Wtorek 23 Kwietnia 2024r. - 114 dz. roku,  Imieniny: Ilony, Jerzego, Wojciecha

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 13.03.15 - 19:00     Czytano: [5371]

Dział: Kresy w życiu Polski i narodu polskiego

Litwa Kowieńska: tam była Polska (1)

Litwa Kowieńska: tam była Polska. Dykcjonarzyk geograficzno-historyczny (1)

Nazwa „Litwa Kowieńska” to nazwa państwa litewskiego powstałego tylko na etnicznych ziemiach litewskich – Republika Litewska (Lietuvos Respublika) ze stolicą w Kownie, istniejącego w latach 1918-1940, czyli pomiędzy ogłoszeniem niepodległości kraju a jego okupacją przez Związek Sowiecki zapoczątkowaną w czerwcu 1940 roku. Tak Litwa ze stolicą w Kownie była określana w międzywojennej Polsce i bardzo często takĹźe i dzisiaj, szczegĂłlnie w publicystyce i literaturze.

Litwa Kowieńska objęła swym zasięgiem wszystkie litewskie tereny etniczne (Wileńszczyna z Wilnem była i ciągle jest etnicznie polską Litwą, chociaĹź od 1945 r. jest kolonizowana przez LitwinĂłw z Litwy Kowieńskiej). W jej składzie znalazła się prawie cała gubernia kowieńska (ok. 38 100 km kw.) oraz zachodnia część Wileńszczyzny (części powiatĂłw wileńskiego, trockiego i święciańskiego – razem ok. 6800 km kw.) i północna Suwalszczyzna (powiaty Kalwaria, Mariampol, WładysławĂłw i Wyłkowyszki oraz większa część powiatu sejneńskiego bez polskich Sejn – razem ok. 7880 km kw.). Litewskie państwo etniczne miało obszar 52 822 km kw., a wraz z zajętym zbrojnie przez Litwę w 1923 roku Krajem Kłajpedzkim, ktĂłry zamieszkiwali głównie Niemcy, 55 670 km kw. W 1923 roku Republikę Litewską zamieszkiwało 2 028 971 osĂłb, z tego 80% ludności stanowili Litwini; wśrĂłd 20% pozostałych mieszkańcĂłw Litwy byli głównie Polacy i Ĺťydzi oraz Niemcy, Rosjanie i Łotysze.

Nacjonalistyczne rządy litewskie bardzo wrogo ustosunkowane do Polski, PolakĂłw i wszystkiego co polskie, a przede wszystkim do PolakĂłw na Litwie Kowieńskiej, stosowały wobec nich swobodnie teorię o „spolonizowanych Litwinach” i dążyły do statystycznego obniĹźenia liczby PolakĂłw. I tak według danych litewskiego powszechnego spisu ludności z 1923 roku na terytorium Litwy mieszkało 64 105 PolakĂłw. Tymczasem w tym samym roku na listę polską przy wyborach do Sejmu litewskiego padło 63 653 głosĂłw. A przecieĹź zapewne nie wszyscy Polacy brali udział w głosowaniu, no i mieli oni takĹźe dzieci. Fakt ten najlepiej ilustruje antypolskie tendencje litewskiej statystyki, a tym samym podwaĹźa ich wiarygodność. Przeprowadzony przez Centralny Polski Komitet Wyborczy w Kownie spis polskiej ludności wykazał na Litwie Kowieńskiej 202 026 PolakĂłw; tym samym Polacy stanowili 9,9% ludności Ăłwczesnej Litwy. Wszyscy powaĹźni historycy, w tym takĹźe niektĂłrzy litewscy, przyjmują tę liczbę za bardzo prawdopodobną.

Na Litwie Kowieńskiej znalazła się część zwartego obszaru etnicznie polskiej Wileńszczyzny, chociaż po stronie litewskiej był to w większości teren bardziej mieszany etnicznie: polsko-litewski w niektórych rejonach lub litewsko-polski w innych. Ciągnął się on na zachód i północny zachód od granicy z Polską w rejonie Wilna i obejmował swym zasięgiem kilka powiatów litewskich. I tak w powiecie kowieńskim mieszkało 28.8% Polaków, w koszedarsko-trockim 29.3%, w wiłkomierskim 24.5%, w kiejdańskim 21.5%, w jeziorańskim 16.7%. W samym Kownie Polacy u progu niepodległości Litwy stanowili aż 31.5% ogółu ludności stolicy tego państwa. Jeszcze długo po II wojnie światowej akcent polski był przez długi czas cechą charakterystyczną litewskiej gwary kownian (L. Kondratas). W okolicy Kowna, na tzw. historycznej polskiej Laudzie (szlachta laudańska) istniały miejscowości posiadające 60% Polaków, a nawet więcej, jak np. wsie Łopie i Wędziagoła gdzie Polacy stanowili 90% mieszkańców tych gmin. Duże skupiska polskie istniały w miastach: Poniewież, Kiejdany, Wiłkomierz, Rosienie, Telsze, Jeziorosy oraz w miasteczkach: Radziwiliszki, Malaty, Jewie, Kiernów, Giedroycie, Szyrwinty, Wysoki Dwór, Piwoszuny.
.....
Historia PolakĂłw na etnicznej Litwie liczy sobie akurat 800 lat i zapoczątkowali ją sami Litwini. Jako ludzie dzicy i barbarzyńscy od 1201 roku Ĺźyli z łupieskich wypraw na sąsiednie kraje. W latach 1201-1236 dokonali 40 wypraw łupieskich, w tym 4 na Polskę. W 1213 roku napadli i spalili duĹźy i bogaty Płock na Mazowszu. Z kolei w latach 1237-68 hordy litewskie dokonały 39 wypraw, w tym 9 na Polskę, a do 1306 roku kolejnych 46 wypraw, w tym 16 na Polskę. Najazdy te obejmowały Mazowsze, Lubelszczyznę, ziemie Sieradzką i Łęczycką. Z sąsiadującej z nimi i ludnej Polski Litwini uprowadzali takĹźe ludność. Dlatego wyprawy na Polskę organizowali w okresie świąt, gdy ludność była w kościołach (łatwo ją było wtedy uprowadzić). Wynikiem tych najazdĂłw było wyludnienie Lubelszczyzny; podczas gdy w sąsiedniej ziemi Sandomierskiej przypadało wtedy 19 osĂłb na km kw., to w LubelszczyĹşnie na 1 km kw. przypadała przez najazdy litewskie tylko 1 osoba. Historycy obliczyli, Ĺźe w całym okresie Litwy pogańskiej Litwini uprowadzili do swego kraju nie mniej jak 100 000 PolakĂłw, z ktĂłrych większość uległa litwinizacji; kiedy Aldona, cĂłrka wielkiego księcia litewskiego Giedymina w 1325 roku wychodziła za mąż za krĂłlewicza Kazimierza (późniejszego krĂłla Kazimierza Wielkiego), jako wiano przywiozła ze sobą z Litwy przeszło 20 000 brańcĂłw polskich (K. Wojnar „Historia Polski” Warszawa 1920). A kiedy weĹşmie się pod uwagę fakt, Ĺźe w połowie XIII w. Litwa liczyła nie więcej jak 200 tysięcy, a za Jagiełły jako wielkiego księcia litewskiego 300 tysięcy mieszkańcĂłw, wtedy dopiero pojmiemy jak wielki był przelew krwi polskiej do Ĺźył litewskich. Współczesna krew litewska niewiele róşni się od krwi polskiej. MoĹźna śmiało twierdzić, Ĺźe współcześni mieszkańcy Litwy Kowieńskiej to Polacy mĂłwiący po litewsku.

Pogańska Litwa do 1363 roku podbiła sobie zniszczone i wyludnione przez najazdy tatarskie ziemie białoruskie i ukraińskie (w 1363 r. opanowano KijĂłw). Etniczne ziemie litewskie stanowiły wĂłwczas mniej niĹź 10% powierzchni, a Litwini 10-15% ludności Wielkiego Księstwa Litewskiego. Etniczna Litwa w porĂłwnaniu z ziemiami ruskimi była krajem nie tylko małym, ale takĹźe zacofanym pod względem gospodarczym i kulturalnym: języki litewski i Ĺźmudzki były językiem chłopstwa, stąd język ruski (z ktĂłrego powstał język białoruski) był nie tylko w powszechnym uĹźyciu wśrĂłd szlachty i mieszczaństwa, ale takĹźe na dworze wielkoksiążęcym. Powodowało to ruszczenie się elity litewskiej – wielu książąt litewskich na Rusi przyjęło religię prawosławną, język i narodowość ruską. „Tym sposobem Wielkie Księstwo Litewskie przestało być litewskim” (Anatol Estryn, „Kultura” Nr 6/345, ParyĹź). Gdyby nie nastąpiło zbliĹźenie się Litwy do Polski, to nie ulega wątpliwości, Ĺźe dzisiaj nie było by narodu litewskiego; na Litwie Kowieńskiej mieszkali by dzisiaj albo Białorusini, albo Rosjanie. A jeśli KrzyĹźakom udał by się podbĂłj czy raczej utrwalenie ich władzy na Litwie Ĺźmudzkiej, to dzisiaj mieszkali by tam Niemcy; ĹťmudĹş pozostała przy Litwie i etnicznie litewską dzięki Polakom. Nie ulega wątpliwości, Ĺźe unia polsko-litewska uratowała wszystkich LitwinĂłw przed losem PrusĂłw, ktĂłrych podczas rzekomego nawracania na wiarę chrześcijańską wytępili i wynarodowili KrzyĹźacy (Niemcy). A Litwini byli ostatnim narodem pogańskim w Europie.

Unia polsko-litewska została zawarta w 1385 roku. Według jej postanowień wielki książę litewski Jagiełło za koronę polską zobowiązał się m.in. przyjąć wiarę katolicką z rąk polskich i przyłączyć do Polski ziemie Litwy i Rusi. 2 paĹşdziernika 1413 roku w postanowieniach kolejnej unii polsko-litewskiej – zwanej horodelską, wprowadzono instytucję odrębnego wielkiego księcia na Litwie, wybieranego przez krĂłla KrĂłlestwa Polskiego za radą i wiedzą panĂłw polskich oraz bojarĂłw litewskich, postanowiono w niej dotrzymać przyrzeczeń wzajemnego związku i wspĂłlnego prowadzenia wojen, upodobniono administrację Księstwa do administracji w Polsce (kasztelanie, wojewĂłdztwa), wprowadzono wspĂłlne sejmy i zjazdy polsko-litewskie, a litewscy bojarzy wyznania rzymskokatolickiego otrzymali te same prawa, ktĂłre posiadała szlachta polska. Bojarzy litewscy przyrzekli wierność szlachcie polskiej, Koronie polskiej, krĂłlowi Władysławowi Jagielle oraz wielkiemu księciu Witoldowi. Jednocześnie potwierdzony został nierozerwalny związek Litwy z koroną KrĂłlestwa Polskiego. ZbliĹźenie obu państw i narodĂłw było udane i tak wielkie, Ĺźe w 1569 roku Korona KrĂłlestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie zawarły nową i ostatnią unię – unię lubelską, powołującą do Ĺźycia państwo pod nazwą Rzeczpospolita Obojga NarodĂłw. Od zawarcia unii lubelskiej kaĹźdy nowo koronowany krĂłl Polski automatycznie stawał się władcą Litwy i dlatego nigdy nie był podnoszony na Wielkie Księstwo Litewskie (Wikipedia).

KrĂłl Zygmunt August – ostatni Jagiellon na tronie polskim zmarł 7 lipca 1572 roku. Władca Rzeczypospolitej Obojga NarodĂłw pozostawił tak Polakom jak i Litwinom następujące nauki i wskazania w swym w ogĂłle dzisiaj przemilczanym i przez to nikomu, a szczegĂłlnie Litwinom, nieznanym testamencie: „Rzeczpospolita niczem inszem w całości zachowania dłuĹźej mieć nie moĹźe, jedno zgodą, miłością, społecznością, jednością: przeto tym naszym Testamentem obiema państwu, Koronie Polskiej i Wielkiemu Księstwu Litewskiemu dajemy i odkazujemy i zostawujemy miłość, zgodę, jedność, ktĂłrą przodkowie nasi po łacinie unją zwali... a ktĂłry z tych dwĂłch narodĂłw narĂłd tę uniję wdzięcznie przyjąwszy, mocno trzymać będzie, temu błogosławieństwo dajemy... a ktĂłry zasię narĂłd niewdzięczen będzie i drĂłg do rozdwojenia będzie szukał, niechaj się boi gniewu BoĹźego... Racz Panie BoĹźe to w tym obojgu państwie utwierdzić, coś w niem przez nas sprawił, racz oboi ten lud w jedności spojony, w niezmyślonej miłości wiecznie zachować...” (K. Wojnar „Historia Polski” Warszawa 1920).

XVI wiek był tzw. „złotym wiekiem” w dziejach Polski. Polska była nie tylko największym państwem zachodniej Europy katolicko-protestanckiej, ale krajem wszechstronnie rozwijającym się. TakĹźe pod względem narodowym. Nastąpił niebywały rozwĂłj języka i literatury oraz kultury polskiej. Tymczasem Wielkie Księstwo Litewskie, ktĂłre teraz w porĂłwnaniu z polskimi ziemiami etnicznymi było krajem ciągle zacofanym: prymitywne języki litewski i Ĺźmudzki pozostawały nadal językiem chłopstwa na etnicznie litewskiej Litwie, a w powszechnym uĹźyciu wśrĂłd szlachty i mieszczaństwa pozostawał do połowy XVI w. język ruski, pozostający ciągle urzędowym językiem w Wielkim Księstwie Litewskim. JednakĹźe takĹźe i on zatrzymał się w rozwoju i stawał się coraz bardziej skostniały i anachroniczny w porĂłwnaniu z językiem polskim. Kultura litewska (chłopska) i ruska były takĹźe bardzo prymitywne w porĂłwnaniu z kulturą polską. Do tego doszła reformacja, ktĂłrą przyjęła w większości szlachta litewsko-Ĺźmudzka. Nowinki religijne szły na Litwę i ĹťmudĹş przez Polskę, a tym samym religijna literatura polemiczna była wydawana w języku polskim. Szlachta litewsko-Ĺźmudzka siłą rzeczy uczyła się pilnie języka polskiego i w ten sposĂłb reformacja przyczyniła się w duĹźym stopniu do rozpowszechnienia się języka polskiego na Litwie i Ĺťmudzi. Język polski stał się językiem powszechnie uĹźywanym w domach i miejscach publicznych. Na żądanie całej szlachty Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1697 roku język polski stał się tam jedynym językiem urzędowym. WaĹźnym jest pamiętać to, Ĺźe w Wielkim Księstwie Litewskim język polski nie zastąpił języka litewskiego jako języka urzędowego, ale zastąpił język ruski. Bo jeśli dzisiaj Litwini potępiają triumf języka polskiego na Litwie od XVI do XX wieku, to muszą takĹźe potępiać triumf języka ruskiego w Wielkim Księstwie Litewskim od XIII do XVI/XVII wieku i o tym, Ĺźe w obu wypadkach sami sobie te języki wybrali. Ani Rusini ani Polacy im swego języka nie narzucali! Dlatego nie moĹźna dzisiaj obarczać winą PolakĂłw i osądzać ich od najgorszych za to, Ĺźe Litwini wieki temu zaadoptowali język polski jako swĂłj własny, Ĺźe zaadoptowali takĹźe będącą na wyĹźynach europejskich kulturę polską w miejsce prymitywnej chłopskiej kultury litewskiej czy nawet ruskiej. Język, literatura i kultura polska były wĂłwczas, a i później, jak się to dzisiaj mĂłwi, trendy w całej Europie. Wszak pod koniec XVII w. język polski był takĹźe językiem dworu carskiego w Moskwie (!), a do końca XVIII w. był lingua franca w całej wschodniej Europie. Poeta polski Jan Kochanowski (zm. 1584) uwaĹźany jest za jednego z najwybitniejszych twĂłrcĂłw renesansu w Europie, Klemens Janicki (1543) otrzymał od papieĹźa Pawła III laur poetycki jako „poeta laureatus”, a Maciej Sarbiewski (zm. 1640), jest po dziś dzień uwaĹźany za światowej sławy poetę neołacińskiego. Polski taniec narodowy polonez był tańcem dworskim w całej Europie, itd.. Nie jest winą PolakĂłw, Ĺźe język, literatura i kultura litewska nie dorĂłwnywały i nie dorĂłwnują językowi, literaturze i kulturze polskiej i Ĺźe etniczna Litwa jest duĹźo mniejsza od Polski, a narĂłd litewski wiele razy mniej liczniejszy od narodu polskiego. W XVIII i XIX w. język (język salonĂłw), literatura i kultura francuska były bardzo popularne w Polsce, a Francja jest większa od Polski i narĂłd francuski dość duĹźo większy od narodu polskiego. Ale nikt w Polsce nie miał i nie ma o to pretensji do Francji i FrancuzĂłw. Przeciwnie, przez duĹźe i wszechstronne kontakty polsko-francuskie bardzo duĹźo zyskała Polska, Polacy i kultura polska. Dzisiaj w krajach zachodnich jest moda na wielokulturowość, ktĂłra wzbogaca wszystkie narody, a nie na zaściankowy nacjonalizm, ktĂłry zuboĹźa pod kaĹźdym względem narĂłd jemu hołdujący. Jaką wartość dla samych LitwinĂłw ma język litewski jeśli zdecydowana większość najwaĹźniejszych dzieł literatury światowej nie jest dostępny w tym języku? NarĂłd pozbawiony dostępu do tych dzieł jest narodem ułomnym i siłą rzeczy jest skazany na duszenie się w swoim nacjonalistycznym sosie. Samych etnicznych LitwinĂłw dusi zaściankowość i prawdziwa wsiowość ich ojczyzny, języka i kultury i dlatego masowo opuszczają Litwę. W latach 2001-2011 liczba LitwinĂłw na Litwie spadła z 2 907 293 do 2 561 314 osĂłb (dane litewskiego spisu ludności), a do 2050 roku ma spaść poniĹźej 2 milionĂłw.

Wraz z językiem polskim przyszła na Litwę kultura polska, ktĂłra rĂłwnieĹź polonizowała LitwinĂłw i ĹťmudzinĂłw, podobnie jak i małżeństwa mieszane polsko-litewsko-Ĺźmudzkie. Bowiem na Litwie od 1385 roku nie brakowało etnicznych PolakĂłw (urzędnicy, kupcy, rzemieślnicy, Ĺźołnierze, duchowieństwo), a unia lubelska (1569) ustanowiła prawo osiedlania się LitwinĂłw w Polsce i PolakĂłw na Litwie, co spowodowało jeszcze większy napływ PolakĂłw na Litwę. Nawet wśrĂłd magnaterii litewskiej byli teraz rodowici Polacy: np. Kossakowscy przyszli na Litwę z Mazowsza, a Bystramowie i BaĹźeńscy z polskich Prus KrĂłlewskich (to tylko trzy przykłady z wielu innych). Wszystkie te fakty historyczne zaprzeczają twierdzeniom nacjonalistĂłw litewskich, Ĺźe wszyscy Polacy na Litwie to spolonizowani Litwini. Tak na późniejszej Litwie Kowieńskiej doszło do pełnej polonizacji szlachty i mieszczan oraz duchownych tak protestanckich jak i katolickich litewskiego pochodzenia. W ten sposĂłb Ĺźycie na całej Litwie i Ĺťmudzi aĹź do końca XIX w. było przeniknięte polską kulturą, polską mową, wszędzie panowała polska książka i polskie zwyczaje. A chłopi litewsko-Ĺźmudzcy aĹź do tego czasu nie stanowili odrębnego od PolakĂłw narodu i uznawali nadrzędność językową i kulturalną polską. ChociaĹź uwaĹźali się wĂłwczas zazwyczaj za „tutejszych” byli lojalnymi obywatelami historycznej Polski i to jeszcze ponad sto lat po jej rozbiorach: 12 sierpnia 1861 roku odbyła się w Kownie Manifestacja Jedności Rzeczypospolitej Obojga NarodĂłw, w ktĂłrej wzięło udział aĹź 15-20 tysięcy osĂłb, w tym wiele tysięcy LitwinĂłw (na owe czasy było to wielkie zgromadzenie ludzi), a ktĂłrej celem było wykazanie wobec władz carskich jedności ziem przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, podzielonych przez władze rosyjskie granicą polityczną wzdłuĹź Niemna i Bugu – na zachĂłd KrĂłlestwo Polskie, na wschĂłd ziemie wcielone bezpośrednio do Rosji (Kresy). Właśnie Kowno do 1918 roku było miastem granicznym - jego lewobrzeĹźna część leĹźała w KrĂłlestwie Polskim, a prawobrzeĹźna (główna część Kowna) w Rosji. Rodowici Litwini wzięli duĹźy udział takĹźe w polskich powstaniach narodowych 1794, 1830-31 i 1863-64. Szli do boju pod hasłem: „Będziemy wolnymi Polakami” często wypowiadanym po litewsku: „Busime lenkais valnais” (litewski historyk L. Kondratas „Polacy na Litwie i ich stosunki z Litwinami w ciągu dziejĂłw” Internet). Z kolei na litewsko-białoruskiej WileńszczyĹşnie spolonizowała się takĹźe większa część ludności chłopskiej i kraj ten do dziś dnia ma etniczny charakter polski, pomimo dokonywanych od 1939 roku wywĂłzek na Sybir, wypędzeń do komunistycznej Polski oraz brutalnie prowadzonej sowietyzacji i litwinizacji. W Wilnie z braku osĂłb tym zainteresowanych msze po litewsku w ostatnim kościele – św. Jana przestano odprawiać w 1737 roku. „Czym bliĹźej końca XVII w. tym bardziej szlachta litewska przesiąkała polską kulturą i polską świadomością narodową” – pisze prof. Jerzy Ochmański w swej „Historii Litwy” (Wrocław 1982). A w XIX w. język i kulturę polską przyjmowało masowo nawet chłopstwo na WileńszczyĹşnie i w okolicy Kowna (Lauda). Według rosyjskiego spisu ludności z 1897 roku oraz danych kościelnych w rejonach tych były parafie katolickie mające dużą przewagę ludności polskiej, jak np.: Kowno 75%, Bobty 80%, Bukańce 60%, DatnĂłw 80%, JanĂłw 85%, Jaswojnie 60%, Jewie 80%, Jeziorosy 90%, Kiejdany miasto 90%, Kiejdany wieś 65%, Kormiałów 80%, Kozakiszki 95%, ŁabunĂłw 80%, Łopie 90%, Pacunele 90%, Piwoszuny 60%, Skorule 95%, Sumiliszki/Siemieliszki 60%, Szaty 60%, Wędziagoła 95%, Wodokty 95%, Wysoki DwĂłr 85%, Ĺťejmy 75%.
.....
„’Litwin jestem’ – mĂłwił Kościuszko, ‘Litwo Ojczyzno moja’ – pisał Mickiewicz. Wszyscy uwaĹźaliśmy siebie za LitwinĂłw i za PolakĂłw rĂłwnocześnie” – napisał w swoich wspomnieniach pochodzący spod PoniewieĹźa (Litwa) ksiądz profesor Walerian Meysztowicz („Gawędy o czasach i ludziach” Londyn-Łomianki 2008). Wszyscy oni byli Polakami – i za nich się uwaĹźali. Nie pozostawił co do tego Ĺźadnych wątpliwości Adam Mickiewicz pisząc w „Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego”: „Litwin i Mazur bracia są; czyĹź kłócą się bracia o to, iĹź jednemu na imię Władysław, drugiemu Witowt? Nazwisko ich jedno jest, nazwisko PolakĂłw” (rozdz. XII). A historyk polski Marceli Kosman w swej „Historii Białorusi” (Wrocław 1979) wzmacnia twierdzenie Mickiewicza pisząc: „ (JuĹź) W II połowie XVIII w. przez PolakĂłw rozumiano szlachtę całej Rzeczypospolitej, ‘Polska’ bowiem stała się pojęciem obejmującym Koronę i Wielkie Księstwo Litewskie”. Konstytucja 3 maja 1791 roku zniosła Wielkie Księstwo Litewskie – od tej pory była tylko Polska.
Litwa i ĹťmudĹş były Polską nie tylko do czwartego kwartału XIX w. ale w zasadzie aĹź do 1918 roku, gdyĹź jak pisze historyk białoruski Aleksander Ćwikiewicz w odniesieniu do ziem białoruskich byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego, ktĂłre niczym nie róşniły się pod tym względem od ziem litewsko-Ĺźmudzkich: „O właścicielach i na ogół o przedstawicielach ekonomicznego Ĺźycia Białorusi w oderwaniu od PolakĂłw nie ma i o czym mĂłwić: stanowili oni główną, kardynalną siłę w kraju. Gospodarka, kultura, administracja – wszystko znajdowało się w rękach polskiej inteligencji, ktĂłra tym wszystkim kierowała. W tym sensie róşnica pomiędzy Białorusią i na przykład gubernią lubelską albo łomĹźyńską była bardzo nieznaczna – róşnica była tylko w masach ludowych, ktĂłre tu pozostawały białoruskie, a tam – polskie.” („Zapadno-russizm. Narysy z gistoryi gramadzkaj myśli na Biełarusi u XIX i początku XX w.” Minsk 1993). O sile polskiej inteligencji np. w Kownie, faktycznej stolicy Litwy w latach 1918-40, na progu niepodległej Litwy napisał litewski minister spraw wewnętrznych z czasĂłw dyktatora Antonasa Smetony (1926-40) Rapoalas Skipitis w swej książce „Nepriklausoma Lietuva statant” (1961, 1967), Ĺźe podczas wyborĂłw do samorządĂłw w 1919 roku, a więc juĹź w czasie rządĂłw litewskich w mieście i na Litwie Kowieńskiej, do 71- osobowej Rady Miejskiej Kowna weszło aĹź 30 PolakĂłw, 22 ĹťydĂłw, tylko 12 LitwinĂłw, 6 NiemcĂłw i 1 Rosjanin. Jeśli chodzi o znajomość języka polskiego na obszarze późniejszej Litwy Kowieńskiej, to pomimo 100 lat od III rozbioru Polski w 1795 roku i stu lat panowania rosyjskiego tutaj, a przede wszystkim pomimo urzędowego carskiego zakazu uĹźywania języka polskiego w miejscach publicznych, język polski był tutaj nadal językiem powszechnie uĹźywanym. Potwierdził nie kto inny jak sam późniejszy prezydent, a następnie dyktator Litwy (1926-40) Antonas Smetona, ktĂłry wspominał, Ĺźe gdy w latach 1889-94 był w szkołach rosyjskich w Wiłkomierzu i Połądze (ĹťmudĹş) na stancjach uczniowskich mĂłwiono wyłącznie po polsku (A. Merkelis „Antanas Smetona” New York 1964). Litwa Kowieńska była częścią Polski aĹź do 1918 roku takĹźe i z tego powodu, Ĺźe aĹź do powstania państwa litewskiego, na Litwie i Ĺťmudzi wszystkie nazwy geograficzne (m.in. miasta, wsie, rzeki, jeziora itp.) miały nazwy jedynie polskie – nazwy, ktĂłre obowiązywały tu takĹźe podczas zaboru rosyjskiego (1795-1915, oczywiście w alfabecie rosyjskim ale jednak polskie) i okupacji niemieckiej Litwy (1915-18). Nazwy litewskie wprowadzono dopiero w państwie litewskim i często nie miały one nic wspĂłlnego z nazwą historyczną danej miejscowości. Nie były one wynikiem badań naukowcĂłw ale wymysłem maniakalnych polakoĹźercĂłw, dążących do odpolszczenia wszystkiego co było polskie (takĹźe nazwy) na Litwie Kowieńskiej (a po 1939/1945 roku takĹźe na WileńszczyĹşnie). Litwę Kowieńską moĹźemy nazywać Polską takĹźe i dlatego, Ĺźe większość kościołów katolickich i pałacĂłw, ktĂłre są najbardziej okazałymi budowlami na Litwie i cennymi zabytkami, jest fundacji polskiej lub zostało zbudowanych przez polskich architektĂłw (stąd Litwini w ich opisach rzadko podają nazwisko architekta), a pałace dla polskiej arystokracji. Wreszcie dowodem na to, Ĺźe Litwa Kowieńska była polską są jeszcze dziś dość licznie zachowane nagrobki polskie na starych cmentarzach.

Faktem jest, że jeśli mieszkaniec Litwy przed I wojną światową przeniósł się do Polski był tam, i to z własnej woli, zawsze Polakiem od pierwszego dnia pobytu na etnicznych ziemiach polskich. A mowa o raczej wielu tysiącach takich osób. Ten fakt mówi także o polskości Litwy Kowieńskiej i o tym, że polskojęzyczni jej mieszkańcy nie byli żadnymi Litwinami w dzisiejszym znaczeniu tego wyrazu, a tylko Polakami.

RĂłwnieĹź fakt, Ĺźe z obszaru Litwy Kowieńskiej pochodziło bardzo wiele znanych dziś osĂłb, ktĂłre bez wątpienia były nikim innym jak Polakami i ktĂłre odegrały wielką czy dużą rolę w Ĺźyciu Polski i narodu polskiego jest dowodem na to, Ĺźe Litwa Kowieńska była polską ziemią. Bowiem na Ĺźadnych terytoriach etnicznych jakiegoś narodu czy obszarach okupowanych przez kogokolwiek nie rodzą się prezydenci, premierzy, ministrowie, ambasadorowie, senatorzy, posłowie na sejm, generałowie, biskupi, malarze, kompozytorzy, aktorzy sportowcy i wielu uczonych – profesorĂłw uniwersytetĂłw. Austria okupowała polską Galicję (kraj większy i ludniejszy od Litwy Kowieńskiej) w latach 1772-1918 i na palcach najwyĹźej dwĂłch rąk moĹźna policzyć znanych AustriakĂłw urodzonych w zaborze austriackim. Tymczasem na Litwie Kowieńskiej urodziło się wiele setek znanych PolakĂłw (Polski Słownik Biograficzny).

Na terenie Litwy Kowieńskiej urodziły się m.in. tak ważne osoby w życiu politycznym, wojskowym, dyplomatycznym, sądowym i kościelnym przedwojennej Polsce (ograniczamy się tu tylko do tych trzech grup), jak m.in.: pierwszy prezydent odrodzonej Polski Gabriel Narutowicz (1922, także minister spraw zagranicznych), premier Polski Marian Zyndram-Kościałkowski (1935-36, także minister), ministrowie rządu: Seweryn Ludkiewicz, Zdzisław Ludkiewicz, Aleksander Meysztowicz i Tadeusz Romer (minister spraw zagranicznych i poseł i ambasador RP w Lizbonie, Tokio i Moskwie), konsul generalny RP w Królewcu i Monachium Konstanty Jeleński, senatorowie RP: Tadeusz Giedroyć, Józef Godlewski, Bronisław Krzyżanowski, Walery Roman, Marian Strumiłło i Piotr Zubowicz, posłowie na Sejm RP: Witold Bańkowski, Antoni Hałko, Wiktor Maleszewski, Zygmunt Nowicki, Kazimierz Okulicz, Stanisław Pławski, Feliks Raczkowski, Stefan Rudziński, Teofil Staniszkis, Marian Świechowski, Edward Taurogiński, Witold Żyborski i Bronisław Żongołłowicz, I prezes Sądu Najwyższego i przewodniczący Trybunału Stanu Franciszek Nowodworski, wojewodowie: Walery Roman i Marian Zyndram-Kościałkowski (i tymczasowy prezydent Warszawy), generałowie Wojska Polskiego: Antoni Baranowski, Aleksander Gabszewicz, Jerzy Jastrzębski, Piotr Koreywo, Mieczysław Mackiewicz, Maciej Józef Radziukinas, Kazimierz Rumsza, Stefan Marian Strzemieński, Antoni Towiański; biskupi katoliccy: sufragan wileński Kazimierz Michalkiewicz i sufragan warszawski Stanisław Ruszkiewicz.

To nie byli żadni Litwini czy nawet spolonizowani Litwini. To byli Polacy i tylko Polacy i to Polacy od wielu pokoleń. Inaczej można by było mówić, że Litwini jeśli nie rządzili to na pewno współrządzili przedwojenną Polską (szczególnie po dodaniu Polaków rodem z Wilna i dzisiaj litewskiej części Wileńszczyzny z Naczelnikiem Państwa Polskiego, premierem i marszałkiem Józefem Piłsudskim, premierem i ministrem Aleksandrem Prystorem, 5 innymi ministrami oraz 23 posłami na Sejm RP, 6 senatorami RP oraz 14 generałami na czele). A to byłby czysty nonsens. Na początku XX w. wiele tysięcy Litwinów wyemigrowało do Stanów Zjednoczonych Ameryki. Dzisiaj ich potomkowie są Amerykanami bardzo często nie mającymi nic wspólnego ze swoim litewskim pochodzeniem. I zwykłą niedorzecznością byłoby mówić, że to są zamerykanizowani Litwini. A jeszcze głupszą rzeczą twierdzić, że powinni na nowo stać się Litwinami.

Nacjonaliści litewscy chcąc nie chcąc muszą uwaĹźać wyliczonych powyĹźej politykĂłw polskich za PolakĂłw. Jednak ich braci, siostry, kuzynĂłw i kuzynki, wujkĂłw i ciotki itd. nadal uwaĹźają za LitwinĂłw czy spolonizowanych LitwinĂłw. Np. brat prezydenta Polski Gabriela Narutowicza (1922) - Stanisław Narutowicz jest przedstawiany jako Litwin (litewska Wikipedia). – Na zawodową głupotę nie ma lekarstwa.

Ale nie tylko polskojęzyczni mieszkańcy Litwy, ktĂłrzy przenieśli się do etnicznej Polski uwaĹźali się za PolakĂłw. Za PolakĂłw uwaĹźali się takĹźe ci polskojęzyczni mieszkańcy Litwy, ktĂłrzy wyemigrowali do Europy Zachodniej, Ameryki czy Australii. Na przykład „legenda Ĺťmudzi” – Adam Bitis, dowĂłdca 70-osobowego oddziału powstańczego w powiecie szawelskim w 1863 roku i zwycięzca kilku bitew z Rosjanami, ktĂłry po powstaniu wyemigrował do Francji – ParyĹźa, naleĹźał do polskiej emigracji politycznej, związanej z księciem Adamem Czartoryskim. Stąd, chociaĹź właśnie on był pochodzenia litewskiego, milczy o nim internetowa litewska Wikipedia, chociaĹź był bohaterem Powstania Styczniowego w powiecie szawelskim, a nacjonaliści litewscy uwaĹźają je przecieĹź za powstanie litewskie. Z kolei pochodzący rĂłwnieĹź ze Ĺťmudzi Zygmunt Witold Romaszkiewicz przybył do Australii w 1910 roku i trzy lata później w Brisbane załoĹźył pierwszą organizację polską na terenie stanu Queensland „Ognisko Polskie”.

Właśnie dlatego, Ĺźe Litwa Kowieńska – ĹťmudĹş były Polską, kraj ten został utrwalony na zawsze w literaturze polskiej, zanim pierwszy pisarz litewski zaczął pisać o tej ziemi. Ze skarbca znanych pozycji z literatury polskiej naleĹźy tu wymienić co najmniej dwie powieści: „Potop” (Warszawa 1886) Henryka Sienkiewicza i „Dewajtis” (Warszawa 1888) Marii RodziewiczĂłwny.

Tadeusz Katelbach (1897-1977), polski polityk, dziennikarz, publicysta, senator RP, działacz emigracji politycznej i Polonii w USA, znany piłsudczyk, w swoich wspomnieniach zatytułowanych „Ciocia otwiera wrota do Litwy” („Wiadomości” Londyn 20.2.1975) pisze, Ĺźe jego miłość do JĂłzefa Piłsudskiego zbiegała się z patriotycznym wychowaniem, ktĂłrego symbolem stała się lektura dzieł Henryka Sienkiewicza. Dzięki „Trylogii”/„Potopowi” poznał dzieje KresĂłw, spotykał teĹź "małą ojczyznę" Piłsudskiego. Pisał: „Był jeszcze jeden powĂłd chęci poznania (przez niego M.K.) Kowieńszczyzny. Bardzo polski. Od chwili, gdy zaczęliśmy połykać sienkiewiczowską "Trylogię", znaliśmy nazwy wielu miejscowości tej właśnie części Litwy. Lauda, Kiejdany, Pacunele, Lubicz, Wodokty, PoniewieĹź, Wiłkomierz, Taurogi, Połąga, BirĹźe czy Telsze zapadły w naszej pamięci na zawsze. Mieszkali w nich, zaglądali do nich, bili się o nie bohaterowie sienkiewiczowscy - Kmicic, Wołodyjowski, Zagłoba czy imć pan Longinus Podbipięta. A obok bohaterĂłw, ktĂłrych zrodziła wyobraĹşnia wielkiego pisarza, spotykaliśmy w jego książkach autentyczne nazwiska Radziwiłłów, BillewiczĂłw, TyszkiewiczĂłw, ButrymĂłw, Chrapowickich, OskierkĂłw, Parczewskich”.

Tak, romantyczna legenda, jaką otoczył Sienkiewicz w „Potopie” Litwę Kowieńską, zroszona krwią jej synĂłw, przelaną w słuĹźbie Rzeczypospolitej, podniecała wyobraĹşnię kaĹźdego Polaka.

Natomiast akcja popularnej powieści Marii RodziewiczĂłwny, umieszczona na Ĺťmudzi w okresie zaboru rosyjskiego, obraca się wokół problemu walki o utrzymanie ziemi – majątkĂłw i przetrwanie polskości w tych apokaliptycznych dla polskości czasach na Litwie. Symbolem Ĺźywotności tamtejszej społeczności polskiej jest świadek wielowiekowej przeszłości – dąb Dewajtis. I ten dąb, symbol litewskiej (pamiętajmy, Ĺźe wtedy „litewski” znaczyło teĹź „polski”) dawnej przyrody i mitologii, towarzyszy bohaterowi powieści – Markowi Czertwanowi, młodemu szlachcicowi z zaścianka, strzec majątku OrwidĂłw. Po latach tej walki przyjeĹźdĹźa z Ameryki dziedziczka majątku Irena OrwidĂłwna, cĂłrka uczestnika polskiego Powstania Styczniowego na Litwie w 1863 roku, ktĂłry po upadku powstania był zmuszony opuścić kraj i wspĂłlnie, potem jako małżeństwo, utrzymali majątek w polskich rękach. Książka głęboko patriotyczna, została pozytywnie oceniona takĹźe poza Polską. Została przetłumaczona na języki: niemiecki, angielski, francuski, hiszpański, czeski, słowacki, chorwacki, serbski i węgierski oraz litewski. Czytając ją Litwini pojęli jak bardzo waĹźną rolę w podtrzymaniu polskości na Litwie mają polskie majątki. ToteĹź wkrĂłtce po uzyskaniu niepodległości, w 1922 roku uderzyli bezwzględnie w polską własność ziemską na Litwie: bez odszkodowania przejęli 1 milion ha ziemi ornej i lasĂłw znajdujących się w polskich rękach; 2000 polskich rodzin pozbawiono, zgodnie z przyjętą antypolską ustawą o reformie rolnej, czyli w bandycki sposĂłb 80% wartości ich majątkĂłw.

Polską literaturę o Litwie Kowieńskiej, a dokładnie samej KowieńszczyĹşnie, wzbogaca takĹźe piękna i ciekawa książka Melchiora Wańkowicza (1892-1974) „Szczenięce lata”, wydana po raz pierwszy w 1934 roku, opisująca nieistniejący juĹź świat dworĂłw na Kresach. Jest prawdziwą gawędą, pisaną piękną polszczyzną oraz kopalnią wiadomości na temat Ăłwczesnych zwyczajĂłw i tradycji. Tutaj jest m.in. opisany majątek babki autora, matczyne Nowotrzeby, połoĹźony w przepięknej dolinie NiewiaĹźy i oddalony około 18 km od Kowna, ktĂłry Wańkowiecze z Mińszczyzny (a więc nie wszyscy Polacy na Litwie Kowieńskiej byli spolonizowanymi Litwinami!) kupili ongiś od książąt GiedroyciĂłw i ktĂłry dzierĹźony był przez cztery pokolenia w rękach matriarchatu, tak się bowiem składało, Ĺźe przechodził w linii kobiecej z matki na cĂłrkę, z babki na wnuczkę. A Ĺźe dziedziczki Ĺźyły krzepko i długo, rękę zaś miały twardą i zwyczaje starodawne, zachował się w Nowotrzebach obyczaj Ĺźywcem przeniesiony z początkĂłw XVIII stulecia.

NaleĹźy tu wspomnieć takĹźe i to, Ĺźe Litwa Kowieńska wywarła decydujący wpływ na twĂłrczość pochodzącego z niej poety polskiego – laureata literackiej nagrody Nobla 1980 Czesława Miłosza (1911-2004), ktĂłry w swej twĂłrczości literackiej często odwoływał się do wspomnień z dzieciństwa (np. autobiograficzna „Dolina Issy” 1955), a tradycje Wielkiego Księstwa Litewskiego, stosunki polsko-litewskie, kultura i historia są widoczne w jego eseistyce.

Także Witold Gombrowicz (1904-1969), przez wielu uznawany za jednego z najwybitniejszych pisarzy polskiej literatury współczesnej, pochodził z rodziny litewskiej czyli także rodziny polskiej. Jego przodkowie przez setki lat mieszkali na Żmudzi, w powiecie poniewieskim. Jeszcze w XVI wieku pisali cyrylicą, zgodnie z panującym wówczas w Wielkim Księstwie Litewskim językiem ruskim, ale już w XVII wieku spolonizowali się. Należały do nich majątki w okolicach miasta Remigoła: Wysoki Dwór, Lenogiry i Mingajłów. Dziadek pisarza, Onufry Gombrowicz przed wybuchem Powstania Styczniowego 1863 został uwięziony za udział w spisku antycarskim; później zwolniono go, jednak nakazano mu sprzedanie swych włości i opuszczenie na zawsze Litwy; zamieszkał w Sandomierskiem.

Nawet dzisiaj ta romantyczna dawna polska ĹťmudĹş przyciąga kaĹźdego, kto interesuje się dziedzictwem kultury polskiej na Ĺťmudzi. Śladami polskimi na Ĺťmudzi podążyli m.in. w grudniu 2012 roku wykładowcy i słuchacze Centrum Polonistycznego Uniwersytetu Wileńskiego, po ktĂłrej napisali w „Kurierze Wileńskim” (18.12.2012): Nie od dziś wiadomo, Ĺźe na Ĺťmudzi tych śladĂłw polskości w historii miast zapisanych jest bardzo wiele, jednak w trakcie naszego wyjazdu zwracaliśmy szczegĂłlną uwagę na zachowane napisy polskojęzyczne, zwłaszcza na polskie inskrypcje nagrobne. ĹťmudĹş, ktĂłrą charakteryzował wysoki odsetek drobnej szlachty, w większości wykazującej polską toĹźsamość narodową, zachowała ich sporo.
.....
Niestety, XIX wiek był takĹźe okresem narodzin zwyrodniałego patriotyzmu nazywanego nacjonalizmem. W 1795 roku utworzona z Korony i Litwy Rzeczpospolita Polska upadła pod ciosami trzech sąsiadĂłw – Austrii, Rosji i Prus (Niemiec), ktĂłrzy podzielili się ziemiami polskimi. Ziemie litewsko-Ĺźmudzkie dostały się pod panowanie Rosji. Do prawie stu lat po rozbiorach utrzymywała się unia polsko-litewska między narodami polskim i litewsko-Ĺźmudzkim.

Co się stało, że etniczni Litwini, którzy uważali się także za Polaków i prawie do końca XIX w. byli patriotami polskimi/Rzeczypospolitej, raptownie, prawie z dnia na dzień stali się wrogami Polski, Polaków oraz wszystkiego co polskie i nie chcieli już więcej unii z Polakami?

Wpłynęły na to trzy rzeczy. Po pierwsze i przede wszystkim wĂłwczas jeszcze nieliczni etniczni Litwini – patrioci swej ojczystej ziemi i ojczystego języka, ktĂłrzy rodzinną ziemię kochali więcej niĹź Polskę i PolakĂłw i wyraĹźali troskę o przyszłość języka i kultury litewskiej, co samo w sobie jest rzeczą naturalną i zdrową, zarazili się bakcylem rodzącego się w Europie nacjonalizmu w najgorszym wydaniu – szowinizmem, ktĂłry wyraĹźa się w ślepym uwielbieniu dla własnego narodu i w nienawiści i pogardzie dla innych ludzi i narodĂłw („Słownik wyrazĂłw obcych”). Wychodząc z załoĹźenia, Ĺźe jeśli unia między Polakami i Litwinami będzie nadal trwała, to za dwa pokolenia wszyscy Litwini będą Polakami i zniknie język i kultura litewska. Dlatego, aby zachować narĂłd litewski – litewską toĹźsamość narodową oraz język i kulturę litewską naleĹźy nie tylko zerwać unię między Litwinami i Polakami, ale toĹźsamość litewską budować takĹźe na antypolonizmie – na sianiu nienawiści do Polski, PolakĂłw i wszystkiego co polskie. Weszło im to tak mocno w krew Litwinom, Ĺźe nawet kiedy juĹź powstało niepodległe państwo litewskie, ktĂłrym rządzili nacjonaliści i ktĂłremu polskość juĹź wcale nie zagraĹźała, gazety i czasopisma litewskie bezustannie zamieszczały złośliwe, kpiące i szydercze teksty i wierszyki o Polakach w ogĂłle, a w szczegĂłlności o Polakach na Litwie Kowieńskiej. „Ulubionym motywem było stwierdzenie, Ĺźe Polacy na KowieńszczyĹşnie nie są Polakami bo mĂłwią gwarą i nie są w stanie zrozumieć języka polskiego” (historyk litewski L. Kondratas „Polacy na Litwie i ich stosunki z Litwinami w ciągu dziejĂłw” Internet). Głośna była sprawa Adama Jana Dowgirda (1913-1994 Białystok), polskiego studenta medycyny Uniwersytetu Kowieńskiego, ktĂłry spoliczkował w 1934 roku redaktora naczelnego gazety „Kuntaplis”, ktĂłra umieściła karykaturę marszałka JĂłzefa Piłsudskiego klęczącego w niedwuznacznej pozycji przed Adolfem Hitlerem, za co został relegowany z uczelni. Echa tych złośliwości pod adresem PolakĂłw i PolakĂłw na Litwie są widoczne w prasie litewskiej po dziś dzień!

Nacjonaliści litewscy w walce z Polakami i polskością postanowili skorzystać z pomocy wrogĂłw narodu polskiego – Rosjan i NiemcĂłw. Właśnie Niemcy odegrali największą rolę w powstaniu w 1918 roku państwa litewskiego związanego bliĹźej z Niemcami (Niemiec miał zostać krĂłlem Litwy jako Mendog II) i o antypolskim obliczu. Jednak największą pomoc w sianiu nienawiści do PolakĂłw na Litwie nacjonalistom litewskim udzielili litewscy księża katoliccy, wywodzący się z ciemnego i barbarzyńskiego oraz bardzo rozpijaczonego chłopstwa litewskiego, słabo wykształceni i współpracujący często z władzami carskimi i nierzadko będący ateistami, dla ktĂłrych nauka Kościoła o miłości bliĹşniego nie miała Ĺźadnego znaczenia. W 1904 roku rozpoczęli oni w kościołach na etnicznych ziemiach litewskich walkę z naboĹźeństwami polskimi, szczując swoich litewskich parafian na swoich polskich parafian. Polacy bronili swoich praw i w kościołach lała się krew, a to budowało wspĂłlną nienawiść. Tej ostatniej sprawie musimy przyjrzeć się bliĹźej, aby zrozumieć jak wielką rolę w zagładzie PolakĂłw na Litwie Kowieńskiej odegrał litewski Kościół katolicki.

Rosjanie, jak wszyscy okupanci obcych ziem o charakterze wieloetnicznym, aby mĂłc na nich rządzić, po polskim Powstaniu Styczniowym 1863-64, ktĂłre masowo poparli chłopi litewsko-Ĺźmudzcy, chwycili się perfidnych środkĂłw – wykorzystywali m.in. róşnice klasowe i językowe, aĹźeby u pewnej części pochodzących z biednych rodzin chłopskich LitwinĂłw rozbudzić uczucia obcości, separatyzmu i nienawiści wobec Polski i PolakĂłw na Litwie i Ĺťmudzi. Po uwłaszczeniu chłopĂłw litewsko-Ĺźmudzkich w 1864 roku, w szczegĂłlnie zdominowanym teraz przez dzieci chłopĂłw litewskich gimnazjum w Mariampolu i seminarium nauczycielskim w pobliskich Wejwerach Rosjanie dbali o to, aby Litwini wychodzili z nich jako wrogowie Polski, PolakĂłw i wszystkiego co polskie. Aby ich sobie zjednać, w gimnazjum mariampolskim, jako jedynym na Litwie, wykładany był takĹźe język litewski oraz oferowali im bezpłatne studia od 1874 roku na uniwersytecie moskiewskim, a później na innych uniwersytetach rosyjskich. Inni litewscy wychowankowie tych dwĂłch szkół wstępowali do seminariĂłw duchownych w Kownie i Sejnach z nadzieją na to, Ĺźe za współpracę z caratem spotkają ich kościelne zaszczyty, Ĺźe zostaną kanonikami, prałatami i biskupami, o co zresztą sami zabiegali, zgodnie z powiedzeniem: z chłopa krĂłl. Wychowani w duchu antypolskim i nie będąc kapłanami z powołania, a tylko dla dobrego ich i ich rodzicĂłw Ĺźycia (Ăłwczesne powiedzenie: „kto ma księdza w rodzie, tego bieda nie dobodzie”) i kariery (historyk polski Piotr Łossowski pisze, Ĺźe litewscy uczniowie gimnazjĂłw, ktĂłrzy w większości pochodzili z bardzo biednych rodzin, „przewaĹźnie przeznaczani byli przez rodzicĂłw do stanu duchownego”, a w Ĺźyciorysie jednego z głównych działaczy nacjonalizmu litewskiego, księdza Maironisa, zamieszczonym w Wikipedii, czytamy, Ĺźe po ukończeniu kowieńskiego gimnazjum podjął studia literaturoznawcze na Uniwersytecie w Kijowie, ktĂłre przerwał po roku, gdyĹź za namową rodzicĂłw wstąpił do kowieńskiego seminarium duchownego) i pozbawieni moralnego kręgosłupa katolickiego, z nadzieją na dalszą karierę, a takĹźe przez swĂłj Ĺşle rozumiany patriotyzm, łatwo nawiązywali współpracę z caratem w jego walce z Polakami i polskością na Litwie. Stawali się politykami ubranymi w sutanny. Ewidentny brak wiary w Boga u bardzo wielu klerykĂłw litewskich rzucał się w oczy rektorom seminariĂłw i szereg z nich zostało usuniętych z seminariĂłw, jak np. w 1898 roku z seminarium w Sejnach Vincas Mickevicius, ktĂłry następnie związał się z antyreligijnym lewactwem a w 1913 roku z bolszewikami i zmarł w Moskwie jako zajadły komunista. Z kolei Liaudas Adomauskas wytrwał w seminarium duchownym w Kownie do końca i w 1903 roku został wyświęcony na księdza. Polityka i polakoĹźerstwo tak całkowicie go ogarnęło, Ĺźe w 1921 roku nie tylko porzucił stan duchowny, ale takĹźe wstąpił do... Komunistycznej Partii Litwy (!) i rok później wydał antyreligijną książkę „Ĺ ventraščio pa¬slaptys”, a za Litwy sowieckiej był jej ministrem. Powołania kapłańskie w okresie międzywojennym rĂłwnieĹź często nie wypływały z głębokiej wiary, a tylko dla bogactwa i kariery. Najlepszymi tego przykładami, a zarazem najgłośniejszymi wĂłwczas były przypadki znanego poety i pisarza, ks. Vincasa Mykolaitisa, ktĂłry w 1935 roku zrzucił sutannę i ks. Jonasa Ragauskasa, wyświęconego na kapłana w 1935 roku i w latach 1944-48 profesora seminarium duchownego w Kownie. Wierząc w trwałe zwycięstwo komunizmu na Litwie w 1948 roku nie tylko Ĺźe zrzucił sutannę ale takĹźe rozpoczął działalność antyreligijną: z profesora seminarium duchownego zamienił się w zawodowego lektora ateizmu i wydał 7 antyreligijnych książek oraz przetłumaczył z polskiego na litewski antyreligijną książkę Zenona Kosidowskiego „Opowieści biblijne”.

Litewscy księża-politycy jako de facto ateiści stali się bodajĹźe głównymi siewcami nacjonalizmu litewskiego i wrogości do PolakĂłw na Litwie i Ĺťmudzi, co potwierdzają ich biogramy np. w „Encyclopedia Lituanica” (Boston 1970-78) jak i fakty, ktĂłre utrwaliła historia. To oni zaczęli szczuć LitwinĂłw na PolakĂłw. Ks. Jonas Mačiulis-Mačiulevičius (1862 – 1932), późniejszy poeta i dramaturg znany pod pseudonimem Maironis, juĹź w 1885 roku napisał wiersz, w ktĂłrym PolakĂłw nazwał „wyrodkami”: Pavojuj motina-tėvynė;/Ateina audra iĹĄ pietų!/Tai lenkas, iĹĄgama tautų czyli: W niebezpieczeństwie ojczyzna-matka/ Burza idzie z południa!/ To Polak, zwyrodniały narĂłd. To głównie księża litewscy, bo mieli największe moĹźliwości ku temu, prowadzili bezwzględną, często wręcz brutalną – często połączone z rozlewem krwi walkę z Polakami i polskością w kościołach na Litwie. Oto tylko kilka przykładĂłw spośrĂłd wielu setek jakie miały miejsce na terenie całej Litwy: „(Polacy z kościołów na Litwie) byli wypierani przewaĹźającą siłą litewską... lecz nie przez rozumne ustępstwa a jedynie pod groĹşbą twardych pięści litewskich, a łatwe w tej dziedzinie zwycięstwa LitwinĂłw tak ich rozzuchwalały, Ĺźe dzisiaj gwałtownie i zupełnie wypierają język polski z tych nawet kościołów, w ktĂłrych on obok języka litewskiego powinien mieć naleĹźne mu prawa uĹźywalności... Latem 1904 roku doszło do ostrego konfliktu w BerĹźnikach (w parafii z przewagą PolakĂłw, ale ktĂłrej proboszcz był litewskim polakoĹźercą)... Doprowadziło to do zamknięcia 1 listopada kościoła (na okres trzech lat)...kościoła...koło Mariampola postrzelony został przez Litwina Polak z Kalwarii... W Wyłkowyszkach z bocznej bramy kościoła parafialnego został usunięty napis w języku polskim „Dajcie cześć Panu”.... W 1910 roku Polacy skarĹźyli się, Ĺźe Litwini wypędzają ich z kościoła i „wprost zabijają” w świątyni” (Jarosław Schabieński „Konflikt o język naboĹźeństw w diecezji sejneńskiej i prĂłby jego rozwiązywania” Rocznik Augustowsko-Suwalski t. IX 2009). 26 września 1925 roku katolickie bojĂłwki litewskie w kościele św. TrĂłjcy w Kownie pobiły pałkami i poraniły noĹźami około 50 PolakĂłw (Wikipedia – „Historia PolakĂłw na Litwie”).

Zachowanie się księży litewskich wobec Polaków-katolików na Litwie stanowi jedną z najciemniejszych stron w historii nie tylko Kościoła litewskiego ale w ogóle Kościoła katolickiego w XX w.

Niemcy takĹźe zaczęły wspierać LitwinĂłw dążących do zerwania unii między Polakami i Litwinami. Za pozwoleniem NiemcĂłw na terenie Niemiec (Prusy Wschodnie) w 1883 roku zaczęło się ukazywać litewskie antypolskie czasopismo „Auszra” (AuĹĄra) oraz liczne broszury o wybitnie antypolskim charakterze.

Historyk litewski L. Kondratas w artykule napisanym po polsku (raczej w Ĺźargonie litewsko-polskim) pt. „Polacy na Litwie i ich stosunki z Litwinami w ciągu dziejĂłw” (Internet) pisze, Ĺźe nacjonaliści litewscy na łamach wydawanej przez siebie „Auszry” (1883-86) zaczęli głosić zerwanie unii polsko-litewskiej i twierdzić, Ĺźe prawdziwym Litwinem jest tylko ten, kto mĂłwi w rodzinie po litewsku i tylko do nich Litwa ma naleĹźeć. Natomiast mieszkające na Litwie osoby mĂłwiące po polsku są tylko spolszczonymi Litwinami i nie mają dalszego prawa do swej polskości i muszą wrĂłcić do korzeni litewskich. Stało się to credem nacjonalistĂłw litewskich, ktĂłre jest aktualne po dziś dzień. Na tym jednak nie kończył się program nacjonalistĂłw litewskich wobec Polski i PolakĂłw. Wyciągnęli oni rękę do śmiertelnych wrogĂłw PolakĂłw – Rosjan i zaoferowali im moralne zespolenie z Rosją (wydawca „Auszry” Jan/Jonas Sliupas), aby doprowadzić do takiego moralnego upadku Polski, aby nie była niczym godnym szacunku, zarĂłwno we własnych oczach, jak i zagranicą (Jerzy Ochmański „Historia Litwy” Wrocław 1982, str. 232).

Od tego czasu nacjonalistĂłw litewskich ogarnęła wprost zwierzęca nienawiść do Polski, PolakĂłw i wszystkiego co polskie, a szczegĂłlnie do PolakĂłw i wszystkiego co polskie na Litwie, ktĂłra trwa po dziś dzień, a więc ponad 130 lat. Historyk polski Piotr Łossowski w swej pracy o stosunkach polsko-litewskich od końca XIX wieku do 1939 roku „Po tej i tamtej stronie Niemna” (Warszawa 1985) pisze, Ĺźe nienawiść LitwinĂłw do PolakĂłw spowodowała „Konflikt tak ostry i zawzięty, iĹź budził wręcz zdumienie postronnych obserwatorĂłw. Był w niespokojnej Europie zjawiskiem wyjątkowym, stanowił zarzewie ciągłego niebezpieczeństwa”. Ta zoologiczna nienawiść LitwinĂłw do PolakĂłw sprawiła, Ĺźe kilka tysięcy PolakĂłw z Litwy Kowieńskiej uciekło do Polski, osiedlając się głównie w Wilnie, gdzie stanowili dużą i dynamiczną grupę polityczną - Tymczasowy Komitet Polityczny Ziemi Kowieńskiej.
.....
DopĂłki Litwa była pod okupacją carskiej Rosji (do 1915 roku) ta zoologiczna nienawiść do PolakĂłw i polskości na Litwie chociaĹź przynosiła szkody tamtejszej społeczności polskiej, nie stanowiła jednak śmiertelnego zagroĹźenia dla ich i jej istnienia. Takim się stała, kiedy w 1918 roku z olbrzymią pomocą Niemiec powstała niepodległa Litwa rządzona przez skrajnie antypolskich nacjonalistĂłw – antypolskich rasistĂłw, a w późniejszym okresie takĹźe faszystĂłw.
Rząd litewski starając się o międzynarodowe uznanie dla Litwy Kowieńskiej 12 maja 1922 roku wydał tzw. deklarację o ochronie mniejszości narodowych, którą 4 grudnia 1923 roku aprobował Sejm litewski i 11 grudnia 1923 roku Rada Ligi Narodów w Genewie. Deklaracja ta okazała się nic nie znaczącym świstkiem papieru, bowiem nacjonaliści litewscy mieli zupełnie inne plany odnośnie mniejszości narodowych, a przede wszystkim Polaków, zamieszkujących Litwę Kowieńską. Polacy po prostu mieli zniknąć na terytorium Litwy Kowieńskiej, bo tego domagała się patologiczna nienawiść nacjonalistów litewskich do Polski i Polaków.

Celowi temu słuĹźyć miało odgrodzenie się od Polski „chińskim murem”, o czym mĂłwił w swym przemĂłwieniu wygłoszonym w Sejmie litewskim 7 grudnia 1926 roku poseł Steponas Kairys. Litwa odmĂłwiła nawiązania z Polską stosunkĂłw dyplomatycznych i gospodarczych. Wszelki ruch osobowy pomiędzy Litwą i Polską został wstrzymany i zakazem została objęta takĹźe korespondencja pocztowa oraz kolportaĹź gazet i książek polskich na Litwie. Zabroniono nawet sprowadzania i wyświetlania filmĂłw polskich, a nawet filmĂłw innych państw, w ktĂłrych występowali polscy aktorzy, jak chociaĹźby Jan Kiepura w filmach niemieckich (P. Łossowski). Polacy na Litwie Kowieńskiej zostali więc całkowicie odcięci od polskiej Macierzy – Polski, narodu polskiego, od swoich rodzin w Polsce, polskiej kultury, polskich gazet i książek. Z kolei nieliczne polskie czasopisma wydawane w Kownie były nie tylko strasznie cenzurowane, ale musiały zamieszczać na pierwszej i kolejnych stronach oficjalne komunikaty rządowe, często o antypolskiej treści, pozostawiając niewiele miejsca dla tekstĂłw polskich (Bronius Makauskas „Litwini w Polsce 1920-1939” Warszawa 1986, str. 285). Odcięta od drzewa gałąź musiała uschnąć wcześniej czy później.

Rząd litewski rościł sobie prawo do decydowania o tym kto jest Litwinem, czyli odmawiał Polakom prawa do samookreślenia. Polacy często słyszeli: mĂłwisz po polsku ale jesteś Litwinem, ktĂłrego zmuszono do mĂłwienia po polsku (tak jakby pod zaborem rosyjskim, gdzie walczono z polskością, moĹźna było kogoś zmuszać do mĂłwienia po polsku!). Krzysztof Buchowski w pracy „Polacy w niepodległym państwie litewskim 1918-1940” (Białystok 1999) pisze: „...duĹźy nacisk wywierano na zapisywanie narodowości litewskiej w dokumentach toĹźsamości. Osoby zapisane jako Polacy musiały liczyć się z utrudnieniami w pracy, szkołach, urzędach, wojsku itp. W wielu przypadkach nie pytano nawet o zgodę i arbitralnie wpisywano narodowość litewską. Dlatego na przykład liczni Polacy oficjalnie zarejestrowani jako Litwini brali następnie czynny udział w imponująco bogatej działalności społecznej, politycznej i kulturalnej polskiej mniejszości”. Jeśli przy wydawaniu dowodĂłw osobistych ktoś protestował, Ĺźe bez jego zgody wpisano mu narodowość litewską, to słyszał od urzędnika - jaki z ciebie Polak, przecieĹź mieszkasz na Litwie, to jesteś Litwin. Polak to ten, co z Warszawy przyjechał. Oczywiście nazwiska zapisywano w brzmieniu litewskim- z zakończeniem "iczius" lub "is". Osoby, ktĂłre upierały się, Ĺźe są Polakami byli uwaĹźani za pariasĂłw – za podludzi. Historyk Piotr Łossowski pisze: „Specyficzną izolacją, a poniekąd nawet oficjalnym bojkotem towarzyskim, objęci byli działacze polscy na Litwie. SzczegĂłlnie wyraĹşnie uwidoczniło się to w odniesieniu do członkĂłw polskiej frakcji poselskiej w Sejmie litewskim. Jak wspomina jej przewodniczący, poseł Wiktor Budzyński: „Nikt z LitwinĂłw(w Sejmie) nie witał się z nami, nie nawiązywał znajomości, nawet z najbliĹźszych sąsiadujących foteli. KaĹźdy omijał Frakcję naszą lub poszczegĂłlnych jej członkĂłw, spotykanych na korytarzach, w obawie o posądzenie go o jakąś znajomość” („Po tej i tamtej stronie Niemna” Warszawa 1985).

Jednak największym rasizmem i chamstwem wobec PolakĂłw na Litwie Kowieńskiej popisał się jeden z czołowych szermierzy nacjonalizmu litewskiego i wyjątkowy polakoĹźerca ksiądz Mikołaj Krupawiczius-Mykolas Krupavičius. Otóş podczas posiedzenia litewskiego Sejmu Ustawodawczego 6 lipca 1921 roku ksiądz polski i zarazem poseł do litewskiego parlamentu z listy polskiej Bronisław Laus (1872-1941) został publicznie – z mĂłwnicy sejmowej nazwany przez Mikołaja Krupawicziusa „wszą”, ktĂłry następnie podobnym epitetem obdarzył całą mniejszość polską na Litwie, nazywając ją „wszami naszego litewskiego narodu”. Tak obrzydliwy rasistowski atak Krupawicziusa na PolakĂłw na Litwie zachęcił innych nacjonalistycznych posłów litewskich do rzucenia krzesłem w ks. Lausa przez ludowca Jonasa BilduĹĄasa i do pobicia innego posła polskiego - JĂłzefa Śnielewskiego tego samego dnia, co doprowadziło do wycofania się z działalności sejmowej aĹź do końca kadencji w paĹşdzierniku 1922 roku wszystkich posłów polskich w sejmie litewskim (Wikipedia).

W pierwszych latach istnienia państwa litewskiego, na terenach zamieszkałych przez PolakĂłw – w Laudzie wprowadzono nawet stan wojenny, by moĹźna stosować wobec nich nadzwyczajne ustawodawstwo później, tak jak w carskiej Rosji urządzano pogromy na ĹťydĂłw, tak na Litwie Kowieńskiej urządzano pogromy na PolakĂłw. Największy miał miejsce w Kownie 23 maja 1930 roku, kiedy to podczas zorganizowanych przez władze demonstracji antypolskich, litewski motłoch bił PolakĂłw oraz zdemolował Gimnazjum Polskie przy ul. Leśnej, napadł na redakcję gazety „Dzień Kowieński”, polską księgarnię „Stella” przy ul. Kijstuta 29, znany zakład fotograficzny Sawsienowicza, cukiernię Perkowskiego i polski klub sportowy „Sparta Kowno”.

Polakom na Litwie Kowieńskiej rząd litewski narzucił ostrą walkę, której tamtejsi Polacy nie pragnęli, ale którą musieli przyjąć w obronie swej polskości i należnych im praw człowieka. Poza tym życie Polaków na Litwie Kowieńskiej zostało uzależnione od stosunków politycznych litewsko-polskich. Chociaż prezydent Litwy Amtoni Smetona odżegnywał się od stosowania przez Litwę retorsji, jak np. na zjeździe tautininków (nacjonał-faszystów litewskich) 5 stycznia 1938 roku, prawda jest taka, że jakakolwiek akcja polska przeciwko antypolskim lub działającym na szkodę państwa polskiego Litwinom lub litewskim organizacjom w Polsce spotykała się natychmiast z retorsją ze strony litewskiej.

ChociaĹź Litwa w 1922 roku podpisała deklarację o ochronie mniejszości narodowych Ligi NarodĂłw i pomimo tego, Ĺźe w Polsce Ĺźyło ok. 80 tys. LitwinĂłw, mających swoje organizacje, szkoły, prasę itp., rząd litewski wcale nie myślał jej przestrzegać w odniesieniu do PolakĂłw. Tendencyjne lub wręcz antypolskie ustawodawstwo utrudniało Polakom Ĺźycie i swobodną pracę narodową. Wyrazem tych tendencji mających wynarodowić PolakĂłw była ustawa z 1923 roku o litewszczeniu nazwisk polskich, ktĂłra bez zgodny PolakĂłw zmieniła ich nazwiska na litewskie (np. książę Konstanty Radziwiłł odmĂłwił przyjęcia paszportu ze zlituanizowanym nazwiskiem). Decyzją administracyjną Polakowi o np. o nazwisku WrĂłbel zmieniono nazwisko na Ĺťvirblis (po polsku wrĂłbel). Jednocześnie bardzo systematycznie i konsekwentnie eliminowano wpływy polskie z Ĺźycia publicznego Litwy, niszczono wszelkie zewnętrzne oznaki polskości. W 1923 roku musiały zniknąć wszystkie polskie napisy i szyldy z ulic litewskich miast. Niebezpiecznie było rozmawiać na ulicy po polsku, szczegĂłlnie w pobliĹźu chłystkĂłw litewskich. A szowiniści litewscy lubili okładać PolakĂłw kijami aĹź do krwi. „Miały takĹźe miejsce – przy milczącej tolerancji ze strony policji – napady na zebrania polskie, zwłaszcza w okresie kampanii wyborczych do Sejmu litewskiego (Piotr Łossowski „Po tej i tamtej stronie Niemna”). Nakład prasy polskiej był uzaleĹźniony od przydziału papieru przez władze litewskie. Główne czasopisma polskie miały stąd niskie nakłady: „Dzień Kowieński” 2000 egzemplarzy i tygodnik” „Chata Rodzinna” 8000 nakładu. Czasopisma polskie podlegały częstym konfiskatom. Od 1927 roku w Sejmie litewskim nie mogło być polskich posłów. 10% ludności Litwy zostało pozbawionych swoich reprezentantĂłw w parlamencie litewskim.

Rząd litewski chcąc nie chcąc musiał się zgodzić na powstanie polskich organizacji i instytucji, jednak, jak pisze historyk litewski Bronius Makauskas: „...połoĹźenie PolakĂłw na Litwie było wytrącone z normalnego rozwoju... i podlegało naciskom litewskich władz administracyjnych” („Litwini w Polsce 1920-1939” Warszawa 1986). Nie mogła powstać jednak naczelna organizacja reprezentująca PolakĂłw na Litwie ani organizacje o charakterze patriotycznym i politycznym. Harcerstwo polskie, ktĂłre powstało zaraz po wojnie musiało ulec rozwiązaniu, gdyĹź miało ono zostać podporządkowane litewskim władzom wojskowym, a harcerze mieli ślubować na „odebranie Wilna Polsce”. Zamykanie polskich organizacji społecznych przez litewskie władze administracyjne było nierzadkim zjawiskiem. W tych warunkach aktywność PolakĂłw musiała ograniczyć się do działalności ekonomicznej i kulturalnej. Naczelną organizacją polską na Litwie było powstałe w Kownie w 1924 roku Towarzystwo Kulturalno-Oświatowe „Pochodnia”, ktĂłre w 1937 roku liczyło 6 oddziałów z 683 członkami oraz skupiało 18 innych podległych jemu pokrewnych towarzystw w BirĹźach, Jeziorosach, Kownie, PoniewieĹźu, Rosieniach, Wierzyskach i Wiłkomierzu, ktĂłre miały łącznie ok. 3350 członkĂłw. Największą organizacją zawodową był „Prodrol” przekształcony w 1937 roku w Zjednoczenie RolnikĂłw PolakĂłw na Litwie, mające 27 oddziałów w terenie i skupiające 1115 członkĂłw, posiadających razem 40 000 hektarĂłw ziemi ornej. Polski Związek Ludzi Pracy miał w 1934 roku 600 członkĂłw i utrzymywał kilkanaście zespołów teatralnych, a Stowarzyszenie Sług i Pracownic Polskich miało 500 członkiń i prowadziło w Kownie własne schronisko do 40 osĂłb. Istniało 14 towarzystw spółdzielczych, bankowych i ubezpieczeniowych w Janowie, Jeziorosach, Kiejdanach, Łopiach, Piwoszunach, PoniewieĹźu, Wiłkomierzu i Kownie – 6, z ktĂłrych największymi były: Spółka Akcyjny „Dompol” z kapitałem akcyjnym 1 000 000 litĂłw i kapitałem amortyzacyjnym 128 000 litĂłw oraz Kowieńskie Towarzystwo Drobnego Kredytu, ktĂłre posiadało w 1933 roku 6110 członkĂłw w 7 oddziałach, własny dom i majątek ziemski łącznie wartości 559 000 litĂłw i kapitał udziałowy w wysokości 761 115 litĂłw, a wkłady członkowskie wynosiły prawie 4,3 mln litĂłw. Poza tym działały Zjednoczenie StudentĂłw Polskich, Związek Polskiej MłodzieĹźy Akademickiej, Polska Bursa Akademicka w Kownie, Klub Sportowy „Sparta” w Kownie, mający 6 oddziałów z 500 członkami, z ktĂłrych oddział kowieński liczył 232 członkĂłw.

1 stycznia 1938 roku władze litewskie aby utrudnić Polakom pracę kulturalno-oświatową na terenie całej Litwy odebrały „Pochodni” z Kowna charakter związku polskich towarzystw kulturalno-oświatowych oraz nakazały likwidację polskich towarzystw oświatowych w BirĹźach, Rosieniach i Wierzyskach, Polskiego Związku Ludzi Pracy, Związku Polskiej MłodzieĹźy Akademickiej, Związku Nauczycieli Szkół Polskich na Litwie, Polskiego Klubu MiłośnikĂłw Kulturalnych Rozrywek oraz Klubu Sportowego „Sparta” w Kownie.

Największym bogactwem PolakĂłw na Litwie Kowieńskiej przed I wojną światową stanowiła ziemia i lasy. DuĹźy był udział PolakĂłw takĹźe w drobnym przemyśle rolno-spoĹźywczym i leśnym, w rzemiośle, a takĹźe wśrĂłd robotnikĂłw (fachowcy) i wolnych zawodach (lekarze, adwokaci, inĹźynierowie itd.). Dlatego nacjonalistyczne państwo litewskie zmierzało do osłabienia ich pozycji w Ĺźyciu gospodarczym kraju. Przeprowadzona w latach 20. reforma rolna bez odszkodowania, będąca przez to jawnym złodziejstwem w świetle „prawa”, zabrała Polakom ponad 1 milion hektarĂłw ziemi ornej i lasĂłw. Zadano wielki cios szkolnictwu polskiemu. Władze zezwalały na naukę w szkołach polskich tylko tym dzieciom, ktĂłrych oboje rodzice byli narodowości polskiej, a nauczanie prywatne języka polskiego było zakazane, karane aresztem i zesłaniem. W organie Związku PolakĂłw na Litwie „Naszej Gazecie” (Nr 53/489) ukazały się wspomnienia Aleksandry Iwaszkiewicz, ktĂłra przed wojną i w czasie okupacji niemieckiej mieszkała w Woskajciach koło Kowna. Pisze ona, Ĺźe w Woskajciach Adela Kieraszewiczowa „Za swoje zdemaskowane przez policję nauczycielstwo "kompletu polskiego języka", tak nazywano zbiorowe grupy dzieci, w ktĂłrych nauczano języka polskiego, Adela KieraszewiczĂłwna musiała płacić grzywnę, za wielką dla niej i jej rodziny. Wybrała celę więzienną i odsiedziała w Policijos Nuowada w Czekiszkach naznaczony jej za tajne nauczanie polskiego języka "srok"”. Nauczyciele w polskich szkołach musieli znać perfekt język litewski na specjalnie urządzanych egzaminach; w 1927 roku spośrĂłd 84 nauczycieli polskich, ktĂłrzy poddani zostali takiemu egzaminowi, ani jeden nie zadowolił egzaminatorĂłw litewskich i byli zmuszeni odejść ze szkół. Ze 100 prywatnych szkół polskich działających na Litwie w 1918 roku, w roku szkolnym 1926/27 roku otwartych było jeszcze 77 szkół z 4114 uczniami. W tymĹźe roku władze zamknęły największych 59 szkół polskich, w ktĂłrych uczyło się 3535 uczniĂłw oraz wstrzymały załoĹźenie polskiego seminarium nauczycielskiego; w roku szkolnym 1927-28 było juĹź tylko 18 szkół z 544 uczniami, natomiast w roku 1938 roku czynnych było jedynie 10 szkół z 222 uczniami (na Litwie było 30 tys. dzieci polskich w wieku szkolnym, ktĂłre były zmuszane chodzić do szkół litewskich, ktĂłre je wynaradawiały) oraz trzy gimnazja w Kownie, Wiłkomierzu i PoniewieĹźu, z ktĂłrych jedno rząd planował zamknąć. MłodzieĹź polska na Uniwersytecie Kowieńskim naraĹźona była na wielkie trudności w studiach, a ostatnio drogą administracyjną ograniczono do minimum liczbę PolakĂłw przyjmowanych na uniwersytet (117 studentĂłw polskich w 1932 r. i juĹź tylko 54 w 1938 r.). 1 stycznia 1938 roku władze litewskie zamknęły Związek Polskiej MłodzieĹźy Akademickiej.

Jako Ĺźe wielu księży litewskich naleĹźało do twĂłrcĂłw i ojcĂłw chrzestnych nacjonalizmu litewskiego o zdecydowanie antypolskim obliczu, podobną do władz antypolską politykę prowadził Kościół katolicki rĂłwnieĹź w niepodległej juĹź Litwie. Po powstaniu państwa litewskiego tylko w kilku kościołach władze kościelne pozwoliły na odprawianie polskich naboĹźeństw i wiele polskich parafii zostało pozbawionych polskich naboĹźeństw - ostatnie na całej Litwie naboĹźeństwo polskie w Kownie zlikwidowano w 1937 roku, księży polskich przenoszono do parafii litewskich na Ĺťmudzi (tam teĹź wysiedlono w 1924 r. 11 polskich zakonnikĂłw – benedyktynĂłw z jedynego polskiego klasztoru na Litwie – w Kownie), nie było ani jednej parafii obsadzonej przez proboszcza narodowości polskiej (Bronius Makauskas, jw.), usuwano język polski z Ĺźycia religijnego, do tego stopnia, Ĺźe znający język polski księża litewscy odmawiali słuchania spowiedzi w języku polskim starszych osĂłb, ktĂłre nie znały dobrze języka litewskiego. Księża litewscy szczuli parafian na PolakĂłw przez co niejednokrotnie dochodziło do awantur i bĂłjek. Oto opisy dwĂłch, spośrĂłd wielu, pogromĂłw z terenu Kowana: „20 stycznia 1924 r. w kościele Karmelickim w Kownie miało miejsce zakłócenie ustalonego porządku naboĹźeństw przez bandę przybyszĂłw. Tym został rozpoczęty szereg zorganizowanych napaści na kościoły (polskie)... 27 stycznia - banda nie dopuściła do wygłoszenia kazania polskiego w kościele Karmelickim przez okrzyki, śmiechy, popychania... 2 lutego – taĹź banda nie dopuściła do śpiewĂłw polskich suplikacji w tymĹźe kościele po wotywie. Nieustającym rykiem napastnikĂłw udaremniono; 17 lutego – napad bandy przeniĂłsł się do kościoła Św. TrĂłjcy. Udaremniono polskie kazanie i śpiewy...” (naoczny świadek Władysław Wielhorski „Byt ludności polskiej w państwie litewskim w świetle dochodzeń jej praw przed Ligą NarodĂłw (w Genewie)” Wilno 1925); drugi opis pogromu: „26 września 1925 roku w kościele Św. TrĂłjcy w Kownie odbyć się miała właśnie jubileuszowa procesja, ale nie doszło do niej. Na łagodne perswazje ze strony polskiej banda uzbrojona w kije okute w Ĺźelazo, rzuciła się na PolakĂłw okładając ich ze wszystkich stron pięściami i kijami z okrzykiem „Won w kościoła”, „Bij” itd. Powstała panika. WśrĂłd płaczu i lamentu kobiet i dzieci tłum uciekając rzucił się do drzwi. Tymczasem rozjuszeni napastnicy zamknęli wyjście z kościoła, gdzie zaczęła się dzika rozprawa z bezbronnymi wiernymi Polakami. Polała się krew...” (P. Łossowski „Polska ą Litwa. Ostatnie sto lat” Warszawa 1991).

Polacy na Litwie Kowieńskiej wycierpieli bardzo duĹźo w ciągu tego dwudziestolecia (1918-38). Stale byli przedmiotem atakĂłw, podejrzeń, ciągle krępowano ich działalność oświatową, kulturalną, a nawet gospodarczą, prześladowano wreszcie w kościołach, w ktĂłrych powinno się słyszeć nauki o miłości bliĹşniego, a nie płacz i krzyki bitych PolakĂłw przez bojĂłwkarzy litewskich – rzekomych współbraci w wierze. W wymownych słowach ujął to wszystko „Dzień Kowieński”, organ PolakĂłw na Litwie, w artykule pt. „Szlakiem pogromĂłw”, wydrukowanym 22 kwietnia 1926 roku: „Nie od dzisiaj jesteśmy świadomi tej ponurej prawdy, iĹź skazano na zagładę 200-tysięczny odłam narodu polskiego na Litwie, osiadły tu od szeregu wiekĂłw, stanowiący najzamoĹźniejszą i najbardziej inteligentną warstwę ludności kraju, opartą na solidnym fundamencie dobrobytu materialnego, a lśniącą promieniami starej, wspaniałej kultury. Sztucznie zrodzona, wypielęgnowana i zaszczepiona w narĂłd panujący ideologia polonofobii wtrąciła nas do więzienia, na straĹźy ktĂłrego dotąd stale czuwa zemsta i nienawiść. Potężne konary, odcięte i odgrodzone głuchym murem chińskim od pnia macierzystego i pozbawione najluĹşniejszego związku z macierzą, chociaĹźby tylko ulotną kartką pocztową, nie mĂłwiąc juĹź o czerpaniu z łona jej Ĺźyciodajnych sokĂłw kultury narodowej oraz sił niezbędnych do dalszego rozwoju, konary, wrośnięte od wiekĂłw w ziemię litewską, mają uschnąć bez powietrza, bez światła...” w imię i dla dobrego poczucia a la hitlerowskiego szowinizmu litewskiego, błogosławionego w imię BoĹźe przez litewski Kościół katolicki – prawdziwe krĂłlestwo szatana.

Przez zoologiczną nienawiść do PolakĂłw i wspĂłlnej historii, Litwini dokonywali rzeczy, ktĂłrych Ĺźaden normalny człowiek nie robił. Na przykład w Kiejdanach 25 września 1927 roku władze litewskie oddały hołd prochom zdrajcy Litwy - księciu Januszowi Radziwiłłowi, ktĂłry podczas najazdu szwedzkiego na Rzeczypospolitą (Polskę i Litwę), kierując się prywatą (chciał zostać pierwszym z rodu Radziwiłłów władcą księstwa litewskiego pod protekcją Szwecji), 20 paĹşdziernika 1655 roku zawrą w Kiejdanach układ ze Szwedami, w ktĂłrym uznawał protektorat Szwecji nad Litwą, co oznaczało nie tylko zerwanie unii polsko-litewskiej, ale takĹźe godziło w samo Wielkie Księstwo Litewskie, bowiem układ ten był de facto jego rozbiorem. Przeciwko Januszowi Radziwiłłowi wystąpiły rody litewskie na czele z Sapiehami (w tym Radziwiłłowie z linii na Ołyce i NieświeĹźu) oraz szlachta litewska i zdrajca ten zszedł wkrĂłtce z tego świata w niesławie. I jako zdrajca był uwaĹźany na Litwie do czasu objęcia władzy przez nacjonalistĂłw i polakoĹźercĂłw litewskich, ktĂłrzy postanowili ogłosić go honorowym dowĂłdcą 1 pułku huzarĂłw armii litewskiej. Z kolei w grudniu 1929 roku na stacji kolejowej w Koszedarach nacjonaliści litewscy zorganizowali „sąd” na krĂłlem Władysławem Jagiełłą. Władcę oskarĹźono o zburzenie jedności narodu, przyłączenie Litwy do Polski oraz zamordowanie Kiejstuta (co było niezgodne z prawdą historyczną). Wyrok pozbawił Jagiełłę tytułu wielkiego księcia litewskiego i skazywał na wymazanie jego imienia z kart historii Litwy (H. Wisner, jw.).

Jeszcze większą głupotą a i skandalem było przeredagowanie przez Mykolasa BirĹžiĹĄkę (1882-1962) poematu polskiego wieszcza narodowego Adama Mickiewicza (1798-1855) pt. „Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie”, ktĂłry jest powszechnie uwaĹźany za polską epopeję narodową. Litwini nie wiadomo z jakiego powodu uznają go za „poetę litewskiego i polskiego” (w tej kolejności – litewska Wikipedia w Internecie), chociaĹź Mickiewicz nie urodził się na Litwie, urodził się w polskiej rodzinie i sam uwaĹźał siebie za Polaka, nie znał języka litewskiego i wszystkie swoje utwory napisał po polsku. BirĹžiĹĄka był nacjonalistą litewskim, polakoĹźercą, historykiem literatury i przed wojną ministrem oświaty. Na tym stanowisku i jako wydawca jak ognia unikał słów „Polska”, „polski” i nie tylko ingerował w pracę tłumaczy, lecz własnoręcznie wykarczowywał z ich tekstĂłw wszystko, co się z polskością wiązało. W 1928 roku przygotował do druku to co Litwini przetłumaczyli z „Pana Tadeusza”, usuwając wszystkie wyrazy i zwroty, w ktĂłrych figurują słowa „Polska”, „polski” lub inne kojarzące się z Polską, jak np. Częstochowa czy mazurek oraz nazwiska PolakĂłw. Np. z koncertu Jankiela wiersze „Jeszcze Polska nie zginęła” i „Marsz Dąbrowski do Polski” usunął całkowicie; w innym miejscu nazwisko Dąbrowski zastąpił wyrazem „wĂłdz”, wiersz: „Takiej kawy jak w Polsce nie ma w Ĺźadnym kraju” przerobił na: „Takiej kawy nigdzie indziej nie zobaczysz”, itd., itd. Litwini uwaĹźają dzisiaj Adama Mickiewicza za poetę litewskiego i polskiego (w tej kolejności w litewskiej Wikipedii). Dlatego warto przypomnieć nieznany Polakom fakt, Ĺźe korzystając z upadku państwa polskiego we wrześniu 1939 roku, w kwietniu 1940 roku władze Kowna zburzyły polską pamiątkę w tym mieście - dworek, w ktĂłrym mieszkał poeta podczas pobytu w Kownie w latach 1819-23.

Nacjonaliści litewscy uwaĹźali, Ĺźe mogą dowolnie zmieniać czyli fałszować teksty wielkich polskich pisarzy, ktĂłre świadczyły o ich polskości i później bezpodstawnie i bezwstydnie ogłupiać LitwinĂłw twierdzeniami, Ĺźe to są pisarze litewscy lub podsuwać im błędną myśl, Ĺźe to są Litwini, jak np. zrobiono (litewska Wikipedia) z bez wątpienia polskim poetą pochodzącym z Mazowsza Maciejem Sarbiewskim (1595-1640), ktĂłrego nazwano „litewskim poetą barokowym”, tylko dlatego, Ĺźe przez jakiś czas mieszkał w polskim Wilnie. Z Jana Kochanowskiego i Mikołaja Kopernika takĹźe zrobiono LitwinĂłw, chociaĹź w ich przypadku, nawet nigdy nie byli w Wilnie i na Litwie!

Ten szowinizm, to polakoĹźerstwo na Litwie Kowieńskiej 1918-1940 było chlebem powszednim LitwinĂłw i moĹźna śmiało zaryzykować twierdzenie, Ĺźe dzieci litewskie piły go z mlekiem matki i uczyły się go na lekcjach religii w litewskich kościołach. Na przykład księża litewscy chcieli organizować w 1924 roku nielegalne pielgrzymki „religijne” przez „zieloną” granicę do Polski na czele ktĂłrych mieli iść księża w otoczeniu chmary dzieci, tak aby polska straĹź graniczna była bezradna w ich zatrzymaniu. Ingerował wĂłwczas Watykan i biskupowi kowieńskiemu Franciszkowi Karevicziusowi dano do zrozumienia, Ĺźe Stolica Apostolska jest stanowczo przeciwna „wykorzystywaniu praktyk religijnych dla celĂłw politycznych” i to z udziałem dzieci (P. Łossowski „Po tej i tamtej stronie Niemna”). To Ĺźe dzieci litewskie piły polakoĹźerstwo z mlekiem matki i uczyły się go na lekcjach religii jest takĹźe zasadną konkluzją z tego co powiedział niedawno historyk litewski Alfredas Bumblauskas. W audycji „Komentarze tygodnia” w prywatnej litewskiej stacji telewizyjnej TV3 powiedział: „Cała nasza litewska toĹźsamość jest antypolska. My, współczesny narĂłd litewski, urodziliśmy się jako antypolacy. NajwaĹźniejsi XIX-wieczni twĂłrcy naszej toĹźsamości narodowej mĂłwili, Ĺźe podstawowym dążeniem tworzącego się narodu litewskiego powinno być wyzwolenie się spod dominacji polskiej (zasianie nienawiści do Polski i PolakĂłw i wszystkiego co polskie)...”. Zdaniem Bumblauskasa kaĹźdy humanista i naukowiec litewski powinien zadać sobie pytanie, co osobiście zrobił, by przezwyciężyć te uformowane w okresie międzywojennym antypolskie stereotypy we wszystkich naukach, a w tym i w polityce. Jego zdaniem w tej dziedzinie nie zrobiono nic albo bardzo mało (Kresy24.pl 18.5.2011).

Po kolejnej prowokacji granicznej dokonanej przez Litwinów w nocy z 10 na 11 marca 1938 roku, Polska skierowała do rządu litewskiego ultimatum z żądaniem nawiązania normalnych stosunków dyplomatycznych między Warszawą i Kownem i pokojowej koegzystencji obu państw. Mała Litwa, nie chcąc ryzykować wojny z o wiele razy silniejszą Polską, chcąc nie chcąc musiała przyjąć ultimatum i 19 marca 1938 roku nastąpiło nawiązanie stosunków dyplomatycznych między Litwą a Polską. W Kownie otwarte zostało poselstwo polskie. Stosunki polsko-litewskie i sytuacja Polaków na Litwie Kowieńskiej uległy znacznej poprawie, m.in. zezwolono na ponowne odprawianie polskich nabożeństw w Kownie, ale teraz tylko w kościółku sióstr szarytek. Nastąpiła poprawa w stosunkach między obu państwami ale nie dlatego, że tej poprawy pragnęła także Litwa Kowieńska, ale dlatego, że warunki polityczne w jakich znalazło się Kowno (także konflikt z Niemcami o Kraj Kłajpedzki, który Litwa musiała zwrócić Niemcom w marcu 1939 r.) zmusiły ją do tego. Wkrótce naród polski miał doświadczyć nowych ciosów od Litwinów, włącznie z ludobójstwem (mord 17-18 tys. Polaków w Ponarach koło Wilna w latach 1941-44).

Hitlerowsko-sowiecki pakt z 23 sierpnia 1939 roku umożliwił Berlinowi i Moskwie dokonanie IV rozbioru Polski. 1 września 1939 roku Niemcy od zachodu, a Związek Sowiecki 17 września 1939 roku od wschodu dokonali agresji zbrojnej na Polskę, w wyniku której Hitler i Stalin podzielili się Polską pół na pół. Stalin zajął całe Ziemie Wschodnie wraz z Wilnem. Kreml zastawił pułapkę na Litwę Kowieńską. Ofiarował Litwie arcypolskie Wilno wraz z etnicznie polską częścią Wileńszczyzny za pozwolenie na założenie baz wojskowych na terytorium Litwy. Kowno przyjęło tę propozycję, za co zapłaciło utratą niepodległości 15 czerwca 1940 roku. Tego dnia 150-tysięczna Armia Czerwona rozpoczęła okupację Litwy, która następnie została przyłączona do Związku Sowieckiego. Po napadzie Niemiec hitlerowskich na Związek Sowiecki 22 czerwca 1941 roku, do lipca 1944 roku Litwa była pod okupacją niemiecką. Litwini poszli na współpracę z okupantem niemieckim (m.in. oddziały Hilfpolizei-Bataillonen, Schutzmannschat, najbardziej krwawy Ypatingasis burys), dokonując licznych zbrodni. W 1944 roku Armia Czerwona wyparła wojsko niemieckie z Litwy i przywrócono Sowiecką Litwę, która przetrwała do 1990/91 roku. Kreml ponownie włączył do niej Kraj Kłajdedzki oraz polskie Wilno i Wileńszczyznę. Po upadku Związku Sowieckiego w 1991 roku Litwa odzyskała niepodległość.

Po upadku państwa polskiego we wrześniu 1939 roku, ktĂłry to fakt Litwini przyjęli z wielką radością: rząd litewski oświadczył, Ĺźe juĹź nie uznaje Polski jako państwa i polskiego rządu w ParyĹźu, Ĺźaden urzędnik litewski nie poĹźegnał dyplomatĂłw polskich opuszczających Kowno, a gen. Nagevicius na wielkim wiecu w Kownie 10 paĹşdziernika pozwolił sobie w tragicznej dla PolakĂłw chwili, na słowa szyderstwa i ciężkiej obrazy narodu polskiego (Leon Mitkiewicz „Wspomnienia kowieńskie 1938-1939” Londyn 1968), i przyłączeniu do Litwy przez Stalina Wilna i Wileńszczyzny 26 paĹşdziernika 1939 roku, Litwini powrĂłcili do antypolskiej polityki sprzed marca 1938 roku, ktĂłrą teraz wprowadzono takĹźe na terenie okupowanego przez nich Wilna z Wileńszczyzną. Jak brutalna była to polityka na okupowanym przez Litwę terytorium państwa polskiego (ktĂłre po wrześniu 1939 roku ciągle istniało i miało międzynarodowe uznanie) przedstawia praca prof. Piotra Łossowskiego „Litwa a sprawy polskie 1939-1940” (Warszawa 1985). Wilno było duĹźym i polskim miastem (Litwini stanowili tylko 1% ludności miasta – 2000 osĂłb) z 32 kościołami katolickimi, z ktĂłrych 31 było kościołami polskimi. Miłym zajęciem LitwinĂłw, przywoĹźonych do tego celu autobusami z Litwy Kowieńskiej (!), było teraz katowanie PolakĂłw w kościołach wileńskich, takĹźe w katedrze, ktĂłrą po dokonanych w niej pogromach PolakĂłw 7, 14 i 21 maja 1940 roku arcybiskup Romuald Jałbrzykowski musiał zamknąć.

Po zajęciu Litwy Kowieńskiej przez Związek Sowiecki 15 czerwca 1940 roku władze sowieckiej Litwy, czyli komuniści litewscy, ktĂłrzy byli takimi samymi wrogami Polski, PolakĂłw i wszystkiego co polskie jak nacjonaliści litewscy, zlikwidowali całkowicie polskie Ĺźycie narodowe na terenie byłej Litwy Kowieńskiej. Pozabierali Polakom dwory i pałace z ich zabytkami sztuki i cennymi pamiątkami polskimi oraz księgozbiorami, dzięki czemu muzea i biblioteki na Litwie mają dzisiaj tysiące polonikĂłw (bez nich zapewne tylko jedno muzeum byłoby na Litwie!). Sowieci z Litwy Kowieńskiej (czyli bez Wilna i Wileńszczyzny) wywieĹşli na Sybir tysiące osĂłb, w tym nie mniej jak 5000 PolakĂłw, głównie przedstawicieli inteligencji polskiej i arystokracji polskiej, m.in. księcia Konstantego Radziwiłła. Tak podczas litewskiej okupacji Wilna (X 1939-VI 1940) jak i sowieckiej (VI 1940-VI 1941) bardzo wielu PolakĂłw (zapewne kilka tysięcy – przedstawiciele inteligencji i wolnych zawodĂłw) przeniosło się z Litwy Kowieńskiej do Wilna, gdzie wśrĂłd polskiej ludności miasta czuli się bardziej swojsko i mimo wszystko bezpieczniej niĹź na teraz nacjonalistyczno-faszystowskiej Litwie Kowieńskiej.

Polacy ucierpieli takĹźe podczas okupacji niemieckiej Litwy Kowieńskiej. Na pewno kilkuset jeśli nie więcej PolakĂłw zostało zamordowanych, a ładnych kilka tysięcy wywiezionych na roboty przymusowe do Niemiec czy wypędzonych z ojcowizny. W organie Związku PolakĂłw na Litwie „Naszej Gazecie” (Nr 53/489) ukazały się wspomnienia Aleksandry Iwaszkiewicz, ktĂłra przed wojną i w czasie okupacji niemieckiej mieszkała najpierw w Woskajciach koło Kowna, a potem w Kownie, w ktĂłrych pisze jak to Litwini u boku NiemcĂłw teraz juĹź otwarcie i bardziej brutalnie gnębili PolakĂłw i niszczyli polskość na Litwie Kowieńskiej: „W czasach wojny wszelkie działanie (polskie) było bardzo trudne. Polakom niczego nie pozwolono... w czasie wojny mszy polskiej nigdzie nie pozostało... Przy Niemcach Polakom na Litwie było bardzo ciężko dlatego, Ĺźe byliśmy traktowani tak, Ĺźe mało róşnicy od ĹťydĂłw. W Wincentowie około nas tylko trzy rodziny były polskie: KieraszewiczĂłw, p. Adeli Jatowtowej, nasza. A reszta - Litwini. Wszyscy wiedzieli, Ĺźe my jesteśmy Polacy, i choć nigdy nie mieliśmy z sąsiadami Litwinami Ĺźadnych sprzeczek czy kłótni, ani sądu ani Ĺźadnej bijatyki - nic a nic, ale nie patrząc na to, nas wypędzali z naszych gospodarstw...”.
Marek A. Koprowski uzupełnia następująco ten okres w dziejach PolakĂłw na Litwie Kowieńskiej w okresie II wojny światowej: Wojna nie była łaskawa rĂłwnieĹź dla PolakĂłw z Kowieńszczyzny. Współpracujący z Niemcami Litwini wysiedlili najaktywniejszych z nich. Zgodnie z instrukcjami tzw. litewskiego zarządu krajowego policjanci dokonujący wysiedleń mieli przeznaczonym do nich zadawać następujące pytania: 1) czy ktoś z rodziny był członkiem Polskiej Organizacji Oświatowej "Pochodnia", 2) w jakich szkołach uczyły się dzieci, 3) jakie prenumerowano czasopisma i dzienniki? Wystarczyło, by na jedno pytanie indagowany Polak odpowiedział tak, by był przeznaczony do wysiedlenia do obozu. Chyba, Ĺźe załoĹźył samokrytykę i podpisał deklarację powrotu do zdradzonej litewskości. Ofiarą wysiedleń padły praktycznie wszystkie najbardziej patriotyczne polskie zaścianki. Z powiatu poniewieskiego wysiedlono m.in. historyczną sienkiewiczowską Laudę. W efekcie wysiedleń rozbito wszystkie najbardziej zwarte ośrodki Ĺźycia polskiego. Na miejsce wyrzuconych PolakĂłw osiedlono NiemcĂłw bądĹş LitwinĂłw. NiektĂłrzy litewscy nacjonaliści w swojej polonofobii posuwali się jeszcze dalej. Uczniowie gimnazjum litewskiego w Wiłkomierzu umieścili np. na jego gmachu odezwę nawołującą do ostatecznego rozwiązania kwestii polskiej, na wzĂłr rozprawy dokonanej z Ĺťydami. Wcześniej zaś, tuĹź po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej uczniowie tej placĂłwki pozbyli się z niej uczniĂłw PolakĂłw pomimo, Ĺźe chcieli oni pobierać naukę w języku litewskim. Szykowano ich w najrozmaitszy sposĂłb. Przy drzwiach ustawiali im. Np. osobne ławki z napisem getto dla PolakĂłw i tylko w nich pozwalali siedzieć („Polacy na KowieńszczyĹşnie w okresie międzywojennym” Kresy.pl 25.6.2008).

Przed ponownym wejściem Armii Czerwonej na Litwę latem 1944 roku jeszcze więcej PolakĂłw opuściło Litwę Kowieńską udając się na tereny polskie lub dalej na zachĂłd (po wojnie większość z nich wyemigrowała do StanĂłw Zjednoczonych, Australii i Kanady). Po ponownym włączeniu Litwy do Związku Sowieckiego władze Sowieckiej Litwy przystąpiły do wysiedlania PolakĂłw z republiki. Z Wilna i Wileńszczyzny chęć wyjazdu do Polski wyraziło 134 446 rodzin (379 498 osĂłb), pozwolono na wyjazd zaledwie 61 127 rodzinom (171 158 osĂłb (Jerzy Ochmański „Historia Litwy” Wrocław 1982); Litwini byli zainteresowani głównie w wysiedleniu PolakĂłw z Wilna – wypędzono ich z miasta 107 000, tj. ponad 70% PolakĂłw tam mieszkających. Z Litwy Kowieńskiej chęć wyjazdu do Polski wyraziło 129 000 osĂłb (Jan Czerniakiewicz „Repatriacja ludności polskiej z ZSRR 1944-1948” Warszawa 1987). Niestety, władze litewskie uniemoĹźliwiały wyjazd do Polski PolakĂłw z Litwy Kowieńskiej. Zarządziły rejestrację mającą trwać zaledwie trzy tygodnie – od 10 do 31 marca 1945 roku, zamiast 6 tygodni jak przewidywała umowa i robiły wszystko, aby ta wiadomość dotarła do jak najmniej osĂłb zainteresowanych repatriacją. Zarejestrowało się do wyjazdu 17 tysięcy osĂłb, z tego w Kownie 6500, w Kiejdanach 4800, PoniewieĹźu 3300 i w Wiłkomierzu 2700 osĂłb. Jednak Litwini i na tę liczbę nie chcieli się zgodzić. Zastępca Przedstawiciela Głównego Sowieckiej Litwy do Spraw Ewakuacji (wysiedlenia PolakĂłw) p. Pranculis powiedział 19 lipca 1945 roku polskiemu pracownikowi urzędu repatriacyjnego w Wiłkomierzu Andrzejowi Miłoszowi: „W Litwie (Kowieńskiej) PolakĂłw wcale nie ma. Polskimi w Litwie były tylko „szczyty”, ktĂłrych teraz w kraju mało juĹź pozostało, reszta to spolszczeni Litwini, a tych my do Polski nie wypuścimy” (Krzysztof Buchowski „Uwagi o tak zwanych „repatriacjach” ludności polskiej z terenĂłw Litwy etnicznej w latach 1945-1947”, w: „WspĂłlne dziedzictwo Ziem Północno-Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej”, tom III, Białystok 2004). Jak widzimy tak nacjonaliści litewscy jak i komuniści litewscy decydowali o tym kto jest na Litwie Polakiem a kto nie. Ostatecznie komuniści litewscy zgodzili się na wyjazd z Litwy Kowieńskiej do Polski zaledwie 2614 osobom – wyłącznie przedstawicielom inteligencji polskiej, jej niedobitkom, ktĂłre pozostały po pierwszej okupacji sowieckiej (1940-41) i niemieckiej okupacji kraju. Z okręgĂłw „repatriacyjnych”: Kiejdany zezwolono na wyjazd tylko 313 osobom, z Kowno 1172 osobom, PoniewieĹź 776 osobom i Wiłkomierz 383 osobom (J. Czerniakiewicz, jw.). Około 1-2 tysięcy PolakĂłw z Litwy Kowieńskiej, ktĂłrzy podczas wojny przenieśli się do Wilna, wyjechało do Polski z grupą PolakĂłw wypędzonych z tego miasta przez Stalina i LitwinĂłw.

Ĺťycie PolakĂłw na terenach byłej Litwy Kowieńskiej w okresie okupacji sowieckiej w latach 1945-1990/1991 było jeszcze bardziej ciężkie niĹź w przedwojennej nacjonalistycznej Litwie, ktĂłra musiała choć trochę liczyć się z większą i silniejszą Polską oraz z tym faktem, Ĺźe w Polsce Ĺźyło około 80 000 LitwinĂłw. Teraz nacjonaliści litewscy, przebrani w czerwone koszule z sierpem i młotem (wielu i to najwaĹźniejszych politykĂłw niepodległej Litwy od 1991 roku było członkami i działaczami partii komunistycznej i zajmowało często róşne wysokie stanowiska), i wykorzystujący takĹźe wrogość władz sowieckich do PolakĂłw, prześladowali ich i polskość na Sowieckiej Litwie bez Ĺźadnych ograniczeń, gdyĹź Polska Ludowa (PRL) zaleĹźna od Moskwy nie śmiała krytykować antypolskich poczynań na Litwie i w ogĂłle nie miała Ĺźadnych kontaktĂłw z rodakami na dawnej Litwie Kowieńskiej. Tę część Sowieckiej Litwy oddzielał od Polski nowy „mur chiński”. Przez dwa pokolenia wszelki brak kontaktu z Polską, tylko szkoła litewska, brak organizacji i innych polskich placĂłwek, jak np. kulturalnych, mszy polskich w kościołach (w kowieńskiej dzielnicy Wiliampol pod koniec lat 40. XX w. pracował ksiądz polskiego pochodzenia, ktĂłry odprawiał naboĹźeństwa polskie, lecz wkrĂłtce zabroniono mu dalszego sprawowania opieki duchowej nad Polakami; w 1962 roku powstał w Kownie polski zespół taneczno-wokalny „Kotwica” – jedyna polska placĂłwka na Sowieckiej Litwie), jak rĂłwnieĹź ciągłe sączenie antypolskiej propagandy sprawiło, Ĺźe dzisiaj na dawnej Litwie Kowieńskiej właściwie nie ma PolakĂłw. Według litewskiego spisu ludności w 2001 roku w Kownie mieszkało 2500 PolakĂłw, a w rejonach: kowieńskim 720, janowskim 714, kiejdańskim 504 i koszedarskim 374. Pozostały więc niedobitki PolakĂłw w Kownie, Kiejdanach, Wędziagole czy PoniewieĹźu. Twardych ludzi, w ktĂłrych polskiego ducha nie potrafił zabić ani nacjonalizm litewski ani sowiecko-litewski. Niby demokratyczna i wchodząca w skład państw Unii Europejskiej Litwa nie oddała Polakom w Kownie ani domu „Pochodni” ani banku spółdzielczego, ktĂłre to budynki wznieśli Polacy litewscy w okresie międzywojennym za ich własne pieniądze i ktĂłre miały słuĹźyć Polakom, a ktĂłre odebrał im sowiecki okupant Litwy. Widać, Ĺźe jego decyzje w odniesieniu do PolakĂłw mają pozostawać w mocy.

Dziś nie ma polskiej Litwy Kowieńskiej – tam nie ma juĹź więcej Polski. Przyczynili się do tego litewscy nacjonaliści i komuniści oraz litewski Kościół katolicki w sposĂłb, ktĂłry potępia cały cywilizowany świat. Jednak pozostała po niej historia, ktĂłrej nie mamy prawa zapomnieć.

Dawną polskość Litwy Kowieńskiej przypomni ten oto słownik geograficzno-historyczny.

Marian Kałuski
(Nr 106)

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt