Czwartek 25 Kwietnia 2024r. - 116 dz. roku,  Imieniny: Jarosława, Marka, Wiki

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 12.02.08 - 19:03     Czytano: [3329]

Dział: Oceny-Poglądy-Analizy

O JOW-ach, Konstytucji i...

prawach obywatelskich




Chciałbym przedstawić kilka zasadniczych konkluzji odnośnie jednomandatowych okręgów wyborczych w kontekście rozumienia odpowiedzialności poselskiej oraz biernego i czynnego prawa wyborczego w obecnym systemie politycznym RP.

Powszechna jest opinia prawników, że zasadę bezpośredniości należy rozumieć przez akt oddania głosu na kandydata lub listę partyjną bez pośrednictwa elektorów. Dlaczego jednak nie przyjąć interpretacji, że za wybór bezpośredni należy uważać tylko taki, w którym głos oddany na danego kandydata nie może przejść na drugiego? Właśnie na tej zasadzie wybory prezydentów, wójtów i burmistrzów zaczęto nazywać bezpośrednimi, podczas gdy wyborów marszałków województw z list partyjnych już nie. Jeśli zatem wyborów marszałków województw nie nazywa się bezpośrednimi, to dlaczego mielibyśmy uważać za bezpośrednie wybory posłów z list partyjnych?

Najlepszym uzasadnieniem dla przyjęcia takiej interpretacji jest negatywne zjawisko tzw. „lokomotywy wyborczej”, gdzie kandydaci posiadający znikome poparcie, np. paru tysięcy głosĂłw, są wciągani do Sejmu przez innych kandydatĂłw posiadających większe poparcie. 2/3 posłów poprzedniej kadencji Sejmu nie zdobyło nawet 1% poparcia uprawnionych do głosowania w swoich okręgach wyborczych. Nie dostają się zaś do Sejmu ci, ktĂłrzy zdobywszy dziesięciokrotnie czy stukrotnie większą liczbę głosĂłw kandydowali z ramienia partii, jakie nie przekroczyły w skali kraju progu 5% czy 8% progu przewidzianego dla koalicji wyborczych.

Konstytucyjna zasada równości i powszechności wyborów sprowadzona jest więc do fikcji i często wygląda to tak: nie zdobędziesz mandatu, jeśli nie stać cię na założenie partii, która w skali kraju mogłaby tak poprowadzić kampanię, aby zdobyć te 5% głosów (a w dużych wielomandatowych okręgach kampania jest droga) i to nawet gdybyś zdobył wszystkie głosy w swoim okręgu! Tylko duże partie finansowane z budżetu mają szansę zaistnieć, a z budżetu finansowane są tylko te, które już są w Sejmie. I tak tworzy się polityczny, ponadpartyjny kartel.

Takie wybory sprowadzają się do farsy, w której to od nielicznych wodzów zależy, kto może z powodzeniem korzystać z biernego prawa wyborczego. W praktyce głosujemy więc na ludzi już wybranych przez liderów partyjnych bez gwarancji, że gdyby tak nie było, tym samym kandydatom przyznalibyśmy mandat. Zupełnym przeciwieństwem takiej sytuacji są odbywające się od 2002 r. bezpośrednie wybory prezydentów, wójtów i burmistrzów (wcześniej wybierały ich rady), które spowodowały objęcie tych funkcji samorządowych w ponad 3/4 przez kandydatów bezpartyjnych! Sytuacja powtórzyła się w wyborach 2006 r., gdzie było to już około 80%, z czego ponad 90% bezpartyjnych wybranych w pierwszej turze!

Stało się tak pomimo znacznego finansowego uprzywilejowania partii politycznych, ktĂłrych kampanie finansowane są z budĹźetu państwa. To pokazuje jak bardzo scentralizowane i słabo zakorzenione w społecznościach lokalnych są polskie partie polityczne. I tak jak wyniki wyborĂłw do sejmikĂłw wojewĂłdztw, rad powiatĂłw i rad miast powyĹźej 20 000 mieszkańcĂłw są diametralnie róşne od wynikĂłw wyborĂłw prezydentĂłw, wĂłjtĂłw i burmistrzĂłw, tak wyniki wyborĂłw do Sejmu w 460 okręgach jednomandatowych – około 10-krotnie mniejszych od okręgĂłw senackich – byłyby diametralnie róşne. Co tłumaczy opĂłr klasy politycznej względem takiej ordynacji.

Na szczęście zasadę proporcjonalności można interpretować jako warunek zbliżonej liczby wyborców w okręgach jednomandatowych, a nie głosowanie na listy partyjne. W Stanach Zjednoczonych obywatel może kandydować z ramienia Partii Republikańskiej lub Demokratycznej nie pytając o zgodę kierownictwa partyjnego, a jego kampania w prawyborach parlamentarnych finansowana będzie z pieniędzy federalnych. Jeśli wygra prawybory, staje się automatycznie kandydatem partii we właściwych wyborach. Jednomandatowe okręgi wyborcze są zarówno w wyborach na reprezentanta (posła), jak i na senatora. Wybory reprezentantów są proporcjonalne, bo z poszczególnych stanów wybierana jest proporcjonalna do liczby wyborców w danym stanie liczba reprezentantów. Wybory do Senatu nie są proporcjonalne, bo w każdym stanie wybiera się po 2 senatorów, mimo że liczba wyborców w dużych stanach jest wielokrotnie większa niż w stanach małych. Taka interpretacja proporcjonalności nie jest wyrwana z księżyca i została podana w pierwszych dekadach XX wieku przez wybitnego konstytucjonalistę greckiego Nicolaosa Saripolosa. Skoro przyjmują ją najbardziej doświadczone demokracje świata, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby przyjąć ją i u nas, tym bardziej, że nasza Konstytucja nie definiuje, jak należy rozumieć zasadę proporcjonalności.

Na pewno zaś proporcjonalności i reprezentatywności nie naleĹźy rozumieć jako zasady, Ĺźe posłów nie wiążą instrukcje wyborcĂłw, ktĂłra nawet znalazła wyraz w prawodawstwie III RP w konstytucyjnym zapisie. W Konstytucji z 2 IV 1997 r. starą zasadę komunistĂłw o władzy „należącej” do ludu i roli przewodniej partii zastąpił art. 104 ust. 1: Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborcze. Jak jednak w demokracji moĹźna być reprezentantem Narodu, nie będąc reprezentantem wyborcĂłw? Stoi to w jawnej sprzeczności z zasadą suwerenności Narodu, legitymizującego mające go reprezentować władze w demokratycznych wyborach (bo niby w czym?). Oczywiście poseł moĹźe i powinien zajmować się sprawami, na ktĂłrych pozytywnym rozwiązaniu zaleĹźy nie tylko jego wyborcom, w praktyce jednak art. 104 ust. 1 oznacza jawne przyzwolenie na niedotrzymywanie obietnic wyborczych. Jest jeszcze inny aspekt tego zagadnienia związany z ordynacją wyborczą. Jeśli posłów nie wiążą instrukcje wyborcze, to dlaczego mają być decydujące instrukcje baronĂłw partyjnych, dotyczące tego czy moĹźna w ogĂłle kandydować?

W tym kontekście obowiązująca ordynacja wyborcza jawi się jako kontynuacja zasady o roli przewodniej partii w łagodniejszej spluralizowanej formie. Nie byłoby o co kruszyć kopii, gdyby bierne prawo wyborcze nie było naruszone, a zamiast zapisu sankcjonującego w praktyce brak odpowiedzialności za zobowiązania przed elektoratem pojawił się zapis bardziej precyzyjny. Ktoś powie, Ĺźe warto by wprowadzić zmianę do Konstytucji, Ĺźe posłowie jako przedstawiciele Narodu ponoszą personalną odpowiedzialność za złoĹźone obietnice wyborcze i nie mogą ulegać naciskom lobbystĂłw przynoszącym straty z punktu widzenia państwa. Gdybyśmy jednak wprowadzili 460 jednomandatowych okręgĂłw wyborczych z moĹźliwością odwołania posła przed upływem kadencji w zwykłym referendum lokalnym (na wzĂłr kanadyjski), to problem braku poczucia odpowiedzialności poselskiej mĂłgłby zostać zaĹźegnany nawet bez takiej – skądinąd poĹźytecznej – zmiany w ustawie zasadniczej. Zmiana ordynacji jest jednak konieczna, aby taką odpowiedzialność w ogĂłle wymusić. Jak juĹź wspomniałem, istnieje ścieĹźka prawna pozwalająca na wprowadzenie ordynacji jednomandatowej bez potrzeby uzyskiwania poparcia 2/3 Sejmu, koniecznych do zmiany Konstytucji.

..................................

Artykuł powstał na podstawie dłuĹźszego tekstu autora, opublikowanego na blogu akcji obywatelskiej NiezaleĹźnego Zrzeszenia StudentĂłw „Jednomandatowe.pl – poseł odpowiedzialny przed wyborcami”:
http://jednomandatowe.salon24.pl/54883,index.html
Akcję można poprzeć, wpisując się na stronie www.jednomandatowe.pl

Krzysztof Kowalczyk

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt