Czwartek 25 Kwietnia 2024r. - 116 dz. roku,  Imieniny: Jarosława, Marka, Wiki

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 01.09.11 - 21:00     Czytano: [2885]

Dział: Zakamarki historii

Jeden żołnierz

(w rocznicę września 39)



Mamy kolejną rocznicę wybuchu II wojny światowej, która 1 września 39. zaczęła się atakiem Niemiec na nasz kraj.
W przeciągu miesiąca walk siły zbrojne RP, uważane w Europie przez wielu ekspertów wojskowości za jedną z najsilniejszych armii świata, poniosły druzgocącą klęskę.
Terytorium odbudowanego w 1918 r. państwa polskiego zajęły armie agresorĂłw, hitlerowskich Niemiec i sowieckiej Rosji. Od „września” musiało upłynąć 50 lat zanim Polska jako suwerenne państwo ponownie pojawiła się na mapie Europy. NarĂłd polski stracił nie tylko miliony istnień, ponad połowę terytorium państwowego, zabytki, muzea, biblioteki, archiwa, fabryki, mosty i drogi, spalone wsie i zrujnowane miasta. Polacy stracili teĹź szanse rozwojowe po zakończeniu wojny i teraz muszą nadrabiać zapóźnienia. Początkiem tych fatalnych zdarzeń była klęska wrześniowa 39.
Politycy i historycy wiele razy zastanawiali się na przyczynami przegranej w 1939 r. Pomijając propagandzistĂłw niemieckich i sowieckich oraz ich kolaborantĂłw moĹźna stwierdzić, Ĺźe dominującym jest pogląd o dysproporcji sił jako przyczynie polskiej klęski. UwaĹźa się, Ĺźe byłaby szansa na zwycięstwo, gdyby sojusznicy z Zachodu Polsce pomogli. Skoro jednak zawarto z Francją i Anglią „egzotyczny sojusz”, jak napisał Stanisław Cat-Mackiewicz, to na wsparcie Polacy liczyć nie mogli.
Rzeczywiście dysproporcje w potencjałach militarnych między Polską, a Niemcami i ZSRR były ogromne. Jeden przykład. Polska w latach 1918-39 wydała na wojsko około 20 mld zł. Stanowiło to aĹź 44% w całości wydatkĂłw budĹźetowych państwa. W Niemczech tylko w roku budĹźetowym 1938/39 na wojsko wydano 18,4 mld marek – 39,2 mld zł (1 marka = 2,13 zł).
W ciągu jednego roku Niemcy wydały na wojsko dwa razy więcej niż Polska mogła wydać na swoją armię przez dwadzieścia lat! Czy to jednak oznacza, że Polska nie miała szans by się obronić i należało w obliczu żądań Hitlera skapitulować?
Dziedzinę wiedzy zajmująca się działaniami zbrojnymi określa się mianem „sztuki wojennej”. W historii wojen są liczne przykłady wybitnych dowĂłdcĂłw i ich armii odnoszących zwycięstwa mimo materialnej przewagi przeciwnika. Na tym właśnie polega sztuka prowadzenia wojny – zwyciężyć mimo przewagi wroga. Decydująca jest umiejętność wykorzystania wszystkiego co posłuĹźy zwycięstwu za sprawą przygotowanej właściwej strategii. Czy w tej dziedzinie ośrodki przygotowujące obronę Polski w 1939 r. popełniły błędy?

W 1921 r. Polska zawarła sojusz wojskowy z Francją. Polska zobowiązała się wówczas do utrzymywania dużej armii (30 dywizji piechoty, 9 brygad kawalerii z jednostkami lotnictwa, artylerii, czołgów). W rezultacie ponad 60% z wspomnianych 20 mld zł trzeba było przeznaczyć na utrzymanie pokojowych stanów armii. To oznacza, że na uzbrojenie pozostało ledwie 8 mld.
Sojusznik wymuszał teĹź strukturę sił zbrojnych RP. Francuzi żądali, aby Polacy dysponowali wojskami operacyjnymi do przeprowadzenia interwencji zbrojnej, gdyby Niemcy naruszyły postanowienia traktatu pokojowego z Wersalu. W 1923 r. uzgodniono plany wspĂłlnych działań noszących po polskiej stronie ze względu na rejony działań nazwy „Bałtyk” (rejon Koszalin-Szczecin), „Prusy Wschodnie”, „Śląsk” (Opole-Wrocław).
Później, mimo porzucenia przez Francję zamiarĂłw „dyscyplinowania” Niemiec, Polska nie mogła zredukować swojej armii i więcej środkĂłw przeznaczyć na uzbrojenie. W Warszawie obawiano się, Ĺźe taka redukcja zostanie uznana przez ParyĹź za zmiana postanowień umowy i będzie pretekstem do zerwania sojuszu. A w polskim planowaniu obronnym wsparcie francuskie przyjmowano niezmiennie jako podstawowy warunek powodzenia w wojnie z Niemcami. Nie zmieniono teĹź struktury armii uznając wojska operacyjne za najwaĹźniejszy element w systemie obronności państwa.

W dowództwie WP przyjęto jako metodę obrony działania manewrowe wojskami operacyjnymi. Było to ambitne nowoczesne rozwiązanie, ale nie odpowiadające polskim możliwościom militarnym. Zaniedbano budowę umocnień i rozbudowę sił obrony terytorialnej. Obrona manewrowa wojskami operacyjnymi tak dużego państwa jak Polska zaprowadziła do katastrofy.
Sytuacja mogłaby być korzystniejsza, gdyby wojska niemieckie „ugrzęzły” w walkach na co najmniej kilka miesięcy. Niemcy w 1939 r. były w stanie prowadzić krĂłtkie błyskawiczne kampanie, nie były gotowe do długotrwałej wojny. JuĹź po dwu tygodniach walk ich zapasy wojenne zaczynały się wyczerpywać – czołgi stawały z braku paliwa, a np. smarĂłw silnikowych wystarczyłoby na 1,5 tygodnia walk. W razie przedłuĹźania się polskiej obrony niemieckie wojska motorowe musiałby stanąć. Francja poinformowała Polskę, Ĺźe ofensywa na Niemcy początkowo planowana na 17 września, ze względĂłw operacyjnych zostanie podjęta trzy dni później, tj. 20 września. Szef polskiego sztabu gen. Stachiewicz pytany przez przedstawiciela dowĂłdztwa francuskiego, czy Polacy wytrzymają w obronie, udzielił twierdzącej odpowiedzi. Sytuacja na froncie stabilizowała się, polski opĂłr tężał.

Jak zachowałby się Stalin, ktĂłry chciał wojny miedzy „imperialistami”, ale sam zamierzał wkroczyć tylko będąc pewnym sukcesu? MoĹźna sądzić, Ĺźe uwikłanie się NiemcĂłw w walki z polską partyzantką i obrońcami miast, a więc brak wyraĹşnych postępĂłw w podboju Polski powstrzymałby Stalina przed atakiem 17 września (początkowo Sowieci planowali agresję na 12 września, ale powstrzymali się nie widząc wyraĹşnych oznak niemieckiego zwycięstwa). Gdyby więc Polska dotrwała do 20 września i ruszyła ofensywa aliantĂłw na Niemcy, to agresji sowieckiej by nie było.

MoĹźna przyjąć, Ĺźe Polska wybrała w 1939 roku nieodpowiednią koncepcję obrony. Agresor uĹźył duĹźych ilości czołgĂłw i samolotĂłw. Nie było moĹźliwości wystawienia podobnych mas broni pancernej i lotnictwa po polskiej stronie. Trudno było oczekiwać, Ĺźe polscy piechurzy i kawalerzyści zdołają „wymanewrować” niemieckich pancerniakĂłw i lotnikĂłw. A jednocześnie nie moĹźna było ustalić lepszej linii obrony, np. na Wiśle. Pozostawione bez walki Pomorze i Śląsk Hitler mĂłgłby zająć i zaproponować Zachodowi pokĂłj. Czy wĂłwczas Anglia i Francja nie zechciałby powtĂłrzyć konferencji z Monachium?

W planie wojny należało postawić na obronę w przestrzeni, a nie na kolejnych liniach oporu, które miały opóźniać niemieckie natarcie. Rejonami naturalnie obronnymi, gdzie można było zatrzymać na długo niemieckie wojska zmotoryzowane i pancerne, były tereny zurbanizowane; Warszawa i Lwów skutecznie broniły się w 1939 r. Także przeszkody naturalne, wzniesienia, kompleksy leśne, rzeki mogły zatrzymać wroga, jeśli tylko przygotowano by tam obronę. Należało obsadzić takie miejsca odpowiednimi załogami. Ponadto, gdyby na tyłach wojsk niemieckich pojawiła się partyzantka atakująca ich linie zaopatrzenia, łączności, dowództwa, to atak wroga uległby osłabieniu. Dopiero w takich warunkach polskie wojska operacyjne, zwłaszcza jednostki pancerno-motorowe i kawaleryjskie, uzyskałyby swobodę działania i mogłyby stosować kontruderzenia na zgrupowania wojsk wroga.

Wykonanie przestrzennego, a nie liniowego wariantu obrony było jednak niemożliwe ze względu na strukturę i wielkość mobilizowanej armii. Planowano wystawienie 1,35 mln żołnierzy w 39 dywizjach, 11 brygadach kawalerii i 2 brygadach pancerno-motorowych, łącznie 52 tzw. wielkie jednostki. Do przestrzennego obronnego, jednoczesnego obsadzenia wielu ośrodków na terenie kraju wojska było za mało. Zadania obrony miejscowej mogłyby wykonać siły terytorialne, gdyby one zostały wcześniej utworzone. W 1937 r. rozpoczęto formowanie wojsk terytorialnych pod nazwą Obrona Narodowa, ale w 1939 r. liczyły one zaledwie 52 tys. żołnierzy. Jest to niezrozumiałe skoro Polska miała 2,4 mln przeszkolonych rezerwistów i 600 tys. bez przeszkolenia, czyli 3 mln ludzi zdolnych do noszenia broni. Przyjęta plany mobilizacyjne wykazywały, że większość rezerwistów nie weźmie udziału w walkach!
Formowanie dodatkowych jednostek ON było moĹźliwe. MoĹźna było na ten cele znaleźć środki. Koszt wystawienia batalionu ON wynosił trochę ponad 100 tys. zł, gdy batalionu piechoty wojsk operacyjnych ponad milion zł, a więc 10 razy więcej. W 1938 r. Polska zamĂłwiła w Holandii dwa podwodne okręty typu oceanicznego. Jak wiadomo Bałtyk nie jest oceanem. Zapłacono za nie łącznie 21 mln zł. Ich przydatność w czasie wojny okazała się niewielka – jeden, ORP Sęp, został internowany w Szwecji, drugi ORP Orzeł, po brawurowej ucieczce do Anglii został zatopiony na początku wojny. Za wydane na te okręty pieniądze moĹźna było sformować 184 bataliony ON. Inna moĹźliwość: zgodnie z planem mobilizacyjnym wystawiono 9 dywizji rezerwowych piechoty. Koszt sformowania takiej dywizji - 30 mln zł., gdy wystawienia dywizji ON - 7 mln. A za 270 mln (9 razy 30 mln) moĹźna było wystawić około 39 dywizji ON. Tym samym w obronie byłoby nie kilkadziesiąt tysięcy, a milion Ĺźołnierzy w zwartych jednostkach ON. Była to liczba wystarczająca do obrony przestrzennej kraju. Wraz z wojskami operacyjnymi Polska dysponowałaby armią liczącą 2,4 mln Ĺźołnierzy. Wszyscy rezerwiści broniliby Polski.

WaĹźnym elementem w obronie powinny być działania nieregularne (partyzanckie). Odwołując się do niedawnych powstańcĂłw śląskich i wielkopolskich, byłych peowiakĂłw (w 1939 r. to byli ludzie w sile wieku) i uwzględniając tzw. dywersję pozafrontową organizowaną przez II Oddziału Sztabu Głównego WP moĹźna było stworzyć organizację do działań nieregularnych na terenach zajętych przez NiemcĂłw. Taką strukturę tworzono w warunkach okupowanego kraju po klęsce wrześniowej. Polacy musieli podjąć walkę „nieregularną” tyle, Ĺźe trzeba było te działania improwizować, bez broni i wyposaĹźenia. Podziemne wojsko zostało stworzone, co było wielkim osiągnięciem, ale moĹźna je było przygotować wcześniej, przed wybuchem wojny i naleĹźało podjąć działania przy pomocy takiej formacji juĹź we wrześniu 1939 r.
Sądzę, Ĺźe zastosowanie takich środkĂłw dałoby w 1939 r. skuteczniejszą obronę. Decyzje w tych sprawach musiałby jednak zapaść duĹźo wcześniej. W okresie 1934-35, gdy władze RP decydowały o kierunkach modernizacji armii i wybierały strategię obrony państwa. Mimo tego trzeba uznać, Ĺźe przyjęte wĂłwczas plany obrony zostały wykonane z powodzeniem – Polska osiągnęła załoĹźony cel strategiczny sformułowany przez marszałka Piłsudskiego: „Balansujcie dopĂłki się da, a gdy się juĹź nie da, podpalcie świat!”. Rzeczywiście „świat zapalił się” we wrześniu 1939 roku i wybuchła wojna światowa, ktĂłra Hitler przegrał. Pisałem juĹź o tym chwaląc dowodzenie i jakość obrony, a takĹźe działania na arenie międzynarodowej władz Drugiej RP. http://szeremietiew.nowyekran.pl/post/11745,coz-to-jest-honor Jak jednak ma się ta pochwała do moich uwag krytycznych wyraĹźonych w tym tekście? Otóş dziś stosunkowo łatwo wykazywać jakie błędy popełniono przed 1939 rokiem. Ale trzeba być ostroĹźnym w oskarĹźaniu marszałka Śmigłego czy ministra Becka, Ĺźe nie wiedzieli przed wybuchem wojny tego, co my wiemy dziś, po jej zakończeniu. Jednak jeĹźeli prawdziwą jest formuła historia magistra vitae, to musimy dziś wyciągać wnioski z doświadczenia „września”?

W 72 rocznicę wybuchu wojny premier Donald Tusk mĂłwił na Westerplatte: "Chcemy, aby ta pamięć o roku 1939, pamięć o II wojnie światowej, pamięć o naszych bohaterach była takĹźe fundamentem największego narodowego przesłania: Polska nigdy wobec niebezpieczeństw i zagroĹźeń nie moĹźe być bezsilna." I dodał - "A w razie dramatycznej konieczności, oprĂłcz polskiego bohaterstwa, oprĂłcz determinacji polskiego Ĺźołnierza, jego odwagi i poświęcenia, towarzyszyły temu dobrze wyposaĹźone struktury, nowoczesny sprzęt, dojrzałe, mądre, przewidujące dowĂłdztwo i dobra, mądra polityka, tak aby Polska mogła czuć się bezpieczna bez potrzeby płacenia ofiar najwyĹźszych" MoĹźna by sądzić, Ĺźe premier zrozumiał co wynika z doświadczenia września 1939 roku. Tymczasem chwalony przez premiera minister Bogdan Klich stworzył mikro-armię „ekspedycyjną”, pod potrzeby misji zagranicznych zapominając o zadaniach obrony kraju. Stworzone przeze mnie w latach 1999-2001 zalążki wojsk obrony terytorialnej zostały zlikwidowane przez Klicha w 2010 roku. Według MON razie wojny do obrony kraju mają wystarczyć sprawnie manewrujące wojska operacyjne. Biorąc pod uwagę obecny stan tych wojsk moĹźemy oczekiwać obrony liczonej w godzinach.

Szczęśliwie dziś lepsze jest połoĹźenie geopolityczne Polski. Za naszą północno - wschodnią granicą są państwa nadbałtyckie, należące do NATO, a na południowym - wschodzie ciągle niezaleĹźna od Rosji Ukraina. Na zachodzie są Niemcy, ktĂłre tak jak Polska teĹź są członkiem Sojuszu Północnoatlantyckiego więc jest nadzieja, Ĺźe będą nas w razie konfliktu wspierać. Jednak obok tego w miejsce dawnych Prus Wschodnich mamy kaliningardzkuju obłast’ z rakietami Iskander, ktĂłrymi moĹźna zaatakować cele na całym terytorium Polski. Natomiast z białoruskiego dziś Grodna do Warszawy napastnik ma do przebycia 270 kilometrĂłw, a jedyną przeszkodą do pokonania będzie 18 pułk rozpoznawczy w Białymstoku. Prasa donosiła, Ĺźe pułk ma kłopot z pozyskaniem szeregowcĂłw. Ogłoszono w 2010 roku rekrutację i zgłosiło się siedmiu chętnych, w tym sześciu bez przeszkolenia wojskowego, co było warunkiem przyjęcia do słuĹźby. Pułk wzmocnił się o jednego Ĺźołnierza.

Romuald Szeremietiew

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt