Piątek 29 Marca 2024r. - 89 dz. roku,  Imieniny: Marka, Wiktoryny, Zenona

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 28.12.18 - 23:42     Czytano: [1076]

Dykcjonarzyk kresowy (2)


LACHOWICZE - Lachawiczy, miasto na Białorusi, w obwodzie brzeskim (Zachodnia Białoruś). Tutejszy zamek-twierdza był za Rzeczypospolitej w rękach Chodkiewiczów, potem Sapiehów. 1660 w okresie wojny polsko-moskiewskiej (rosyjskiej) twierdza była oblegana bezskutecznie przez pół roku przez wojska moskiewskie; po zwycięstwie Stefana Czarnieckiego nad Moskalami pod Połonką 15 VI 1660 twierdza lachowicka została uwolniona.

LENINO, wieś na Białorusi, w obwodzie mohylewskim. 12-13 X 1943 miała tu miejsce pierwsza bitwa z Niemcami polskiej 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki (12 683 oficerów i żołnierzy, dowódca gen. Zygmunt Berling). Dywizja zrealizowała tylko część postawionych jej zadań ponosząc straty: 510 zabitych, 1776 rannych i 652 jeńców. Dywizja biła się bez dostatecznego wsparcia artyleryjskiego i pancernego. Od 1968 jest tu pomnik-mauzoleum braterstwa broni i muzeum.

LIPAWA (Libawa) - Liepaja, miasto nad Bałtykiem na Łotwie, w Kurlandii, która od południa graniczy ze Żmudzią. Ostatni wielki mistrz Zakonu Kawalerów Mieczowych w 1561 z powodu zagrożenia ze strony Moskwy, z własnej woli złożył hołd lenny Koronie Królestwa Polskiego i Litwy. Od tej pory Kurlandia do 1795 była lennem polsko-litewskim. W 1625 książę Kurlandii Fryderyk Kettler nadał Lipawie prawa miejskie, które zatwierdził król Polski Zygmunt III Waza. 1793-95 Lipawa była jedynym miastem portowym w Polsce. Podczas Powstania Kościuszkowskiego 1794 wybuchło tu w ramach tejże insurekcji Powstanie Kurlandzkie. Rozpoczęło je zajęcie miasta przez liczący 1500 żołnierzy i 2 działa oddział powstańczy A. Wojtkiewicza, będący częścią działającej na pograniczu Żmudzi i Kurlandii dywizji generała lejtnanta Tomasza Wawrzeckiego. Powstanie to doprowadziło do przerwania połączenia lądowego między Prusami a Rosją. W potyczkach powstańców (dca Ignacy Prozor), do których doszło 24 i 25 czerwca w okolicach Lipawy, wojska rosyjskie poniosły znaczne straty. Powstanie Kurlandzkie trwało do 12 sierpnia 1794. W wyniku III rozbioru Polski w 1795 Kurlandię wraz z Lipawą zajęła Rosja. W czasie Powstania Styczniowego 1863-64 m.in. przez te tereny sprowadzano uzbrojenie dla powstańców (m. in. sztucery z Belgii). Dzięki polskiemu inżynierowi Janowi Heydatelowi (1800-1871 Warszawa) Lipawa została wybrana i rozbudowana na nowoczesny port rosyjski nad Morzem Bałtyckim. Linię kolejową Lipawa-Szawle-Kowno (1869-71) współfinansował bankier warszawski Jan Bloch.2 listopada 1920 podpisano w Lipawie umowę o rozejmie i preliminariach pokoju polsko-sowieckiego w Rydze. - Parafia katolicka pw. św. Józefa z czasów polskich – z 1746 (kościół z 1762, nowy z 1900 – obecnie katedra) miała zawsze sporo polskich parafian (miasto zamieszkiwali głównie ewangelicy); w latach 1891-93 kierownikiem chóru kościelnego i organistą w Libawie był Mieczysław Surzyński, twórca współczesnej organistyki polskiej. Spędził tu dzieciństwo i często koncertował Emil Młynarski (1870-1935 Warszawa), dyrygent, skrzypek, kompozytor, współzałożyciel i dyrektor Filharmonii Warszawskiej w latach 1901–1905. W 1908 powstało tu Stowarzyszenie Polskie Ognisko. Polak Konstanty Hejmowski, adwokat, był deputowanym do Rady Miejskiej Lipawy w latach 1902-1914 i prezesem Rzymsko-Katolickiego Towarzystwa Dobroczynności w Lipawie. Obecnie działa tu oddział Związku Polaków na Łotwie. Od 2 poł. XIX Lipawa była popularnym kurortem nadmorskim; 25% wczasowiczów stanowili Polacy. W teatrze miejskim występowało wówczas wielu znanych polskich muzyków, m.in.: Ignacy Paderewski, Michał Józefowicz – był tu nauczycielem muzyki, występował jako pianista oraz dyrygent chórów i orkiestry symfonicznej, Władysław Górski, Stanisław Barcewicz, Antoni Kątski – patriarcha pianistów polskich, Bronisław Huberman, Paweł Kochański, Władysław Mierzwiński. - Uczniami gimnazjum w Lipawie przed I wojną światową, które zapisało piękną kartę także w historii Polski, kształcąc i kształtując pokolenie, które odbudowywało polską państwowość, było wielu Polaków (np. 1887 wśród 431 uczniów było 119 Polaków; była tu tajna biblioteka polską oraz organizowało odczyty, dyskusje i zebrania), m.in. Gabriel Narutowicz – pierwszy prezydent niepodległej Polski (1922), Jan Piłsudski – brat marsz. Józefa Piłsudskiego, prawnik, społecznik, działacz państwowy II Rzeczypospolitej, wicemarszałek Sejmu, minister skarbu (1931-32), wicedyrektor Banku Polskiego, Konstanty Skirmunt – polityk i dyplomata, minister spraw zagranicznych (1921-1922) – ambasador RP w Rzymie oraz Londynie, Henryk Skirmunt - kompozytor, poeta, autor opery „Pan Wołodyjowski” (na motywach powieści H. Sienkiewicza), Stefan Przeździecki – dyplomata, twórca i dyrektor Protokołu Dyplomatycznego w latach 1919-1928, ambasador RP w Rzymie, Kazimierz Okulicz – dziennikarz, polityk, poseł na Sejm II RP, minister sprawiedliwości w rządzie RP na uchodźstwie (1954-1955), Jan Czekanowski - wybitny antropolog i etnograf, przed wojną profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, po wojnie Uniwersytetu Poznańskiego i Franciszek Adamanis - farmaceuta, profesor Uniwersytetu Poznańskiego. - W Lipawie urodziło się szereg znanych Polaków, m.in. wspomniany powyżej Franciszek Adamanis (1900-1962), farmaceuta, profesor Uniwersytetu Poznańskiego, Stanisław Hejmowski (1900-1969), prawnik, znany adwokat poznański, obrońca w procesach poznańskiego Czerwca 1956, Stanisław Jaśkiewicz (1907-1980), aktor teatralny (Wilno, Lwów, Łódź, Warszawa) i filmowy (11 filmów) oraz reżyser teatralny, Eugeniusz Romiszewski (1910-1983 Londyn), publicysta, korespondent wojenny, poeta, pisarz, 1952-75 dziennikarz Radia Wolna Europa, Julian Eugeniusz Rummel (1878-1954), inżynier budowy okrętów, współtwórca idei Gdyni i jej współbudowniczy, inicjator wielu pionierskich przedsięwzięć związanych z morzem, Alina Wawrzyńczykowa (1908-1997), historyk, profesor w Instytucie Historii PAN w Warszawie. - Miastami partnerskimi Lipawy są Elbląg i Gdynia.

LIWADIA, miejscowość w Rosji, na Krymie, koło Jałty, nad Morzem Czarnym; znane sanatorium. Polski magnat Leon Potocki w 1834 kupił tu teren, na którym zbudował niewielką rezydencję i kaplicę katolicką oraz założył park. W 1860 posiadłość odkupił car Aleksander II i przebudował willę Potockich na pałac, który ponownie przebudował car Mikołaj II, wznosząc nowy Biały Pałac. 4-11 II 1945 odbyła się w nim konferencja jałtańska u udziałem Stalina, prez. USA Roosevelta i premiera W. Brytanii Churchilla, na której ostatecznie postanowiono o oderwaniu od Polski Ziem Wschodnich (Lwów, Wilno) i włączeniu ich do Związku Sowieckiego.

ŁOTWA, państwo w Europie, nad Morzem Bałtyckim, stolica Ryga. Liczba Polaków i osób polskiego pochodzenia w 2012: 60 000. Obecność ludności polskiej na Łotwie datuje się od XVI w., kiedy ten kraj dobrowolnie złączył się z Polską. Cała Łotwa należała do Polski w latach 1561-1625, Inflanty Polskie do 1772 i Kurlandia do 1793. Od XVIII w. do 1915 Łotwa należała do Rosji, 1915-18 była pod okupacją niemiecką, 1918-40 była wolnym państwem, 1940-91 pod okupacją sowiecką (1941-44 pod okupacją niemiecką), a następnie jest ponownie wolnym państwem. Według spisów ludności: w 1897 roku na terenie dzisiejszej Łotwy mieszkało 65 056 Polaków, w 1930 roku 59 400, w 1959 roku 59 774, w 1989 roku 60 416, w 2000 roku 59 505 i w 2011 roku ponoć już tylko 44 783 Polaków, co by świadczyło o dużym procesie ich asymilacji (asymiluje się głównie ludność wiejska). Polacy stanowią 2,3% ludności Łotwy. Najwięcej ludności polskiej tak w 1930 jak i 2000 roku mieszkało i mieszka w dawnych Inflantach Polskich (Łatgalia): odpowiednio 30 i 22 tys. osób, a więc w okolicach Dyneburga, Krasławia i Rzeczycy (z czego w Dyneburgu ok. 18 tys., co daje 15,1% ogółu mieszkańców tego miasta) oraz w stolicy państwa - Rydze przed wojną i teraz ok. 17 tys. Inflanty Polskie to najdalsze północne zakończenie pasa osadnictwa polskiego, ciągnącego się od okolic Grodna przez Wilno aż po Dźwinę. Z Łotwy pochodziło wielu znanych i zasłużonych Polaków.

MARIAMPOL - Marijampole, miasto na pd. Litwie. 1815-1915 w Królestwie Polskim. W tutejszej katedrze (dawny kościół polskich marianów XVIII-XIX w.) został pochowany bł. Jerzy Matulewicz-Jurgis Matulaitis (zm. 1927), polsko-litewski duchowny katolicki, odnowiciel polskiego zakonu marianów, beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II w 1987.

MERECZOWSZCZYZNA, miejscowość na Białorusi, w obwodzie brzeskim, koło Iwacewicz; do 1945 w Polsce. 4 II 1746 urodził się tu Tadeusz Kościuszko (zm. 1817), przywódca polskiego powstania przeciw Rosji w 1794, bohater narodowy Polski i Stanów Zjednoczonych Ameryki. - Podczas Powstania Styczniowego 1863, 8 czerwca część oddziału płk. Onufrego Duchyńskiego, który walczył na północnym Polesiu, dowodzona przez Walerego Wróblewskiego, została zagrożona okrążeniem przez Rosjan w rejonie Mereczowszczyzny. Wróblewski przyjął tu bój obronny z 3 rotami piechoty rosyjskiej. Rosjanie uzyskali początkowo przewagę, ale twarda postawa powstańców zmusiła ich do wycofania się z pola walki. Straty polskie wyniosły 13 zabitych i 8 rannych. Straty Rosjan były dużo większe.

MIEDNOJE, miasto w Rosji, w obwodzie twerskim. Są tu masowe groby polskich jeńców wziętych do niewoli po napadzie Związku Radzieckiego na wschodnią Polskę (Kresy) 17 IX 1939 i tam zagarniętych, a następnie trzymanych w obozie w Ostaszkowie; zostali bestialsko zamordowani III-IV 1940 w siedzibie NKWD w Twerze; 1991 wspólna polsko-radziecka komisja przeprowadziła pierwszą ekshumację i ostatecznie potwierdziła miejsce pogrzebania jeńców. 1999–2000 z inicjatywy polskiej Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Miednoje powstał Polski Cmentarz Wojenny. Ma on łączną powierzchnię 1,7 ha i znajduje się na nim 25 zbiorowych mogił ponad 6,3 tys. jeńców obozu w Ostaszkowie.

MOZYRZ, miasto na Białorusi, w obwodzie homelskim, nad Prypecią. W okresie przedrozbiorowym w granicach Polski; 1609 otrzymał prawa miejskie od króla Zygmunta III Wazy; było to miasto królewskie. Miecznikiem mozyrskim był znany polski poeta okresu baroku Zbigniew Morsztyn. W mieście mieszkali także Polacy-katolicy (446 w 1878). Był tu kościół katolicki z 1616 i klasztor polskich bernardynów z 1645-54; w 1865 kościół bernardynów zamieniono na cerkiew. W pobliskiej Kimbarówce, która dzisiaj jest w granicach Mozyrza, był kościół (z 1745) i klasztor polskich cystersów z 1711, bogato uposażony przez królów polskich (Sasów); ich kościół zamieniono na cerkiew w 1893. 1907-1909 w Mozyrzu działał oddział Polskiego Towarzystwa „Oświata” w Mińsku, które zajmowało się wspieraniem polskiej edukacji (ks. Witold Iwicki). W 1909 naczelnik policji carskiej powiatu mozyrskiego napisał raport, w którym donosił, że koło to prowadziło nielegalnie 5 polskich szkółek. Doprowadziło to do likwidacji całej organizacji przez władze carskie. W 1909 roku, w czasie „wyborów” samorządowych, do rady miejskiej zostało wybranych 13 Rosjan, 1 Polak i 1 Żyd. Podczas wojny polsko-bolszewickiej, 4-7 III 1920 Wojsko Polskie – Grupa Polska gen. W. Sikorskiego (8700 bagnetów i szabel, 28 dział i 2 pociągi pancerne) przeprowadziła „wypad na Mozyrz i Kalenkowicze”; rozbito XKVII dywizję sowiecką (4200 żołnierzy, 24 działa, 6 pociągów pancernych) oraz rozerwano siły bolszewickie na Polesiu na oddzielne części. Pochodzili stąd znani Polacy: Edward Piekarski (1858-1934), działacz niepodległościowy – sybirak, badacz Syberii, lingwista i Anatol Lewandowski (1920-2008) – polski pisarz dokumentalista, doktor historii, a gimnazjum polskie w Mozyrzu ukończył m.in. Jan Nepomucen Wiernikowski (1800 Kosiejsk k. Mozyrza -1877), językoznawca, prof. uniw. w Kazaniu i Charkowie.

MOŻAJSK, miasto w Rosji, w obwodzie moskiewskim. Położony na ważnym szlaku komunikacyjnym, łączącym Smoleńsk z Moskwą, miał duże znaczenie strategiczne. Podczas wojen polsko-moskiewskich dla hetmana Karola Chodkiewicza był bazą operacyjną w 1611 i ponownie w 1617-18. W pierwszych dniach września 1812 miejsce bitwy wojsk napoleońskich z Rosjanami; Francuzów wspierały wojska polskie. Miastem partnerskim Możajska jest Ujazd w Polsce.

NOWOGRÓD WIELKI, miasto obwodowe w europejskiej części Rosji. Do 1478 samodzielna republika – Republika Nowogrodzka. W latach 1389-1392 oraz 1407-1412 Republika Nowogrodzka pozostawała w stosunku lennym do Królestwa Polskiego, związana osobą brata króla Władysława Jagiełły – Lingwena. Oddział wojska nowogrodzkiego brał udział w bitwie pod Grunwaldem w 1410 po stronie polskiej. Republika zagrożona przez Księstwo Moskiewskie w 1470 zawarła traktat z królem polskim Kazimierzem Jagiellończykiem. Za Rosji carskiej (XIX w.) osiedliło się tu kilkuset Polaków, którzy skupiali się wokół polskiego kościoła katolickiego (parafialnego od 1893; dekanat petersburski), należącego do polskiej (kresowej) metropolii mohylewskiej. W tutejszym soborze Sofijskim od końca XIV lub początku XV w. znajduje się bardzo cenny zabytek romański - słynne drzwi brązowe pochodzące z katedry w polskim Płocku. Wykonane zostały w Magdeburgu ok. 1152-55 na zamówienie ówczesnego biskupa płockiego Aleksandra z Malonne. Do końca nie wiadomo, w jaki sposób znalazły się w Nowogrodzie Wielkim. W katedrze w Płocku od 1982 znajduje się wierny odlew oryginalnych wrót. W Nowogrodzie Wielkim urodził się Bohdan Guerquin (1904-1979), polski architekt, wybitny historyk architektury, prof. Uniwersytetu Wrocławskiego.

OCZAKÓW, miasto na Ukrainie, w obwodzie mikołajowskim, położone na półwyspie w estuarium Dniepru. Do 1492 w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego połączonego unią z Polską. Silnie ufortyfikowany przez króla polskiego Jana Olbrachta, strzegł dostępu do Limanu Dniepru. W 1492 zdobyty przez Tatarów krymskich i włączony do Chanatu Krymskiego pod nazwą Kara Kerman. Królowie Polski rościli sobie jednak prawa do tych terenów i do 1646 dochodziło do ciągłych walk i potyczek polsko-tatarskich. Już w 1493 niszczyły tatarski Oczaków dwa razy zagony polskie: starosty czerkaskiego Bohdana Hlińskiego i wojewody kijowskiego Jerzego Paca. W lipcu 1497 oddziały polsko-litewskie dowodzone przez Konstantego Ostrogskiego rozbiły tu wojska krymskiego chana tatarskiego Mahmeda Gireja, a jego wzięły do niewoli. W 1526 Oczaków został przyłączony do Turcji i otrzymał nazwę Aczi Kale; stał się stolicą jednego z sandżaków imperium osmańskiego. W 1528 wojska polskie aż trzy razy pobili Tatarów pod Oczakowem. Od tej pory polska jazda bardzo często zapuszczała się pod Oczaków. W 1529 do niewoli tureckiej dostał się tu rotmistrz Jerzy Jazłowiecki, późniejszy hetman wielki koronny (polski). W 1536 gnał watahy tatarskie aż pod Oczaków starosta barski Bernard Pretwicz, a w 1538 sam Oczaków zaatakowały oddziały Sieniawskiego. Kolejny polski najazd miał miejsce w 1541 roku, a rok później Pretwicz ponownie gnał aż do Oczakowa Tatarów, którzy złupili Podole. W 1542 starosta Pretwicz zniszczył okolice Oczakowa podczas pościgu za Tatarami, którzy złupili tereny Owrucza i Chmielnika. W 1545 hetman wielki koronny zorganizował napad na Oczaków, podczas którego złupiono zamek i miasto. Pretwicz, prawdziwy pogromca Tatarów-rabusiów, jeszcze dwukrotnie: w 1549 i 1552 gnał ich aż pod sam Oczaków. Kolejne starcia polsko-tatarskie w rejonie Oczakowa miały miejsce latach 1556, 1557 i 1558. Po kolejnym zagonie Tatarów na ziemie polskie, w maju 1568 podczas pościgu za nimi w rejon Oczakowa dotarło 1000 polskich jeźdźców wojewody sieradzkiego Olbrachta Łaskiego i starosty trembowelskiego Jakuba Pretwicza (syna Bernarda). Ostatni polski zagon pod dowództwem hetmana Aleksandra Koniecpolskiego pod Oczaków miał miejsce w 1646. W wydanej w 1633 roku pracy pt. „Discurs o wojnie tureckiej” Szymon Starowolski proponował obsadzenie Oczakowa, zbudowanie tam polskiej floty i atakowanie Turcji także na morzu. Wojny polsko-kozackie w połowie XVII w. i utrata przez Rzeczypospolitą połowy ziem ukrainnych zlikwidowały problem Oczakowa, który w 1737 dostał się pod panowanie rosyjskie.

ORZEŁ - Orieł, miasto w europejskiej części Rosji, stolica obwodu orłowskiego. Na początku XV w. miasto weszło w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego/Polski, a na początku XVI w. zostało zdobyte przez Wielkie Księstwo Moskiewskie (Rosję). Podczas wojny z Moskwą, w latach 1611 i 1615 Orzeł był zdobywany przez wojsko polskie. Za Rosji carskiej (XIX w.) osiedliło się tu kilkuset Polaków, którzy skupiali się wokół polskiego kościoła katolickiego (parafialnego od 1862; dekanat charkowski), należącego do polskiej (kresowej) metropolii mohylewskiej. Po wybuchu I wojny światowej w sierpniu 1914 w więzieniu w Orle przebywało wielu więźniów politycznych, m.in. Aleksander Prystor – premier w niepodległej Polsce, Tadeusz Wieniawa-Długoszewski – głośny dziennikarz, działacz społeczny i polityczny i Feliks Dzierżyński, którzy protestowali przeciwko warunkom uwięzienia; protest był nagłośniony przez prasę.

PARNAWA - Pärnu, historyczne miasto w południowej Estonii, nad Morzem Bałtyckim, stolica prowincji Pärnu. W 1560 ostatni komtur parnawski Zakonu Kawalerów Mieczowych Rutger Wolf przekazał miasto i zamek przedstawicielom Rzeczypospolitej. W 1578 miasto zajęły wojska moskiewskie Iwana Groźnego. Polska odzyskała Parnawę w 1582 i w 1598 utworzyła województwo parnawskie, które istniało formalnie do 1660; jego pierwszym wojewodą został starosta sancelski Maciej Dembiński. Po wybuchu wojny polsko-szwedzkiej, wojska szwedzkie zajęły miasto 17 X 1600. W nocy z 1 na 2 III 1609 hetman Jan Karol Chodkiewicz brawurowym atakiem spieszonej kawalerii (2 tys. ludzi) zdobył miasto, zamek (broniły go aż 104 działa) i port, zdobywając dwa statki handlowe, wiele łodzi i barek. Podczas kolejnej wojny polsko-szwedzkiej, 14 VIII 1617 Parnawa została zdobyta przez Szwedów po trzydniowej obronie polskiego garnizonu. Polska utraciła miasto na zawsze, formalnie w pokoju oliwskim w 1660. Był tu proboszczem Piotr Grabowski (zm. 1625), znany polski pisarz polityczny i ekonomiczny popierający merkantylizm. Jest tu kolonia polska.

PERWOMAJSK, miasto na Ukrainie, w obwodzie mikołajowskim, nad rzeką Boh. W czasach I Rzeczypospolitej w pobliżu przebiegała granica pomiędzy Polską i Turcją. Po wojnie polsko-moskiewskiej/rosyjskiej 1654-56 teren tworzący dzisiaj obszar miasta Perwomajsk stanowiły trzy osobne miejscowości w trzech strukturach państwowo-politycznych: Bohopol należał do Polski, Hołta do Siczy Zaporskiej, dopóki ona istniała, Olwipol do Rosji. W Bohopolu w XVI wieku znajdowała się siedziba klucza wchodzącego w skład należącej do króla Polski Królewszczyzny, później było to prywatne miasto szlacheckie w województwie bracławskim; pod koniec XVIII w. było własnością Stanisława Szczęsnego Potockiego. W Olwipolu założono po 1750 niewielką twierdzę Orełgród w pobliżu granicy Polski i Turcji. Szybki rozwój Orełgrodu spowodował, że w 1773 roku został miastem powiatowym; od 1782 do 1920 nosił nazwę Olwiopol na pamiątkę starożytnej osady greckiej.

PIŁAWCE, wieś na Ukrainie, na Podolu (obwód chmielnicki). Do 1793 w granicach Polski. 23 IX 1648 miejsce klęski polskiego pospolitego ruszenia (ok. 30 tys. ludzi) w bitwie z wojskami kozacko-tatarskimi (20-25 tys. Kozaków i kilka tysięcy Tatarów) w okresie powstania Bohdana Chmielnickiego.

PODHAJCE, miasto na Ukrainie (od 1991), w obwodzie tarnopolskim, do 1945 w Polsce, miasto powiatowe w woj. tarnopolskim. Miasto założyli Polacy w 1539; polska parafia katolicka św. Trójcy z 1463 miała 5575 parafian w 1939. 6-16 X1667 miała tu miejsce zwycięska bitwa wojsk polskich (3000 żołnierzy i 6000 uzbrojonych chłopów) pod wodzą Jana Sobieskiego (późniejszy król polski) z siłami tatarsko-kozackimi (ok. 20 000 ludzi), a 8-9 IX 1698 również zwycięska bitwa wojsk polskich (6000 ludzi) pod wodzą hetmana polnego F. Potockiego nad Tatarami (12 000 ludzi).

PODHORCE, wieś na Ukrainie. XIV-1772 i 1919-39 w granicach Polski (1772-1918 w zaborze austriackim - Galicja); od 1400 własność Podhoreckich, w XVII w. Koniecpolskich, a w 1682 zapisana królewiczowi polskiemu Jakubowi Sobieskiemu; jest tu piękny zamek późnorenesansowy (do 1939 posiadał bogaty wystrój wnętrz i cenne zbiory sztuki i malarstwa; obecnie zbiory te są w zamku Dębno w Krakowskiem) i późnobarokowy polski kościół katolicki (do 1946).

POŁĄGA, miasto na Litwie, nad Morzem Bałtyckim. 1386-1791 w granicach Litwy złączonej z Polską; 1791-93 w Polsce; od 1824 należała do polskiego rodu Tyszkiewiczów; podczas Powstania Listopadowego, w kwietniu 1831 zdobyta przez polskich powstańców. Przed I wojną światową popularne kąpielisko wśród Polaków zaboru rosyjskiego. W czasie II wojny światowej, w latach 1939-40, był tu duży obóz internowania polskich żołnierzy, którzy po upadku Polski we wrześniu 1939 przeszli granicę litewską.

POŁTAWA, miasto obwodowe na środkowej Ukrainie. Od XIV w. do 1569 należała do złączonej z Polską Litwy, następnie do 1648 do Polski, od 1641 miasto na prawie magdeburskim o co postarał się hetman Stanisław Koniecpolski – jej właściciel. W 2 poł. XVII w. przeszła na własność Wiśniowieckich. 8 VII 1709 miejsce bitwy wojsk szwedzkich z rosyjskimi. Szwedzka klęska odwróciła także rezultat wojny domowej w Polsce z lat 1704–1706 (Pokój w Altranstädt). Za Rosji carskiej (XIX w.) osiedliło się tu kilkuset Polaków, którzy skupiali się wokół polskiego kościoła katolickiego (parafialnego od 1859, dekanat charkowski), należącego do polskiej (kresowej) metropolii mohylewskiej.

PONARY, w przedwojennej Polsce miejscowość letniskowa pod Wilnem, obecnie na Litwie, jedna z dzielnic Wilna. 19 IV 1831 miała tu miejsce duża bitwa między wojskiem polskim pod dowództwem gen. Antoniego Giełguda (11 tys. ludzi, 27 armat), a liczniejszym i silniejszym wojskiem rosyjskim pod dowództwem gen. Osten-Sackena (17 tys. ludzi, 58 dział) zakończona odparciem ataku wojsk polskich, ale jednak nie rozstrzygnięta. - W czasie II wojny światowej, w latach 1941-44 hitlerowcy i współpracujący z nimi Litwini (głównie ochotnicze litewskie oddziały i policja litewska) wymordowali tu ok. 100 000 ludzi: ok. 70 000 Żydów i ok. 20 000 Polaków, głównie przedstawiciele inteligencji wileńskiej (m.in. profesorowie Uniwersytetu Wileńskiego Mieczysław Gutkowski i Kazimierz Pelczar , Mieczysław Engiel - polityk i działacz społeczny, Stanisław Węsławski – kompozytor, pierwszy konspiracyjny prezydent miasta Wilna i prezes Polskiego Czerwonego Krzyża w Wilnie, Wanda Rewińska – zasłużona działaczka harcerska, żołnierze Armii Krajowej). Świadkiem zbrodni był pisarz Józef Mackiewicz, który w 1945 opublikował tekst Ponary-Baza, a także dziennikarz Kazimierz Sakowicz, którego wieloletnie notatki z obserwowanych zbrodni w Ponarach wydano w 1998. Dziś na terenie lasu znajduje się pomnik polskich ofiar.

PONIEWIEŻ - Panevezys, miasto na Litwie, na Żmudzi. 1386-1791 w granicach związanej z Polską Litwy, 1791-93 w Polsce. Do końca XIX w. miasto było silnie spolonizowane. Kościół katolicki św. Piotra i Pawła ufundował tu w 1782 hr. Tyszkiewicz (obecny z 1884; za prezbiterium znajduje się wiele polskich grobów, wiele z nich jest starszych od samego kościoła), a wcześniej, w poł. XVIII w., klasztor pijarów Krzysztof Dębski, przy którym istniała znana szkoła polska (do 1831). W 1704 pod Poniewieżem miała miejsce potyczka między Szwedami a wojskiem polskim. Poniewież otrzymał prawa miejskie w 1792 od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Podczas Powstania Listopadowego, 30 marca 1831 miasto zostało zajęte przez powstańców pod wodzą Truszkowskiego i Przeciszewskiego; 5 VII 1831 miejsce potyczki gen. Henryka Dembińskiego z Rosjanami. Mieszkańcy miasta wzięli również udział w Powstaniu Styczniowym 1963-64. W latach 1919-40 działało tu Gimnazjum Polskie. W Poniewieżu urodzili się: Seweryn Ludkiewicz (1882-1964), polski minister rolnictwa i dóbr państwowych 1932-33, prezes Państwowego Banku Rolnego, Zdzisław Ludkiewicz (1883-1942), polski ekonomista rolny, rektor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW) w Warszawie, minister reform rolnych 1923-24, Zygmunt Ławrynowicz (1925-1987), polski poeta emigracyjny, tłumacz i publicysta.

POP IWAN, szczyt w Czarnohorze (Karpaty Wschodnie), 2022 m m.p.m. na Ukrainie, do 1939 w Polsce, w woj. stanisławowskim. Dzięki staraniom kierownika Obserwatorium Warszawskiego Jana Gadomskiego (1889-1966) w 1939 roku otwarto tu duże i nowoczesne Obserwatorium Meteorologiczno-Astronomicznego im. Józefa Piłsudskiego Uniwersytetu Warszawskiego, wyposażone m.in. w nowoczesny astrograf o średnicy obiektywu 33 cm. Działalność Obserwatorium na Popie Iwanie została przerwana we wrześniu 1939 roku, a kolosalny gmach popadł w ruinę.

PRZEBRAŻE, wieś na Ukrainie, na Wołyniu, w obwodzie wołyńskim, 25 km na północ od Łucka, do 1945 w Polsce, w woj. wołyńskim. Podczas II wojny światowej, w 1943-44 wielki i największy na Wołyniu ośrodek samoobrony (dowódca H. Cybulski) ludności polskiej (ok. 15 tys. uchodźców z okolicznych wiosek) przed atakami band ukraińskich nacjonalistów. Obrońcy w bohaterskiej walce odparli trzy ataki kilkutysięcznych band: 5 VII, 31 VII i 30 VIII 1943 (6 tys. bandytów). Po włączeniu Wołynia do Związku Sowieckiego w 1945 mieszkańcy Przebraża i uchodźcy zostali zmuszeni do wyjazdu do komunistycznej Polski.

PSKÓW, miasto obwodowe w europejskiej części Rosji. Silna twierdza carska, podczas wojny o Inflanty oblegana przez króla polskiego Stefana Batorego od 28 VIII 1581 do 15 I 1582; blokada Pskowa zakończyła się podpisaniem układu, na mocy którego Moskwa (Rosja) zrezygnowała z Inflant i oddała Polsce ziemię połocką; rokowania te utrwalił na wielkim obrazie Batory pod Pskowem (1872, obecnie na Zamku Królewskim w Warszawie) znany malarz polski Jan Matejko. Za Rosji carskiej (XIX w.) osiedliło się tu kilkuset Polaków, którzy skupiali się wokół polskiego kościoła katolickiego (parafialnego od 1854; dekanat petersburski), należącego do polskiej (kresowej) metropolii mohylewskiej.

RAKVERE, miasto w Estonii, w prowincji Lääne-Viru. Miasto, wraz z całą Estonią, po rosyjskiej okupacji w latach 1558-81, miało należeć do Polski, jednak Polaków uprzedzili Szwedzi, zajmując północną Estonię wraz z Rakvere. Podczas wojny polsko-szwedzkiej, w 1602 w bitwie pod Rakvere hetman Jan Karol Chodkiewicz odniósł zwycięstwo nad Szwedami i zajął miasto; odchodząc w 1605 Polacy zburzyli tutejszy zamek. Na wzgórzu zamkowym jest pomnik tura, związanego z herbem miasta i legendą z napisami w kilku językach na postumencie; jeden napis mówi, że: „1602-1605 Gród należał do Rzeczypospolitej Obojga Narodów”. Urodził się tu Stanisław Herbst (1907-1973), polski wybitny historyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wojskowej Akademii Politycznej, prezes Polskiego Towarzystwa Historycznego. Kamień w parku miejskimi z tablicą pamiątkową z 2008 upamiętnia narodziny tu prof. Herbsta.

RARAŃCZA, miejscowość na Ukrainie, w obwodzie czerniowieckim (Bukowina), do 1944 w Rumunii. Podczas I wojny światowej wpisała się mocno w historię II Brygady Legionów Polskich. W sierpniu 1915 dowodzona przez płk. Zygmunta Zielińskiego broniła się tutaj przed kontruderzeniami Rosjan, staczając tu 4 VIII tutaj największy bój. - Warunki traktatu pokojowego Niemiec i Austro-Węgier z Ukrainą ustalone w Brześciu 9 II 1918 (oddano Chełmszczyznę Ukrainie) wzbudziły protest w całym narodzie polskim, także w oddziałach Polskiego Korpusu Posiłkowego, w tym II Brygady Legionów dowodzonej przez Józefa Hallera i pułków piechoty dowodzonych przez Michała Żymierskiego i Józefa Zająca. Oddziały postanowiły przebić się przez linię frontu niemiecko-rosyjskiego, aby połączyć się z II Korpusem Polskim na Ukrainie. Pod Rarańczę dotarła piechota i część oficerów z J. Hallerem (artylerię i tabory otoczono i rozbrojono wcześniej). W nocy z 15 na 16 II 1918 Haller podjął walkę z oddziałami austriackimi i przedarł się na drugą stronę frontu. Ponad 100 oficerów i 800 szeregowców wpadło jednak w ręce Austriaków i internowano ich w Siedmiogrodzie. Sądzono następnie w Marmaros-Sziget, gdzie znakomicie bronił ich adwokat polski, poseł Herman Lieberman. Cesarz Karol I wydał akt abolicji i jeńcy zostali uwolnieni; kto jednak nie zdążył na czas zbiec, tego wysłano na front włoski.

ROSŁAWL, miasto w europejskiej części Rosji, w obwodzie smoleńskim. Od 1408 w Wielkim Księstwie Litewskim, które było w unii z Polską. Podczas wojny z Moskwą, w 1610 zdobyty przez wojska polskie. W król Zygmunt III nadał Rosławlowi w 1623 prawo magdeburskie. Polska miasto utraciła w 1654 w wyniku agresji Moskwy na Polskę. Za Rosji carskiej (XIX w.) osiedliło się tu kilkuset Polaków, którzy skupiali się wokół polskiego kościoła katolickiego, należącego do polskiej (kresowej) metropolii mohylewskiej.

SASOWY RÓG - Cornul lui Sas, miejsce w Rumunii (rumuńska Mołdawia), na terenie dzisiejszej gminy Popricani koło Jass. W celu osadzenia na tronie mołdawskim przychylnego Polsce Konstantego Mohyły, wyruszyła do Mołdawii wyprawa wojsk koronnych (7 tys. ludzi, w tym ok. 5 tys. Kozaków) pod wodzą Stefana Potockiego. 19 VII 1612 wojska polskie poniosły tu klęskę w bitwie z wojskiem nowego hospodara Stefana Tomży i Tatarami. Większość wojska polskiego poległa, a Potocki z Mohyłą dostali się do niewoli i odesłani do Stambułu. - 2 VIII 1616 wojska bejlerbeja oczakowskiego Iskandera Paszy rozbiły tu wojska magnata polskiego Samuela Koreckiego. - 4 VII 1633 orda tatarska pod wodzą Mahmeda Abazy Paszy (25 tys. ludzi) poniosła tu klęskę w starciu z wojskami hetmana Stanisława Koniecpolskiego; hetman odebrał Tatarom wielki jasyr.

SERET – Siret, miasto w Rumunii, jedno z najstarszych miast na Bukowinie i Mołdawii. Tutaj znajdowała się rezydencja hospodara mołdawskiego Piotra Muszata, który złożył hołd lenny królom Polski Władysławowi Jagielle i Jadwidze we Lwowie 27 IX 1387. W 1388 udzielił Polsce pożyczki pod zastaw Pokucia i ziemi szepienickiej. Prawdopodobnie w 1388 Piotr ożenił się z nieznaną z imienia księżniczką mazowiecką – córką Janusza I i Danuty Anny, siostry stryjecznej Jagiełły. W Serecie w 1370 staraniem Polski powstało pierwsze biskupstwo katolickie w Mołdawii/Rumunii, którego pierwszym biskupem został duchowny polski, Andrzej z Krakowa 1371-86. Polakami byli również biskupi Jan 1386-93 i ostatni biskup Michał Marynowski 1510-15. Od 1412 diecezja serecka należała do polskiej metropolii we Lwowie. Od XIX w. mieszkają tu Polacy i działa Stowarzyszenie Dom Polski; polski ośrodek duszpasterski.

SERET - Siret, rzeka na Ukrainie i w Rumunii, lewy dopływ Dunaju. W czasie wojny polsko-mołdawskiej o polskie Pokucie, 1 II 1539 na jej górnym odcinku mołdawskim (Rumunia) doszło do bitwy między armią hospodara Piotra Raresza (20 tys. ludzi) a jazdą polską (1800 ludzi), dowodzoną przez Mikołaja Sieniawskiego i Andrzeja Tęczyńskiego. Bitwa, toczona w niedogodnych warunkach (urwisty brzeg zamarzniętej rzeki), zakończyła się klęską Polaków.

SIELCE NAD OKĄ, wieś w europejskiej części Rosji, w obwodzie riazańskim, 30 km od Riazania, nad rzeką Oką. Tutaj w maju 1943 przystąpiono do formowania pierwszej jednostki polskich ludowych sił zbrojnych podległej władzom i dowództwu sowieckiemu - 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki z Polaków zesłanych w głąb Związku Sowieckiego po podbiciu wschodniej Polski we wrześniu 1939. Po jej sformowaniu i udaniu się na front sowiecko-niemiecki we wrześniu 1943 i w związku z postanowieniem władz sowieckich o formowaniu I Korpusu Polskiego w ZSRR, przystąpiono tu do formowania nowych polskich jednostek wojskowych: 2 Dywizji Piechoty, 1 Brygady Artylerii i 1 Brygady Pancernej, brygady saperów i pułku łączności. Pod koniec roku rozpoczęto formowanie 3 Dywizji Piechoty i 5. pułku artylerii ciężkiej. Na początku 1944 obóz zlikwidowano: sformowane jednostki skierowano w rejon Żytomierza, a jednostki zapasowe przeniesiono do miejscowości Sumy na Ukrainie. Tutaj utworzony został działający do dziś Centralny Zespół Artystyczny Wojska Polskiego.

STAROBIELSK, miasto we wschodniej Ukrainie, koło Charkowa. Po zbrojnym zajęciu wschodniej Polski (Kresów) we wrześniu 1939 NKWD urządziło tu obóz jeniecki dla ok. 4000 polskich oficerów; wiosną 1940 z polecenia Politbiura ZSRR zostali oni bestialsko zamordowani przez NKWD w Charkowie.

SUCZAWA – Suceava, miasto w Rumunii, stolica okręgu Suczawa. Przez wieki dzieliła dzieje historycznej Mołdawii i Bukowiny. W 1497 tutejszą twierdzę oblegały bezskutecznie wojska polskie króla Jana Olbrachta. W czasie walk z Mołdawianami podczas odbierania zagarniętego przez nich polskiego Pokucia w 1509, hetman Mikołaj Kamieniecki zapuścił się aż po Suczawę, ale i on nie zdobył tutejszej potężnej twierdzy. W 1552 hetman i wojewoda bełski i ruski (lwowski) Mikołaj Sieniawski, bez zgody króla Zygmunta Augusta, wtargnął do Mołdawii i osadził w Suczawie na hospodarstwie swojego stronnika Aleksandra Lapusneanu. Podczas wojny z Kozakami, w 1653 Polacy pod wodzą Kłodzińskiego i Kondrackiego zdobyli suczawską twierdzę broniona przez Tymofieja Chmielnickiego, syna Bohdana Chmielnickiego. W 1683 szlachcic Kunicki, mianowany przez króla Jana III hetmanem prawobrzeża Dnieprowego, dotarł zagonem w pobliże Dunaju, osadził w Suczawie sprzyjającego Polsce Petryczejkę, jednak Turcy szybko przepędzili go z Suczawy. Znajdujący się tu monastyr ormiański „Zamca” z XV w. w latach 1690-91 służył jako baza wojsk polskich operujących przeciw wojskom tureckim w Mołdawii. W XIX w., kiedy Suczawa należała do Austrii (1775-1918), w mieście zaczęli osiedlać się Polacy i spolonizowani polscy Ormianie. W 1836 została utworzona parafia katolicka św. Jana Nepomucena. W 2002 w Suczawie mieszkało 252 Polaków i miasto jest siedzibą Związku Polaków w Rumunii. Nowo wybudowany obszerny Dom Polski. Pomnik Jana Pawła II. Miastem partnerskim Suczawy jest Sosnowiec.

SYBERIA - SYBIR, część azjatycka terytorium Rosji, od Uralu po Ocean Spokojny (wraz z rosyjskim Dalekim Wschodem); ok. 10 mln km kw.; słabo zaludniony obszar o chłodnym lub zimnym klimacie. W państwie moskiewskim i Rosji carskiej miejsce zesłania i katorgi więźniów politycznych; szczególnie licznie wśród skazańców w XIX w. byli reprezentowani Polacy. W Związku Radzieckim, szczególnie w okresie stalinowskim, Syberia była rejonem największych obozów pracy przymusowej (łagrów), w których więziono m.in. kilkaset tysięcy Polaków. Stąd w polskiej tradycji historycznej Syberia - jako miejsce zesłania, a także deportacji Polaków ze wschodnich terenów Polski zajętych przez Stalina we wrześniu 1939 - jest nazywana Sybirem. - Na Syberii przed rozpoczęciem rewolucji październikowej 1917 r. orientacyjnie przebywało od 300 000 do 500 000 Polaków. Były to osoby od dawna zamieszkujące Syberię (potomkowie powstańców), chłopi polscy, robotnicy i urzędnicy przybyli na Syberię w celach zarobkowych, zesłańcy i katorżnicy (zarówno polityczni, jak również kryminaliści), żołnierze-Polacy, którzy brali udział w wojnie rosyjsko-japońskiej na mandżurskim froncie i po klęsce armii osiedlali się we wschodnich regionach Syberii, Polacy przesiedleni w związku z wybuchem I wojny światowej, jeńcy polscy I wojny światowej z armii austriackiej i w znacznie mniejszym stopniu z niemieckiej. W 1914 na Syberii czynnych było 39 polskich kościołów katolickich i 31 kaplic.

SZAWLE – Siauliai, miasto na Litwie, na Żmudzi, stolica okręgu szawelskiego. Szawle uzyskały w 1569 prawa miejskie od króla Zygmunta Augusta, a w 1589 ustanowiono tu ekonomię królewską, złożoną z 5 miasteczek i 321 małych wsi, której dochód (40 000 zł polskich) przeznaczony był na utrzymanie króla; istniała do upadku Polski w 1795. Był tu do końca XIX w. silny ośrodek polskości. W Szawlach 16 IV 1794 rozpoczęło się powstanie kościuszkowskie (zapoczątkował je tutejszy garnizon wojsk polskich) na Litwie, w czasie Powstania Listopadowego 27 III – 6 V i 23-25 VI 1831 w rękach powstańców, 8 VII 1831 roku miejsce nieudanego ataku wojsk polskich pod dowództwem gen. Antoniego Giełguda na tutejszy garnizon rosyjski (Rosjanie stracili 400 żołnierzy, straty polskie były większe), w tej walce brała udział Emilia Plater. W Powstaniu Styczniowym w 1863 brali duży udział mieszkańcy miasta i ziemi szawelskiej. – W latach 1919-40 czynne tu było Gimnazjum Polskie. - W Szawlach urodziło się szereg znanych Polaków, m.in.: Aleksander Gabszewicz (1911), pilot, generał Wojska Polskiego, podczas II wojny światowej as myśliwski polskiego lotnictwa na Zachodzie, Katarzyna Jaczynowska (1873), pianistka, profesor Konserwatorium Muzycznego w Warszawie, Igor Kisiel (1910), geotechnik, profesor Politechniki Wrocławskiej, Józef Kotlarczyk (1922), artysta malarz, współtwórca Związku Polskich Artystów Plastyków, Jan Sawicki-Stella (1831), jeden z organizatorów Powstania Styczniowego 1863, Tadeusz Wolański (1785), polski archeolog i badacz napisów w języku etruskim. - W katedrze Świętych Apostołów Piotra i Pawła tablica upamiętniająca odwiedziny jej przez polskiego” papieża Jana Pawła II w 1993. - Gimnazjum szawelskie ukończył pochodzący ze Żmudzi Bronisław Żongołłowicz (1870-1944 Wilno), polski ksiądz katolicki, od 1919 profesor prawa kanonicznego polskiego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, 1930-36 wiceminister wyznań religijnych i oświecenia publicznego, poseł na Sejm RP. - W Szawlach mieści się baza lotnicza NATO, w której stacjonują samoloty państw Sojuszu, w tym Polski, w ramach misji AIR Policing, czyli patrolowania przestrzeni powietrznej państw bałtyckich. – Miastem partnerskim Szawle jest Częstochowa.
SZPANÓW – Szpaniw, miasteczko na Ukrainie, w obwodzie rówieńskim, koło Równego, do 1945 w granicach Polski (woj. wołyńskie). Własność Pepłowskich, Steckich i 1815-1939 Radziwiłłów, którzy wznieśli tu w 1830 piękny pałac, który był jedną z najwspanialszych rezydencji na Wołyniu oraz manufakturę meblarską i dużą cukrownię. Polski kościół katolicki wzniósł tu w 1726 Piotr Pepłowski (po wypędzeniu stąd Polaków w 1945 w ruinie). Władze sowieckie zorganizowały tu 5 V 1944 Sztab Polskich Partyzantów przy dowództwie 1 Armii Polskiej w ZSRR, który miał rozwijać komunistyczną partyzantkę na terenach polskich ciągle znajdujących się pod okupacją niemiecką.

TARGOWICA - Torhowycja, wieś na Ukrainie, niedaleko Humania, w obwodzie kirowogradzkim. Do 1793 w Polsce. W końcu XVIII w. należała do Stanisława Szczęsnego Potockiego. 14 V 1792 ogłoszono tu konfederację targowicką, zawiązaną faktycznie 27 IV 1792 w Petersburgu, pod patronatem carycy Katarzyny II, zmierzającą do obalenia Konstytucji 3 maja przy pomocy interwencji armii rosyjskiej; doprowadziła do II rozbioru Polski w 1793.

TREMBOWLA - Terebowlja, miasto na zachodniej Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, do 1945 w Polsce. W czasie wojny polsko-tureckiej, w sierpniu 1675 10 tys. Turków obległo Trembowlę. Zamku bronił kapitan Jan Samuel Chrzanowski i niewielka garstka żołnierzy (80) oraz naprędce uzbrojonych mieszczan i chłopów (200). W czasie tej obrony wsławiła się bohaterską postawą żona Jana S. Chrzanowskiego – Anna Dorota. Zachęcała obrońców do dalszej obrony zamku i sama brała udział w walce aż do nadejścia odsieczy (wojsk polskich). Stała się symbolem bohaterstwa kobiet polskich. Na pamiątkę wystawiono jej pomnik w Trembowli za polskich czasów, znany malarz polski Leopold Loeffler (zm. 1898) namalował obraz Anna Dorota Chrzanowska na zamku w Trembowli, Zofia Kossak napisała przed wojną powieść Trembowla, a Andrzej Waligórski (zm. 1992) napisał wiersz Pieśń o obronie Trembowli śpiewany przez Tadeusza Chyłę.

TRUSKAWIEC – Truskawec, bardzo popularne uzdrowisko (wody mineralne) na Ukrainie, koło Drohobycza, w obwodzie lwowskim, do 1945 w Polsce. Od XV w. tereny te należały do dóbr królów polskich. Założycielami zdrojowiska byli Polacy: w 1836 Józef Micewski przy wsparciu hrabiego Agenora Gołuchowskiego rozpoczął budowę łazienek zdrojowych. Od 1911 właścicielem uzdrowiska był Rajmund Jarosz, a od 1928 spółka akcyjna kierowana przez niego. W międzywojennej Polsce Truskawiec był bardzo modnym uzdrowiskiem. Zbudowano tu wówczas 286 wilii, hoteli i pensjonatów. Truskawiec trzykrotnie otrzymał złoty medal jako najlepsze uzdrowisko Polski. Wypoczywali tu m.in. prezydent Stanisław Wojciechowski, marsz. Józef Piłsudski, premierzy Ignacy Daszyński i Wincenty Witos, książę Leon Sapieha, popularni aktorzy Eugeniusz Bodo i Adolf Dymsza, poeci i pisarze Julian Tuwim, Stanisław Witkiewicz, Brunon Schulz, olimpijczycy Stanisława Walasiewiczówna, Halina Konopacka, Janusz Kusociński. Gościnne przedstawienia w uzdrowisku dawały teatry Bagatela z Krakowa i Rygier ze Lwowa. – Polski kościół katolicki miał m.in. 73 obrazy francuskich, hiszpańskich i włoskich mistrzów, podarowane do kościoła w okresie II RP, kolorowe witraże, pozłacane figury. – W parku zdrojowym zachował się pomnik Adama Mickiewicza, dzieło znanego rzeźbiarza polskiego Tadeusza Barącza, ufundowany przez mieszkańców uzdrowiska z okazji setnej rocznicy urodzin wieszcza. – 29 VIII 1931 nacjonaliści ukraińscy zamordowali tu Tadeusza Hołówkę, znanego polityka i publicystę oraz rzecznika porozumienia polsko-ukraińskiego.

TUNKA, wieś w Rosji, na pd. Syberii, w Republice Buriackiej. Za czasów carskich wieś była miejscem osiedlenia polskich zesłańców politycznych. M.in. w ramach represji po Powstaniu Styczniowym 1863 zesłano tu w 1866 i trzymano w bardzo trudnych warunkach 146 księży katolickich: 55 z metropolii warszawskiej i 38 z metropolii mohylewskiej (Białoruś) oraz 36 zakonników i 12 kleryków i braci zakonnych, a także 10 księży zesłanych w późniejszym czasie (razem 156). O ich ciężkim losie napisał książkę pod pseudonimem Ahasfer proboszcz irkucki Jozafat Fryderyk Żyskar Tunka. Opowiadanie o wsi Tunka, gdzie było na wygnaniu przeszło 150-ciu księży, oparte na wspomnieniach naocznych świadków i odnośnych dokumentach (Poznań 1914). Ze świeckich działaczy niepodległościowych byli tu na zsyłce m.in. Bronisław Szwarce i Józef Piłsudski (1889-92).

TWER, 1931-90 Kalinin, miasto w europejskiej części Rosji, stolica obwodu twerskiego. Za czasów carskich mieszkało tu dużo Polaków – kościół katolicki z 1869 (1000 parafian). Wiosną 1940 w tutejszej siedzibie NKWD wymordowało ok. 6300 polskich funkcjonariuszy Policji Państwowej, Korpusu Ochrony Pogranicza, Straży Więziennej, żołnierzy Żandarmerii Wojskowej i innych więźniów z obozu w Ostaszkowie, w którym trzymano Polaków wziętych do niewoli na napadzie Związku Sowieckiego na Polskę – na Ziemie Wschodnie (Kresy) we wrześniu 1939. Ofiary następnie pogrzebano w zbiorowych mogiłach nieopodal miejscowości Miednoje.

UBIEL, miejscowość na Białorusi, w obwodzie mińskim, koło Śmiłowicz. Tutejszy majątek od końca XVIII w. należał do Moniuszków. Dworek Moniuszków przetrwał do I wojny światowej; jego rysunek wszedł w skład Albumu widoków historycznych Polski Napoleona Ordy. 5 V 1819 urodził się tu Stanisław Moniuszko (zm. 1872), wielki kompozytor, twórca polskiej opery narodowej. Z okazji 150 rocznicy jego urodzin, 5 maja 1969 w budynku miejscowej szkoły kołchozu Wołma otwarte zostało Muzeum Stanisława Moniuszki (dwie sale). Ofiarodawcami ekspozycji, w tym szeregu cennych, byli m.in. Warszawskie Towarzystwo Muzyczne, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Teatr Wielki w Warszawie, Polskie Nagrania oraz rosyjskie placówki kulturalne (zapewne są to eksponaty zrabowane Polakom po rewolucji bolszewickiej). Wikipedia polska podaje, że obecnie (po likwidacji kołchozu Wołma?) Muzeum Moniuszki znajduje się w sąsiadującym z Ubielem posiołku Aziorny.

UDYCZ, rzeka na Ukrainie, dopływ Bohu, w historycznym województwie bracławskim. Przez ponad 500 lat wojownicy chanatu krymskiego niczym piraci najeżdżali ziemię Rzeczypospolitej w celach grabieżczych. Przy tym masowo mordowano ludność, palono wsie i miasta, uprowadzano w niewolę tysiące ludzi. W połowie stycznia 1606 Tatarzy w liczbie ok. 10 tys. pod wodzą Kantymira Murzy przekroczyli granicę Polski. Hetman Stanisław Żółkiewski dysponował oddziałem zbrojnym liczącym tylko 1100 ludzi. Jednak był w stanie odeprzeć atak Tatarów na Korsuń 23 I i na Niemirów 25 I, po czym ruszył na kosz tatarski rozlokowany w rejonie Udycza. Po drodze uwolnił jasyr (porwanych ludzi) i 28 I 1606 w bitwie rozgromił kosz; zabito pięciu z siedmiu murzów, czyli książąt tatarskich, odbito jasyr, zrabowany żywy inwentarz oraz zdobyto 2000 bachmatów, czyli koni tatarskich.

UGRA, rzeka w Rosji, lewy dopływ Oki, na Smoleńszczyźnie. Latem 1408 książę Witold przedsięwziął wielką wyprawę na Ruś. Uczestniczyło w niej m.in. 5000 kopijników polskich pod dowództwem marszałka koronnego Zbigniewa z Brzezia. Do bitwy nie doszło. Ugra „Podmoskowje” uznana została za granicę państwową Rzeczypospolitej. Lingwen z ramienia króla Władysława Jagiełły osiadł w Wielkim Nowogrodzie, a namiestnik królewski kniaź Jerzy Nos poszedł do Pskowa.

URZECZE, miasto na Białorusi, w obwodzie mińskim, koło Słucka. Do 1793 w Polsce, następnie w zaborze rosyjskim. 1737-1846 istniała tu huta szkła, założona przez Annę z Sanguszków Radziwiłłową, której wyroby, wzorowane na wyrobach weneckich (kielichy, szklanice, butle, serwisy) odznaczały się wysokim poziomem artystycznym, przechodząc tym samym do historii polskiej sztuki (wyroby artystyczne). Są ozdobą wielu muzeów polskich.

USZACZ, miasteczko rejonowe na wsch. Białorusi, w obwodzie witebskim. Podczas wojny polsko-bolszewickiej teren dwóch bitew: podczas pierwszej sowieckiej ofensywy w dniach 14-30 V 1920 walczyły tu polskie 1 i 4 Armia (gen. Stefana Majewskiego i Stanisława Szeptyckiego) z oddziałami sowieckiego Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego; polskie wojsko zdołało powstrzymać napór znacznie liczniejszych sił bolszewickich. 7 VII doszło tu do drugiej ofensywy sowieckiej (4 Armii) w kierunku Mińska i Ihumenia); tym razem siła bolszewickiego uderzenia była tak wielka, że po bojach opóźniających armie polskie przeszły do odwrotu.

WIAŹMA, miasto w europejskiej części Rosji, w rejonie Smoleńska. 1403-94 należała do Litwy, złączonej z Polską. Podczas odwrotu Napoleona z Moskwy, w listopadzie 1812 miało tu miejsce starcie resztek polskiego korpusu z jazdą rosyjską; ciężko kontuzjowany został książę Józef Poniatowski, a wśród walczących Polaków wyróżnił się Jan Skrzynecki – późniejszy wódz naczelny w Powstaniu Listopadowym 1830-31. Za Rosji carskiej (2 poł. XIX w.) osiedliło się tu kilkuset Polaków, którzy skupiali się wokół polskiego kościoła katolickiego, należącego do polskiej (kresowej) metropolii mohylewskiej.

WIEDROSZA, rzeka w Rosji, w obwodzie smoleńskim. W trakcie wojny z Moskwą prowadzonej przez wielkiego księcia litewskiego Aleksandra Jagiellończyka, 14 lipca 1500 nad tą rzeką w rejonie Dorohobuża pięć razy liczniejsze wojska moskiewskie rozbiły wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego i wzięły do niewoli na 7 lat ich wodza, księcia Konstantego Ostrogskiego. W wyniku przegranej wojny Moskwa otrzymała duże tereny po lewej stronie Dniepru: rejony Toropca, Białej, Wiaźmy, Kurska, Czernichowa, Putywla.

WIELIŻ, miasto w Rosji, w obwodzie smoleńskim. Od 1386 do 1772 w granicach Rzeczypospolitej (Wielkie Księstwo Litewskie), następnie w Rosji. Od końca XIV w. twierdza pograniczna. W czasie wojny polsko-moskiewskiej 1534-37 zdobyty w 1536 przez wojska moskiewskie; w 1562 zdobyty przez Polaków, utracony rok później, powrócił do Polski w 1580. Teren walk polsko-moskiewskich w VII 1633 i w 1654. Włączony do Rosji w 1667, odzyskany w 1678. W wyniku I rozbioru Polski Rosji od 1772. Do rewolucji bolszewickiej w 1917 mieszkała tu spora grupa Polaków; był tu kościół katolicki N.M.P. z 1754.

WŁODZIMIERZ NAD KLAŹMĄ, miasto w europejskiej Rosji, stolica obwodu włodzimierskiego. Podczas wojny z Moskwą, w 1614 pod miasto podszedł polski oddział pod dowództwem Aleksandra Lisowskiego, zniszczył jego przedmieścia, jednak samego grodu nie zdobył. Za Rosji carskiej osiedliło się tu sporo Polaków – parafia katolicka z 1892 miała w 1914 1500 parafian, głównie Polaków. Miastem partnerskim Włodzimierza jest Jelenia Góra.

ZBARAŻ, miasto na Ukrainie (od 1991), w obwodzie tarnopolskim, do 1945 w Polsce, miasto powiatowe w woj. tarnopolskim. Była to główna siedziba polskiego magnackiego rodu Zbaraskich pochodzenia ruskiego, a następnie własność m.in. Wiśniowieckich i Potockich. W 1627 wzniesiono tu polski kościół katolicki; parafia w 1938 miała 7918 wiernych. Był tu także do 1945 znany i zasłużony klasztor bernardynów z barokowym kościołem śś. Antoniego i Jerzego (13 ołtarzy). W 1898 miejscowi Polacy wznieśli w mieście pomnik Adama Mickiewicza. Z miasta pochodziło szereg znanych Polaków, m.in. premier Ignacy Daszyński, minister kultury i ambasador Karol Kuryluk, biskup Józef Wereszczyński, uczeni: Wilhelm Feldman, Mieczysław Hartleb, Kazimierz Zisper, pisarka Ida Fink. - W 1626 Zbarascy wznieśli tu duży i mający ziemne fortyfikacje zamek, który przeszedł na zawsze do historii Polski. W czasie powstania Bohdana Chmielnickiego, przez 43 dni od 10 VII do 22 VIII 1649 miała tu miejsce słynna obrona zamku i miasta przed armią kozacko-tatarską: ok. 200 tys. Kozaków i 100 tys. Tatarów. Oblężony zamek i Zbaraż bronił 9-15-tysięczny oddział polski pod dowództwem księcia Jeremiego Wiśniowieckiego. Odpierano bohatersko wszystkie szturmy, pomimo głodu i panującej zarazy. W walce zginęło 1000 żołnierzy, dwa razy tyle umarło z głodu i zarazy. Po podpisaniu przez króla ugody zborowskiej Kozacy i Tatarzy odstąpili od oblężenia. Unieśmiertelnił obronę Zbaraża także Henryk Sienkiewicz w swej powieści historycznej Ogniem i mieczem (Warszawa 1884), która została przetłumaczona na 26 języków oraz film pod tym tytułem Jerzego Hoffmana z 1999.

ZBORÓW, miasto na Ukrainie (od 1991), w obwodzie tarnopolskim, do 1945 w Polsce, miasto powiatowe w woj. tarnopolskim. Zborów został założony przez Polaków - szlachtę polską przybyłą na te ziemie z Małopolski i w 1639 król Władysław IV nadał miejscowości prawa miejskie. W 1627 założona tu została polska parafia katolicka, która w 1938 miała 3343 wiernych. Miasto wzięło nazwę od nazwiska pierwszych właścicieli Zborowskich. Przed wojną Polacy wznieśli tu pomnik Poległym za Ojczyznę, w kształcie budowli, która zdewastowana przetrwała do dziś. - 15-16 VIII 1649 miała tu miejsce bitwa wojsk polskich (15 tys. ludzi) pod wodzą króla Jana Kazimierza z przeważającymi siłami kozacko-tatarskimi. Walki zakończyły się rozejmem, gdyż królowi udało się zawrzeć porozumienie z chanem tatarskim Islam Girejem, który zmusił Bohdana Chmielnickiego do zawarcia ugody (18-20 VIII), która przeszła do historii Polski pod nazwą „ugody zborowskiej”. Był ona pierwszym porozumieniem polsko-kozackim, regulującym sprawy kozackie i ziem ukrainnych Rzeczypospolitej.

ZELWA, miasteczko na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, w rejonie Wołkowyska, do 1945 w Polsce (woj. białostockie). W czasie wojny polsko-rosyjskiej „o konstytucję 3 maja”, doszło tu 4 VII 1792 do bitwy polsko-rosyjskiej. Przednia straż wojsk polskich, dowodzona przez mjr. M. Wedelstedta, i strzelcy J. Sułkowskiego (1500 ludzi) stoczyła tu walkę z częścią rosyjskiego korpusu Fersena (5000 ludzi). Wedelstedt walcząc przeprowadził skuteczny odwrót i pod Świsłoczą połączył się z główną kolumną wojsk polskich.

ZIELEŃCE wieś na Ukrainie, w obwodzie chmielnickim (Wołyń), koło Zasławia. Do 1793 w granicach Polski. W czasie wojny polsko-rosyjskiej „o konstytucję 3 maja”, doszło tu 18 VI 1792 do bitwy między wojskami rosyjskimi wspierającymi targowiczan (11 tys. ludzi) pod dowództwem gen. Arkadija Markowa a kolumną polskiej dywizji wołyńskiej (3 tys. ludzi) dowodzonej przez gen. Józefa Zajączka i stojącą na jej tyłach armią koronną (15 tys. ludzi) ks. Józefa Poniatowskiego, zakończona polskim zwycięstwem. Polacy stracili 1340 żołnierzy, Rosjanie 2000. Dla upamiętnienia tego zwycięstwa król Stanisław August Poniatowski ustanowił order wojskowy Virtuti Militari, który jako pierwsi po bitwie otrzymali ks. Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko. Po dziś dzień jest to najwyższe polskie odznaczenie wojskowe.

ZUŁOWO - Zalavas, wieś na Litwie, na Wileńszczyźnie, koło Święcian, do 1945 w granicach Polski. Był tu majątek Piłsudskich. Miejsce urodzenia Józefa Piłsudskiego (5 XII 1867-1935), Naczelnika Państwa (1918-21) i naczelnego wodza Armii Polskiej, pierwszego marszałka Polski (od 1920), ministra spraw wojskowych (od 1926) i premiera rządu polskiego (1926-28). W kościele w pobliskiej Powiewiórce przyszły marszałek został ochrzczony. Urodził się tu także jego brat – Bronisław (1866-1918), wybitny etnograf o światowym uznaniu, zajmujący się ludami i kulturami Dalekiego Wschodu, głównie ludem Ajnów na Sachalinie (Rosja) i na wyspie Hokkaido (Japonia). W Zułowie rośnie dąb posadzony w 1937 przez prezydenta Polski Ignacego Mościckiego.

ŻWANIEC, miasto na Ukrainie (Podole), koło Kamieńca Podolskiego. Od XIV w. do 1793 w Polsce. W XV w. własność rycerza polskiego Swycza z Łęczyna (z nadania króla Władysława Jagiełły), następnie Jazłowieckich, Kalinowskich i Lanckorońskich (od poł. XVIII w.). Podczas powstania kozacko-chłopskiego na Ukrainie pod wodzą Bohdana Chmielnickiego, w 1653 pod Żwańcem Kozacy i Tatarzy oblegali obóz wojsk polskich; po wycofaniu się Tatarów z pola walki, Kozacy odstąpili od oblężenia, zawierając ze stroną polską ugodę, która potwierdzała warunki ugody zborowskiej. Do czasów stalinowskich mieszkało w Żwańcu i okolicy dużo Polaków, którzy skupiali się wokół polskiego kościoła katolickiego z 1740.

ŻYTOMIERZ - Żytomyr, miasto obwodowe w pn.-środkowej Ukrainie. Ważne miasto Rusi Kijowskiej. Około 1225 roku św. Jacek Odrowąż założył klasztor dominikanów, który zniszczyli Mongołowie w 1240. W 1333 tereny te zostały przyłączone do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a po unii Litwy z Polską w 1385 znalazły się w państwie polsko-litewskim. W 1444 roku król Polski Kazimierz Jagiellończyk nadał Żytomierzowi prawa miejskie i wybudowano tu wówczas niewielki zamek. Miasto było często niszczone przez Tatarów. Po unii lubelskiej w 1569 ziemie ukrainne weszły w skład Korony Królestwa Polskiego. W czasie powstania Chmielnickiego w 1648 Kozacy wraz z Tatarami wymordowali mieszkańców Żytomierza, a miasto spalili. Po oderwaniu przez Rosję Kijowa od Polski i zawarciu z Moskwą rozejmu w 1667, Żytomierz stał się nową stolicą województwa kijowskiego i katolickiej (polskiej) diecezji kijowskiej. Żytomierz został miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego. W 1724 jezuici zbudowali w mieście klasztor oraz otworzyli pierwszą szkołę. Po kasacie jezuitów w 1773 klasztor ich przejęli polscy benedyktyni; był tu także klasztor polskich franciszkanów. W 1765 w mieście były 3 świątynie katolickie i 2 prawosławne. W 1766 biskup Józef Andrzej Załuski sprowadził do miasta siostry szarytki. Mieszkańcy Żytomierza wsparli konfederację barską, za co w 1769 Rosjanie najechali miasto i dokonali masakry mieszkańców. W wyniku II rozbioru Polski w 1793 Żytomierz został przyłączony do Rosji i w 1804 został stolicą guberni wołyńskiej; w 1798 został stolicą nowo utworzonej katolickiej (polskiej) diecezji żytomierskiej, której do 1925 biskupami byli Polacy; katedrą został kościół św. Zofii z 1737; otwarte zostało seminarium duchowne czynne do 1919. Obok Kijowa i Kamieńca Podolskiego Żytomierz należał do największych ośrodków polskich na Ukrainie. W latach 1853-60 w Żytomierzu zamieszkał Józef Ignacy Kraszewski i pełnił funkcję kuratora szkół polskich, dyrektora Teatru Żytomierskiego (doprowadził do budowy nowego teatru), Klubu Szlacheckiego i polskiego Towarzystwa Dobroczynności. Podczas Powstania Styczniowego 1863 Żytomierz był trwałym i silnym punktem oparcia dla polskich powstańców. W ramach represji po powstaniu w 1865 władze carskie zamknęły klasztor szarytek. W 1897 w mieście mieszkało 9 tys. Polaków-katolików. Po rewolucji 1905, w wyniku której car Mikołaj II musiał przyznać większe prawa Polakom i podczas I wojny światowej powstawały w mieście polskie towarzystwa charytatywne, oświatowe, sportowe, zawodowe, a także schroniska dla dzieci i biednych, rozmaite systemy szkoleń, szkoły. Wielkie prześladowania Polaków rozpoczęli bolszewicy w 1918. W czasie wojny polsko-bolszewickiej 26 kwietnia 1920 rozpoczęła się polska ofensywa na Kijów. Po bitwie pod Kropiwną została kompletnie rozbita 58 dywizja bolszewicka, co umożliwiło Polakom zdobycie Żytomierza już następnego dnia, a Kijów 9 maja. 26 kwietnia Józef Piłsudski skierował z Żytomierza odezwę do narodu Ukrainy, aby przyłączył się do walki o wolną Ukrainę u boku Polski. 25 maja 1920 Armia Konnej Siemiona Budionnego rozpoczęła kontrofensywę na Ukrainie, zajęła Kijów i po paru dniach walk Sowieci przełamali polską obronę pod Żytomierzem i rozbili znajdujące się w mieście oddziały. Żytomierski garnizon został wycięty do ostatniego; nie oszczędzono nawet rannych żołnierzy w szpitalu (600) wraz z personel medycznym i siostrami miłosierdzia. Polsko-sowiecki pokój ryski, zawarty w marcu 1921, pozostawił poza wschodnią granicą II Rzeczypospolitej około miliona Polaków, w okolicach Żytomierza zamieszkujących w zwartych skupiskach. Na zachód 100 km od Żytomierza – wokół Dowbysza powstał Polski Rejon Narodowy im. Juliana Marchlewskiego, tzw. potocznie Marchlewszczyzna (100 wsi, 70% ludności stanowili Polacy), brutalnie zlikwidowany przez Stalina w 1935. Podczas II wojny światowej Żytomierz i tereny po Berdyczów w okresie III-VII 1944 były rejonem formowania i szkolenia Pierwszej Armii Polskiej w ZSRR: rozpoczęto tu formowanie dowództw 1 i 2 KA, 5 i 6 DP, 1 KP 4 pczc 28papanc. oraz 1 Samodzielnej Brygady Zaporowej (razem 43 tys. żołnierzy), intensywnie rozwijano szkolnictwo wojskowe. Po upadku Związku Sowieckiego w 1991 Żytomierz wszedł w skład niepodległej Ukrainy. Niestety, tutejsi Polacy są ukrainizowani nie tylko przez władze Ukrainy, ale także przez Watykan, który tutejszych Polaków-katolików chce zukrainizować (msze i kazania prowadzone w języku ukraińskim nawet wbrew życzeniu parafian!). Wyniki tego procesu pokazują ukraińskie spisy ludności w Żytomierzu: w 1989 mieszkało w mieście 18 tys. Polaków, a w 2001, a więc zaledwie 12 lat później już tylko 12 tys. Pomimo tego Żytomierz jest jednym z głównych ośrodków Polaków na Ukrainie. W 1991 zarejestrowany został Żytomierski Obwodowy Oddział Związku Polaków na Ukrainie; w 2002 w mieście zaczęła się ukazywać „Gazeta Polska”. Żytomierski cmentarz rzymskokatolicki (Cmentarz Polski), założony z XVIII wieku jest jedną z najstarszych i największych polskich nekropolii na dawnych wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej. Zachowało się w mieście szereg budowli pamiętających czasy polskie: oprócz kościołów i klasztorów, budynek teatru polskiego z 1808 i nowego z 1858 oraz domy Józefa Ignacego Kraszewskiego, narodzin Jarosława Dąbrowskiego, polskiego burmistrza miasta Domaniewskiego z 1913; jest tu także pomnik Jarosława Dąbrowskiego z 1971 oraz Głowa Czackiego (granitowa podobizna założyciela liceum w Krzemieńcu). W Żytomierzu urodziło się wielu znanych Polaków, jak np.: poeta Tadeusz Borowski (1922-1951), psycholog, prof. Artur Chojecki (1880-1951), generał Jarosław Dąbrowski (1836-1871), historyk, sowietolog, prof. Marian Kamil Dziewanowski (1913-2005), malarz Erazm Rudolf Fabijański (1826-1892), inż. komunikacji, prof. Józef Fedorowicz (1863-1943), tłumaczka, historyk sztuki Joanna Guze (1917-2009), chemik, prof. Edward Józefowicz (1900-1975), generał WP Antoni Kaczyński (1874-1925), generał WP Anatol Kędzierski (1880-1964), generał WP Marian Korewo (1892-1971), wybitna postać teatru polskiego, prof. Nuna Młodziejowska-Szczurkiewiczowa (1884-1958), płk WP, żołnierz AK oraz powojennego podziemia antykomunistycznego, prezes WiN Franciszek Niepokólczycki (1900-1974), popularny aktor teatralny i filmowy – Zagłoba w „Panu Wołodyjowskim” Mieczysław Pawlikowski (1920-1978), wojewódzki konserwator zabytków w Krakowie Hanna Pieńkowska (1917-1976), hrabia, dyplomata Czesław Pruszyński (1980-1965), architekt warszawski (m.in. gmach CDT), docent Jerzy Romański (1909-1968), historyk, prof. Władysław Rostocki (1912-2004), pisarz, redaktor Hipolit Skimborowicz (1815-1880), płk WP, ofiara zbrodni katyńskiej Mieczysław Sokół-Szahin (1889-1940), prawnik, działacz niepodległościowy, ojciec Adama Strzembosza (ur. 1930, b. prezes Sądu Najwyższego) Adam Strzembosz (1895-1968), generał WP Antoni Symon (1862-1927), inżynier, pionier lotnictwa polskiego Jerzy Szablowski (1910-2003), muzykolog, kapelmistrz Wojska Polskiego Stefan Śledziński-Lidzki (1897-1986), pianista, prof. Józef Śmidowicz (1888-1962), bardzo dobry pianista, edytor dzieł Chopina Józef Turczyński (1884-1953), ksiądz katolicki, kompozytor, założyciel Chóru Katedralnego w Tarnowie Franciszek Walczyński (1852-1937), konstruktor lotniczy i lotnik, który wraz z pilotem Franciszkiem Żwirką zwyciężył w międzynarodowych zawodach lotniczych Challenge 1932 Stanisław Wigura (1903-1932), fotografik i podróżnik, który na zdjęciach (albumy) utrwalił ginącą Afrykę Jerzy Zagórski (1883-1944), generał WP, współtwórca polskiego jeździectwa sportowego, olimpijczyk - uczestnik Igrzysk Olimpijskich 1912 w Sztokholmie Sergiusz Zahorski (1886-1962), kompozytor i pianista, twórca słynnego Kwintetu fortepianowego g-moll, powszechnie uważanego za najwybitniejsze dzieło polskiej kameralistyki romantycznej Juliusz Zarębski (1854-1885). - Miastami partnerskimi Żytomierza są Płock i Bytom.

Marian Kałuski
(Nr 192)

Wersja do druku

Pod tym artykułem nie ma jeszcze komentarzy... Dodaj własny!

29 Marca 1983 roku
Uruchomiono pierwszy komputer typu laptop


29 Marca 1865 roku
Urodził się Antoni Listowski, polski dowódca wojskowy, gen. dywizji, pełniący obowiązki Naczelnego Wodza wiosną 1920 (zm. 1927


Zobacz więcej