Czwartek 28 Marca 2024r. - 88 dz. roku,  Imieniny: Anieli, Kasrota, Soni

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 02.05.14 - 23:25     Czytano: [3236]

Polska podziemna a Kresy


O Kresach w Testamencie Polski Podziemnej

W styczniu 1944 roku Armia Czerwona walcząca z niemieckim Wehrmachtem przekroczyła ponownie przedwojenną granicę polsko-sowiecką na terenie Wołynia. Po raz pierwszy przekroczyła ją 17 września 1939 roku, najeżdżając od wschodu Polskę, walczącą z agresją hitlerowską od 1 września 1939 roku. Stalin wspólnie z Hitlerem dokonał IV rozbioru Polski. Związkowi Sowieckiemu przypadły Ziemie Wschodnie z arcypolskimi miastami – Lwowem i Wilnem. Teraz Stalin chciał ponownie włączyć te tereny do Związku Sowieckiego.

M.in. związku z tym instytucja Polski Podziemnej – krajowa Rada Jedności Narodowej, reprezentująca ugrupowania wspierające rząd RP na uchodźstwie (w Londynie) 15 marca 1944 roku ogłosiła deklarację „O co walczy Naród Polski”, w której m.in. uznawała nienaruszalność przedwojennej polskiej granicy wschodniej, pisząc: „Na wschodzie Polski utrzymana być musi granica polska, ustalona w traktacie ryskim z 1921 roku... Wschodni nasz sąsiad sięga po odwieczne polskie ziemie wschodnie Rzeczypospolitej... Naród polski jest zjednoczony w stanowczym przeciwstawieniu się tym niesłychanym roszczeniom wschodniego sąsiada, tak jak zjednoczony jest w walce z wrogiem zachodnim. Naród polski wierzy głęboko w zwycięstwo prawa i sprawiedliwości i zdecydowanie odrzuca wszelką myśl ustępstw terytorialnych na wschodzie”.

Ludzie władzy w III RP (od 1989 r.) urodzeni na Kresach

Pomimo upływu wielu lat od kiedy w 1945 roku Ziemie Wschodnie zostały oderwane przez Związek Sowiecki od Polski, a okres rozpoczynania kariery politycznej dla wielu już raczej minął, ciągle nie zabrakło Polaków pochodzących z Kresów, którzy po upadku narzuconej Polsce i Polakom przez Związek Sowiecki władzy komunistycznej w Polsce w 1989 roku przystąpili do budowy nowej – wolnej i demokratycznej Polski – III RP. Oto niektórzy z nich (lista opracowana jedynie na podstawie dostępnych biogramów):

LWÓW: Jacek Antonowicz (ur. 1933), polityk, 2002–2006 przewodniczący rady miasta Stalowa Wola; Szczepan Stanisław Balicki (ur. 1929), prawnik i polityk, 1989-91 poseł na Sejm; Izabella Cywińska (ur. 1935), minister kultury i sztuki 1989-90; Zdzisław Adam Czarnobilski (ur. 1934), poseł na Sejm 1989-91, senator RP 1991-93; Barbara Frączek (ur. 1941), poseł na Sejm RP 1991-93 i 1997-2001; Witold Andrzej Karczewski (1930 – 2008 Warszawa), minister nauki 1991-95, przewodniczący Komitetu Badań Naukowych 1991-95; Stefan Kozłowski (ur. 1928 – 2007 Krynica), poseł na Sejm 1989-91, minister ochrony środowiska 1992; Jacek Kucharzewski (1937 – 2009 Opole), prezydent Opola 1990-94; Jacek Jan Kuroń (1934 – 2004 Warszawa), poseł na Sejm RP 1989-2001, minister pracy i opieki społecznej 1989-90 i 1992-93; Anna Maria Kurska (ur. 1929), senator RP 2001-05 i 2005-07; Aleksander Małachowski (1924 – 2004 Warszawa), poseł na Sejm 1989-91, 1991-93, 1993-97 i 2001-04, wicemarszałek Sejmu 1993-97; Jerzy Władysław Mokrzycki (1942 – 2005), wojewoda koszaliński 1994-97, senator RP 1997-2001; Janusz Onyszkiewicz (ur. 1937), poseł na Sejm RP 1989-91, 1991-93, 1993-97 i 1997-2001, minister obrony narodowej 1992-93 i 1997-2000; Zygfryd Zaporowski (1941 - 2006), wiceprezydent Wrocławia 1990-98; Antoni Żelazny (ur. 1937), poseł na Sejm 1989-91, Stanisław Żurowski (ur. 1943), poseł na Sejm 1989-91 i 1991-93.

MAŁOPOLSKA WSCHODNIA: Zbigniew Balik (ur. 1935 Borysław koło Drohobycza), poseł na Sejm 1989-91; Aleksander Bentkowski (ur. 1941 Stanisławów), poseł na Sejm RP 1989-2001, senator RP 2005-07, minister sprawiedliwości w rządzie Tadeusza Mazowieckiego 1989-90; Zbigniew Bronisław Bobak (ur. 1931 Zuszyce koło Gródka Jagiellońskiego), poseł na Sejm 1989-91; Leonard Michał Boguszewski (ur. 1936 Brody), generał brygady WP, zastępca dowódcy Śląskiego Okręgu Wojskowego – szefa Obrony Terytorialnej i dowódca garnizonu wojskowego Wrocław 1992–1996; Marian Cichosz (ur. 1954 Mościska), wojewoda chełmski 1994-97, senator RP 1997-2000, wiceminister sprawiedliwości 2007-09, od 2011 wiceprezes Najwyższej Izby Kontroli; Ryszard Ciecierski (ur. 1942 Mieczyszczów, woj. tarnopolskie), przewodniczący Rady Miejskiej Opola 2002-05, senator 2005-07; Antoni Czajka (ur. 1929 Mościska), poseł na Sejm RP 1991-93; Marian Janusz Czerwiński (ur. 1940 Zimna Wódka koło Lwowa), poseł na Sejm 1989-91; Juliusz Dorosz (ur. 1942 Pnikut koło Mościsk), wiceprezydent Przemyśla (lata 90.); Roman Duda (ur. 1935 Stare Brody k. Brodów), uczony, senator RP 1991-93; Stanisław Dulias (ur. 1939 Zbaraż), ekonomista, polityk, poseł na Sejm 2001-05; Tadeusz Fiszbach (ur. 1935 Dobraczyn koło), poseł na Sejm 1989-91 i wicemarszałek Sejmu; Ewa Freyberg (ur. 1944 Zimna Woda koło Lwowa), poseł na Sejm RP 1997-2001, wiceminister przekształceń własnościowych 1994, wiceminister skarbu państwa 1994-97, gospodarki i edukacji narodowej 2003-04; Alicja Grześkowiak (ur. 1941 Świrz koło Przemyślan), senator RP 1989-91, 1991-93, 1993-97 i 1997-2001, marszałek Senatu 1997-2001; Andrzej Hardy (ur. 1942 Tarnopol), poseł na Sejm RP 1991-93; Tadeusz Hupałowski (1922 Złoczów – 1999 Warszawa), prezes Najwyższej Izby Kontroli 1983-91; Eugeniusz Jarysz (ur. 1941 Mikołajów k. Żydaczowa), działacz polityczny, wicewojewoda pilski 1993-97; Andrzej Kaliwoszka (ur. 1938 Brzeżany), lekarz, generał WP, Szef Służby Zdrowia WP 1995-98; Tadeusz Komarnicki (ur. 1940 Komarniki k. Turki), generał dywizji Wojska Polskiego, 1992-95 szef Zarządu Zaopatrywania Inspektoratu Logistyki Sztabu Generalnego WP, 1995-96 szef Zarządu XIV Sztabu Generalnego WP; Jacek Krywult (ur. 1941 Stanisławów), polityk, samorządowiec, od 2002 prezydent Bielska-Białej; Tadeusz Stefan Lewandowski (ur. 1944 Płuchów koło Złoczowa), poseł na Sejm RP 1991-93, senator RP 1997-2001 i 2005-07, wiceprezydent Jeleniej Góry od 1994; Adam Markiewicz (ur. 1944 Torskie k. Zaleszczyk) – polityk, samorządowiec, prezydent Świdnicy 1995-2001, poseł na Sejm 2001-05; Władysław Medwid (ur. 1945 Wiktorówka koło Brzeżan), poseł na Sejm RP 1993-97; Marian Michalski (ur. 1936 Załoźce koło Złoczowa), poseł na Sejm RP 1993-97; Jan Mizikowski (ur. 1931 Stanisławów), poseł na Sejm 1991-93; Jan Władysław Osuchowski (ur. 1937 Kulwińce k. Husiatyna), polityk, samorządowiec, prezydent Raciborza 2002–06; Romuald Poliński (ur. 1942 Sołowa k. Przemyślan), ekonomista, podsekretarz stanu (wiceminister) w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej 2006–07; Regina Rokita (ur. 1938 Przemiwółki), rzecznik prasowy Komendy Głównej Straży Pożarnej (lata 90.); Adam Daniel Rotfeld (ur. 1938 Przemyślany), wiceminister spraw zagranicznych 2002-2005, minister spraw zagranicznych 2005; Jadwiga Julia Rudnicka (ur. 1931 Sokołówka koło Złoczowa), posłanka na Sejm RP 1991-93, senator RP 2005-07; Zbigniew Rudnicki (1928 Stanisławów – 2000), poseł na Sejm 1989-91; Tadeusz Samborski (ur. 1945 Ganczary koło Lwowa), poseł na Sejm RP 1993-97 i 1997-2001; Grzegorz Leopold Seidler (1913 Stanisławów – 2004 Lublin), prawnik, w latach 90. XX w. członek Trybunału Stanu; Józef Skowyra (ur. 1941 Sambor), poseł na Sejm 2001-05; Wiesław Sosabowski (ur. 1934 Sokal), wiceprezydent Zabrza (lata 90.); Edward Józef Szczucki (ur. 1936 Meducha k. Halicza), polityk, samorządowiec, prezydent Leszna 1990-98; Bolesław Suchodolski (ur. 1944 Przedborze koło Jaworowa), poseł na Sejm 1989-91; Franciszek Szelwicki (ur. 1941 Czarnokońce Małe k. Kopyczyniec), polityk, związkowiec, poseł na Sejm 1997-2001; Jerzy Świątkiewicz (ur. 1925 Zielona k. Nadwórnej), prawnik, wiceprezes Naczelnego Sądu Administracyjnego 1982-95, zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich 1995-2006; Piotr Wach (ur. 1944 Borysław), senator RP 2005-07 i od 2007; Zofia Wilczyńska (ur. 1942 Wodniki k. Bóbrki), nauczycielka, polityk, poseł na Sejm 1989 – 2001; Jarosław Wojciechowski (ur. 1955 Czortków), od 2008 dolnośląski komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, od 2011 poseł na Sejm; Józef Zbigniew Woroszczak (ur. 1940 Tłumacz), poseł na Sejm RP 1991-93; Andrzej Załucki (ur. 1941 Kołomyja), wicedyrektor gabinetu politycznego Prezesa Rady Ministrów, ambasador w Moskwie 1996-2002, wiceminister spraw zagranicznych 2002-05, ambasador w Pradze 2005-06.

WOŁYŃ: Czesław Bakalarski (ur. 1930 Koznanka k. Łucka), od 1976 r. sędzia Sądu Najwyższego (przewodniczący wydziału w Izbie Wojskowej SN) i w latach 1985-1993 członek Trybunału Konstytucyjnego; Maria Berny (ur. 1932 Trościanka koło Łucka), senator RP 1993-97 i 2001-05; Zdzisław Czeszejko-Sochacki (1927 Rokitno pow. Sarny – 2002 Warszawa), sędzia Trybunału Konstytucyjnego 1993-2001; Kazimierz Dejmek (1924 Kowel – 2002 Warszawa), poseł na Sejm 1993-97, minister kultury i sztuki 1993-96; Krzysztof Dowgiałło (ur. 1938 w Nowomalinie koło Zdołbunowa), poseł na Sejm 1989-91; Zbigniew Drela (ur. 1931 Kleczkowice koło Kowla), poseł na Sejm 1989-91; Jerzy Eysymontt (1937 Łuck – 2005), wiceminister gospodarki w rządzie Jerzego Buzka 1991-92, poseł na Sejm 1991-93 i 1993-97; Edward Horoszkiewicz (ur. 1938 Balarka pow. Łuck), poseł na Sejm 1989-91; Bohdan Kopczyński (ur. 1935 Włodzimierz Wołyński), poseł na Sejm 1989-91 i 2001-05; Bogusław Litwiniec (ur. 1931 Ostróg), senator RP 1997-2001 i 2001-05; Teresa Malczewska (ur. 1943 Korzec koło Równego), poseł na Sejm 1989-91; Andrzej Milczanowski (ur. 1939 Równe), minister spraw wewnętrznych 1992-95; Zygmunt Leopold Mogiła-Lisowski (ur. 1928 Romanówka koło Łucka), poseł na Sejm 1991-93; Roman Norbert (ur. 1939 Smordwa koło Dubna), poseł na Sejm 1989-91; Zenon Pigoń (ur. 1940 Radziwiłłów koło Dubna), poseł na Sejm 1989-91; Jerzy Stanisław Sito (1934 Pińsk – 2011 Warszawa), poeta, tłumacz, głównie sztuk Szekspira, dyplomata, ambasador w Danii 1991-97; Jerzy Skoczek (ur. 1938 Kowel), wiceprezydent Siedlec (lata 90.); Stefan Bogusław Sobieszczański (1933 Pulemiec koło Lubomla – 1998), poseł na Sejm 1989-91; Władysław Staniuk (ur. 1934 Kupracze koło Lubomla), poseł na Sejm RP 1991-93; Stanisław Suchodolski (ur. 1939 Czetyń koło Łucka), poseł na Sejm 1989-91; Władysław Szkop (ur. 1944 Równe), poseł na Sejm 1993-97, 1997-2001, 2001-05 i od 2009; Danuta Wierzbicka (ur. 1930 Kiwerce koło Łucka), poseł na Sejm 1991-93; Zofia Wilczyńska (ur. 1942 Wodnik koło Równego), poseł na Sejm 1989-91, 1993-97, 1997-2001 i 2001-05.

UKRAINA: Józef Orzeł (ur. 1946 Charków), poseł na Sejm RP 1991-93.

POLESIE: Janusz Stefan Bielawski (ur. 1928 Wielkoryta koło Brześcia nad Bugiem), senator RP 1997-2001 i 2001-05; Jerzy Bukowski (ur. 1935 Brześć nad Bugiem), dyplomata, konsul generalny w Lille (Francja) 1991-95; Zdobysław Tomasz Flisowski (ur. 1931 Brześć nad Bugiem), uczony, polityk, członek Rady Warszawy 1990-92, minister edukacji narodowej 1992–1993; Roman Ney (ur. 1931 Pińsk), poseł na Sejm 1989-91; Jerzy Zdzisław Osiński (ur. 1936 Linów k. Prużany), poseł na Sejm 1989-91; Zbigniew Michał Pawłowicz (ur. 1943 Kamień Koszyrski), senator RP 2007-11; Tadeusz Polański (ur. 1943 Suche-Janów Poleski), poseł na Sejm 1993-97 i 2001-05; Tadeusz Mieczysław Rewaj (ur. 1931 Łachwa k. Łunińca), fizyk, senator RP 1993-97.

GRODZIEŃSZCZYZNA: Antoni Bielewicz (ur. 1946 Prokopowicze koło Grodna), poseł na Sejm 1991-93, następnie wiceprezydent Warszawy; Krystyna Stefania Ejsmont (ur. 1934 Grodno), posłanka na Sejm 1989-91; Seweryn Jurgielaniec (ur. 1938 Grodno), poseł na Sejm 1993-97 i 1997-2001; Sławomir Nowakowski (ur. 1942 Grodno), poseł na Sejm 1993-97; Tomasz Romańczuk (1933 Roś koło Wołkowyska – 2005), poseł na Sejm 1989-91, senator RP 1993-97; Jerzy Skalski (1925 Grodno – 2010 Warszawa), generał broni WP, sekretarz Komitetu Obrony Kraju 1987–1990, wiceminister obrony narodowej 1989–1990.

NOWOGRÓDCZYZNA: Zbigniew Edward Antoszewski (ur. 1944 Rybaki k. Nowogródka), senator RP 1997-2001; Waldemar Bohdanowicz (ur. 1941 Raków k. Wołożyna), geograf, polityk, prezydent Łodzi i wojewoda łódzki 1989-94, senator RP 1991-93; Józef Hermanowicz (ur. 1929 Baranowicze), poseł na Sejm 1991-93; Czesław Hurynowicz (ur. 1930 Siniawka koło Klecka), wicewojewoda słupski (lata 90.); Mikołaj Kozakiewicz (1923 Albertyn koło Słonimia – 1998), poseł na Sejm 1989-91 i 1991-93, marszełek Sejmu 1989-91; Jerzy Niczyperowicz (1936 Nieśwież – 1996), poseł na Sejm 1991-93; Witold Niedek (ur. 1932 Baranowicze), generał brygady WP, 1991-93 szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Bydgoszczy; Wacław Niewiarowski (1942 Stefanowo k. Rakowa – 2007 Warszawa), inżynier, polityk, wicewojewoda 1990-91 i następnie wojewoda gorzowski 1991–92, poseł na Sejm 1991-93, minister przemysłu i handlu 1992-93; Bohdan Pilarski (ur. 1931 Brzozowiec k. Lidy), poseł na Sejm 1989-91 i 1991-93; Tadeusz Czesław Polak (1927 Łopuszno koło Nowogródka – 2001 Warszawa), historyk sztuki, wiceminister kultury i sztuki 1994–97; Zygmunt Suszczewicz (1944 Lubieniec, pow. Nieśwież – 2012 Dywity), poseł na Sejm 1993-97; Jan Świrepo (ur. 1941 Talminowicze koło Klecka), poseł na Sejm 1993-97, wicewojewoda lubuski od 2008; Andrzej Tarnowski (ur. 1940 Nowogródek), wiceprezydent Szczecina 1991-94; Teresa Halina Woźniak (ur. 1941 Dokudów koło Lidy), posłanka na Sejm 1989-91.

WILEŃSZCZYZNA (dziś część Białorusi): Janusz Balewski (ur. 1933 Leonpol k. Dzisny), dyplomata i działacz partyjny, ambasador w Argentynie 1988–92; Waldemar Bohdanowicz (ur. 1941 Raków k. Mołodeczna), prezydent m. Łodzi i wojewoda łódzki 1989-94, senator RP 1991-93; Jan Cimanowski (ur. 1937 Dołgie w województwie wileńskim), naukowiec, senator RP 1997-2001; Robert Głębocki (1940 Trepałowo k. Oszmiany – 2005 Gdańsk), minister edukacji w rządzie Krzysztofa Bieleckiego 1991; Roman Harmoza (ur. 1937 Bućkiewicze k. Mołodeczna), generał brygady pilot Wojska Polskiego, od 1 VII 1990 szef Wojsk Lotniczych - zastępca dowódcy Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej, 1991-93 attache wojskowy przy Ambasadzie RP w Moskwie, 1994 dyrektor Departamentu Kadr MON, 1994-95 dyrektor generalny w MON; Józefina (Józefa) Hrynkiewicz, (ur. 1945 Daniuszewo k. Smorgoń), socjolog, poseł na Sejm od 2011; Wiesław Jerzy Johann (ur. 1939 Oszmiana, woj. wileńskie), prawnik, sędzia Trybunału Konstytucyjnego 1997-2006; Jan Ryszard Kurylczyk (ur. 1945 Dziedzina k. Dzisny), pisarz, polityk, wojewoda pomorski 2001-04, wiceminister infrastruktury 2004-05; Teresa Możdżyńska (ur. 1937 Minuta koło Dzisny), wiceprezes Głównego Urzędu Statystycznego; Mieczysław Protasowicki (ur. 1943 na Zach. Białorusi) lekarz weterynarii, polityk, senator RP 1993-97; Adolf Reut (ur. 1944 Postawy), rzecznik prasowy Państwowej Agencji Inwestycji Zagranicznych SA; Regina Wasilewska-Kita (ur. 1951 Trakucie k. Oszmiany), lekarz, polityk, samorządowiec, poseł na Sejm 2005-07.

WILNO: Ryszard Baturo (ur. 1933), dr nauk prawnych; dyplomata, 1975-76 wicedyrektor Gabinetu Ministra Spraw Zagranicznych, 1984-88 wicedyrektor Departamentu I MSZ; 1991-95 ambasador w Koreańskiej Republice Ludowo-Demokratycznej; Witold Chodkiewicz (ur. 1937), inżynier, 1990-93 podsekretarz stanu (wiceminister) w Ministerstwie Transportu i Gospodarki Morskiej; Ryszard Ganowicz (1931 – 1998 Poznań), senator RP 1989-91; Witold Feliks Gładkowski (1942 Wilno – 2006 Wilno), senator RP 2001-05; Józefa Hennelowa (ur. 1925), poseł na Sejm 1989-91 i 1991-93; Jerzy Zbigniew Hrybacz (ur. 1927), delegat pełnomocnika rządu ds. reformy samorządu terytorialnego 1990-91, poseł na Sejm 1991-93; Jadwiga Jabłońska (ur. 1932), od 1992 długoletni dyrektor Gabinetu Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki; Iwo Zygmunt Jakubowski (ur. 1944), prezes Urzędu Dozoru Technicznego (lata 90.); Antoni Jasiński (1927 – 2006), wiceminister obrony narodowej 1989-90; Władysław Jaworski (ur. 1929), ekonomista, 1986-90 wiceprezes Narodowego Banku Polskiego; Aleksander Jurewicz (ur. 1940), poseł na Sejm 1989-91; Henryk Jużykiewicz (ur. 1937), poseł na Sejm 1989-91; Wojciech Eugeniusz Kwiatkowski (ur. 1937), poseł na Sejm 1991-93; Romuald Mazurek (ur. 1929), wiceprezes Urzędu Dozoru Technicznego (lata 90.); Marek Mazurkiewicz (ur. 1931), poseł na Sejm 1991-93, 1993-97 i 1997-2001, sędzia Trybunału Konstytucyjnego od 2001; Sław Milewski (ur. 1928), wiceprezes Powszechnej Kasy Oszczędności – Bank Państwowy (lata 90.); Jerzy Młynarczyk (ur. 1931), poseł na Sejm 2001-05; Jerzy Hubert Modrzejewski (1942 – 1998 Jelenia Góra), poseł na Sejm 1989-91; Jerzy Niewodniczański (ur. 1936), od 1992 wieloletni prezes Państwowej Agencji Atomistyki; Tadeusz Olechowski (1926 – 2001), doradca prezesa Rady Ministrów 1989-90, ambasador w Belgii i Luksemburgu od 1990; Jerzy Passendorfer (1923 – 2003 Skolimów), poseł na Sejm 1996-97; Zbigniew Puzewicz (ur. 1930), poseł na Sejm 1989-91; Ignacy Rutkiewicz (ur. 1929), prezes rządowej Polskiej Agencji Prasowej 1990-92 i 1992-94, doradca ministra kultury i sztuki 1998-99; Jacek Sauk (ur. 1944), poseł na Sejm 2001-2005, senator RP 1997-2001 i 2005-07; Władysław Sidorowicz (ur. 1945), minister zdrowia i opieki społecznej 1991, senator RP 2005-07 i od 2007; Jerzy Wiktor Slezak (ur. 1939), poseł na Sejm 1989-91, minister łączności 1990-91; Zofia Świda (1939 – 2011 Wrocław), prawnik, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, sędzia Sądu Apelacyjnego, ekspert Ministra Sprawiedliwości oraz od 2004 Sejmowej Komisji ds. Reformy Prawa Karnego.

WILEŃSZCZYZNA (dziś część Litwy): Zygmunt Bartoszewicz (ur. 1936 Miesino koło Niemenczyna), poseł na Sejm 1993-97; Kazimierz Bogdanowicz (1928 Gawryliszki k. Podbrodzia – 2009 Warszawa), generał brygady WP, dowodził Zgrupowaniem Jednostek Zabezpieczenia MON 1987–91; Danuta Polak (ur. 1945 Hoduciszki), poseł na Sejm 1993-97 i 2001-05; Paweł Rogiński (ur. 1940 Dworzyszcze k. Solecznik), inżynier i polityk, poseł na Sejm 1989-91; Stefan Śnieżko (ur. 1936 Ginejciszki koło Wilna), zastępca Prokuratora Generalnego 1990-2001, senator RP 1991-93; Ludwik Tomiałojć (ur. 1939 Michałkonie k. Wilna), ekolog, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, członek Państwowej Rady Ochrony Przyrody i Rady Krajowej Partii Zieloni 2004, członek Rady Ekologicznej przy Prezydencie RP Lechu Wałęsie, do 2003 przewodniczący polskiego komitetu Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN).

LITWA (Kowieńska): Stanisław Stomma (1908 Szacunach koło Kiejdan – 2005 Warszawa), senator RP 1989-91.

ŁOTWA: Andrzej Łapicki (ur. 1924 Ryga), poseł na Sejm 1989-91; Jerzy Osiatyński (ur. 1941 Ryga), poseł na Sejm RP 1989-91, 1991-93, 1993-97 i 1997-2001, minister – kierownik Centralnego Urzędu Planowania w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, minister finansów 1992-93.

Czy Lwów był polskim miastem?

To nie jakaś tam polska propaganda ale najprawdziwsza prawda: Lwów od 1340 do 1945 roku był polskim miastem i odegrał wielką rolę w dziejach narodu polskiego, nie wyłączając polskiego Kościoła katolickiego (druga metropolia polska od 1412 roku, domy macierzyste wielu zakonów, w 1656 roku proklamowano w nim Matkę Bożą Królową Polski itd.). Ukraińcy w mieście zawsze stanowili znikomą mniejszość ludności i prawie nic nie znaczącą w życiu miasta, gdyż w większości należeli do dołów społecznych.

We wrześniu 1939 roku Hitler razem ze Stalinem napadli na Polskę i dokonali czwartego rozbioru Polski. Lwów przypadł Związkowi Radzieckiemu, a Stalin sprezentował miasto Ukraińcom. Od czasu wysiedlenia prawie wszystkich Polaków z miasta w latach 1945-46 do tzw. Polski Ludowej, Lwów stał się ukraińskim miastem. I tak już zapewne pozostanie do końca świata.

Wiele materialnych pamiątek polskich we Lwowie już dawno zniszczono lub usunięto z miasta, jak np. pomniki: Aleksandra Fredry (dziś we Wrocławiu) czy króla Jana III Sobieskiego (dziś w Gdańsku), a ponad 20 polskich kościołów zamieniono na cerkwie. Pozostała jednak polska historia miasta i Ukraińcy nie wiedzą jak sobie z nią poradzić. No bo w żaden sposób nie można zakłamać historii, tym bardziej, że o tej polskości miasta mówi i pisze się w Polsce i poza Polską w innych językach.

Jeśli czegoś nie można sfałszować to pozostaje przemilczanie.

W Internecie jest trochę materiału ukraińskiego i na tematy polsko-ukraińskie. Jest m.in. ukraińska strona internetowa w języku angielskim, która pokazuje zdjęcia Lwowa sprzed 100 lat. A więc z okresu, kiedy Lwów był tak bardzo polski. Pokazany jest m.in. pomnik Adama Mickiewicza w centrum miasta. Podpis pod zdjęciem mówi tylko tyle, że jest to “Monument” - pomnik; a czyj to nieważne! Inne zdjęcie pokazuje pomnik króla Jana III Sobieskiego na Wałach Hetmańskich; to zdjęcie jest z kolei podpisane “Sculpture” - czyli po prostu rzeźba; ot sobie jakaś tam ciekawa rzeźba! Ciemnotę ludzi, którzy przygotowali tę stronę udowadnia podpis pod fotografią kościoła Dominikanów, który nazwano “katedrą dominikańską”.

Z kolei rządowa ukraińska strona internetowa o Ukrainie w języku angielskim pisząc o Lwowie wspomina m.in. Cmentarz Łyczakowski - nekropolię wielu SETEK sławnych Polaków. Oczywiście nic o tym nie napisano. Wspomniano jedynie o grobach KILKU znanych Ukraińców tam pochowanych oraz napisano, że są tam groby także CUDZOZIEMCÓW przybyłych do Lwowa; tym słowem zastąpiono wyraz “Polaków”, a jednocześnie wykreślono Polaków z historii miasta - jako dominującą we Lwowie ludność!

Niestety, żyjemy w czasach totalnego zakłamania. I nic nie wskazuje na to, że będzie lepiej, że ludzie zaczną dostrzegać siebie jako braci, a prawda historyczna będzie niczym innym jak tylko prawdą historyczną.

Polskie pomniki w Kołomyi

Przed wojną w Kołomyi (woj. stanisławowskie; 38 300 mieszk. w 1939 r.) były cztery pomniki polskie: w centrum miasta – na placu między ratuszem a katolickim kościołem parafialnym stał pomnik znanego poety epoki oświecenia – „poety serc” Franciszka Karpińskiego (1741-1825), który urodził się w niedalekim Hołoskowie; poeta miał właściwie w tym mieście dwa pomniki. Pierwszy, odsłonięty w 1880 roku, był dłuta krakowskiego rzeźbiarza Walerego Gadomskiego. Pomnik przedstawiał naturalnych rozmiarów sylwetkę młodego Karpińskiego ubranego w rzymską togę. Na czterech marmurowych tablicach umieszczonych na cokole wyryto daty życia poety i zwrotki pieśni "Kiedy ranne wstają zorze”. Pomnik ten zburzyli Ukraińcy w 1919 roku w czasie ich okupacji miasta podczas wojny polsko-ukraińskiej 1918-19. Kołomyjanie dumni ze swego rodaka postanowili wznieść nowy pomnik poecie. Stało się to w 1931 roku. Wykorzystano stary cokół na którym umieszczono naturalnych rozmiarów popiersie poety dłuta Stanisława Tracza. Jednocześnie plac, na którym stał pomnik, nazwano imieniem Karpińskiego. Okupanci sowieccy najpierw usunęli pomnik z placu, a następnie go zniszczyli w 1948 roku. Z okazji 100 rocznicy urodzin naszego wieszcza narodowego Adama Mickiewicza kołomyjanie wznieśli w 1898 roku pomnik poecie, w formie potężnej kamiennej piramidy, z medalionem poety w środku. Był to najokazalszy, po krakowskim i lwowskim, pomnik Mickiewicza w zaborze austriackim, gdzie pomniki wieszcza wzniesiono w wielu miastach. Pomnik przed wojną stał w parku miejskim, dzisiaj przy jednej z głównych ulic w Kołomyi, będąc jedynym polskim pomnikiem w tym ukraińskim dziś mieście. Do dziś dotrwały też dwie polskie tablice patriotyczne – jedna na ratuszu poświęcona Tadeuszowi Kościuszce i druga na budynku dawnej szkoły im. Kopernika poświęcona Zygmuntowi Krasińskiemu. Na cmentarzu katolickim w Polsce niepodległej został wzniesiony duży Żelazny Krzyż Legionów Polskich, w których służyli kołomyjanie i którzy walczyli na tym terenie podczas I wojny światowej. Krzyż ten został zwalony w 1975 roku. Najbardziej okazałym i szanowanym pomnikiem w przedwojennej Kołomyi był pomnik marszałka Józefa Piłsudskiego. Był to pierwszy w Polsce pomnik Marszałka, na którego budowę wyasygnowało miasto 100 000 zł, do czego przyczynił się ówczesny prezydent miasta Józef Sanojca. Pomnik został odsłonięty przed ratuszem na rynku 27 października 1929 roku, a więc jeszcze za życia marszałka. Był on dziełem wybitnego rzeźbiarza, rektora Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Konstantego Laszczki. Pomnik przedstawiał postać Piłsudskiego w pozycji siedzącej, w mundurze żołnierskim, z narzuconym na ramiona płaszczem. Marszałek w lewej ręce trzymał opartą na udzie potężną książkę, z wyrytym na okładce hasłem rewolucji francuskiej "Wolność, Równość, Niepodległość”. Figurę tę umieszczono na dużym piaskowcowym cokole, na frontonie którego był napis: "Józef Piłsudski – wskrzesiciel Ojczyzny”. Do 1939 roku przed pomnikiem Marszała odbywały się uroczystości patriotyczne z udziałem weteranów powstań narodowych i młodzieży kołomyjskich szkół. Pomnik wysadzili w powietrze okupanci sowieccy dwa tygodnie po wejściu do Kołomyi Armii Czerwonej 18 września 1939 roku. Po włączeniu Kołomyi do Związku Sowieckiego w 1945 roku na miejscu pomnika marsz. Piłsudskiego sowieci postawili pomnik Lenina, który zniszczyli Ukraińcy po powstaniu państwa ukraińskiego w 1991 roku.

Polskie dzieje Lachowicz w Ziemi Nowogródzkiej

Lachowicze to miasto na ziemi nowogródzkiej (po 1945 r. Białoruś). Jego nazwa pochodzi od Lachów, czyli ruskiej nazwy Polaków, co wskazywać może na to, że już przed wiekami mieszkali tu Polacy, prawdopodobnie uprowadzeni przez Litwinów i tu przez nich osadzeni po jednej z wielu wypraw łupieżczych pogańskich Litwinów na Polską przed 1385 rokiem. Książę Witold osiedlił tu grupę Tatarów, którzy mieli tu swój meczet aż do II wojny światowej; z biegiem lat ulegli oni bardzo dużej polonizacji. W 1492 roku król polski Kazimierza Jagiellończyka wydał przywilej pozwalający A.M. Gasztołdowi organizować jarmarki w Lachowiczach. W 1537 roku Stanisław Gasztołd podarował Lachowicze Barbarze Radziwiłłównie, późniejszej żonie króla Zygmunta Augusta, po której śmierci stały się własnością Zygmunta Augusta. Król 10 kwietnia 1572 roku nadał Lachowicze Janowi Hieronimowi Chodkiewiczowi. Jego syn, polski hetman wielkolitewski Jan Karol Chodkiewicz, znany jako pogromca Szwedów w bitwie pod Kircholmem w Inflantach 27 września 1605 roku, ufortyfikował miasto i zbudował zamek. Rozbudowany niedługo potem przez Sapiehów, właścicieli Lachowicz od 1620 roku, stał się największą obok Kamieńca Podolskiego twierdzą polską; miała ona mury mające 1 km długości, cztery bastiony z armatami i trzy nadszańce. W 1595 roku twierdzę lachowicką bezskutecznie oblegali Kozacy Nalewajki, a w połowie XVII wieku, podczas powstania Bohdana Chmielnickiego odparła czterokrotnie ataki kozackie.

Właśnie głównie przez tą twierdzę, a konkretnie dzięki bohaterskiej obronie twierdzy przed Moskalami przez Mikołaja Judyckiego w 1660 roku, Lachowicze przeszył do historii Polski. Obrona ta miała miejsce podczas wznowionej w tymże roku wojny polsko-rosyjskiej, rozpoczętej przez Moskali najazdem na Polskę w 1654 roku. Licząca 11 tysięcy żołnierzy armia rosyjska pod wodzą Iwana Chowańskiego w marszu w głąb Polski podeszła pod twierdzę lachowicką i 23 marca 1660 roku przystąpiła do jej oblężenia, które trwało do 25 czerwca tego roku. Dowódcą twierdzy był wojski rzeczycki Mikołaj Judycki, mający do dyspozycji 29 dział, 59 hakownic, dwie śmigownice, 141 zbroi pikinierskich i 257 obojczyków do tych zbroi oraz 551 hełmów. Podczas trzech miesięcy oblężenia twierdza wytrzymała cztery rosyjskie szturmy. Dwa pierwsze w kwietniu, podczas których Chowański na wałach stracił około 2000 ludzi, połowę zostało zabitych na wałach, a druga połowa od ognia armatniego. 17 wziętych do niewoli Moskali powieszono na wałach. Nie mogąc zdobyć twierdzy, wojska moskiewskie znęcały się nad okoliczną ludnością, mordując ją i paląc wsie (spaliły m.in. Zelwę). Po przybyciu posiłków z Moskwy - 3 tysięcy strzelców pod koniec maja Chowański przypuścił trzeci szturm, a następnie czwarty w nocy także nieskuteczny, podczas których stracił wiele setek strzelców i jeszcze więcej swoich żołnierzy; dodatkowo bardzo wielu Moskali dezerterowało każdej nocy. Na pomoc oblężonym wysłana została armia polsko-litewska pod wodzą wojewody ruskiego (lwowskiego) Stefana Czarnieckiego i hetmana wielkolitewskiego Pawła Sapiehy. Chowański zwinął oblężenie, zostawiając kilka tysięcy piechoty w obozie dla blokowania garnizonu, a z resztą wojska wyruszył naprzeciw wojskom polskim; w bitwie pod Połonką koło Baranowicz 25 czerwca 1660 roku wojska jego (24 000 ludzi i 60 dział) zostały pokonane przez Stefana Czarnieckiego (13 000 ludzi i 7 dział) i twierdza lachowicka została uwolniona, gdyż po klęsce pod Połonką wojska rosyjskie odeszły spod Lachowicz, a 2 lipca do twierdzy przybyła zwycięska armia polsko-litewska. Lachowice obok Słucka były jedyną fortecą na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego, która pozostała niezdobyta aż do końca wojny polsko-rosyjskiej, zakończonej wielkim zwycięstwem wojsk polskich nad moskiewskimi pod Cudnowem 3 listopada 1660 roku. Walki pod Połonką i Lachowczami opisał w swoich ważnych w literaturze polskiej „Pamiętnikach” Jan Chryzostom Pasek, który brał w nich udział (wydane dopiero w 1836 r.). Natomiast znany malarz polski Juliusz Kossak (1824 – 1899) namalował obraz „Jan Chryzostom Pasek pod Lachowiczami”, znajdujący się obecnie w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu. Król Jan Kazimierz wraz z Sejmem wynagrodzili bohaterstwo Michała Judyckiego zwalniając go od płacenia podatku przez 30 lat oraz wypłacając mu sumę 21 400 zł. Natomiast mieszkańcy Lachowicz, którzy bardzo ucierpieli od dziczy moskiewskiej (cztery razy palili miasteczko) zostali zwolnieni od płacenia podatku przez 9 lat.

Podczas III wojny północnej (1700-1721) pomiędzy Szwecją a państwami koalicji antyszwedzkiej (Dania-Norwegia, Rosja, Saksonia, Prusy i Hanower) Polska oficjalnie pozostawała neutralna do 1704 roku, poprzez wspólnego w Saksonią monarchę – Augusta II Sasa, nie tylko została wciągnięta w wir NIE SWOJEJ wojny, ale faktycznie znaczna część walk toczyła się na jej terytorium i jej kosztem, co doprowadziło Polskę do ruiny i zacofania, przy jednoczesnym wzroście znaczenia Rosji w Europie. W Lachowiczach usadowiły się wojska rosyjskie. Król szwedzki Karol XII wysłał przeciwko nim oddziały wojskowe generałów Trautfettera i Krejca, które po kilku miesiącach oblężenia 9 maja 1706 roku wzięli szturmem twierdzę lachowicką, a Lachowicze puścili z dymem. W 1709 roku twierdzę lachowicką, którą bronił sprzymierzeniec Szwedów i króla Stanisława Leszczyńskiego – Mazepa ze swymi kozakami, zdobył hetman polny wielkolitewski Grzegorz Antoni Ogiński, stronnik króla Augusta II. Wojny te zniszczyły wielką i ciekawą architektonicznie twierdzę, która dzisiaj, gdyby była nie zniszczona, byłaby dużą atrakcją turystyczną.

Po najeździe Rosji na Polskę w 1654 roku, co doprowadziło do wojny polsko-rosyjskiej trwającej do 1656 roku, w 1655 roku przeniesiono do twierdzy lachowickiej łaskami słynący obraz Matki Boskiej z Białynicz na Białorusi. Udaną obronę Lachowicz ówcześni ludzie przypisywali interwencji Matki Boskiej Białynickiej. Twierdza lachowicka zyskała miano „litewskiej Jasnej Góry”. Białynicki obraz Matki Boskiej wrócił z Lachowicz do Białynicz dopiero w 1760 roku. W dzisiejszej Polsce kopie obrazu Matki Boskiej Białynickiej są w kościele Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Warszawie oraz w kościele Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Woli Głuchowskiej w powiecie łukowskim na Lubelszczyźnie.

Jan Karol Chodkiewicz ufundował w Lachowiczach w 1602 roku drewniany kościół katolicki pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, który do 1798 roku był kościołem parafialnym w diecezji wileńskiej, następnie do 1925 roku diecezji mińskiej (1869-1917 administrowana przez arcybiskupów mehylewskich), a od 1925 roku w diecezji pańskiej. Szwedzi zniszczyli go w 1706 roku. Po pożarze w XVIII w. został odbudowany i przebudowany przez hetmana Michała Massalskiego. Do parafii lachowickiej należała kaplica w Peretrestach. W ramach carskich represji po Powstaniu Styczniowym 1863 roku został w 1864 zabrany katolikom i przekazany Cerkwi prawosławnej, która go przebudowała na cerkiew w latach 1867-74. Kościół ten nigdy nie został zwrócony katolikom; po przyłączeniu polskich Kresów do Związku Sowieckiego w 1945 roku został zamknięty przez władze sowieckie i zburzony w 1962 roku. Według „Słownika geograficznego Królestwa Polskiego...” (t. V, Warszawa 1884), w kościele lachowickim miał być pochowany głośny w historii Polski, pochodzący z pobliskiej Hruszówki, szlachcic Tadeusz Rejtan (1742 – 1780), w 1773 roku poseł województwa nowogródzkiego na Sejm Rozbiorowy w Warszawie, który miał wyrazić zgodę na I rozbiór Polski (zatwierdzić traktat rozbiorowy), dokonany w 1772 roku przez Rosję, Prusy i Austrię; Rejtan odważnie jednak bezskutecznie przeciwstawił się temu, co uwiecznił na swym wielkim obrazie (282 x 487 cm) zatytułowanym „Rejtan” Jan Matejko (1866). Jednak w 1930 roku w rejtanowskiej Hruszówce znaleziono grób w pobliżu dworu, a znalezione w nim szczątki polscy naukowcy - antropolog Kazimierz Stołyhwo i historyk Stanisław Lorentz uznali za szczątki Tadeusza Rejtana. Natomiast wybitny historyk Jerzy Michalski (1924 – 2007) twierdził, że badania szczątków z Hruszówki w 1930 roku nie doprowadziły do jednoznacznej konkluzji, czy są one Tadeusza Rejtana. Warto zwrócić uwagę na fakt, że zanim kościół lachowicki zamieniono na cerkiew była w nim tablica ku czci Tadeusza Rejtana, pochowanego w 1780 roku w kościelnej kaplicy rodziny Reytanów. Po ukazie carskim gwarantującym wolność religijną w Rosji katolicy lachowiccy, pozbawieni kościoła od ponad 40 lat, zbudowali w latach 1907-10 w mieście nowy, neogotycki kościół. Chociaż po włączeniu Lachowicz do Związku Sowieckiego w 1945 roku i wypędzeniu z miasta wielu Polaków do pojałtańskiej Polski w mieście i okolicy pozostało wielu Polaków-katolików, władze sowieckie zamknęły kościół, który później przebudowali (m.in. rozebrano wieżę) na przychodnię lekarską, którą jest do dzisiaj. Toteż kiedy w 1991 roku upadł Związek Sowiecki i Lachowicze znalazły się w granicach niepodległej Białorusi, katolicy zaraz potem zbudowali sobie nową świątynię pw. św. Józefa, obok miejsca, na którym stał ich stary kościół.

Po Chodkiewiczach właścicielami Lachowicz i dużych dóbr lachowickich byli od 1620 roku Sapiehowie, w 1760 roku nabył je Michał Józef Massalski, po którego śmierci w 1768 roku odziedziczył jego syn, katolicki biskup wileński Ignacy Massalski, czemu sprzeciwił się Sejm, pragnąc, aby twierdza lachowicka była w rękach państwa. W 1793 roku dobra lachowickie, z których w 1882 roku powstała ordynacja i które pod koniec XIX w. miały 7663 morgi ziemi, przeszły na Kossakowskich. Objął je hetman wielkolitewski i targowiczanin Szymon Marcin Kossakowski z nadania Rosjan – w nagrodę za zdradę Rzeczpospolitej. Jednak sam nimi długo się nie cieszył, bowiem za zdradę ojczyzny został powieszony publicznie w Wilnie 25 kwietnia 1794 roku wyrokiem Sądu Kryminalnego podczas powstania kościuszkowskiego. W rękach Kossakowskich Lachowicze pozostawały do 1939 roku; ostatnim ich właścicielem był hrabia Stanisław Kossakowski (1901 – 1961). Kossakowscy wznieśli tu dwór, który dzisiaj nie istnieje. Z Kossakowskich – dziedziców dóbr lachowickich najbardziej znani byli: Stanisław Szczęsny Kossakowski (1795 – 1872), szambelan, mistrz dworu Królestwa Polskiego i członek Rady Stanu oraz Stanisław Aleksander Kossakowski (1837 – 1905), autor m.in. „Monografii historyczno-genealogicznej niektórych rodzin polskich” (Warszawa 1859). W latach 1793 – 1915 Lachowicze były pod zaborem rosyjskim; był to okres smuty dla miasteczka, chociaż w 1897 do miasta dotarła linia kolejowa Wilno - Sarny na Wołyniu. I wojna światowa też nie oszczędziła Lachowicz, gdyż w tym rejonie, tj. na wschód od Baranowicz przebiegał Front Wschodni. W listopadzie 1918 odrodziło się państwo polskie, w którym w kwietniu 1919 roku znalazły się Lachowicze. W niepodległej Polsce Lachowicze były miastem w powiecie baranowickim w województwie nowogródzkim. Miasteczko rozwijało się; jego ludność z 2819 osób w 1921 wzrosła do 4547 w 1931 roku. Niestety, we wrześniu 1939 roku na Polskę napadły Niemcy i Związek Sowiecki. 18 września 1939 roku do Lachowicz wkroczyły oddziały sowieckiej Armii Czerwonej. Władza sowiecka w latach 1939-41, a następnie okupacja niemiecka w latach 1941-44 były jedną wielką drogą krzyżową dla Polaków w Lachowiczach i okolicy. W 1944 roku Armia Czerwona ponownie zajęła Lachowicze i w 1945 roku miasto, wraz z całymi polskimi Kresami, zostało włączone do Związku Sowieckiego, a większość Polaków tu mieszkających została wypędzona do pojałtańskiej (Stalinowskiej) Polski. Po upadku Związku Sowieckiego w 1991 roku Lachowicze znalazły się w niepodległej Białorusi.

W Lachowiczach urodziło się kilku znanych Polaków, m.in.: Franciszek Ksawery Niesiołowski (1771 – 1845 Rybitwy k. Opola Lubeskiego), generał Wojska Polskiego: podczas Powstania Kościuszkowskiego 1794, w armii Księstwa Warszawskiego, w wojsku Królestwa Polskiego i podczas Powstania Listopadowego 1830-31, senator-kasztelan Królestwa Polskiego i poseł na Sejm 1830 roku; Sergiusz Piasecki (1901 – 1964 Anglia), jeden z najbardziej znanych i tłumaczonych na obce języki polskich pisarzy XX w., uczestnik wojny polsko-bolszewickiej 1920 (m.in. obrony Warszawy), oficer wywiadu, podczas II wojny światowej żołnierz Armii Krajowej (AK), autor m.in. poczytnej powieści „Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy” (1937) oraz cyklu powieściowego „Wieża Babel”, ukazującego sprawy AK i działalność podziemia polskiego na obszarze Wileńszczyzny; Jakub Szynkiewicz (1884 – 1966 USA), muzułmański duchowny, teolog i tłumacz, jako wielki mufti polskich muzułmanów od 28 X 1925 roku, doprowadził w 1936 roku do ostatecznego uregulowania statusu prawnego polskich muzułmanów poprzez ogłoszenie ustawy rządowej o stosunku państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w RP; Ali Ismail Woronowicz (1902 – 1941), duchowny i historyk muzułmanów polskich, do 1939 roku imam muzułmanów w Warszawie i kapelan muzułmanów w Wojsku Polskim, autor książek: „Islam w Polsce”, „Szczątki językowe Tatarów litewskich”, „Kitab Tatarów litewskich i jego zawartość”. W Lachowiczach zmarł w 1635 roku Jan Stanisław Sapieha, polski marszałek wielkolitewski od 1621 roku i starosta słonimski.

Niszczenie polskości Wołynia przez carat w latach 1795-1915

Podczas III rozbioru Polski, dokonanego w 1795 roku, który ostatecznie wymazał Polskę z politycznej mapy Europy, Rosja zajęła cały Wołyń. Głównym celem rządów rosyjskich w tej historycznej polskiej krainie, a szczególnie po upadku Powstania Listopadowego 1830-31, było wykorzenienie polskości, do czego dążono wszelkimi środkami. Zaraz po zgnieceniu tego powstania władze carskie skonfiskowały ponad 500 majątków polskich wartości ówczesnych 35 milionów rubli, wysiedliły za Wołgę kilkadziesiąt tysięcy Polaków spośród tzw. drobnej szlachty, która była na Wołyniu ostoją polskości. Drugie tyle szlachciców polskich nie mogących wylegitymować się dokumentami szlachectwa „przypisano” do włościan (chłopów), którymi byli głównie Rusini (Ukraińcy), co z biegiem lat spowodowało ich rutenizację (ukrainizację). Jednocześnie rząd carski zamknął wszystkie szkoły polskie na Wołyniu, włącznie ze słynnym Liceum Krzemienieckim oraz dokonał kasaty wszystkich klasztorów katolickich. Po 1863 roku zamknięto także szereg katolickich kościołów parafialnych, obracając je zazwyczaj na cerkwie. W administracji i szkolnictwie obowiązywał wyłącznie język rosyjski; nawet nauka religii katolickiej była prowadzona po rosyjsku. Ustawą z 1863 roku zabroniono Polakom nabywania nieruchomości ziemskich, a od 1892 roku roku Polakom z Kongresówki zabroniono dzierżawienia gruntów. Do 1905 roku obowiązywał na Wołyniu także zakaz wydawania polskich książek i czasopism oraz dawania przedstawień w języku polskim.

Mimo to duch polski na Wołyniu trwał. Ciągle większość majątków ziemskich była w polskich rękach, a w miastach większość inteligencji stanowili Polacy. Czynnych było nadal 59 kościołów katolickich. Byli tu wreszcie także chłopi polscy, mieszkający nierzadko w zwartych polskich wioskach oraz nowa polska klasa społeczna – robotnicy w Równem, Łucku, Kowlu i Włodzimierzu.

Wilno w 1944 roku było najbardziej polskim miastem w swych dziejach

Spisy ludności dokonywane w carskiej Rosji w odniesieniu do ludności, a szczególnie Polaków na Kresach są zupełnie niewiarygodne. Podczas I wojny światowej, w 1915 roku wojska niemieckie zajęły Wilno i okupacyjne władze niemieckie dokonały 14 grudnia 1916 roku spisu ludności w Wilnie. Spis ten wykazał, że ludność miasta wynosiła wówczas 138 794 osób (przed wojną 195 tys.) wśród których było 74 466 (53,67%) Polaków, 57 516 (41,45%) Żydów, 2909 (2,09%) Litwinów, 2219 (1,59%) Rosjan, 611 (0,44%) Białorusinów, 880 (0,63%) Niemców i 193 (0,13%) osób innych narodowości. Natomiast według polskiego spisu powszechnego z 9 grudnia 1931 roku Polacy stanowili 65,9% mieszkańców miasta (128,6 tys. osób), Żydzi 28% (54,6 tys. osób), Rosjanie 3,8% (7,4 tys. osób), Białorusini 0,9% (1,7 tys. osób), Litwini 0,8% (1579 osób), Niemcy 0,3% (600 osób), Ukraińcy 0,1% (200 osób), inni 0,2% (ok. 400 osób).

17 września 1939 roku Związek Sowiecki w porozumieniu z hitlerowskimi Niemcami, które dokonały agresji na Polskę 1 września 1939 roku, napadł na Polskę od wschodu i 19 września Armia Czerwona zajęła Wilno, które pierwotnie planowano przyłączyć do Sowieckiej Białorusi, gdyż według paktu Ribbentrop-Mołotow Litwa miała być w najbliższym czasie zajęta przez Niemcy („Biała Księga” Instytut Literacki, Paryż 1964). Jednak w niemiecko-sowieckim traktacie granicznym, dokonanym po podboju Polski przez oba państwa, z 28 września 1939 roku wprowadzono poprawki graniczne, według których prawobrzeżną Warszawę i Lubelszczyznę (ciekawe do jakiej republiki sowieckiej Stalin przyłączył by Warszawę – do Białoruskiej czy Ukraińskiej?!) miały zająć Niemcy, a w zamian Litwa miała być łupem Związku Sowieckiego. Rząd sowiecki przygotowując plan zajęcia Litwy, zaprosił do Moskwy litewskiego ministra spraw zagranicznych Urbszysa, któremu za zgodę wprowadzenia wojsk sowieckich na terytorium Litwy obiecano przekazać Wilno i okolice. Rząd litewski wyraził zgodę i 10 października 1939 roku Litwa i Związek Sowiecki podpisały traktat przyjaźni. 28 października 1939 roku wojska litewskie weszły do polskiego Wilna, witane głównie przez Litwinów przywiezionych tu trochę wcześniej z państwa litewskiego.

Do Litwy został przyłączony wówczas teren Wileńszczyzny o powierzchni 6880 km kw. (kiedy Litwa została włączona do Związku Sowieckiego w czerwcu 1940 r. do Litwy przyłączono dodatkowo tereny o powierzchni 2650 km kw.), czyli łącznie 9530 km kw., na których mieszkało przed wojną 537 000 osób, w tym 371 000 Polaków, tj. 69% ogółu ludności. Litwinów na tym obszarze mieszkało tylko 60-70 tysięcy, tj. raptem 11-13% ludności. Ale w samym Wilnie, które w 1939 roku miało 209 000 mieszkańców, Litwinów było mniej niż 2000 osób, tj. mniej niż 1% ogółu ludności miasta. Historyk Piotr Łossowski w książce „Litwa a sprawy polskie 1939-1940” (Warszawa 1985) przytacza dane dotyczące ludności na obszarze przyznanym Litwie w październiku 1939 roku (6880 km kw.). Według tych danych na obszarze tym obok ludności stałej przebywało kilkadziesiąt tysięcy uchodźców z Polski centralnej, głównie Żydów – razem 549 000 osób, wśród których miało być 321 700 Polaków, 107 600 Żydów, 75 200 Białorusinów (co jest mało prawdopodobne; na pewno powiększono ich liczbę kosztem Polaków; nie potwierdzają tej liczby ani przedwojenne polskie dane, ani powojenne dane sowieckie i obecnie litewskie), 31 300 Litwinów (tylko ok. 6,5% ogółu ludności), 9900 Rosjan, 1100 Niemców oraz 2100 innych osób. W 1943 roku było w Wilnie już ok. 30 000 Litwinów, przybyłych do miasta z Litwy Kowieńskiej, którzy wspólnie z Niemcami rządzili miastem i mordowali Żydów i Polaków (po wymordowaniu Żydów Litwini zasugerowali Niemcom utworzenie w Wilnie getta dla Polaków). Pomimo tego Polacy w Wilnie– i to według danych niemieckich – stanowili ponad 70% ogółu mieszkańców miasta. Po ucieczce z Wilna kolonistów litewskich wraz z Niemcami przed zbliżającą się Armią Czerwoną w mieście w 1944 roku mieszkało 110 000 osób („Wilno” w: wikipedia.pl). Byli to w przygniatającej większości Polacy, gdyż Jan Czerniakiewicz w pracy „Repatriacja ludności polskiej z ZSRR 1944-1948”, Państwowe Wydawnictwo naukowe, Warszawa 1987) pisze, że z Wilna w latach 1945-46 wysiedlono do pojałtańskiej (stalinowskiej) Polski 107 613 Polaków. Czyli w 1944 roku Wilno było najbardziej polskim miastem w swych dziejach.

Marian Kałuski

Wersja do druku

Jędrzej Bukowski - 15.07.14 20:45
Szanowny Panie Redaktorze,
W bardzo ciekawym materiale znalazł się błąd _ oto moje imię brzmi Jędrzej, a nie Jerzy. Będę bardzo zobowiązany za dokonanie poprawki, która jest ważna dla mojej historii. DZIEKUJE
Jędrzej Baltazar Bończa Bukowski

Wszystkich komentarzy: (1)   

Publikowane komentarze są prywatnymi opiniami naszych Czytelników. Gazeta Internetowa KWORUM nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

28 Marca 1892 roku
Urodził się Stanisław Dąbek, polski płk, dowódca Lądowej Obrony Wybrzeża podczas kampanii wrześniowej (zm. 1939)


28 Marca 1943 roku
Zmarł w Kaliforni Siergiej Rachmaninow, rosyjski kompozytor, pianista i dyrygent (ur. 1873)


Zobacz więcej