieznanych okolicznościach. Jego siostrą była Maria Radziwiłł SkĂłrzewska (1872-1944 KrakĂłw), Ĺźona hrabiego Witolda Stefana SkĂłrzewskiego (1864-1912), właściciela największego majątku ziemskiego (18 870 ha) w Wielkopolsce.

TRASZKUNY – TroĹĄkūnai, miasto w okręgu uciańskim, koło Onikszt. Własność Sokołowskich, od 1775 PietkiewiczĂłw, a ostatnio rodowa siedziba polskiego rodu Montwiłłów. W ich dworze – wĂłwczas Stanisławowstwa Montwiłłów w okresie międzywojennym zbierała się elita ziemiaństwa polskiego na Litwie, m.in. Gintowtowie, Uziębłowie, Dowgiałłowie, Romerowie, Komarowie, Radziwiłłowie, Komorowscy, O’Rurkowie, Medeksze. Tyszkiewicze, Kossakowscy i wielu innych. W latach 1698-1864 był tu kościół św. TrĂłjcy i klasztor polskich bernardynĂłw ufundowany przez Władysława Sokołowskiego; nowy zespół został wzniesiony w stylu barkowo-klasycystycznym z 1770 według planu polskiego architekta, prekursora klasycyzmu w Polsce – architekta Jego KrĂłlewskiej Mości (krĂłla Stanisława Augusta Poniatowskiego) Marcina Knakfusa. Klasztor naleĹźał do prowincji małopolskiej, a od 1731 polsko-litewskiej. Zamknięty przez władze carskie w ramach represji po polskim Powstaniu Styczniowym 1863-64. Bernardyni prowadzili tu do 1840 r. największą na ziemiach Litwy Kowieńskiej sześcioklasową polską szkołę średnią (w 1824 r. 474 uczniĂłw) i szkołę elementarną, od 1830 r. gimnazjum; przy szkole średniej był doświadczalny ogrĂłd botaniczny (733 gatunki roślin); język polski był językiem nauczania do Powstania Listopadowego 1830-31. Podczas polskiego Powstania Styczniowego 1863 doszło tu 7 XI do bitwy powstańcĂłw z wojskiem rosyjskim. Na cmentarzu zachowało się jeszcze duĹźo starych grobĂłw polskich i duĹźo z polskimi nazwiskami w pisowni litewskiej, co ma związek z dyskryminacyjnymi przepisami obowiązującymi na Litwie od 1923 roku, ktĂłre zabraniają przedstawicielom mniejszości narodowych nosić oryginalne imiona i nazwiska, jak np. polskiej. Decyzja ta na pierwszy rzut oka z wszystkich czyni LitwinĂłw przez ukrywanie ich prawdziwego etnicznego pochodzenia. I o to chodziło rządowi litewskiemu.

TREPELE - Trapeliai, wieś w okręgu wileńskim, koło Szyrwint, w przedwojennym powiecie wiłkomierskim. W roku szkolnym 1926/27 za zgodą rządu litewskiego ludowo-socjaldemokratycznego nastawionego lepiej do Polaków, otwarta została tu polska szkoła podstawowa, do której uczęszczało 42 dzieci. Zamknięta w następnym roku przez nacjonalistów litewskich, którzy doszli do władzy w wyniku zamachu stanu, dokonanego w grudniu 1926 r.

TROKIENNIKI – Trakininkai, wieś w okręgu olickim, koło ButrymańcĂłw. Urodził się tu Marian Bohusz-Szyszko (1901-1995 Londyn), malarz – kolorysta, 1929-39 nauczyciel Gimnazjum Polskiego w Gdańsku, 1946-52 profesor polskiej Szkoły Malarskiej w Cecchignoli (Włochy) i od 1947 w Londynie, od 1952 profesor sztuk plastycznych Polskiego Uniwersytetu na ObczyĹşnie (PUNO) w Londynie, twĂłrca wielu dzieł religijnych w kościołach w Wielkiej Brytanii i Niemiec, jego obrazy znajdują się w kolekcjach na całym świecie.

TRONKINIE – Trankiniai, wieś w okręgu kowieńskim, koło Rosień. Okolica szlachecka, ktĂłrej włości naleĹźały do GruĹźewskich, IwaszkiewiczĂłw, Jagiełłów, MiĹźutowiczĂłw, Nagrodzkich i DulewiczĂłw, ktĂłrzy wraz z zaściankiem Bortkuniszki mieli 550 ha ziemi. Urodził się tu Tomasz Egidiusz Kuszłejko (1821-1894 LwĂłw), był właścicielem części majątku Bortkuniszki, oficer armii rosyjskiej, uczestnik Powstania Styczniowego 1863-64, dowĂłdca dwĂłch oddziałów partyzanckich na Ĺťmudzi: sformowanego w lasach krokowskich (400-800 ludzi), ktĂłry w bitwie pod Lenczami (5 kwietnia 1863 r.) poniĂłsł duĹźe straty i uległ rozwiązaniu i drugiego (300 ludzi), ktĂłry operował w rejonie Bortkuniszek i lasĂłw krokowskich i 9 czerwca stoczył z Rosjanami krwawą bitwę pod Worniami, w czerwcu 1864 r. opuścił kraj, udając się do ParyĹźa, biorąc udział w Ĺźyciu emigracji polskiej, a w 1867 r. zawiązał tzw. Organizację Ogółu, po przyznaniu Galicji autonomii w 1867 r. wrĂłcił do kraju i mieszkał we Lwowie.

TROUPIE – Traupis, miasteczko w okręgu uciańskim, w rejonie Onikszty, nad Niewiażą. Kościół parafialny św. Anny ufundowała w 1698 rodzina MichałowiczĂłw. Ostatnio tutejszy majątek naleĹźał do Siesickich. Podczas polskiego Powstania Styczniowego 1863 r. stoczył tu walkę z Rosjanami oddział powstańczy dowodzony przez Wrześniewskiego. Urodził się tu Wacław Ankudowicz (ur. 1923), inĹźynier włókiennik, wynalazca, docent Instytutu Włókiennictwa w Łodzi, opracował nowe metody przędzenia, teksturowania i wykorzystania włókienniczych surowcĂłw odpadowych, oznaczony KrzyĹźem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi w pracy naukowo-badawczej na rzecz rozwoju włókiennictwa.

TROŚNIKI – Trasninkas, wieś w okręgu olickim, koło Merecza. Miejscowość ta odegrała bardzo waĹźną rolę w dziejach stosunkĂłw polsko-litewskich w okresie międzywojennym. Polska i Litwa z woli Kowna nie utrzymywała stosunkĂłw dyplomatycznych i Litwa prowadziła skrajnie antypolską politykę tak w kraju jak i na arenie międzynarodowej. Granica polsko-litewska była w ogniu. Litwa dokonywała wiele aktĂłw prowokacji, a przede wszystkim przerzucała na stronę polską swoich agentĂłw. Pilnowanie granicy na odcinku około 10 km między Niemnem a Mereczanką naleĹźało do najniebezpieczniejszych, poniewaĹź granica nie biegła nurtem rzecznym, tylko poprzez gęste lasy - obrzeĹźa Puszczy Grodzieńskiej. Stale dochodziło tu do mniejszych lub większych potyczek – granicę przekraczali w tym miejscu nielegalnie nie tylko przemytnicy, ale i często agenci wywiadu litewskiego. 11 marca 1938 r. doszło do nowego aktu prowokacji ze strony litewskiej w lesistym rejonie wsi WierszeradĂłwka po stronie polskiej i wsi Trośniki (Trasninkas) koło Merecza po stronie litewskiej. O godzinie 4 rano 11 marca 1938 r. dwĂłch polskich strzelcĂłw Korpusu Ochrony Pogranicza – Stanisław Wolanin i Stanisław Serafin – wyszło na tradycyjny patrol. Około 5 rano doszło do strzelaniny. Gdy polscy pogranicznicy dostrzegli cywila prĂłbującego przekroczyć granicę, ruszyli za nimi w pościg i na chwilę się rozdzielili. Serafin przypadkowo wbiegł na terytorium litewskie i wĂłwczas litewski policjant Justas LukoĹĄevicius zaczął strzelać do niego, raniąc go. Wolanin usłyszał te strzały i pobiegł w tym kierunku. Zobaczył leżącego rannego Serafina, ktĂłremu prĂłbował pomĂłc, jednak Litwini przeciągnęli Polaka jeszcze dalej w głąb i prĂłbowali takĹźe ostrzelać Wolanina (Litwini przedstawiają sprawę inaczej, jednak w sposĂłb bardzo bałamutny; po prostu chcieli zwalić winę na PolakĂłw i odwrĂłcić uwagę od tego, Ĺźe jednak przerzucali przez granicę swego agenta). Na miejscu pojawił się polski dowĂłdca straĹźy granicznej plutonowy JĂłzef Nowakowski, ktĂłry zażądał od LitwinĂłw wydania rannego Ĺźołnierza - miał uszkodzone jelita i uszkodzony kręgosłup, co powodowało silne krwawienie. Litwini jednak nie mieli zamiaru w ogĂłle pertraktować – załadowali na wĂłz Serafina i wywieĹşli go do pobliskich Trośnik. Tam załoĹźono mu zwykły opatrunek; dokonał tego felczer. Bez naleĹźytej pomocy Stanisław Serafin zmarł tam o godzinie 8.40, gdyĹź poniewaĹź Litwini nie zgodzili się na wejście na ich terytorium lekarza z Polski. W międzyczasie inny polski patrol Korpusu Ochrony Pogranicza schwytał zbiegłego „cywilnego osobnika” - okazał się nim być Michał Jakubowski, ktĂłry przyznał się do nielegalnego przekraczania granicy i szpiegowania na rzecz Litwy. Ustalono, iĹź prawdopodobnie Serafin został postrzelony podczas przerzucania litewskiego agenta, stąd kategoryczność i bezwzględność w traktowaniu rannego przez LitwinĂłw, ktĂłrzy chcieli po prostu odwrĂłcić uwagę od „zbiega” i nie dopuścić do jego schwytania przez polskich pogranicznikĂłw. Wiadomości prasowe i radiowe o bandyckim napad policji litewskiej na patrol KOP, o tym, Ĺźe Ĺźołnierz polski padł ofiarą zasadzki zorganizowanej przez rząd litewski oburzyła społeczeństwo polskie, ktĂłre i tak wiedziało od lat o wrogości Litwy do Polski, PolakĂłw i wszystkiego co polskie, a przede wszystkim o prześladowaniu PolakĂłw na Litwie. Polacy w całym kraju powiedzieli głośno: „Basta!” Przez polskie miasta przetoczyła się fala masowych wystąpień oraz wiecĂłw antylitewskich. 17 marca 1938 r. w Warszawie na placu Piłsudskiego zebrało się kilkadziesiąt tysięcy osĂłb wznosząc hasła: „Serce Polski to Wilno!”, „Marszałku Śmigły prowadĹş na Kowno!”, „Żądamy mobilizacji!”. Tego samego dnia o godzinie 22 rząd polski wystosował wobec Litwy ultimatum, żądając natychmiastowego podjęcia stosunkĂłw dyplomatycznych bez Ĺźadnych warunkĂłw. Na odpowiedĹş stronie litewskiej dano 48 godzin, zastrzegając, Ĺźe propozycja ta nie jest przedmiotem dyskusji, a brak odpowiedzi lub wszelkie zmiany będą rĂłwnowaĹźne z odmową. Przekazanie ultimatum nastąpiło w Tallinie, stolicy Estonii. O godzinie 22 do poselstwa litewskiego przybył polski poseł Wacław Przesmycki i wręczył tekst z ultimatum posłowi litewskiemu Broniusowi Dailide. Jednocześnie w pobliĹźu granicy z Litwą rozpoczęła się koncentracja wojsk polskich (50 tys.; mała Litwa miała armię liczącą jedynie 25 tys. Ĺźołnierzy). W Kownie zapanowały paniczne nastroje. Przyjęcie ultimatum doradzali stronie litewskiej przedstawiciele dyplomacji niemieckiej, francuskiej i angielskiej. Jedynie Związek Sowiecki stanął po stronie Litwy. Rząd i Sejm litewski (bez głosu sprzeciwu) przyjęli polskie ultimatum. TakĹźe w Tallinie 19 marca 1938 r. doszło do wymiany not dyplomatycznych i przyjęcia ultimatum, zadeklarowano w terminie do 31 marca powołanie poselskich przedstawicielstw – litewskiego w Warszawie i polskiego w Kownie. Posłem polskim w Kownie został wytrawny dyplomata Franciszek Charwat, litewskim zaś w Warszawie Kazys Skripa. W Wilnie Litwa otworzyła Konsulat Generalny czym potwierdziła (po raz pierwszy!) prawną przynaleĹźność Wilna do Polski. W ciągu kilku następnych miesięcy przywrĂłcono łączność telefoniczną i pocztową, transport drogowy i kolejowy, a w grudniu 1938 roku podpisano polsko-litewski układ handlowy. (Marta Tychmanowicz Wodzu, prowadĹş na Kowno! „Wirtualna Polska” 17.3.2013; Dawid Rosół Strzały na granicy „MĂłwią Wieki” 7/2012; Piotr Łossowski Ultimatum polskie do Litwy 17 marca 1938 roku. Studium z dziejĂłw dyplomacji Warszawa 2010, „Karta” 74/2013, Wikipedia polska i litewska).

TRUBISZKI – Trubiśkiai, wieś w okręgu mariampolskim, koło Kalwarii. 1807-15 w granicach Księstwa Warszawskiego i 1815-1915 KrĂłlestwa Polskiego (KongresĂłwki). Urodził się tu Kazimierz Jakub Kulwieć (1871-1943 Archangielsk), polski przyrodnik, pedagog, krajoznawca, działacz społeczny i zawodowy, 1902-15 i 1918-28 nauczyciel szkół średnich w Warszawie, 1915-18 załoĹźyciel i dyrektor gimnazjum polskiego w Moskwie, w 1910 r. współzałoĹźyciel i długoletni prezes Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego i redaktor jego czasopisma „Ziemia” oraz czasopism „Naokoło świata”, „Przyrodnik” i „Pamiętnik Fizjograficzny”, 1940 przez NKWD deportowany wraz z rodziną do Archangielska, gdzie zmarł.

TRUSKÓW – Truskava, miasteczko w okręgu kowieńskim i w rejonie kiejdańskim. Była to własność Truskowskich, ktĂłrą władze carskie skonfiskowały im za ich udział w Powstaniu Listopadowym 1831. Truskowscy wznieśli tu kościół św. Ducha w 1794 r., a kaplicę św. Jerzego na cmentarz w 1860 r. ksiądz Przyjałgowski. Na cmentarzu zachowało się jeszcze trochę starych grobĂłw polskich i duĹźo z polskimi nazwiskami w pisowni litewskiej, co ma związek z dyskryminacyjnymi przepisami obowiązującymi na Litwie od 1923 roku, ktĂłre zabraniają przedstawicielom mniejszości narodowych nosić oryginalne imiona i nazwiska, jak np. polskiej. Decyzja ta na pierwszy rzut oka z wszystkich czyni LitwinĂłw przez ukrywanie ich prawdziwego etnicznego pochodzenia. I o to chodziło rządowi litewskiemu.

TRYSZKI - TryĹĄkiai, miasteczko w okręgu telszańskim, koło Telsz. Prawa miejskie nadał Tryszkom w 1792 r. krĂłl polski Stanisław August Poniatowski. Dawniej były tu dobra hr. Wiktora Platera (1600 ha). Podczas polskiego Powstania Styczniowego 1863 doszło tu 21 maja do bitwy powstańcĂłw z wojskiem rosyjskim. Urodzili się tu: Tomasz Dobszewicz (1807-1881 Ĺťytomierz, Ukraina), duchowny katolicki, teolog, 1842-1865 profesor teologii katolickiej na Uniwersytecie Kijowskim (jedyny profesor wykładający po polsku), następnie w Ĺťytomierzu, gdzie był kanonikiem-seniorem katedry, prałatem, 1874 administrator diecezji, od 1877 r. oficjał konsystorza, autor „Wiadomość histor. o biskupstwie kijowskim rz.k. od załoĹźenia do r. 1339” (Gniezno 1883) i „Wspomnienia z czasĂłw, ktĂłre przeĹźyłem” (KrakĂłw 1883); Maria Witkiewiczowa (1853-1931 Zakopane), muzyk, pedagog, Ĺźona Stanisława Witkiewicza i matka Stanisława Ignacego Witkiewicza. Koło Tryszek była okolica szlachecka zwana Meszki, na terenie ktĂłrej były folwarki szlacheckie: Godlewskich, DowiatĂłw, Przybyłowskich, Iwanowskich, JanuszkiewiczĂłw, BaniewiczĂłw – skonfiskowany przez władze carskie za ich popieranie Powstania Styczniowego 1863, następnie Charlińskich oraz folwark Meszkiany, należący do Franciszka Bereśniewicza, brata Aleksandra Bereśniewicza, katolickiego biskupa sufragana Ĺźmudzkiego 1858-83 i biskupa kujawsko-kaliskiego (Włocławek) 1883-1902, a takĹźe zaścianek szlachecki z trzema folwarkami, ktĂłre naleĹźały do SakielĂłw, SypowiczĂłw i WalentynowiczĂłw.

TWERY - Tverai, miasteczko w okręgu telszańskim, w rejonie retowskim. Były to dobra stołowe królów polskich, następnie starostwo niegrodowe i siedziba jednego z 14 powiatów Księstwa Żmudzkiego. Król Zygmunt III Waza w 1614 r. ufundował tu kościół parafialny. Mieszkańcy brali udział w polskich powstaniach narodowych: Listopadowym 1830-31 i Styczniowym 1863. Na cmentarzu zachowało się jeszcze dużo grobów polskich, m.in. księży Antoniego Januszkiewicza (zm. 1851) i Leonarda Semenowicza (zm. 1890); na wielu starych kamiennych pomnikach (na pewno w większości polskich) trudno już coś odczytać.

TYRSZKLE – TirkĹĄliai, miejscowość w okręgu kowieńskim, koło Kołotowa. Kościół tutaj ufundował w 1612 r. Jędrzej Wołłowicz, a ziemianin Łaszkowski z rozkazu krĂłla Zygmunta III Wazy nadał jemu 16 włók ziemi. Podczas polskiego Powstania Styczniowego 1863 doszło tu 5 paĹşdziernika do bitwy powstańcĂłw z wojskiem rosyjskim.

UCIANA - Utena, miasto w okręgu uciańskim. Pierwszy kościół katolicki został tu wzniesiony w 1416 r.; msze polskie były tu odprawiane do I wojny światowej. Na ścianie kościoła zachowała się tablica grobowa z napisem: „Wiszniewski Adam - Pleban uciański . ur. 24.12.1830-16.06.1896 Uciana”. W 1655 r. miasto najechały rosyjskie wojska. Dawniej własność polskich krĂłlĂłw (starostwo niegrodowe), potem hrabiĂłw Strutyńskich, Piłsudskich (ktĂłrzy sprzedali Ucianę wraz z kluczem uciańskim (7500 ha) i na koniec BolcewiczĂłw, osiadłych głównie w powiecie wiłkomierskim i kowieńskim. Strutyńscy wznieśli tu okazały pałac. W 1791 r. Uciana otrzymała miejskie prawo magdeburskie od krĂłla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Podczas Powstania Listopadowego pod Ucianami 2 kwietnia 1831 r. oddział Emilii Plater stoczył zwycięską potyczkę i zniĂłsł kompanię piechoty rosyjskiej. Pod koniec kwietnia oddział Emilii Plater ponownie walczył zacięcie z Rosjanami pod Ucianą – z silnym oddziałem Schirmana, ponosząc tym razem znaczne straty w zabitych i rannych. Stoczono tu bitwę rĂłwnieĹź w czasie Powstania Styczniowego 1863 r. W latach 1836-1915 miasto leĹźało na szlaku drogowym z Warszawy do Petersburga i rozwijało się bujnie, a od 1854 r. przechodziła przez Ucianę takĹźe linia telegraficzna Warszawa-Petersburg. Zmarła tu polska poetka Karolina Proniewska (1828-1859). Przed I wojną światową, a właściwie do 1940 r. mieszkało tu duĹźo PolakĂłw. Jeszcze w 2001 r. w Ucianie, pomimo prześladowania PolakĂłw od ponad 80 lat, mieszkało 170 PolakĂłw. Na cmentarzu zachowały się polskojęzyczne groby. Miastem partnerskim Uciany jest Chełm. Urodzili się tu: Czesław Filipowicz (1892 - 1967 Londyn), lotnik, pułkownik obserwator inĹźynier Wojska Polskiego, 1935-39 kierownik Kierownictwa Zaopatrzenia Lotnictwa, w 1939 r. szef kontroli przemysłowej DowĂłdztwa Lotnictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych, o 3 do 10 września 1922 r. wraz z mjr. pil. Ludomiłem Rayskim na samolocie Breguet 14A2 brał udział I Międzynarodowych Zawodach Lotniczych w Zurychu uzyskując wyróşnienie i nagrodę specjalną w okrężnym locie alpejskim; Celina Anna Osieczkowska (1891-1940 Brazylia), historyk sztuki wczesnochrześcijańskiej i bizantyńskiej, studiowała na uniwersytetach w Warszawie, Liege i ParyĹźu, doktoryzowała się na Uniwersytecie Jagiellońskim, autorka prac o sztuce bizantyńskiej w Polsce, uczestniczyła w Kongresach Bizantynologicznych w Rzymie 1936, Algierze 1939 oraz Kongresie Historii Sztuki w Londynie 1939. Zmarła tu Karolina Proniewska (1828-1859), poetka – zyskała sławę natchnionej poetyki, tłumaczka, znana w literaturze litewskiej jako Karolina Praniauskaite, „była pierwszą kobietą na Ĺťmudzi, ktĂłra odwaĹźyła się pisać poezje w języku polskim” (F. Rymkiewicz), autorka kilkudziesięciu wierszy, ktĂłre drukowała w „Tece Wileńskiej” i „Wieńcu” i osobno w zbiorze „Piosneczki… Bogu na chwałę, na pamiątkę przyjaciołom” (Wilno 1858) i poematu „Festyna Wielkiej Kalwarii na Ĺťmudzi” „Wilno 1856), tłumaczyła drobne utwory polskie na język litewski.

ULISZKI – UlyĹĄkai, wieś w okręgu olickim, koło Wenciun. Urodził się tu JĂłzef Bazewicz (1867-1929 Warszawa), kartograf, publicysta od 1880 r. w Warszawie, gdzie był popularną postacią; bohater tekstĂłw kabaretowych i czasopism humorystycznych, opracował i wydał m.in. „Przewodnik po KrĂłlestwie Polskim“ (1903) oraz atlas KrĂłlestwa Polskiego (1907).

UPINA – Upyna, miasteczko w okręgu tauroskim, w rejonie szyłelskim. W końcu XVIII w. dobra tutejsze stały się własnością Aleksandra Puzyny, szambelana krĂłla Stanisława Augusta Poniatowskiego, potem Ĺťukowskich, ktĂłrzy wznieśli tu kościół w 1807 r. Urodził się tu Władysław Nawaduński (1893 – 1961), lekarz i działacz społeczny, poseł na Sejm PRL I kadencji (1952–1956).

UPITA - Upytė, wieś (dawniej miasteczko) w okręgu poniewieskim. W czasach Rzeczpospolitej Upita była własnością krĂłlĂłw polskich, od XVI w. stanowiąc starostwo grodowe i tytularną siedzibę powiatu, a od 1614 r. sądu grodzkiego. W 1565 r. krĂłl Zygmunt August wzmocnił znajdujący się tu drewniany zamek. W 1593 r. Upita została przekazana jako tzw. oprawa Annie Austriaczce, Ĺźonie krĂłla Zygmunta III Wazy, następnie 1670 r. Eleonorze Marii JĂłzefie, Ĺźonie krĂłla Michała Korybuta Wiśniowieckiego. W XVI-XVII w. była ośrodkiem litewsko-polskiego kalwinizmu. Kościół katolicki ufundowali tu w 1742 r. Białłozorowie. Szlachta litewska znana była z warcholstwa. Właścicielem Upity w połowie XVII wieku był szlachcic Władysław Siciński, podsędek upicki, stolnik i poseł upicki na Sejm Rzeczypospolitej, warchoł i zdrajca. Z polecenia wojewody wileńskiego Janusza Radziwiłła, ktĂłrego był klientem, doprowadził 9 marca 1652 r. do pierwszego w historii zerwania sejmu przez złoĹźenie „liberum veto” przeciw prolongacie obrad sejmowych, po czym opuścił salę obrad. Dalsze obrady był niemoĹźliwe. Gdy marszałek ogłaszał senatorom i krĂłlowi rozwiązanie sejmu, wojewoda brzesko-kujawski Jakub Szczawiński miał krzyknąć: „Bodajby przepadł!”, na co cała izba senacka odpowiedziała chĂłrem: „Amen”. Czyn Sicińskiego był precedensem wprowadzającym moĹźliwość zrywania sejmĂłw przez jednego posła. Stało się to jednym z głównych powodĂłw upadku Rzeczypospolitej pod koniec XVIII w. Według Aleksandra BrĂźcknera w Upicie pokazywano do końca XIX w. zmumifikowane zwłoki Sicińskiego, ktĂłrego z powodu jego postępku nie chciała przyjąć ziemia, złoĹźone w białej koszuli w szafie w zakrystii kościelnej. Adam Mickiewicz poświęcił Sicińskiemu wiersz Popas w Upicie. Stolnikiem upickim od 1787 roku był takĹźe JĂłzef Kimbar (ok. 1750 – po 1800). Był takĹźe posłem na sejm grodzieński z Upity (1793), na ktĂłrym sprzeciwiał się II rozbiorowi Polski. 1 lipca 1793 roku za zarzucenie carycy Katarzyny II zamiar przekształcenia Polski w prowincję rosyjską, został uwięziony na rozkaz posła rosyjskiego Jakoba Sieversa. Po uwolnieniu działał z grupą posłów patriotycznych mazowieckich i podlaskich. 15 lipca 1793 roku wygłosił dramatyczną mowę, w ktĂłrej wzywał krĂłla Stanisława Augusta Poniatowskiego by wraz z całym sejmem udał się raczej na wygnanie na Syberię niĹź podpisał hańbę rozbioru. Po podpisaniu tego aktu zaatakował krĂłla, mĂłwiąc: Niczego się nie lękam ani stracham, mĂłwię prawdę, Ĺźeś zdrajca. Jako jeden z czterech przedstawicieli Litwy wszedł obok kilku innych posłów patriotycznych w skład komisji powołanej do utworzenia nowej formy rządu. Po aresztowaniu ich przez Sieversa, bezskutecznie upominał się o ich uwolnienie, piętnował jego gwałty. Obstawał przy całości granic Rzeczypospolitej. W paĹşdzierniku protestował przeciwko zawarciu przymierza z Imperium Rosyjskim, a kiedy został zawarty 18 paĹşdziernika uroczyście oświadczył, Ĺźe uznaje ten akt za nielegalny. W insurekcji kościuszkowskiej był członkiem sądu kryminalnego powiatu upickiego. Został generał-adiutantem wojsk wielkolitewskich. Upita jest takĹźe pierwowzorem miasteczka w Potopie (1886) Henryka Sienkiewicza, w ktĂłrym odczytano w kościele list krĂłla Jana Kazimierza rehabilitujący Andrzeja Kmicica. Dobra upickie naleĹźały do BystromĂłw, w pobliĹźu Upity folwark do Jankowskich i majątek do EjdrygiewiczĂłw. W Upicie często przebywał Zorian Dołęga-Chodakowski (1784-1825), polski etnograf, archeolog i historyk, jeden z głównych prekursorĂłw badań nad Słowiańszczyzną, badacz mitologii słowiańskiej. Marszałkiem szlachty powiatu upickiego był Karol Załuski (1794-1845), jeden z przywĂłdcĂłw polskiego Powstania Listopadowego na Litwie 1830-31, później załoĹźyciel uzdrowiska Iwonicz-ZdrĂłj na KielecczyĹşnie. Cmentarz katolicki z wieloma starymi grobami polskimi. Znalezione tu w XIX w. staroĹźytne przedmioty znajdują się dzisiaj w Muzeum Archeologicznym w Warszawie. W 1835 r. ukazał się Pamiętnik obywatela powiatu upitskiego Feliksa Wrotnowskiego. Na cmentarzu zachowało się jeszcze sporo starych grobĂłw polskich i duĹźo nowszych z polskimi nazwiskami w pisowni litewskiej, co ma związek z dyskryminacyjnymi przepisami obowiązującymi na Litwie od 1923 roku, ktĂłre zabraniają przedstawicielom mniejszości narodowych nosić oryginalne imiona i nazwiska, jak np. polskiej. Decyzja ta na pierwszy rzut oka z wszystkich czyni LitwinĂłw przez ukrywanie ich prawdziwego etnicznego pochodzenia. I o to chodziło rządowi litewskiemu. Urodzili się tu: Ignacy Iwicki (1783-1823 KosĂłw Huculski), polski duchowny katolicki, jezuita, pedagog, profesor Akademii Połockiej (wykładał literaturę łacińską i polską, poetykę, retorykę świecką i kościelną oraz historię powszechną), współredaktor „Miesięcznika Połockiego”, po wypędzeniu jezuitĂłw z Rosji w 1820 r. kapłan w Galicji – w Brzozowie, Podkamieniu i Kosowie; Stefan Michał Puzyna (1667-1738 Wilno), jezuita, geograf, tłumacz, wykładowca w szeregu kolegiach jezuickich i w Akademii Wileńskiej (1705-09), w 1717 r. załoĹźyciel i kierownik do ok. 1735 r. duĹźej drukarni jezuickiej w Warszawie, drukującej książki religijne, podręczniki szkolne i dzieła historyczne, autor prac wydanych po łacinie i po polsku, w tym podręcznika geografii dla szkół jezuickich „KrĂłtkie opisanie części świata i osobliwych w nich krĂłlestw i prowincji (1730, kilka wydań). Natomiast koło Upity lub w powiecie upickim urodzili się: JĂłzef Bowkiewicz (1794-1866), ksiądz katolicki, wykładowca Seminarium Duchownego w Wilnie, prałat prepozyt kapituły i od 1863 r. rządca diecezji wileńskiej, odnowił wnętrze katedry wileńskiej; Nikodem Muśnicki (1765-1805 Połock), jezuita, poeta („Drobniejsze poetyckie zabawki” Połock 1804), autor komedii („Dziwak” Połock 1800, „Podejrzliwość” Połock 1802) i tragedii („Zabawki teatralne” Połock 1803, t. 1-2), historyk, teolog, od 1800 r. profesor teologii w Akademii Połockiej; JĂłzef Petrusewicz (1787-1840), pijar, pedagog, kierownik drukarni, od 1820 r. nauczyciel wyĹźszej szkoły polskiej w Połocku na Białorusi (przejętej po jezuitach), od 1825 r. kierownik duĹźej szkolnej drukarni, ktĂłra drukowała polskie podręczniki szkolne, dzieła naukowe, modlitewniki, prowadziła handel książkami z księgarzem wileńskim JĂłzefem Zawadzkim i z bazylianami (wĂłwczas był to bardzo polski zakon) w Supraślu; Maciej Piotrowski (ur. 1803), pijar, pedagog – 1834-54 nauczyciel w szkole przy kościele polskim św. Stanisława w Petersburgu, historyk, publikował swoje teksty w róşnych czasopismach polskich, napisał m.in.: „Dykcyjonarz pisarzĂłw polskich”, „Ĺťywoty świętych i błogosławionych PolakĂłw”; Stanisław Rostowski (1711-1784 Połock), jezuita, historyk zakonu jezuitĂłw w Polsce i w Wielkim Księstwie Litewskim, profesor Akademii Wileńskiej.

URDOMIN - Rudamina miasteczko w okręgu olickim, koło ŁoĹşdzieji. Własność Skorulskich od ktĂłrych w 1576 r. kupił książę Teodor Atanazy Massalski. On albo jego syn Grzegorz, będący podkomorzym grodzieńskim, zbudował murowany, istniejący rĂłwnieĹź dzisiaj dwĂłr oraz kościół katolicki w 1592 r. Na początku XVII w. dobra urdomińskie dobra nabyli Turczynowicze. W latach 1745-1765 Michał Turczynowicz-Suszycki, skarbnik powiatu trockiego, przebudował kościół i dwĂłr w Urdominie w stylu barokowo-klasycystycznym. W latach 1819-27 w Urdominie rezydował katolicki biskup augustowski/sejneński Polikarp Augustyn Marciejewski, dominikanin polski. W latach 1807-15 Urdomin był w granicach Księstwa Warszawskiego i 1815-1915 KrĂłlestwa Polskiego (KongresĂłwki). W XIX w. majątek naleĹźał do Teresy Suchorzewskiej z TurczynowiczĂłw, wdowie po generale Tadeuszu Marii Suchorzewskim, dowĂłdcy 1 Dywizji Jazdy podczas Powstania Listopadowego 1830-31, ktĂłry po jego upadku znalazł się na emigracji w ParyĹźu, gdzie zmarł w 1852 r. Była on a ciotką Elwiry Witkiewiczowej. Dlatego tutaj po powrocie z zesłania w głąb Rosji, w latach 1869-73 mieszkała Elwira Witkiewiczowa wraz z czwĂłrką swoich dzieci, w tym Marią i Stanisławem Witkiewiczem, później wybitnym malarzem i pisarzem. W wydanych w 1936 r. „Wspomnieniach o Stanisławie Witkiewiczu” Maria WitkiewiczĂłwna wspominając Urdomin napisała: „Urdomina była cudowna – dwĂłr stary po książętach Massalskich, wspaniały park, ogrĂłd pełen drzew owocowych i krzewĂłw, i kwiecia wydawał nam się rajem”. A namalowany przez Stanisława Witkiewicza w 1873 r. obraz zatytułowany „DwĂłr w Urdominie”, zdobył pewną sławę i często pokazywany jest w róşnych publikacjach omawiających malarską twĂłrczość jego autora. Nacjonalistyczna Litwa (1918-40) utrudniała Ĺźycie polskim właścicielom majątku (min. parcelacja większości majątku bez odszkodowania), natomiast za Sowieckiej Litwy (1944-90) majątek stał się kołchozem im. Czołowego bolszewika Andrieja Ĺťdanowa. DwĂłr jest zaawansowaną ruiną. Na cmentarzu zachowało się jeszcze trochę starych grobĂłw polskich i duĹźo z polskimi nazwiskami w pisowni litewskiej, co ma związek z dyskryminacyjnymi przepisami obowiązującymi na Litwie od 1923 roku, ktĂłre zabraniają przedstawicielom mniejszości narodowych nosić oryginalne imiona i nazwiska, jak np. polskiej. Decyzja ta na pierwszy rzut oka z wszystkich czyni LitwinĂłw przez ukrywanie ich prawdziwego etnicznego pochodzenia. I o to chodziło rządowi litewskiemu. Urodzili się tu: Andrzej Rudolf Czaykowski, pseudonim „Garda” (1912-1953 Warszawa), major Wojska Polskiego, Ĺźołnierz Armii Krajowej, cichociemny, dowĂłdca baonu w Powstaniu Warszawskim 1944, zamordowany przez komunistĂłw oraz Jan Witkiewicz, znany teĹź jako Jan Koszczyc Witkiewicz (1881-1958 Warszawa), polski architekt i konserwator zabytkĂłw, ktĂłry w okresie art deco i wczesnego modernizmu dążył do tworzenia nowatorskich koncepcji architektonicznych powiązanych z tradycyjnymi motywami architektury polskiej; jego matką była Anna z Łopacińskich, spokrewniona z Emilią Plater, a ojciec, Jan, był bratem Stanisława Witkiewicza (1851-1915), polskiego malarza, architekta, pisarza i teoretyk sztuki, twĂłrcy i popularyzatora architektonicznego stylu zakopiańskiego.

URNIAĹťE - UrnėĹžiai, wieś w okręgu kowieńskim, koło Datnowa i Kiejdan, połoĹźona na historycznej polskiej Laudzie. Nazwa ma pochodzić od nazwiska dawnych właścicieli - Urniaşów. Przed I wojną światową było tu jedenaście folwarkĂłw polskich, m.in. Urniaşów (224 dziesięcin), CiechanowiczĂłw, Dowgiałłów, PaszkiewiczĂłw, UrbelĂłw. W 1923 r. wieś zamieszkiwali wyłącznie Polacy w liczbie 246 osĂłb; dzisiaj mieszka tu juĹź tylko 39 starszych osĂłb. Na tutejszym cmentarzu prawie wszystkie stare nagrobki i wiele nowych nagrobkĂłw jest w języku polskim. Urodził się tu Tadeusz Karol Jasudowicz (ur. 1944), polski prawnik, specjalista problematyki praw człowieka i prawa międzynarodowego, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, wysiedlony z Litwy wraz z rodzicami do Kraju Krasnojarskiego w 1947 r., w 1955 r. w ramach drugiej „repatriacji” PolakĂłw ze Związku Sowieckiego wyjechał z rodziną do Polski, działacz Solidarności (współpracownik Jana Rulewskiego), w grudniu 1981r. autor listu otwartego do gen. Wojciecha Jaruzelskiego w proteście przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego.
W latach 2001-07 w Wilnie ukazywał się „Nasz Czas” – polski tygodnik społeczno-polityczny wydawany dla PolakĂłw na Litwie, Łotwie i w Estonii; ogółem ukazało się 700 numerĂłw czasopisma. W numerze 47 (587) w stałej „Gawędzie Cioci Gieni” ukazał się tekst mieszkającej w UrniaĹźach Polki Eugenii Adamkiewicz pt. „Polacy na KowieńszczyĹşnie” następującej treści: „Ĺťyło i Ĺźyje tu duĹźo PolakĂłw, o czym świadczą stare cmentarze i napisy na pomnikach, tradycje, od niepamiętnych czasĂłw śpiewane polskie piosenki, polskie pacierze i szacunek do wszystkiego co polskie. Tylko gdy wracam myślami do czasĂłw mojej młodości, to tak czasami tęskno do tej starodawnej szczerości, do ciepła sąsiedzkiego, do tak nam tutaj potrzebnej jedności. A teraz najczęściej nie moĹźemy znaleźć zbawiennego środka do wspĂłlnej rozmowy bez pośrednikĂłw, zrobić pierwszy krok bez pośrednikĂłw ze strony, bo cóş oni mogą wiedzieć o naszym Ĺźyciu, o naszych warunkach. My tu na KowieńszczyĹşnie nie mieliśmy polskich szkół, z kościołów teĹź nas odsunęli i nie mieliśmy słowa BoĹźego nawet na roczne święta. Zawdzięczamy naszym rodzicom, Ĺźe wyuczyli nas wiary i wyuczyli być Polakami - kochać i szanować swĂłj język, swĂłj pacierz, cenić wysoko honor Polski, bo my Polacy musimy być zawsze i wszędzie Polakami, nie zhańbić imię Polski. I to w nas zostało na całe Ĺźycie. Ĺťyliśmy sobie w zaściankowo-zagrodowych okolicach, nie posiadaliśmy wysokich nauk, ale byliśmy przesiąknięci duchem patriotyzmu. Zawdzięczamy duĹźo prasie polskiej, jak "Strzecha Rodzinna" (później "Chata Rodzinna", "Głos Młodych", "Światek dziecinny", "Dzień Kowieński" itd. Ich redaktorom, ktĂłrzy poświęcili się w tych tak ciężkich warunkach, by podtrzymywać na duchu nas tu na Litwie w czasie międzywojennym. Czytaliśmy Trylogię H. Sienkiewicza i staraliśmy naśladować jego bohaterĂłw. Teraz, gdy warunki są nieco inne, to znĂłw niespokojnie na duszy, Ĺźe Polacy zaczęli się dzielić na dobrych i złych. Mam nadzieję, Ĺźe wszystko wrĂłci do normy, a w tym utwierdza nasz pobyt w Kownie na obchodach Święta Niepodległości Polski. Na zaproszenie p. G. Chomańskiej 10 listopada byliśmy na mszy św. w kościele pokarmelickim, a potem w sali parafialnej wysłuchaliśmy referatu z dziejĂłw roku 1918. W piosenkach śpiewanych przez "Canta Kovnensis" powiało duchem przeszłości. Serdeczne BĂłg zapłać. Występy dzieci "Nie ma tego złego" cieszyły wesołymi krasnoludkami i innymi bajkowymi bohaterami. Biliśmy gorące brawa im i ich nauczycielce, ktĂłra włoĹźyła duĹźo trudu i serca, Ĺźeby zorganizować to przedstawienie. I to nas podtrzymuje na duchu. Dziękujemy serdecznie, Ĺźe dajecie ludziom chwile radości i wiary, Ĺźe polska pieśń i polska mowa nie zginęły.

USTRONIE – Ustronė, wieś w okręgu kowieńskim, koło Stokliszek. Majątek tutejszy (1030 ha) w XVIII w. naleĹźał do SiemaszkĂłw. Mariana Siemaszkowa na pocz. XIX w. wyszła za mąż za Apolinarego Morawskiego (Morawscy to stary polski rĂłd szlachecki wywodzący się z Wielkopolski) – szambelana krĂłla Stanisława Augusta Poniatowskiego i wniosła go w dom mężowski. Od 1838 r. mieszkał i zmarł tu ich syn Stanisław Morawski (1801-1853), pisarz i pamiętnikarz, absolwent Uniwersytetu Wileńskiego (doktor medycyny), filareta. UwaĹźany jest za najwybitniejszego polskiego pamiętnikarza pokolenia (Kilka lat młodości mojej w Wilnie 1924, W Peterburku (1927), Szlachta-bracia 1929). Podczas pobytu w ParyĹźu jesienią 1833 r. odegrał dużą rolę w skojarzeniu małżeństwa Adama Mickiewicza z Celiną Szymanowską. Na frontonie dworu był napis polski: „Pracy, PrzyjaĹşni i Pokojowi”. Morawscy mieli we dworze bogatą galerię malarstwa polskiego (J. Peszka, J. Oleszkiewicz, J. Kaniewski, J. Suchodolski, A. Orłowski, J. Rustem, M. Januszkiewicz, J.H. Głowacki, J.K. Gładysz, J. Moraczyński, J.Ch. Lampi, F.K. Lampi, P. Jotejko; były tu takĹźe portrety nieokreślonego pędzla: Stefana Czarnieckiego, Jana III Sobieskiego, T. Kościuszki, ks. J. Poniatowskiego, gen. J. Sowińskiego) i obcego (m.in. kopie Rafaela i Albiniego). Prawdopodobnie wszystkie obrazy zagrabili Litwini w 1940 r.: galerie obrazĂłw na dzisiejszej Litwie składają się głównie z byłych zbiorĂłw polskich.

USZPOLE albo Uszopol – UĹźpaliai, miejscowość w okręgu uciańskim, koło Uciany. Były własnością krĂłlĂłw polskich (starostwo uszpolskie). Starostwo uszpolskie dzierĹźawili m.in. Ogińscy, Sapiehowie, po nich ponownie od 1781 r. Ogińscy, w tym JĂłzef Ogiński (1700-1736), poseł na sejmy i senator Rzeczypospolitej, wojewoda trocki od 1730 r., odznaczony orderem Orła Białego. Kościół katolicki wzniesiony tu w 1563 r. w 1574 r. uposaĹźył krĂłl Stefan Batory. KrĂłl Stanisław August Poniatowski nadał miasteczku w 1792 r. prawa miejskie i herb. Mieszkańcy wspierali Powstanie Listopadowe 1830-31, a podczas Powstania Styczniowego 1863 doszło tu 14 listopada do bitwy powstańcĂłw z wojskiem rosyjskim. Tutaj 19 marca 1864 r. został powieszony Paweł Czerwiński, pseud. „Sawa” (ur. w 1841), dowĂłdca oddziału wojsk polskich w czasie Powstania Styczniowego 1863-64. Po jego wybuchu przybył na Inflanty, był jednym z organizatorĂłw powstania na terenie polskich Inflant (dziś Łotwa) - w majątku RyckĂłw Marienhausen, później walczył w oddziale Kulczyckiego. Po schwytaniu go przez Rosjan był więziony w twierdzy w Dyneburgu i 19 czerwca 1863 r. został skazany na 4 lata ciężkich robĂłt. 1 lipca zbiegł z więzienia i wrĂłcił do walczących oddziałów, tym razem do Wrześniewskiego. Walczył pod Oniksztami i Traupią, a później, 9 paĹşdziernika na czele dowodzonego przez siebie 20-osobowego oddziału stoczył zwycięską walkę znĂłw pod Oniksztami. 3 stycznia oddział został rozbity pod SosnĂłwką (w powiecie wiłkomierskim), a Czerwiński, ranny, dostał się do niewoli. Wyrokiem sądu w Uszopolu z 23 lutego 1864 r. został skazany na śmierć przez powieszenie. Wyrok wykonano nieumiejętnie, dwukrotnie wieszając skazańca. W pobliĹźu był polski zaścianek szlachecki WalerianĂłwka.

USZPRUDZIM - UĹžprūdĹžiai, miejscowość w okręgu mariampolskim, koło Kozłowej Rudy. Urodził się tu JĂłzef Jankowski, pseud. Szydłowski (1832-1864 Warszawa), pułkownik, bohaterski dowĂłdca oddziałów partyzanckich w Powstaniu Styczniowym 1863–64, stoczył ponad 30 bitew i potyczek, w znacznej części zwycięskich, ujęty i stracony na stokach cytadeli w Warszawie.

UŻUGOŚCIE - Užuguostis, wieś w okręgu kowieńskim, w rejonie preńskim. Pierwszy drewniany kościół został zbudowany w 1495 r., a w 1747 r. Ludwik Pac zbudował nowy drewniany kościół, przy którym utworzona została polska szkoła parafialna. W drugiej połowie XVI wiek był tu polski zbór kalwiński. Na cmentarzu zachowało się jeszcze trochę starych grobów polskich i dużo z polskimi nazwiskami w pisowni litewskiej, co ma związek z dyskryminacyjnymi przepisami obowiązującymi na Litwie od 1923 roku, które zabraniają przedstawicielom mniejszości narodowych nosić oryginalne imiona i nazwiska, jak np. polskiej. Decyzja ta na pierwszy rzut oka z wszystkich czyni Litwinów przez ukrywanie ich prawdziwego etnicznego pochodzenia. I o to chodziło rządowi litewskiemu.

UŻUMISZKI, dawna okolicy szlachecka w okręgu kowieńskim, koło Bobt. Było tu 19 folwarków szlacheckich, największy Miłoszów miał ok. 400 ha, a spore folwarki mieli Wiolamowiczowie, Borysowiczowie, Rymowiczowie, Budrewiczowie, Bukowscy, Syriatowicze. W roku szkolnym 1926/27 za zgodą rządu litewskiego ludowo-socjaldemokratycznego nastawionego lepiej do Polaków, otwarta została tu polska szkoła podstawowa, do której uczęszczało 49 dzieci. Zamknięta w następnym roku przez nacjonalistów litewskich, którzy doszli do władzy w wyniku zamachu stanu, dokonanego w grudniu 1926 r.

UŻUSZELE - Užušiliai, wieś w okręgu wileńskim, koło Muśników, przed wojną w powiecie wiłkomierskim. Były to dobra hrabiów Platerów. W roku szkolnym 1926/27 za zgodą rządu litewskiego ludowo-socjaldemokratycznego nastawionego lepiej do Polaków, otwarta została tu polska szkoła podstawowa, do której uczęszczało 54 dzieci. Zamknięta w następnym roku przez nacjonalistów litewskich, którzy doszli do władzy w wyniku zamachu stanu, dokonanego w grudniu 1926 r.

UĹťWENTY – UĹžventis, miasto w okręgu szawelskim, niedaleko Kielm. Pierwotnie naleĹźały do dĂłbr stołowych krĂłlĂłw polskich. W 1609 r. krĂłl Zygmunt III Waza ufundował tu kościół, ktĂłry w 1835 r. odnowili Druccy-Lubeccy. Były to ich dobra i mieli tu pałac. UĹźwenty zostały spalone podczas walk z Rosjanami w czasie polskiego Powstania Listopadowego 1831 r. Podczas polskiego Powstania Styczniowego 1863 doszło tu 2 czerwca do bitwy powstańcĂłw z wojskiem rosyjskim.

Marian Kałuski
(204)

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt