Piątek 29 Marca 2024r. - 89 dz. roku,  Imieniny: Marka, Wiktoryny, Zenona

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 25.02.12 - 11:19     Czytano: [2710]

Literackie Kresy


Związki Marii Konopnickiej ze Lwowem

Życie znanej i po dziś dzień popularnej poetki i nowelistki polskiej Marii Konopnickiej (ur. 1842 w Suwałkach – zm. 1910) związane było do 1890 roku z Królestwem Polskim – pod koniec przez wiele lat z Warszawą. Po jego opuszczeniu w tymże roku Konopnicka w następnych 20 latach często przebywała we Lwowie, gdzie jej twórczość literacka cieszyła się dużą popularnością. Jej wiernym przyjacielem lwowskim była znana działaczka kobieca, patriotyczna (ofiarny udział w obronie Lwowa 1918-19) oraz literatka i malarka Maria Dulębianka, której Konopnicka udostępniła pracownię w swoim dworku w Żarnowcu koło Krosna. Konopnicka współpracowała z prasą lwowską i we Lwowie drukowano jej książki. Brała także duży udział we lwowskim ruchu abstynenckim, co dzisiaj przypomina tablica pamiątkowa na Placu Zamkowym w Warszawie.
Gdy we Wrześni w 1901 roku doszło do strajku dzieci polskich, którym pruscy nauczyciele chcieli narzucić także i naukę religii w języku niemieckim, Konopnicka w „Kurierze Lwowskim” opublikowała „Wezwanie do kobiet wszystkich ludów w sprawie gwałtów pruskich”, apelując, by kobiety zbierały podpisy na listach protestu przeciw rządowi pruskiemu. Akcja się udała – w samych tylko Włoszech pod tym protestem podpisało się ok. 120 000 osób.
W 1902 roku odbyły się we Lwowie obchody 25-lecia pracy literackiej Marii Konopnickiej. Jubileuszowy Komitet Lwowski zakupił za spontanicznie zebrane społeczne składki dworek w Żarnowcu pod Krosnem, który w 1903 roku ofiarował – jako dar narodowy – Konopnickiej. W dworku tym od 1957 roku mieści się Muzeum Marii Konopnickiej. Jest tam szereg pamiątek lwowskich, m.in. kasetka od uczennic Gimnazjum Zofii Strzałkowskiej we Lwowie (1902) czy oryginalne ilustracje do utworów Konopnickiej znanych polskich artystów, m.in. lwowskiego malarza i rysownika Stanisława Kaczora Batowskiego.
Chora Konopnicka udała się 15 września 1910 roku z Żarnowca do Lwowa, do znanego sanatorium „Kiselki”, w którym zmarła 8 października.
Organizatorką pogrzebu Konopnickiej we Lwowie była Maria Dulębianka. Maria Konopnicka została pochowana 11 października 1910 roku na cmentarzu Łyczakowskim, w Panteonie Wielkich Lwowian (II rondo, 5 aleja). Pogrzeb stał się wielką manifestacją patriotyczną społeczeństwa polskiego Lwowa, w której udział wzięło blisko 50 000 osób. Popiersie nagrobne poetki wykonała znana lwowska rzeźbiarka i malarka Luna Drexlerówna. Na cokole wyryto fragment wiersza Konopnickiej „Na cmentarzu”:
...Proście wy Boga o takie mogiły,
Które łez nie chcą, ni skarg, ni żałości,
Lecz dają sercom moc czynu, zdrój siły
Na dzień przyszłości...

Popiersie poetki zniszczyli nacjonaliści ukraińscy podczas II wojny światowej. Zostało odtworzone w 1950 roku.
Na grobowcu-pomniku Marii Konopnickiej widać zawsze było i widać także i dzisiaj świeże kwiaty, które wskazywały i wskazują na to, że w okresie sowieckim i po dziś dzień poetka była i jest w sercach pozostałych we Lwowie Polaków (w okresie sowieckim), a dzisiaj Polaków i lwowskich i dzisiejszej Polski (liczni turyści).

Obchódy 25-lecia pracy literackiej Elizy Orzeszkowej na Kresach

Urodzona 6 czerwca 1841 roku w Milkowszczyźnie koło Grodna (dziś Białoruś) i zmarła 18 maja 1910 roku w Grodnie Eliza Orzeszkowa, autorka m.in. nieśmiertelnej powieści „Nad Niemnem” (1888) oraz w 1904 i 1909 roku kandydatka do literackiej nagrody Nobla, należy do największych powieściopisarek polskich. Zadebiutowała w 1866 roku opowiadaniem „Obrazek z lat głodowych”.
Obchód 25-lecia pracy literackiej Elizy Orzeszkowej odbył się 28 czerwca 1891 roku w Poniemuniu koło Kowna (dziś Litwa), z udziałem m.in. Włodzimierza Spasowicza i deputacji miasta Grodna, gdzie pisarka mieszkała na stałe od 1869 roku. Kobiety, warszawskie feministki, wysłały do Grodna delegację, która wręczyła jubilatce ładną matatę (obecnie znajduje się ona bezprawnie w Muzeum w Wilnie, w dziale pamiątek po Orzeszkowej) z wymalowanym epizodem z powieści Orzeszkowej „Marta” (1873; o równouprawnieniu kobiet z mężczyznami) przez Bronisławę Poświkową.
W Warszawie zawiązał się specjalny Komitet Literacki, który nie mogąc urządzić uroczystości w Warszawie, na które nie zezwoliły władze carskie, wysłał 6 lutego 1892 roku do Grodna 14-osobową delegację na czele z L. Janike, J. Kotar Karłowiczem i L. Meyetem. Wręczyła ona Orzeszkowej m.in. specjalny adres do którego załączono 300 autografów i portretów pisarzy polskich, album od nauczycielek polskich, wydaną przez Komitet „Westalkę” Orzeszkowej, egzemplarz „Nad Niemnem” kunsztownie w srebro oprawiony, tekę rysunków i malowideł od malarzy polskich (wręczył Miłosz Kotarbiński) itd.
Z kolei wilnianie wręczyli Orzeszkowej piękny zegar z brązu, wyobrażający Górę Zamkową w Wilnie.
Numery specjalne poświęcone Orzeszkowej wydała m.in. lwowska „Ojczyzna” i ukazujący się w Petersburgu „Kraj” (25.12.1891).

Wileńskie korzenie polskiego romantyzmu i Czesław Miłosz w Wilnie

Wybitny poeta polski i laureat literackiej nagrody Nobla w 1980 roku – Czesław Miłosz (ur. 1911 na Litwie Kowieńskiej, zm. 2004 w Krakowie) powiedział, że nie można sobie wyobrazić polskiej kultury bez mitu wileńskiego. W Wilnie około 1820 roku zrodził się kierunek polskiego romantyzmu, a z nim niebywały rozkwit polskiej literatury.
Sam Czesław Miłosz był blisko związany z polskim Wilnem. Po powstaniu osobnego państwa litewskiego wraz z rodzicami w 1921 roku przeniósł się do polskiego Wilna. Ukończył znaną polską szkołę średnią w tym mieście - Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta. Studiował na Uniwersytecie Stefana Batorego, najpierw polonistykę na Wydziale Humanistycznym, potem prawo na Wydziale Nauk Społecznych (1929-34), uzyskując dyplom magistra prawa. Zadebiutował w 1930 roku na łamach uniwersyteckiego pisma „Alma Mater Vilnensis” wierszami „Kompozycja” i „Podróż”. Był współzałożycielem i aktywnym członkiem wileńskiej grupy poetów Żagary i współtwórcą czasopisma „Żagary. Miesięcznik idącego Wilna poświęcony sztuce” (1931-34). W Wilnie wydał pierwszy tom poetycki – „Poemat o czasie zastygłym” (1933; ukazał się nakładem Koła Polonistów Uniwersytetu Stefana Batorego), a także, wspólnie ze Zbigniewem Folejewskim, „Antologię poezji społecznej” (Wilno 1933). W 1934 roku otrzymał nagrodę im. Filomatów wileńskiego oddziału Związku Zawodowego Literatów Polskich za twórczość poetycką. Pracował w Polskim Radiu Wilno jako referent literacki (1936-37). Opuścił Wilno w 1937 roku, udając się do Warszawy, gdzie podjął pracę w Polskim Radiu Warszawa. Napaść Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 roku sprawiła, że znalazł się wraz z uciekinierami w Rumunii. W styczniu 1940 roku wraca do Wilna. Stara się o litewski paszport, który umożliwiłby jemu i przebywającej wówczas w Warszawie Janinie Dłuskiej wyjazd na Zachód. Jednocześnie podejmuje współpracę z redagowanym przez Józefa Mackiewicza dziennikiem polskim „Gazetą Codzienną”. Po zajęciu Litwy przez Armię Czerwoną w czerwcu 1940 roku ucieka z Wilna przez zieloną granicę do Warszawy.

Mikołaj W. Gogol: Ukraińcem czy Rosjaninem? A może to Polak?

Ukraińcy z Rosjanami toczą bój o to jakiej narodowości był znany pisarz Mikołaj W. Gogol (1805-1852), urodzony na Ukrainie, ale związany z Rosją i Rosjanami oraz sprawami rosyjskimi (np. zmarł i jest pochowany w Moskwie) i piszący swe znane na świecie utwory literackie (jak np. Martwe dusze, Rewizor, Taras Bulba) po rosyjsku. Ukraińcy uważają go za Ukraińca, zawsze nazywają go z ukraińska Mykołą Gogolem, a wyraz „Ruś” w jego książkach w tłumaczeniach ukraińskich zamieniają na „Ukraina”, co nazywa idiotyzmem nawet ukraiński filozof i politolog Myrosław Popowycz („Rzeczpospolita” 31.3.2009). Dlatego warto tu wspomnieć, że według rosyjskiej Wikipedii, która oparła się na rosyjskich źródłach archiwalnych: część jego (Gogola – M.K.) przodków stanowiła spolszczona szlachta, tak że jeszcze dziad Gogola, Afanasij Demianowicz Gogol (1738-1805), podawał w oficjalnym dokumencie, że rodzina nazwiskiem Gogol ma polskie pochodzenie.

Polska Agencja Prasowa ma swe korzenie we Lwowie

Polska Agencja Prasowa (PAP) to jedyna oficjalna państwowa agencja informacyjna w Polsce. Do jej zadań należy uzyskiwanie i przekazywanie odbiorcom rzetelnych, obiektywnych i wszechstronnych informacji z kraju i z zagranicy. Agencja jest także zobowiązana do upowszechniania stanowiska Sejmu, Senatu, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i Rady Ministrów. PAP powstał w 1944 roku i ma siedzibę w Warszawie. Agencja wydaje kilkadziesiąt informacyjnych i publicystycznych serwisów prasowych oraz różnojęzycznych biuletynów, posiada stałe placówki w ważnych stolicach świata i otrzymuje informacje od kilkudziesięciu agencji z całego świata. Poprzedniczką PAP była Polska Agencja Telegraficzna (PAT), która powstała na kilkanaście dni przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości. 31 października 1918 roku polscy dziennikarze przejęli pomieszczenia Wiedeńskiego Biura Korespondencyjnego we Lwowie i Krakowie. Zadbali o to, aby z chwilą uzyskania przez Polskę zbliżającej się niepodległości zapewnić polskiej prasie informacje z kraju i z zagranicy. Już 5 grudnia 1918 roku PAT podporządkowana została bezpośrednio Prezydium Rady Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej i uznana za urzędową agencję prasowo-informacyjną Rzeczypospolitej. W latach wojny 1939-45, a następnie do 1991 roku PAT działał w Londynie, podczas gdy władze komunistyczne w Polsce powołały do życia PAP. W lutym 1991 roku doszło do symbolicznego połączenia Polskiej Agencji Telegraficznej z Londynu z wyzwoloną z pęt komunistycznych w 1989 roku Polską Agencją Prasową.

Polskie pisma sportowe wydawane we Lwowie do 1939 roku

Rola Lwowa w życiu Polski i narodu polskiego jest przede wszystkim ogromna, a po drugie niedoceniona. Wina w tym reżymu komunistycznego – agentury sowieckiej w Warszawie, która rządziła w Polsce w latach 1945-89, i która robiła wszystko, aby o Kresach, które ukradł nam Stalin, Polacy jak najszybciej zapomnieli.
Jednak samą prawdę nie łatwo jest „zamordować”. W tym także prawdę o polskim Lwowie. Bo takim był Lwów od 1340 do 1945 roku. Jego rola w życiu Polski i narodu polskiego jest wszechobecna – w każdej dziedzinie życia i działalności ludzkiej. Także i w sporcie polskim. A tutaj konkretnie w dziejach polskiej prasy sportowej.

.......

Lwów, będąc drugim po Warszawie największym ośrodkiem polskiego sportu, odegrał również pionierską rolę w dziejach polskiej prasy sportowej. Właśnie we Lwowie ukazywało się pierwsze w Polsce czasopismo sportowe – „Koło”, tygodnik wydawany we Lwowie w latach 1895-1900 przez Lwowski Klub Cyklistów i Krakowski Klub Cyklistów, a redagowany przez Kazimierza Hemerlinga. Tygodnik był jednak poświęcony głównie kolarstwu. Wydawana w latach 1900-1904 również we Lwowie „Gazeta Sportowa” jako pierwsza w Polsce uwzględniała już wszystkie gałęzie sportu. Natomiast pierwszą gazetą codzienną w Polsce, która wprowadziła stałą kronikę sportową było lwowskie „Słowo Polskie” (w 1900 roku). Od tej pory wszystkie dzienniki lwowskie miały dział sportowy.
Niezależnie od tego od 1895 do 1939 roku ukazywało się we Lwowie 31 samodzielnych polskich czasopism sportowych:
„Biblioteka Wychowania Fizycznego i Sportu” 1927-30, „Express Sportowy” 1932-36, „Gazeta Sportowa” 1900-01, „Gazeta Sportowa. Pismo Ilustrowane Poświęcone Wszystkim Gałęziom Sportu” 1900-01, „Goniec Wyścigowy” 1935, „Higiena Ciała i Sport” 1925-28, „Ilustrowany Telegram Sportowy” 1934-39, „Ilustrowany Tygodnik Sportowy” 1939, „Komunikat Zarządu. Lwowski Związek Okręgowy Piłki Nożnej” 1929-30, „Kurier Wyścigowy” 1930, „Kurier Sportowy” 1931, „LKS Pogoń. Miesięczny Biuletyn Sportowy” 1935, „Lwowski Express Wyścigowy” 1934, „Lwowskie Wiadomości Sportowe” 1932, „Miesięczny Biuletyn Sportowy. Pogoń Lwowski Klub Sportowy” 1935-39; „Nasz Start. Tygodnik Ilustrowany Poświęcony Wychowaniu Fizycznemu i Sportom” 1936, „Nasza Turystyka. Czasopismo turystyczne i narciarskie... Karpackie Towarzystwo Narciarzy” 1913, „Nasze Życie. Miesięcznik Policyjnego Klubu Sportowego m. Lwowa” 1937-39, „Prawda o Sporcie. Jednodniówka” 1936, „Program Sportowy, Teatralny i Kinowy” 1932-38, „Przegląd Wyścigowy” 1932, „Radiotelegraf. Popularny Tygodnik Informacyjny, Polityczny i Sportowy” 1936, „Sport” 1922-27 i 1932-33 (wydawany przez Lwowski Związek Okręgowy Piłki Nożnej, Polski Związek Lekkoatletyczny, Polski Związek Łyżwiarski, Polski Związek Pływacki i Polski Związek Szermierczy), „Sport Konny” 1936, „Sport. Urzędowy Organ Polskich Związków Sportowych... we Lwowie” 1922-27 i 1933-34; „Sprawozdanie. Klub Sportowy Związku Strzeleckiego we Lwowie” 1935-36, „Sprawozdanie. Lwowski Klub Sportowy Pogoń...” 1928, „Sprawozdanie. Związek Sportowy Młodzieży Polskiej... we Lwowie” 1907-11, „Wędrowiec. Dwutygodnik Ilustrowany Poświęcony Turystyce i Sportowi w Kraju i Zagranicą” 1911-12, „Wiadomości Sportowe Gazety Porannej” 1927-29, „Życie Zdrowe” 1913-14.

Polska prasa na Litwie Kowieńskiej

W 1918 roku powstało niepodległe i suwerenne państwo litewskie ze stolicą w Kownie. Objęło ono w cały obszar etnicznie litewski o powierzchni ok. 52,5 tys. km kw. i zamieszkiwany przez ponad 2 mln osób, z których ok. 10% stanowili Polacy (historycy oceniają, że na Litwie Kowieńskiej mieszkało od 150 do 250 tys. Polaków).
Niestety, państwo to nie tylko że zerwało unię z Polską i było wrogie Polsce, ale za swój cel postawiło pełną asymilację Polaków na Litwie. Polityka rządu litewskiego wobec Polaków na Litwie była wyjątkowo brutalna. I jeśli rząd litewski za wzorem Stalina-Związku Sowieckiego nie poszedł na całkowite zwalczanie czy nawet na fizyczną eliminację Polaków w tym kraju, to tylko z obawy przed dużo silniejszą od Litwy Polską i przed tym, że pełne prześladowanie Polaków, tj. całkowita likwidacja polskich organizacji, szkół i prasy) zmusi rząd polski do zastosowania wobec Litwy retorsji zgodnej z prawem międzynarodowym wobec 90 tys. Litwinów mieszkających w Polsce.
Na Litwie Kowieńskiej wychodziła więc prasa polska. Nie tylko, że była cenzurowana, ale musiała zamieszczać wszelkie teksty - nawet krytyczne wobec Polski i Polaków! - przesyłane jej przez agencję rządową i to jako WŁASNE (!) informacje (prof. W. Wielhorski, dziennikarz, wydalony z Litwy za walkę o wolną prasę polską) i nie miały w zasadzie prawa pisać o życiu w Polsce, a jej redakcje były często karane pieniężnie za byle co lub dla samej chęci złośliwego karania, przez co pisma często upadały. Poza tym władze litewskie ściśle przestrzegały zakazu sprowadzania na Litwę jakiejkolwiek prasy polskiej, co bardzo utrudniało pracę redakcji polskich czasopism w tym kraju. Polacy nie poddawali się jednak i czasopisma polskie, choć nieliczne, przetrwały do 1940 roku, a więc do upadku Litwy Kowieńskiej, czyli do przyłączenia jej do Związku Sowieckiego. Wspierały ją finansowo sekretnie władze polskie.
Oto pełny wykaz czasopism polskich wydawanych na Litwie Kowieńskiej (wszystkie pisma były wydawane w Kownie):
„Chata Rodzinna. Pismo tygodniowe ilustrowane” (1923-40, nakład 5-6 tys. egz., red. Edmund Jakubowski), dziennik „Dzień Kowieński” (1921-35, wyd. Komitet Polski na Litwie, red. Bohdan Paszkiewicz, nakład 2000 egz.), dziennik „Dzień Polski” (1935-40, kontynuacja „Dnia Kowieńskiego”, którego wydawanie musiało być zaprzestane przez represje rządu litewskiego), tygodnik potem dwutygodnik katolicki „Dzwon Świąteczny” (1921-37, wyd. Towarzystwo Opieki Matki Boskiej, nakład 1000 egz.), „Głos Kowieński” (1919, ukazywał się 3 x w tygodniu), „Głos Młodych. Miesięcznik Grupy Młodzieży Polskiej na Litwie” (Kowno 1935-40), „Głos Polski” (1919), „Iskry. Miesięcznik polskiej młodzieży akademickiej Litwy” (1927-34), dwutygodnik „Nasza Ziemia” (1920), „Nasze Słowo. Pismo tygodniowe” (1937-38), „Nowiny. Pismo tygodniowe dla Ludu” (1921-34, wydawane za zgodą władz litewskich pismo komunistyczne litewsko-antypolskie z ducha, w celu siania dywersji w społeczeństwie polskim na Litwie), „Poradnik Rolnika” (1927, wyd. Kowieński Związek Producentów Rolniczych), miesięcznik „Przegląd Rolniczy. Organ rolników-Polaków na Litwie” (1931-32), tygodnik „Światek Dziecinny” (1932-40), dwutygodnik potem miesięcznik „Wiadomości Rolnicze. Organ Kowieńskiego Związku Producentów Rolnych” (1923-28, dziennik Ziemia Kowieńska” (1919, była kontynuacją „Głosku Kowieńskiego”, do którego likwidacji przyczyniły się władze litewskie), dwutygodnik „Życie Kowieńskie” (1938-39).
Poza tym na Litwie Kowieńskiej były wydawane polskie kalendarze: „Gwiazdka. Kalendarz na rok...” (Kowno 1923-40, jako „Kowieński Kalendarz Powszechny” 1925, 1927-35, „Kowieński Kalendarz na rok 1926” i „Polski Kalendarz Powszechny na rok...” 1936-40), „Kalendarzyk Kieszonkowy na rok 1928” (Kowno, Spółka Wydawnicza „Omega”), „Kalendarzyk Kieszonkowy na rok 1929” (Poniewież), „Kalendarzyk Kieszonkowy na rok 1931” (Kowno, Księgarnia „Stella”), „Kalendarzyk Laudański na ro...” (Kowno 1932-35), „Kalendarzyk Rolniczy na rok...” (Kowno 1930-33), „Kalendarzy Stella na rok 1934” (Kowno), „Nasz Kalendarz na rok... Wydawnictwo Światła” (Kowno R.3 1923, R.4 1925-6 wyd. 1927, R.7 1931).
Od 1940 roku po dziś dzień, czyli podczas należenia Litwy do Związku Sowieckiego do 1991 roku i następnie po odrodzeniu się niepodległego państwa litewskiego, nie ukazywało się i nie ukazuje ani jedno czasopismo polskie na Litwie Kowieńskiej. Litewscy komuniści, tak jak przedtem nacjonaliści litewscy i litewski Kościół katolicki przedtem i w okresie sowieckim, postawili sobie za cel ostateczne wynarodowienie Polaków na Litwie Kowieńskiej i po 50 latach ich wyjątkowo brutalnej działalności polskość tam jest dzisiaj szczątkowa.

Pierwsze kino we Lwowie

Kinematografia lwowska ma również korzenie polskie. - Pierwsze kino we Lwowie otworzył w 1907 roku Ludwik Kuchar, ojciec słynnego sportowca polskiego Wacława Kuchara (1897-1981). Oficjalnie nazywało się ono „Dreamland”, a publiczność mówiła „Kino Kuchar”. W 1912 roku Ludwik Kuchar otworzył w Krakowie w specjalnie wzniesionym budynku przy ul. św. Gertrudy 5 pierwsze nowoczesne kino „Wanda”, które po dziś mieści się w tym samym miejscu. Popularność kina we Lwowie była tak wielka (filmy „szły” od 15 do 21 wiecz. bez przerwy), że pan Kuchar otworzył nowe sale kinowe: kina „Lew” i „Pasaż” (w Pasażu Mikolasza, gdzie było już konkurencyjne kino „Uciecha”); zakłada także pierwsze kina w Stanisławowie (ob. Iwanofrankowsk) i Czerniowcach na Bukowinie. Kino „Lew” prowadzili później Władysław i Kazimiera Kucharowie; później zmieniło ono nazwę na „Kino Atlantyk”. Mieściło się ono do 1939 roku w gmachu byłego Teatru Skarbkowskiego przy ul. Rutkowskiego.

Kosów – cegiełka w gmachu polskiej kultury

Kosów na Huculszczyźnie (do 1939 r. woj. stanisławowskie, dziś Ukraina) był od końca XIX wieku do 1939 roku bardzo znaną w całej Polsce i popularną miejscowością letniskową.
Profesor Ignacy Wieniewski w swoim „Kalejdoskopie wspomnień” (Londyn 1970), w rozdziale zatytułowanym „Kosów” tak pisze o tej miejscowości: „Nie wiem czy znalazłby się na świecie poza Polską kraj, w którym by pewne miejscowości letniskowe czy uzdrowiskowe odegrały w jego kulturze poważniejszą rolę. W Polsce zaś były miejscowości, które nasyceniem swej atmosfery duchowej, nurtem ideowym, wkładem umysłowym i artystycznym oraz samym stylem życia przedstawiały ważną pozycję w dorobku kulturalnym narodu... Jak w Zakopanem, tak i w Kosowie, spotykało się wielu wybitnych Polaków z trzech dzielnic, zarówno przed pierwszą wojną światową jak i po niej. Niejedna zrodziła się tam koncepcja polityki polskiej w czasach, które poprzedziły niepodległość... Kosów był cegiełką w gmachu kultury narodowej – piękną, wartościową, oryginalną i bardzo polską”.

Pomnik marsz. Józefa Piłsudskiego w Tarnopolu

12 maja 1935 roku przestało bić serce wielkiego Polaka – bojownika o wolną Polskę, a następnie jej budowniczego – marszałka Józefa Piłsudskiego (1867-1935). Miasto wojewódzkie Tarnopol w Małopolsce Wschodniej (dziś Ukraina) postanowiło wznieść pomnik Marszałkowi. Jego wykonawcą został pochodzący z Tarnopola znany rzeźbiarz, wychowanek Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (uczeń K. Laszczki) Apolinary Głowiński (1884-1945). Monumentalny pomnik – normalnych rozmiarów Marszałek siedzący na koniu ustawionym na wysokim postumencie stanął w 1937 roku na placu przed pięknym kościołem Dominikanów. Był to wówczas jeden z najbardziej okazałych pomników Marszałka w Polsce. Zniszczyli go Sowieci wkrótce po napadzie na Polskę 17 września 1939 roku i zajęciu miasta.

Polskie uniwersytety ludowe na Kresach

Uniwersytetami ludowymi nazywano przed wojną uczelnie internatowe dla młodzieży chłopskiej, które kształciły wiejskich działaczy społecznych i kulturalnych. Pierwszy w Polsce uniwersytet ludowy założył w 1921 roku w Dalkach koło Gniezna ks. Antoni Ludwiczak. Natomiast pierwszy polski świecki uniwersytet ludowy założył Ignacy Solarz w Szycach koło Krakowa w 1924 roku (zamknięty w 1931). Potem bardzo znany uniwersytet ludowy istniał w Gaci Przeworskiej, będący pod patronatem Ignacego Solarza.
Ogółem w okresie międzywojennym istniały w Polsce 22 tego typu uczelnie (inne źródła mówią o 30) prowadzone przez państwo, Kościół i organizacje społeczne. W latach 1932-39 największą sławę zdobyły uniwersytety ludowe prowadzone przez Związek Młodzieży Wiejskiej „Siew”. Prowadził on uniwersytety ludowe w województwach: kieleckim, łódzkim, warszawskim, lwowskim, stanisławowskim i wileńskim.
Liceum Krzemienieckie prowadziło uniwersytety ludowe w Michałówce (zał. 1932) i Różynie na Wołyniu. Ten ostatni współorganizował i był jego kierownikiem (1935-38) znany działacz ruchu ludowego Kazimierz Banach, 1935-39 prezes wołyńskiego Związku Młodzieży Wiejskiej (oba były pod jego auspicjami) i w 1939 sekretarz Towarzystwa Uniwersytetów Ludowych. Po Banachu kierownikiem uniwersytetu ludowego w Różynie został Augustyn Suski (1938-39) – poeta podhalański, w okresie okupacji hitlerowskiej organizator Konfederacji Tatrzańskiej, zamordowany przez Niemców w obozie Auschwitz w maju 1942 roku.
Z kolei Związek Osadników Wojskowych prowadził uniwersytet Ludowy w Prudziszczu na Wileńszczyźnie. W Grzędzie, w powiecie lwowskim, działał Uniwersytet Chłopski. Związek Nauczycielstwa Polskiego prowadził Uniwersytet Społeczno-Rolniczy dla nauczycieli w Brodach (woj. tarnopolskie).
Uniwersytety ludowe na Ziemiach Wschodnich zdążyły wychować setki przodowników, pionierów pracy społecznej, którzy zaczęli przeobrażać wieś kresową tak kulturalnie jak i gospodarczo.

Polonika w muzeach w Mińsku

Większość zbiorów sztuki z zamku Radziwiłłów w Nieświeżu (b. woj. nowogródzkie, dziś Białoruś) znajduje się obecnie – jeśli nie bezprawnie to w sposób bardzo nieetyczny – w Państwowym Muzeum Narodowym w Mińsku. Jest tam m.in. większa część słynnej, tzw. radziwiłłowskiej kolekcji portretów (90 portretów rząd sowiecki zwrócił Polsce w 1950 roku). Na mińskim portrecie Aleksandra Zasławskiego Ostrogskiego z 1670 pędzla znanego malarza polskiego Andrzeja Stecha jest napis w języku polskim: „Aleksander Ostrogski, wojewodzic krakowski”. Do muzeów w Mińsku skierowano także wiele dzieł sztuki z prywatnych do 1939 roku kolekcji polskich, a także z wielu kościołów katolickich, jak np. portret Krzysztofa Wiesiołowskiego z kościoła klasztoru Brygidek w Grodnie, który on ufundował.
Pod koniec 2008 roku w Muzeum Historii i Kultury Białorusi prezentowano tzw. „Mapę Radziwiłłów”. Mapa ta była wykonana dla Radziwiłłów w Nieświeżu pod kierownictwem znakomitego grawera polskiego Tomasza Makowskiego w latach 1613-30. Mapa przedstawia tereny Wielkiego Księstwa Litewskiego i jest jednym z niewielu tego typu dokumentów powstałych na przełomie XVI i XVII wieku. Uznawana była i jest za jeden z najznakomitszych dokumentów tego typu w Europie, który wyznaczał nowoczesne trendy w europejskiej kartografii. Na mapie jest zaznaczonych ponad tysiąc miejscowości, z czego 342 zlokalizowane są na terenie dzisiejszej Białorusi. – To jeszcze jeden – z wielu, wielu tysięcy! - skarb polskiej narodowej kultury, który utraciliśmy przez utratę Ziem Wschodnich w 1945 roku.

Introligatorstwo polskie na Kresach

Świeckie introligatorstwo na Ziemiach Wschodnich rozwijało się głównie we Lwowie i Wilnie; mniejsze ośrodki były w Brodach, Złoczowie, Stanisławowie, Grodnie czy Łucku. Pierwsi introligatorzy świeccy wymienieni są we lwowskich archiwaliach pod rokiem 1486. Wkrótce widzimy ich w Wilnie. W połowie XIX w. nastąpił upadek introligatorstwa rękodzielniczego. Nieliczne pracownie introligatorstwa ręcznego wykonywały wówczas oprawy na zamówienie, zwłaszcza książek bibliofilskich. I tak we Lwowie przed I wojną światową i później działał wybitny artysta introligator Aleksander Semkowicz. Introligatorstwo artystyczne propagowało czasopismo „Ex-libris”, wydawane we Lwowie w latach 1917-1929, w którym profesor tamtejszego Uniwersytetu Jana Kazimierza Przemysław Dąbkowski ogłosił cenną rozprawę pt. „Kilka uwag o oprawie ksiąg sądowych polskich” (1918). Z kolei w Wilnie w okresie międzywojennym działał wybitny introligator i konserwator książki zabytkowej oraz grafik-liternik Bonawentura Lenart, który był założycielem i w latach 1919-29 kierownikiem Zakładu Liternictwa i Introligatorstwa na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Wydał on tam m.in. prace „Konserwacja książki zabytkowej i jej oprawy” (1926), „Liternictwo” (1928) i „Piękna książka” (1928).

Ignacego Paderewskiego doktoraty honoris causa

Dzisiaj każdy uniwersytet na świecie każdego roku nadaje doktoraty honoris causa innym uczonym lub znanym osobistościom. Lech Wałęsa ma ich ponoć ponad 30.
Jednak do II wojny światowej nadawanie doktoratu honoris causa było wielką rzadkością. Przyznawano ten zaszczytny tytuł naprawdę ludziom na niego zasługującym.
Toteż inaczej niż na doktoraty Lecha Wałęsy i wielu innych znanych osobistości należy spojrzeć na doktoraty wielkiego polskiego pianisty i kompozytora oraz premiera rządu polskiego (1919) Ignacego Paderewskiego (1860-1941), który pochodził z Kuryłówki na Podolu (ob. Ukraina) i silnie był związany z Kresami, m.in. Lwowem. Jego geniusz wirtuozowski doceniły następujące uniwersytety polskie, angielskie, szkockie i amerykańskie: Lwów (1912), Yale - USA (1917), Kraków (1919), Oxford - Anglia (1920), Columbia - USA (1922), Południowa Kalifornia - USA (1923), Poznań (1924), Glasgow - Szkocja (1925), Cambridge - Anglia (1926), New York - USA (1933).

Polski uczony uchronił przeszłość etniczną Polesia

Jednym z największych znawców społecznej problematyki Polesia (dziś Białoruś i Ukraina) był dr Józef Obrębski (1905-1967), po 1945 roku m.in. profesor socjologii w Long Island University w USA. Przed wojną pracował naukowo m.in. na Polesiu i był autorem m.in. prac: „Problem etniczny Polesia” (1936), „Dzisiejsi ludzie Polesia” i „Polesie” (1946), z których pierwsza, a zwłaszcza opublikowana w tejże publikacji mapa, ma nieprzemijającą wartość dowodową dla badań etnogenetycznych Polesia, a to m.in. dlatego, że przedwojenny obraz ugrupowań Poleszuków dzisiaj, tj. po II wojnie światowej, już w wielu okręgach nie istnieje. W świetle badań J. Obrębskiego wynika, że etniczne jądro Poleszuków znajduje się głównie na południe od linii Prypeci, co potwierdziła po wojnie archeologia i hydronimia. Dziś, po 70 latach, od chwili ukazania się tej pracy możemy być dumni, że uczony polski uchronił przed zagładą tak stare relikty przeszłości etnicznej Polesia.

Marian Kałuski

Wersja do druku

Cezary G - 25.02.12 14:39
P.Marianie
Jak zwykle doskonaly artykul...
Dziekujemy za przyblizenie nam tej patryjotycznej tematyki
Szkoda tylko ze tak wiele osob ze zgromadzenia w Albion nie potrafi tego docenic, jak wielu patryjotow mielismy i dalej mamy np Oj.Dominik J
Ostatno, dochod z balu duszpasterskiego Oj.Dominka byl przeznaczony w 100% wlasnie na pomoc polskich placowek na Bialorusi,
gratulujemy, zaiste szlachetny to cel,
Tak bardzo sprawa Polskich Szkol na wschodzie jest wazna!!!!!
Bog zaplac i duzo zdrowia p.Marianie
Ps czytalem wszystkie pana artykuly i nie podzielam zadnej z krytycznych wypowiedzi w pana kierunku...prosze sie wiec tym zbytnio nie przejmowac

Wszystkich komentarzy: (1)   

Publikowane komentarze są prywatnymi opiniami naszych Czytelników. Gazeta Internetowa KWORUM nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

29 Marca 1865 roku
Urodził się Antoni Listowski, polski dowódca wojskowy, gen. dywizji, pełniący obowiązki Naczelnego Wodza wiosną 1920 (zm. 1927


29 Marca 1837 roku
Urodził się Władysław Sabowski, polski poeta, pisarz, dramatopisarz, dziennikarz i tłumacz (zm. 1888)


Zobacz więcej